Analemma

In sterrekunde is ’n analemma ’n grafiese voorstelling van die veranderende posisie van ’n hemelliggaam (byvoorbeeld die son) in die hemelruim, soos gesien van ’n ander hemelliggaam (soos byvoorbeeld die aarde) in vergelyking met die hemelliggaam se gemiddelde (of mediane) posisie.^[1]

Vir die aardbewoner beweeg die son skynbaar^[2] op twee verskillende maniere:

• Almal is bekend met die verandering van seisoene op aarde. In Suid-Afrika se winter (op omtrent 21 Junie) is die son regoor die Kreefskeerkring (23½ grade noord). Dan beweeg dit skynbaar suid tot omtrent 21 Desember wanneer dit reg bokant die Steenbokskeerkring (23½ grade suid) is. Daarna beweeg die son weer noordwaarts.^[3]
• Die tweede beweging is dié van die aarde om sy eie as. Mense is daaraan gewoond dat elke dag 24 uur lank is. Eintlik is dit nie so nie. Een leidraad dat dit nie so is nie, is die ou naam van horlosietyd by die Engelse dorp Greenwich. Dit was Greenwich MEAN Time (GMT) genoem. Die lengte van ’n sonnedag varieer deur die jaar en 24 uur is maar net die gemiddelde (of miskien mediane) duur daarvan.

Twee faktore dra by tot die veranderende duur van die sonnedag op aarde:

• Die aarde se wentelbaan om die son is ’n ellips. Die gevolg is dat die spoed van die aarde om die son daagliks ietwat verander. Die gevolg van die verandering van spoed is dat die lengte van ’n dag aanhoudend deur die jaar verander.
• Die aarde se as lê op ’n hoek van omtrent 23½ grade op die vlak van sy wentelbaan om die son. Die gevolg hiervan is ook dat die lengte van dae aanhoudend deur die jaar verander.

As mens bovermelde twee faktore (paragrawe 3.1 en 3.2 hierbo) saam voeg, is die son soms ’n bietjie agter sy gemiddelde posisie en soms ’n bietjie voor. Die verskil kan óf deur tyd óf deur die grootte van die hoek gemeet word. Slegs vier keer per jaar is daar geen verskil nie. Dit gebeur op omtrent 15 April, 12 Junie, 1 September en 25 Desember. Tussen 15 April en 12 Junie en tussen 1 September en 25 Desember is die son voor sy gemiddelde posisie. Tussen 12 Junie en 1 September en tussen 25 Desember en 15 April (die volgende jaar) is die son agter sy gemiddelde posisie.

Die tydsverloop tussen 15 April en 1 September is slegs 139 dae. Die tydsverloop tussen 1 September en 15 April is 227 dae. Dit is een van die redes hoekom die grootte van die lusse van die figuur 8-analemma verskil. Die tweede rede waarom hulle van mekaar verskil, is omdat die maksimum verskil tussen die twee tye binne elke lus ook van mekaar verskil. Die gevolg is dat die bekende figuur 8-analemma nooit en nêrens op aarde simmetries kan wees nie. Een van die helftes is nie ’n spieëlbeeld van die ander nie.

Die klein lus sluit die noordelike sonstilstand op 21 Junie in. Die groot lus sluit die suidelike sonstilstand op 21 Desember in.

As iemand die tydsverskil tussen sontyd en horlosietyd wil sien, kan hulle gerus die webwerf http://www.solar-noon.com/ besoek. Mens vul die lengtegraad en tydsone in en sien dan die tydsverskil op elke dag van die jaar. Die tydsverskil bly dieselfde, ongeag die breedtegraad.