Mirtagtiges
| Mirtagtiges | |
|---|---|
| |
| Punica granatum | |
| Wetenskaplike klassifikasie | |
| Domein: | |
| Koninkryk: | |
| Divisie: | |
| Klas: | |
| Subklas: | |
| Orde: | Myrtales
|
| Families | |
Die Mirtagtiges (orde Myrtales of Myrtiflorae) word in sewentien families ingedeel. Die meeste soorte kom in die trope en die subtrope voor, maar die orde as geheel het 'n wêreldwye verspreiding. Sommige plante wat tot die orde behoort, het oliekliere op hul blare wat as klein kolletjies sigbaar is. Die blomme, wat soms baie aromaties is, het dikwels ’n vierledige kroon en 'n groot hoeveelheid meeldrade wat in twee kranse gerangskik is. Bekende soorte is die bloekombome (genus Eucalyptus), die mirt (Myrtus communis) en die granaat (Punica granatum).
Die Mirtagtiges (orde Myrtales of Myrtiflorae) is 'n groep plante van baie uiteenlopende aard. Plantkundiges verskil in hulle benadering ten opsigte van klassifikasie, maar volgens 'n onlangse klassifikasie word die Myrtales in sewentien families verdeel, waarvan elf in Suid-Afrika voorkom. Verteenwoordigers van die meer as 400 genera en byna 10 000 spesies van die orde word wêreldwyd aangetref.
Die meeste soorte is houtagtig: vier families sluit sowel kruidagtiges as houtagtige plante in, en drie families bestaan slegs uit kruide. Die orde is vernoem na die mirt (Myrtus communis), ’n struik met groot wit blomme, leeragtige blare en oliekliere op die blare wat in die Mediterreense gebied aangetref word. Die vernaamste kenmerk van die orde is dat die blombodem die vorm van 'n kelkbuis (hipantium) aanneem, waarvan die lengte varieer en wat gedeeltelik of volledig met die vrugbeginsel vergroei kan wees.
Die meeste spesies het kruisgewys teenoorstaande blare, simmetriese blomme met vier of soms vyf kroonblare, 'n Groot aantal meeldrade en 'n styl met meer as een stempel. Bestuiwing vind meestal plaas deur middel van insekte, veral bye en skoenlappers, maar sommige plante, veral in die dorpe, is volkome van voëls afhanklik vir bestuiwing. Die Melastomataceae (die grootste familie), die Myrtaceae, die Rhizophoraceae, die Sonneratiaceae, die Punicaceae, die Lecythidaceae en die Combretaceae is almal uitsluitlik tropies of subtropies, terwyl verteenwoordigers van die ander families ook in die kouer wêrelddele voorkom. Die familie Penaeaceae is tot Suid-Afrika beperk.
Verteenwoordigers
[wysig | wysig bron]Die mirtfamilie (Myrtaceae) is met sy ongeveer 3 000 spesies die tweede grootste, maar seker die bekendste familie van die orde. Al die spesies is immergroen struike of bome met dik blare wat ryk is aan eteriese olies. Hierdie olies word deur spesifieke oliekliere, wat as klein kolletjies op die blare waarneembaar is, afgeskei.
Die meeste van die spesies met besvrugte word in Suid-Amerika aangetref, en die meeste met droë vrugte in Australië. Die grootste genus van die familie is die bloekombome (genus Eucalyptus), waarvan ongeveer 600 spesies in Australië in 'n groot verskeidenheid van habitatstipes voorkom. Van die wêreld se grootste bome is bloekombome. Eucalyptus regnans word byvoorbeeld dikwels meer as 90 m hoog en een uitsonderlike boom het 'n hoogte van 113 m bereik.
Bloekombome word wêreldwyd in subtropiese dele aangeplant omdat hulle vinnig groei en hardehout van 'n goeie gehalte lewer. Eukaliptusolie (bloekomolie) word uit die blare verkry. Ook vir byeboerdery is hierdie bome baie belangrik: die bloekomplantasies van Gauteng en noord KwaZulu-Natal is van die belangrikste bronne van heuning in Suid-Afrika. Verskeie ander lede van die mirtfamilie lewer eteriese olies, eetbare vrugte, kruie (byvoorbeeld kruinaeltjies, wat die droë vrugte van Syzygium aromaticum is), tannien vir leerlooiery (spesies van Rhizophora en Terminalia) en hout.
Bekende tuinplante van die familie is die bottelborselbome (Callistemon-spesies), Eugenia-spesies en die koejawel (Psidium guajava), wat ter wille van sy vrugte aangeplant word. Koejawels het in Suider-Afrika al so versprei dat hulle as onkruid beskou word. Verteenwoordigers van vier genera van die Myrtaceae word in Suid-Afrika aangetref. Een van die bekendste spesies is die waterbessie (Syzygium cordatum), wat in die oostelike dele van Suid-Afrika en die vogtiger dele van Zimbabwe en Botswana aangetref word.
Veral in noord KwaZulu-Natal is die bome baie volop. Die boswaterhout (Syzygium guineense) toon 'n groot ooreenkoms met die inheemse duine mirt (Eugenia capensis), en die taksonomie van hierdie twee soorte is baie verwarrend. Die grootste familie van die Mirtagtiges is die Melastomataceae. Die meeste van die ongeveer 4 000 spesies van hierdie familie groei in die tropiese dele van Suid-Amerika, terwyl ander in ander tropiese en subtropiese wêrelddele voorkom.
Die meeldrade van lede van hierdie familie het 'n buitengewone vorm, terwyl die helmknoppe porieë het waardeur die stuifmeel vrykom. ’n Paar soorte, soos spesies van die genera Maietia en Tococa, het sakkies aan die bokant van die blare of blaarstele waarin miere bly, wat die plante verdedig teen alle insekte wat nie vir die plante voordelig is nie. Die enigste Suider-Afrikaanse verteenwoordigers van die familie is drie relatief onbekende spesies van die genus Memecylon.
Die meeste verteenwoordigers van die familie Lythraceae kom ook, soos in die geval van die Melastomataceae, in Suid-Amerika voor. Baie van die lede van die familie is kruidagtig, met blare en blomme wat kruisgewys teenoorstaande of in kranse gerangskik is. Die bloeiwyses is aarvormig. Lythrum-spesies is kruide wat volop in vleierige dele van Europa voorkom, terwyl twee soorte bome die enigste Suid-Afrikaanse verteenwoordigers van die familie is.
Die Sonneratiaceae en die Rhizophoraceae is twee naverwante families van tropiese bome en struike waarvan die meeste spesies in wortelboommoerasse groei. Die soorte wat in die moerasse groef, het meestal lugwortels (pneumatofore) wat bo die grond uitsteek, en hulle sade ontkiem meestal aan die plante. Die kiemplant groei in sommige gevalle tot 'n meter lank voordat dit afval in die modder en dan verder groei. Van die Rhizophoraceae is daar drie spesies, wat al langs die ooskus van Afrika af tot in Suider-Afrika in wortelboommoerasse groei.
Die swartwortelboom (Bruguiera gymnorrhiza) kom die verste suid, tot by die Keimond, voor, hoewel 'n paar klein soorte ook in die Nahoonriviermond by Oos-Londen groei. Die suidelikste verspreidingspunt van die rooiwortelboom (Rhizophora mucronata) is ’n ent verder noord, ook in Transkei, en die Indiese wortelboom (Ceriops tagal) kom tot by Kosibaai voer. Die ander Suid-Afrikaanse genus wat tot die Rhizophoraceae behoort, is Cassipourea.
Die bome van hierdie genus (uiehout) groei meestal in woude. Van die Sonneratiaceae is daar een spesie, Sonneratia alba, wat tot in Mosambiek voorkom. Die Combretaceae is nog ’n familie wat tot die trope en die subtrope beperk is. In Suider-Afrika vorm lede van hierdie familie ’n belangrike deel van die bosveld of savanne, terwyl een soort, die Tongawortelboom (Lumnitzera racemosa), al langs die ooskus van Afrika tot by Kosibaai langs wortelboommoerasse en op die kusduine voorkom.
Van die genus Combretum is daar ongeveer 26 spesies in Suider-Afrika, wat meestal in verskillende tipes savanne aangetref word. Van die bekender soorte is die riviervaderlandswilg (Combretum erythrophyllum), wat meestal langs riviere groei, hardekool (Combretum imberbe), rooiboswilg (Combretum apiculatum), wat volop is in die suurder tipes bosveld, en kierieklapper (Combretum hereoense), wat dikwels op miershope groei. Die bosvaderlandswilg (Combretum krasussii) is volop in inheemse woude in KwaZulu-Natal en Gauteng.
Kenmerkend vir die genus is die viervlerkige vruggies wat normaalweg van een tot twee cm in deursnee is, maar in die geval van die raasblaar (Combretum zeyheri) ongeveer ses cm in deursnee is. Ook die twaalf spesies van die genus Terminalia, met hul kenmerkende tweevlerkige vruggies, is volop in savannes. Die drie ander genera van die Combretaceae wat in Suider-Afrika voorkom, is betreklik onbekend. Die twintig genera en ongeveer 150 spesies van die Lecythidaceae is almal tropiese bome en struike, waarvan die meeste in Suid-Amerika voorkom.
In Suid-Afrika is die poeierkwasboom (Barringtonia racemosa), nog 'n soort wat meestal met wortelboommoerasse geassosieer word, die enigste verteenwoordiger van die familie. Hierdie soort groei ook soms weg van wortelboommoerasse, maar altyd langs water, in welke geval hulle geen lugwortels het nie. Die familie Punicaceae het net een genus, Punica, met twee spesies wat inheems is in Asië. Een daarvan, Punica granatum, is die granaat wat wêreldwyd vir sy eetbare vrug gekweek word. Die vrug ontstaan uit 'n 8- tot 12-hokkige, onderstandige vrugbeginsel.
Die familie Onagraceae of Oenotheraceae is die familie met die wydste verspreiding. Die meeste van hulle is kruide met enkelvoudige, teenoorstaande blare en simmetriese, vierledige blomme. Epilobium is met sy ongeveer 160 spesies die grootste genus, en ’n paar spesies van die genus kom ook in Suid-Afrika voor.
Oenothera is nog 'n groot genus, waarvan ook ’n paar spesies in Suid-Afrika aangetref word. Verskeie spesies van die familie, soos die bekende fuchsia en etlike Oenothera-spesies, word as tuinplante gekweek.
Die Oliniaceae is 'n familie bome en struike wat tot die oostelike en suidelike dele van Afrika beperk is. Daar is net een genus, Olinia, met tien spesies, wat meestal in woude groei. Kenmerkend vir die familie is die vierhoekige takkies en die teenoorstaande blare. Die familie Penaeaceae het 'n nog kleiner verspreidingsgebied, naamlik die fynbosgebiede van Suidwes- en Suid-Kaapland. Daar is vyf genera met ongeveer 25 spesies, en almal het die tipiese klein blaartjies van fynbosplantegroei.
Die familie Trapaceae het een genus met ongeveer 30 spesies (volgens sommige kenners net een spesie met ongeveer 30 verskillende vorme). wat meestal in die trope voorkom. Die enigste plek in Suider-Afrika waar hierdie kruidagtige waterplante voorkom, is die Okavangodelta in Botswana. Die Thymelaeaceae is 'n wydverspreide familie met ongeveer 40 genera en 500 spesies, waarvan die meeste in Suid-Afrika en Australië aangetref word.
Die meeste spesies is struike, maar bome en kruidagtige gewasse kom ook voor. Bekende Suid-Afrikaanse voorbeelde is die basboom (Dais cotinifolia), gonnabos (Passerina-spesies) en die gifbossie (Gnidia kraussiana). Die gifbossie kom in groot dele van die land voor en is so giftig dat net 'n paar blare 'n perd of 'n bees kan laat vrek.
Die Haloragaceae is 'n klein familie met 'n wêreldwye verspreiding. Die bekendste twee genera, waarvan daar ook in Suid-Afrika verteenwoordigers is, is Myriophyllum (waterplante) en Gunnera (kruidagtige gewasse). Die Hippuridaceae het slegs een verteenwoordiger, naamlik Hippuris vulgaris, 'n waterplant met 'n wye verspreiding in die kouer en gematigde wêrelddele.
Die Elaeagnaceae is 'n klein familie van struike en bome wat hoofsaaklik in die Noordelike Halfrond voorkom. Hoewel inheemse verteenwoordigers van die familie nie in Suid-Afrika voorkom nie, is veral spesies van die Elaeagnus die olyfwilgers – gewilde tuinplante.
Bronnelys
[wysig | wysig bron]- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0-908409-60-5, volume 19, bl. 91
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron] |
Wikimedia Commons bevat media in verband met Mirtagtiges. |
Wikispecies het meer inligting verwant aan Mirtagtiges- (en) "Myrtales". Encyclopædia Britannica. Besoek op 20 Augustus 2019.
