Berlynse Domkerk

Berlynse Domkerk
Die Berlynse Domkerk, soos gesien vanuit die Lustgarten-park, kort voor sononder
Denominasie	Evangeliese Kerk in Duitsland
Huidige predikant(e)	Michael Kösling, Petra Zimmermann, Thomas C. Müller, Birte Biebuyck
Belydende lidmate	1800[1]
Adres	Oberpfarr- und Domkirche zu Berlin, Am Lustgarten, 10178 Berlin (Mitte)

Die Berlynse Domkerk (Duits amptelik: Oberpfarr- und Domkirche zu Berlin, in die omgangstaal meestal Berliner Dom genoem) is 'n Evangelies-Lutherse kerkgebou op die noordelike gedeelte van die Spree-eiland (wat hier Museumeiland genoem word) in die administratiewe distrik Mitte van Berlyn.

Die domkerk, wat tussen 1894 en 1905 volgens ontwerpe van Julius Raschdorff in die Italiaanse Hoogrenaissance- en Barokboustyl opgerig is, behoort tot die vernaamste Protestantse kerkgeboue in Duitsland en is tot monument verklaar. Die kerkgebou behels die sentrale preekkerk onderaan die koepel en die doop- en troukerk. Die hoofportaal is by die Lustgarten-park geleë. In die grafkelder is talle lede van die Huis van Hohenzollern ter ruste gelê.

Die Berlynse Domkerk, wat deel uitmaak van die Unie van Evangeliese Kerke (UEK), vervul 'n besondere funksie binne die Evangeliese Kerk van Duitsland ('n geünieerde kerk waarin Lutherse en Calvinisties-Gereformeerde kerke en gemeentes saamgesmelt het). So vind hier onder meer plegtige kerkdienste van nasionale belang of ander belangrike politieke herdenkings van die Bondsrepubliek Duitsland plaas. Die Domkerk se gemeente tel sowat 1 700 lede.^[2] As sogenaamde personele gemeente staan dit oop vir alle gedoopte Evangelies-Lutherse Christene wat in Berlyn en omgewing woonagtig is en aansoek doen om lidmaatskap.^[3]

Die geskiedenis van die domkerk op die Spree-eiland dateer terug tot die 15de eeu. In 1450 is die Erasmus-kapel in die nuutgeboude kasteel van die keurvors gewy wat in 1465 deur die pous tot domkerk verhef is.

Nadat Joachim II in 1535 keurvors van Brandenburg geword het, het hy begin om die Dominikanekerk suid van die kasteel tot sy nuwe hofkerk om te bou. Die Dominikane-monnike is na die stad Brandenburg an der Havel verskuif en hul Middeleeuse kerkgebou in die Gotiese baksteenboustyl tot 'n ryk versierde hofkerk uitgebou wat van 'n grafkelder vir die keurvorstelike gesin en 'n klokkestoel voorsien is. Die nuwe domkerk is in 1536 ingewy. In 1539 het Joachim II die Evangelies-Lutherse geloof aangeneem, en die Rooms-Katolieke domkerk het voortaan as Protestantse kerkgebou gedien. In 1608 is ook die domkapittel ontbind, en die domkerk het as die hoofkerk van die gemeente van Cölln gefungeer.

Aangesien die ou baksteenkerk teen die middel van die 18de eeu in 'n staat van bouvalligheid was, het Frederik die Grote tussen 1747 en 1750 by die Lustgarten-park 'n nuwe kerk in die Barokstyl laat oprig. Nadat die vorstelike sarkofae na die nuwe kerk oorgebring was, is die ou kerkgebou afgebreek. Die nuwe domkerk is deur die Nederlands-gebore argitek Johann Boumann die Ouere in 'n eenvoudige Barokstyl ontwerp en in 1750 ingewy.

Teen die begin van die 19de eeu is die domkerk deur Karl Friedrich Schinkel in die destyds moderne klassisistiese boustyl omgebou. Die ombou is in 1822 voltooi.

In die 19de eeu is Schinkel se kerkgebou beskikbaar gestel aangesien die beskeie domkerk nie meer as verteenwoordigend genoeg vir die Pruisiese monargie beskou is nie. Danksy die inisiatief van koning Frederik Willem IV is die besluit geneem om 'n nuwe pragtige domkerk op te rig wat as 'n basiliek volgens die Italiaanse boustyl met twee torings en 'n langskip met drie gedeeltes uitgevoer sou word. Die nuwe kerkgebou is deur Friedrich August Stüler, 'n leerling van Schinkel, ontwerp. Die fondament en eerste gedeeltes van die koornisse is by die Spreerivier opgerig, tog is die boubedrywighede in 1848 as gevolg van politieke onluste en 'n tekort aan fondse gestaak.

Ná die stigting van die Duitse Ryk in 1871 was daar weer belangstelling in 'n pragtige domkerk wat met beduidende sakrale geboue elders in die wêreld sou kon meeding. Die argitek Julius Raschdorff, 'n professor aan die Tegniese Universiteit van Charlottenburg, het in 1885 sy ontwerp vir 'n nuwe domkerk aan die publiek bekend gestel. Maar dit was eers keiser Willem II wat uiteindelik opdrag gegee het om Schinkel se domkerk af te breek en 'n nuwe kerk volgens Raschdorff se bouplanne op te rig. Die ontwerp was beïnvloed deur 'n eklektisistiese toepassing van Italiaanse Hoogrenaissance en Barok-boustyle.

Die hoeksteen is op 17 Junie 1894 gelê, en volgens die oorspronklike tydplan sou die domkerk in 1900 voltooi gewees het. Ná vele vertragings is die Berlynse Domkerk uiteindelik eers op 27 Februarie 1905 ingewy. Die boukoste, wat op 11,5 miljoen goudmark te staan gekom het, is in geheel deur die Duitse staat gedra.

Die bouplanne en latere bouwerk is deur Julius Raschdorff, wat vanaf 2 Julie 1892 as boumeester gedien het, en sy seun Otto behartig, maar keiser Willem II het hom wel die reg voorbehou om sy invloed by die uitvoering van die bouplanne te laat geld. Veral die domkerk se binneruimte is volgens sy wense aangepas en die skilderye deur sy persoonlike hofskilder uitgevoer.

Die hoofaltaar, wat in 1850 deur Friedrich August Stüler geskep is, is uit die Schinkel-gebou oorgeneem, terwyl die doop- en troukerk se altaarstuk deur Karl Begas die Ouere ontwerp is.

Gedurende die Tweede Wêreldoorlog is erge skade aan die domkerk berokken. Aanvanklik is al die altaarvensters tydens 'n lugaanval op die nabygeleë Burgstraat gebreek, terwyl krake in die hoektorings se koepels ontstaan het. Later is die koepel met sy lantern tydens een van die swaarste geallieerde lugaanvalle op 24 Mei 1944 ernstig beskadig. Die betimmering onderaan die koperafdekking het aan die brand geslaan nadat dit deur 'n blikhouer met vloeibare brandstof getref is. Brandweerspanne kon destyds nie die brandpunt bereik nie, en vervolgens het die koepellantern na benede gestort. Vanweë sy groot gewig het dit die preekkerk se vloer deurgebreek en groot dele van die Hohenzollern-grafkelder onderaan beskadig.

Die koepel het bewaar gebly, tog was daar in plaas van sy spits nou 'n gapende opening, en die preekkerk, wat reeds deur stof en puin beskadig is, is vervolgens net soos die koepel se mosaïeke aan wind en weer blootgestel. Om die domkerk se binneruimte te kan beskerm, was dit nodig om die koepel vinnig weer af te sluit. Die Berlynse stadsparlement het in 1949 besluit om onmiddellik met die herstelwerk te begin, en in 1953 is die restourasie voltooi. Herstelwerk by die domkerk was aanvanklik beperk tot die syvertrekke sodat die kerkgemeente weer sy kerkdienste kon hou.

In 1975 is met die restourasie van die buitenste gedeeltes begin en die monumentkerk, wat as 'n groot koornis langs die noordelike kant van die domkerk aangelê was, is afgebreek. Hierdie gebou was nie deur die bomaanvalle geraak nie, en sy stene is na 'n veld in die stadswyk Köpenick gebring waar hulle nog steeds gestoor word. Die hoofkoepel is volgens sy oorspronklike proporsies herstel, alhoewel dit sterk vereenvoudig is. Die opvallendste kenmerk was die nuwe koepelkruis wat vir die herstelwerk geskep is. By die vier kleiner koepels se torings is alle afsluitlanterns verwyder sodat hul hoogte met sestien meter verminder is.

Nadat die herstelwerk van die buitenste gedeeltes in 1983 voltooi was, is met die restourasie van die binneruimtes begin. Die domkerk is van 'n nuwe traphuis voorsien en die preekkerk herstel. Met die preekkerk se heropening op 6 Junie 1993 is die grootskaalse herstelwerk van die binneruimte voltooi. Later is gekleurde vensters in die altaarruimte bygevoeg en die koepelmosaïeke gerestoureer. Die laaste herstelde mosaïek is op 29 Junie 2002 plegtig onthul. By hierdie geleentheid is die domkerk se Sauer-orrel ook volledig skoongemaak.

Die lanternbekroning, wat gedurende die heropbou in 1981 op die domkerk se koepel geplaas is, is in Desember 2006 deur deskundiges ondersoek nadat roesskade onderaan die vergulde koperafdekking ontdek is. Dit was duidelik dat die kopelkruis met 'n hoogte van vyftien meter en 'n gewig van 12,5 ton sterk winde nie meer sou kon weerstaan nie. Die hol staalkonstruksie se grootskaalse verroesting het enige herstelwerk onmoontlik gemaak.

Die roesskade is te wyte aan kontakkorrosie wat as gevolg van die kombinasie van verskillende metale soos koper en staal ontstaan – staal, die mees onedele metaal in hierdie kombinasie, korrodeer baie sterk, alhoewel dit in die 1970's nog as 'n geskikte materiaal vir sulke konstruksies beskou is. Ook vergelykbare kombinasies van materiale, wat byvoorbeeld vir die koeëls op die domkerk se vier hoektorings en koperstandbeelde gebruik is, is gevolglik ondersoek. Die herstelwerk is in 2008 voltooi.

Ná die verwydering van die koepelkruis het 'n debat oor die restourasie ontstaan. Daar is voorstelle gemaak om die vyf koepellanterns, wat tydens die Tweede Wêreldoorlog verniel is, te herstel. Die restourasie van die oorspronklike konstruksie sou egter moeilik en koste-intensief wees. Die huidige hoofkoepel se staalkonstruksie sou daarnaas ook nie stabiel genoeg wees vir die oorspronklike lanterns nie, terwyl dit ook nie meer sy vroeëre afmetings het nie. Die hoofkoepel sou dus ook volledig herbou moes word sodat die domkerk vir enkele jare volledig of gedeeltelik gesluit sou moes word vir die herstelwerk. Die koepel is daarnaas in sy huidige vorm as 'n argitektoniese monument aangewys.

Die Domkerk se orrel word as 'n meesterwerk van orrelbou volgens die romantiese tradisie beskou. Die orrel – tans die grootste instrument van sy soort met pneumatiese traktuur (speelaksie) – is tussen 1988 en 1993 omvattend gerestoureer en van 'n nuwe ventilator voorsien.

Wiki-webtuistes

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Berlynse Domkerk.

Amptelike webtuiste

• (de) (en) Amptelike webruimte

Sauer-orrel

• (en) Berlin Cathedral's Great 'Sauer' Organ
• (en) Xaver Varnus plays Toccata and Fugue in D minor on the great Sauer Organ of the Berliner Dom

52°31′9″N 13°24′4″O / 52.51917°N 13.40111°O / 52.51917; 13.40111