Monnik

Hierdie artikel handel oor 'n man wat om godsdiensredes in 'n klooster woon. Vir ander betekenisse, sien Monnik (dubbelsinnig).

'n Monnik (via Nederlands monnik en Latyn monachus uit Grieks μοναχός monachos, van μόνος monos, "alleen") is 'n man wat in 'n klooster woon en aan 'n bepaalde dissipline onderdanig is.^[1] Hulle woon óf alleen óf saam met ander monnike.^[2] 'n Monnik kan besluit om sy lewe te wy aan diens aan alle lewende wesens, of hy kan 'n askeet wees wat verkies om hom aan die hoofstroomgemeenskap te onttrek om sy lewe in gebed en oordenking deur te bring. Die begrip is antiek en kom in baie godsdienste en filosofieë voor.

In Grieks kan die term ook op vroue van toepassing wees, maar in Afrikaans word dit net vir mans gebruik; vroue word nonne genoem. Hoewel die woord 'n Christelike oorsprong het, word dit ook vir ander godsdienste en filosofiese agtergronde gebruik.

Tradisies van Christelike monastisisme word in baie groot denominasies aangetref, soos Katolisisme, Lutheranisme, Oriëntale Ortodoksie, Oosterse Ortodoksie, Anglikanisme en Metodisme. Ook in Indiese godsdienste soos Hindoeïsme, Boeddhisme en Djainisme kom monastiese tradisies voor.

In Theravada-Boeddhisme is bhikkhu die term vir 'n monnik. Hulle dissiplinêre kode word die patimokkha genoem, wat deel van die groter vinaya, of monastiese kode, is. Hulle lewe van bedelary en bedel elke dag. Die plaaslike mense gee vir hulle kos om te eet, hoewel die monnike nie spesifiek daarvoor mag vra nie. Die monnike woon in kloosters en het 'n belangrike funksie in die tradisionele Asiatiese gemeenskap. Jong seuns kan ook ingewy word. Monnike van alle ouderdomme eet net soggens en mag nie 'n lewe van luukses lei nie. Hulle reëls verbied die gebruik van geld, maar deesdae word dit nie deur alle monnike gevolg nie. Die monnike is deel van die Sangha, die derde van die Drie Juwele Boeddha, Dharma en Sangha.

In Mahayana-Boeddhisme verwys die term sangha streng gesproke na mense wat sekere vlakke van begrip bereik het. Hulle word dus "gemeenskap van die uitstekendes" genoem; hulle hoef egter nie noodwendig monnike te wees nie. Verskeie Mahayana-ordes aanvaar vroulike beoefenaars as monnike in plaas van nonne, en hulle word in alle opsigte as die mans se gelykes beskou.

In Vajrayana-Boeddhisme is monnikeskap deel van die stelsel van "geloftes van individuele bevryding"; hierdie geloftes word afglê om 'n mens se eie persoonlike etiese dissipline te ontwikkel. Die monnike en nonne vorm die (gewone) sangha. Wat die geloftes betref, is daar vier stappe; een daarvan is om 'n monastiese lewe te lei; die laaste stap is om alle geloftes van 'n "ten volle ingewyde monnik" (gelong) af te lê.

Chinese Boeddhistemonnike word tradisioneel en stereotiep verbind met die praktyk van die Chinese gevegskuns, of koeng foe, en monnike is dikwels belangrike karakters in gevegskunsprente.

In Thailand en Birma is dit algemeen dat seuns 'n tyd lank as 'n monnik in 'n klooster woon. Die meeste bly net 'n paar jaar, maar ander bly vir die res van hulle lewe 'n asketiese lewe lei.

Die eenvoudige drag van monnike kom van die idee om 'n eenvoudige, duursame beskerming vir die liggaam te dra teen die weer en klimaat. In elke tradisie is daar 'n eenvormigheid in die kleur en styl. Kleure word gewoonlik gekies na gelang van die beskikbaarheid van sekere pigmente in 'n streek. In Tibet en die Himalaja-streke (Kasjmir, Nepal en Bhoetan) is rooi die verkose pigment vir die monnikeklede. In Mianmar word 'n rooibruin verkies, en in Indië, Sri Lanka en Suidoos-Asië verskeie skakerings van geel, oker en oranje. In China, Korea, Japan en Viëtnam is grys of swart algemeen. Monnike maak dikwels hulle eie klede van materiaal wat aan hulle geskenk word.^[3]

In Katolisisme is 'n monnik lid van 'n godsdiensorde wat in 'n klooster woon onder monastiese riglyne, soos die Reël van Sint Benediktus. Sint Benediktus van Nursia (480-543 of 547) word beskou as die stigter van westerse monastisisme. Hy het die Reël van Sint Benediktus geskryf, wat die basis van die Benediktynse Orde en al sy hervormingsgroepe soos die Cisterciënsers en Trappiste is. Hy het die Benediktynse klooster Montecassino in 529 gestig.

Die kloostergeloftes wat in die Weste afgelê word, is die eerste keer deur sint Benediktus ontwikkel. Daar was drie: gehoorsaamheid, omkering van die persoon se lewe en stabiliteit. Gehoorsaamheid is aan Christus, soos verteenwoordig deur die hoof van die klooster, wat die ab of owerste is. Omkering beteken gewoonlik dat die persoon sy lewe omkeer na dié van 'n monnik, wat beteken die dood aan die self en die wêreld, en die lewe aan God en sy werk. 'n Christelike monnik moet 'n instrument van God se werk wees. Stabiliteit behels dat die monnik hom vir die res van sy lewe aan die klooster toewy en ná sy dood in die klooster se begraafplaas begrawe sal word. Die gelofte van stabiliteit is uniek aan die Benediktyne.

Die kloostergeloftes in ander godsdiensgemeenskappe is gewoonlik van gehoorsaamheid, armoede en kuisheid. Armoede vereis dat die mens afstand doen van enige eienaarskap van eiendom of besittings, buiten items wat die kloosterhoof hom toelaat, soos 'n monnikekleed, skoene, ensovoorts. Verder moet hy sagmoedig wees en alles wat hy het met die armes deel. Kuisheid behels dat hy die liefde tussen 'n man en vrou opoffer omdat hy sy lewe aan God wy, en daarom nie sal trou nie. Hy doen ook afstand van enige seksuele gedrag.

Voordat 'n mens 'n monnik kan word, word hy eers 'n postulant. In dié tyd moet hy in die klooster woon om te kyk of hy uitgeknip is vir 'n monnikelewe. Hy is nie gebind aan enige geloftes nie en mag die klooster enige tyd verlaat. As die postulant en gemeenskap saamstem dat hy 'n monnik kan word, word hy as nuweling of novise tot die klooster toegelaat. Hy kry 'n monnikekleed en begin aktiewer aan die kloosterlewe deelneem. Ná gewoonlik ses maande of 'n jaar lê die novise tydelike geloftes af wat ná 'n sekere aantal jare hernu kan word. Eindelik lê die monnik permanente geloftes af wat vir die res van sy lewe geldig is.

Die monastiese lewe bestaan gewoonlik uit gebede in die vorm van getye en leeswerk, asook handearbeid. In die meeste kloosters woon monnike in eenvoudige kamers wat selle genoem word en kom daagliks byeen vir gebede en die kloostermis. In die meeste gemeenskappe word saam in 'n eetsaal geëet. Baie gemeenskappe eerbiedig 'n tydperk van stilte, soos van vroeg saans tot die volgende oggend; ander beperk gesprekke tot die noodsaaklikste.

Kloster Loccum en Kloster Amelungsborn het die langste tradisies as Lutherse kloosters; ná die Hervorming het talle kloosters in die Lutherse Kerk bly voortbestaan, party tot vandag.^[4]

Sedert die 19de en 20ste eeu het 'n oplewing in die Lutherse kloosterlewe plaasgevind. Daar bestaan godsdiensordes in die Franciskaanse, Benediktynse en ander tradisies. Baie het derde ordes.^[5][6]

Die kloosterlewe in Engeland het tot 'n skielike einde gekom toe koning Hendrik VIII wegbreek van die Katolieke Kerk en homself aanstel as hoof van die Church of England. Hy het die ontbinding van alle kloosters in die land in werking gestel en almal is vernietig. Baie monnike is tereggestel, terwyl ander na kloosters op die Europese vasteland gevlug het waar hulle hulle monastiese lewe kon voortsit.

Kort ná die begin van die Anglo-Katolieke Beweging in die Church of England was daar 'n gevoel dat die kloosterlewe heringestel moet word. In die 1840's het die Anglikaanse priester en later Katolieke kardinaal John Henry Newman 'n gemeenskap van mans by Littlemore naby Oxford begin. Van toe af was daar al verskeie kloosters en ander gemeenskappe vir mans in die Anglikaanse Gemeenskap. Daar is Anglikaanse Benediktyne, Franciskane, Cisterciënsers en, in die Episkopaalse Kerk in die VSA Dominikaners. Daar is ook uniek Anglikaanse kloosterordes soos die Gemeenskap van Sint Johannes die Evangelis en die Gemeenskap van die Opstanding. Baie Anglikaanse ordes doen werk buite die kloosters soos 'n diens aan die armes. Nes Katolieke monnike lê hulle ook die geloftes van armoede, kuisheid en gehoorsaamheid af.

Sedert die 1960's is daar 'n skerp daling in die getal gelowiges in baie dele van die Anglikaanse Gemeenskap. Van sommige baie groot en internasionale gemeenskappe het net 'n enkele klooster oorgebly met meestal ouer monnike of nonne. In die laaste dekades van die 20ste eeu was daar min nuwelinge in die meeste kloosters. Sommige ordes en gemeenskappe het reeds toegemaak.

Daar is egter vandag steeds verskeie duisende Anglikaanse monnike in sowat 200 gemeenskape in die wêreld. Veral in die Melanesiese lande die Salomonseilande, Vanuatu en Papoea-Nieu-Guinee was daar 'n toename. Die Melanesiese Broederskap, wat in 1925 gestig is, is nou die grootste Anglikaanse gemeenskap in die wêreld, met meer as 450 broeders in die Salomonseilande, Vanuatu, Papoea-Nieu-Guinee, die Filippyne en Brittanje.

Bo: Die Dionysiou-klooster op die berg Athos in Griekeland. Onder: 'n Monnik van die berg Athos.

In die Oosterse Ortodoksie speel monastisisme 'n baie spesiale en belangrike rol: Monnike distansieer hulle van die wêreld sodat hulle onverpoos vir die wêreld kan bid. Sosiale dienste is gewoonlik nie hulle primêre doel nie, maar hulle probeer eerder teose, of 'n eenwording met God, bereik. Om vir armes en behoeftiges te sorg was egter nog altyd 'n verpligting vir monnike. Die mate van kontak met die buitewêreld wissel van gemeenskap tot gemeenskap. Hermiete het egter min of geen kontak met die buitewêreld.

Oosters-Ortodokse kloosters het nie ordes soos in die Weste nie, en ook nie reëls soos die Reël van Sint Benediktus nie. Oosters-Ortodokse monnike put eerder inspirasie uit die geskrifte van die Woestynvaders en ander Kerkvaders.

Die meeste gemeenskappe is selfonderhoudend, en die monnik se daaglikse lewe bestaan gewoonlik uit drie dele: (a) gemeeskaplike aanbidding in die hoofkerk; (b) handearbeid; en (c) private aanbidding, spirituele studies en rus wanneer nodig. Maaltye word gewoonlik in 'n eetsaal genuttig. Die kos is gewoonlik eenvoudig en word in stilte geëet terwyl een van die monnike uit die geskrifte van die Kerkvaders lees. Die kloosterlewe vereis groot toegewydheid. Alle monnike moet op dieselfde manier lewe, gebaseer op die tradisies van die spesifieke klooster. In sy stryd om aan hierdie voorskrifte te voldoen, besef die monnik sy eie tekortkominge en word hy deur sy spirituele vader gelei om dit in eerlikheid te oorkom.

Oosters-Ortodokse monastisisme kom in drie vorme voor: hermities ('n lewe in afsondering), senobities ('n lewe in 'n gemeenskap, met gesamentlike aanbidding onder leiding van 'n ab) en die "middeweg", bekend as "skiti's" (klein gemeenskappe van naburige selle waarvan die inwoners meestal alleen werk en bid, maar op Sondae en feesdae byeenkom). 'n Mens woon gewoonlik eers in 'n senobitiese omgewing en kan net ná toetsing en spirituele groei in 'n skiti gaan woon. Hermitisme is die gevorderdste vlak. Die meeste monnike bly egter vir die res van hulle lewe in 'n senobitiese omgewing.

Die meeste Oosters-Ortodokse monnike het min of geen kontak met die buitelewe, insluitende hulle familie. Die doel van die kloosterlewe is eenwording met God. Nadat hulle kruin geskeer is, mag monnike nie weer hulle hare laat knip nie. Die hare op die kop en die baard bly ongeskeer as simbool van hulle geloftes; dit herinner aan die Nasireërs van die Ou Testament. Die skeer van die kop is 'n teken van 'n gewyde lewe en simboliseer die afsny van hulle eie wil.

Die proses van monnik word is doelbewus stadig, omdat die geloftes wat afgelê word as 'n lewenslange toegewydheid aan God beskou word, en dit kan nie ligtelik opgeneem word nie. In Oosters-Ortodokse monastisisme is daar drie grade ná dié van 'n nuweling. Almal dra dieselfde monnikekleed, mans en vroue, met klein variasies volgens streek. In elke graad word nog 'n deel van die kleed gegee, en die volle kleed word net gedra deur dié in die hoogste graad. Dit is daarom bekend as die "Groot Kleed".

• Novise (Grieks: δόκιμος, dókimos; Kerkslawies: послушникъ, posloesjnik), letterlik "iemand onder gehoorsaamheid" – mense wat by 'n klooster wil aansluit, begin hulle lewe as nuwelinge. Nadat iemand na 'n klooster gekom het en vir nie minder as drie dae nie 'n gas was, kan die ab 'n kandidaat as 'n nuweling inseën. Daar is geen amptelike seremonie vir die kleredrag van 'n nuweling nie; hy kry bloot toestemming om die kleed van 'n nuweling te dra. 'n Nuweling kan die swart binneste toga (Kerkslawies: podriasnik) dra of nie, asook die sagte monnikehoed (skoefia), na gelang van die tradisie van die plaaslike gemeenskap. Die binneste toga en hoed is die eerste deel van die Oosters-Ortodokse monnikekleed. In sommige gemeenskappe dra die nuweling ook 'n leergordel. Hy kry ook 'n gebedstou en word onderrig in die gebruik van die Jesusgebed. As 'n nuweling die klooster wil verlaat, is daar geen straf nie. Hy kan ook gevra word om te gaan as sy gedrag nie met die kloosterlewe ooreenstem nie of as die kloosterhoof besluit hy is nie reg vir die kloosterlewe nie. As die ab dink hy is gereed, word die nuweling gevra of hy by die klooster wil aansluit. Sommige sal uit nederigheid besluit om hulle lewe lank 'n nuweling te bly. Die persoon moet vrywillig elke nuwe graad betree.

• Rasophoros (Grieks: ῥασοφόρος, rasophoros; Kerkslawies: рясофоръ, rjasofor), letterlik "toudraer" – as die nuweling besluit om 'n monnik te word word hy geklee in die eerste graad van monastisisme op 'n formele diens bekend as die tonsuur of kruinskering. Hoewel geen geloftes in hierdie stadium afgelê word nie, moet die kandidaat hom gewoonlik bereid verklaar om hom aan 'n kloosterlewe toe te wy. Die ab sal die kruinskering uitvoer deur 'n klein hoeveelheid hare op vier plekke op die kop te skeer wat 'n kruis vorm. Die monnik kry dan die buitenste toga (Kerkslawies: rjassa), 'n monnikekleed met wye moue. Hy kry ook 'n mus met 'n sluier, bekend as kloboek en 'n leergordel word om sy middel gebind. Sy kleed is gewoonlik swart om aan te dui hy is nou dood vir die wêreld, en hy kry 'n nuwe naam. Hoewel die rassofor nie geloftes aflê nie, is hy steeds moreel verplig om die res van sy lewe in die klooster te bly. Sommige bly altyd 'n rassofor, sonder om na 'n hoër graad op te skuif.

• Stavrophoros (Grieks: σταυρoφόρος, stavrophoros; Kerkslawies: крестоносецъ, krestonosets), letterlik "kruisdraer" – die volgende graad in Oosters-Ortodokse monastisisme word betree 'n paar jaar ná die eerste tonsuur wanneer die ab voel die monnik het 'n aanvaarbare vlak van dissipline, toegewydheid en nederigheid bereik. Dit is bekend as die "Klein Skema" en word beskou as 'n "belofte" tot die "Groot Skema". In hierdie stadium lê die monnik formeel geloftes van stabiliteit, kuisheid, gehoorsaamheid en armoede af. Sy kruin word weer geskeer en hy word geklee in die regte monnikekleed wat, benewens dié van die rassofor, insluit die paraman, 'n vierkantige kleed wat op die rug gedra word en wat geborduur is met die instrumente van die Passie (sien foto bo). Dit word verbind aan 'n houtkruis wat oor die hart gedra word. Die paraman verteenwoordig die juk van Christus. Vanweë dié toevoeging word die monnik nou 'n stawrofor, of "kruisdraer", genoem. Hy kry ook 'n handkruis van hout wat hy in sy ikoonhoek moet hou, en 'n waskers wat simbolies is van monastiese waaksaamheid. Hy sal begrawe word met die kruis in sy hande en die kers sal op sy begrafnis aan die brand gesteek word. In die Slawiese praktyk dra die stawrofor ook 'n monastiese mantel. Die buitenste toga van die stawrofor is oorvloediger as dié van die rassofor. Die ab maak die stawrofor se gebedsreël strenger, laat 'n strenger persoonlike asketiese praktyk toe en gee die monnik groter verantwoordelikhede.

• Groot Skema (Grieks: μεγαλόσχημος, megaloschemos; Kerkslawies: схима, schima) – Wanneer die ab voel 'n monnik het 'n hoë vlak van spirituele uitnemendheid bereik, is hy gereed vir die "Groot Skema". Die tonsuur word herhaal en hy lê dieselfde geloftes af. Daarby kry hy die monnikekleed van die "Groot Skema", die Analaf. Dit hang voor en agter af. Dit bevat dikwels ingewikkelde borduurwerk van die instrumente van die Passie en die Trisagion (engelegesang). Die Griekse weergawe het nie 'n mantelkap nie, maar die Slawiese weergawe het wel, sowel as skouerlapelle sodat die kleed 'n groot kruis vorm wat die monnik se skouers, bors en rug bedek. In sommige monastiese tradisies word die Groot Skema eers aan monnike gegee op hulle sterfbed; ander kan dit ná sowat 25 jaar diens kry.

Hindoeïsme het baie monastiese ordes, insluitende die "Tradisie van die 10 Name", wat deur Adi Shankara gestig is, en Vaishnavistiese ordes.

Madhvacharya, die Dwaita-filosoof, het die ashta matha ("Agt Kloosters") gestig. Hy het 'n monnik vir elke matha (klooster) aangestel wat die reg gehad het om Madhvacharya se beelde van die god Krishna om die beurt te aanbid. Elke klooster se monnik het 'n kans gekry om ná 14 jaar te aanbid.

Hare Krishna-monnike, wat baie soos Boeddhistemonnike lyk, is die bekendste Vaishnavistiese monnike buite Indië. Hulle is 'n algemene gesig op baie plekke om die wêreld heen. Hulle voorkoms – eenvoudige saffraankleurige sarongs, geskeerde koppe met haarlokke, nekkrale en tilaka-merke – en sosiale gebruike dateer duisende jare terug uit die Vediese tydperk.

Die Hare Krishnas het hoofsaaklik as 'n monastiese groep begin, maar deesdae lewe die meeste as leke. Sommige van hulle bring egter tyd as monnike deur. Nuwe mense wat voltyds by die Hare Krishnas aansluit, ondergaan eers 'n drie maande lange opleiding om onder meer die basiese beginsels van die monastiese lewe te leer. Daarna kan hulle besluit of hulle as monnike of getroude lede wil leef.

Monnike ouer as 50 jaar kan sannyasi word. Hulle lei 'n lewe van volle toewyding en spiritualiteit, en is die hoogste lewensvlak in die gemeenskap. Dit is permanent en 'n mens kan dit nie prysgee nie. 'n Sannyasi kry die titel swami. Getroude lede met volwasse kinders lewe gewoonlik 'n selibaat afgetrede lewe.

Die rolle van monastiese ordes in Indië en ook in die Weste het in 'n mate oor die jare aangepas in ooreenstemming met voortdurend veranderende sosiale strukture.

Een van die intensste vorme van askese word aangetref in Djainisme, een van die wêreld se oudste godsdienste. Djainisme moedig vas, jogapraktyke, meditasie in moeilike houdings en ander selfverloënings aan.^[8]

Volgens Djainas is 'n mens se hoogste doel om nirvana of moksha te bereik (dus bevryding van samsara, die siklus van geboorte en hergeboorte). Hiervoor moet die siel sonder verkleefdheid (besittings) of selfbevrediging wees. Dit kan net bereik word deur monnike en nonne wat die vyf groot geloftes aflê: van niegeweld, waarheid, nie steel nie, geen besittings nie en selibaat.

Die meeste van die selfverloënings en asketiese praktyke kan teruggevoer word na Vardhaman Mahavira, die 24ste tirthankara (spirituele onderwyser). Daar is baie werke in Djainisme wat die asketiese gedragskode bespreek.

Volle Djainamonnike^[9] kan tot een van die volgende range behoort:

• 'n Acharya, 'n leier van die orde;
• 'n Upadhyaya, 'n geleerde monnik wat ander en homself leer; of
• 'n Muni, 'n gewone monnik.

Volgens die Djainistiese geloftes doen die monnike en nonne afstand van alle verhoudings en besittings. Ahimsa, die gelofte van niegeweld, is die grootste gelofte van 'n askeet. Hulle maak geen lewende wese seer nie, hetsy 'n mens of insek. Hulle dra spesiale besems om enige insekte weg te vee wat hulle pad kruis. Sommige monnike dra 'n stuk lap oor hulle mond om te keer dat hulle per ongeluk kieme en insekte in die lug skade berokken. Hulle gebruik ook nie elektrisiteit nie, want dit behels geweld. Hulle gebruik ook geen toestelle of masjiene nie.

Omdat hulle geen besittings en verhoudings het nie reis hulle, meestal kaalvoet, van stad tot stad en deurkruis dikwels woestyne en woude. Askete bly nie langer as twee maande op 'n plek nie om te keer dat hulle aan enige plek geheg raak. Gedurende die vier maande van die moesonreëns bly hulle egter op een plek om te voorkom dat hulle die lewensvorme doodmaak wat in dié tyd floreer.

Djainistiese monnike en nonne beoefen algehele selibaat. Hulle raak nie aan of deel 'n sitplek met iemand van die teenoorgestelde geslag nie.

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Monnik.

• Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.