Egipt

Egipt om üks' kaikiš amuižembiš valdkundoišpäi mail'mas, šingotihe vodespäi 3150 edel m.e. kuti Amuine Egipt. Grekalaine Ptolemein dinastii ohjasti Egiptan mail vll 305−30 EME. Oli Amuižen Riman palaks vll 30 e.m.e. — 395 m.e.. Mülüi Vizantijan imperijha vll 395−645. Vll 645−1171 Egipt oli Araban halifatan mülündas i eli arabizacijas läbi. Vll 1517−1914 Ottomanan imperijan paša:d ohjastihe Egiptal.

Vn 1922 28. päiväl uhokud Egipt tedištoiti ičeze ripmatomudes Britanižes imperijaspäi. Vll 1958−1961 ühthine valdkund oli Sirijanke — Ühtenzoittud Araban Tazovaldkund.

Vn 2013 3. päiväl heinkud sodakukerduz tegihe Egiptas.

Valdkundan ezmäine Konstitucii (arab.: دستور Dustur) oli olmas vspäi 1923. Jäl'gmäine Konstitucii^[2] om üks'toštkümnenz' lugul ripmatomuden samižen jäl'ghe, vn 2012 päkäskusen revizii i om vahvištadud kaiken rahvahan referendumal vn 2014 14.-15. päivil vilukud, sen vn 2019 versii om väges.

Valdkund röunatab Izrailinke (röunan piduz — 208 km) da Palestinanke (sen Gazan Sektoranke) (13 km) pohjoižpäivnouzmas, Sudananke suves (1276 km), Livijanke päivlaskmas (1115 km). Ühthine röunoiden piduz om 2612 km.

Egiptan pohjoižed randad lainištab Keskmeri, päivnouzmaižed randad — Rusked meri (siš om meriröunoid Iordanijanke da Saudan Arabijanke). Kaik randanpird om 2450 km pitte. Molembad mered ühtenzoittas ratud Suecan kanalal. Se om mail'man kaikiš järedamb ratud kanal, om olmas vspäi 1869.

Egipt om letkesižiden rahvahatomiden maiden valdkund, ned ottas 96 % territorijad. Nil-jogi jokseb kaiken valdkundan kal't suvespäi pohjoižhe. Nilan alangišt da del't levinedas valdkundan territorijan nelläl procental, ani kaik ristitišt eläb siš. Kaikiš korktemb čokkoim om Pühän Ekaterinan mägi (Sinaiš), 2629 m meren pindan päl. Kaikiš alahaižemb čokkoim om Kattar-alang, 133 metrad meren pindan al.

Londuseližed pävarad oma kivivoi, londuseline gaz, fosfatad, metallad (raudkivend, hahktin, cink, marganc, harvad mametallad), toižed varad — sauvondgips, azbest, tal'k, keitandsol.

Ohjandusen form om unitarine prezidentiž-parlamentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident (arab.: رئيس Rajijs), kaik rahvaz valičeb händast. Prezidentan valdatusiden strok om nell' vot i om oiktust valitas tošti. Prezident paneb päministrad radsijha.

Parlament om üks'kodine, no edel 2014. vot kaks'kodine Nacionaline suim oli olmas üläkodinke (Šura-nevondkund, arab. Medžlis Aš Šura, mülüti 264 ezitajad) i alakodinke (Rahvahan suim, kogoni 518 ristituspäi), pästtihe parlamentad radmaspäi vn 2013 5. päiväl heinkud sodakukerdusen rezul'tataks. Nügüd' parlament om Ezitajiden Suim (arab.: مجلس النواب Medžlis Al Nuvab) 596 ühtnijanke, rahvaz valičeb heid videks vodeks, prezident paneb radsijha 28 ühtnijad.

Prezidentan järgvaličendad mäniba vn 2018 26.-28. päivil keväz'kud. Abdul Fattah Halil As Sisi sai valičendoil 97,08 % änid (vl 2014 — 96,91 %) da radab prezidentan vn 2014 kezakun 8. päiväspäi kahtenden strokun jäl'geten. Parlamentan alakodin ühtnijoiden valičendad uden konstitucijan mödhe oliba vn 2015 2. päiväl tal'vkud. Mustafa Madbuli om pandud päministran radsijha da radab vn 2018 kezakun 14. päiväspäi.

   Kacu kirjutuz: Egiptan administrativiž-territorialine jagand.

Administrativiž-territorialižikš Egipt jagase 27 agjaks (vai muhafaz:aks)^[3]. Vl 2013 muhafazad alajagasoiš 351 municipalitetaks, sidä kesken 177 kism:ad (lidnrajonad), 162 markaz:ad (külärajonad), ühesa ut lidnad i koume territorijad policijan ohjandusen al. Sen ližaks, om territorijoid municipalitetoita 20 agjas 27:späi.

Vl 2014 valdkundan eläjiden lugu oli 86 895 099 ristitud. Kaikiš suremb valdkundan ristitišt om nügüd'.

Rahvahad (2006): egiptalaižed — 99,7 %, toižed rahvahad — 0,3 %.

Uskojiden mülükund (vn 1994 rahvahanlugemižen mödhe): 90 % — islamanuskojad, 9 % — koptalaižed hristanuskojad, toižed hristanuskojad — 1 %^[4].

Egiptan järedad lidnad (enamba 500 tuh. ristituid vl 2012, surembaspäi penembha): Kair, Aleksandrii, Giz, Šubr El' Heim, Port Said, Suec. Lidnalaižiden pala om 42,8 % (2020).

Egipt om šingotai valdkund. Ohjastuz naprib diversificiruida ekonomikad. Ristitišton kontrolitoi ližaduz kucui radotomut, söndtavaroiden surt importad (nižud eriližešti), massišt gollüt i näl'gad. Valdkundan irdpol'ne velg om kogosüdäiproduktan 91 % surtte (2024). Ižandusen päsarakod oma londuseližen gazan i kivivoin samine, himine, metalloiden tehmine, cementan pästand, sauvond, tekstiline, farmaceftine, sömtegimišt, turizm, maižanduz. Fiskaline voz' zavodiše 1. heinkud.

Valdkundan päeksport om kivivoi (22 %), söndtavarad (fruktad, vinmarj, ris, kartohk, sahar, sagud — kaik läz 15 %), londuseline gaz (11 %), metallad (raud, vas'k, alüminii — läz 10 %), sobad da kourad dai puvill (10 %), himižen tegimišton produkcii (10 %), toine eksport — optine kabel', tualetbumag.

Nened valdkundaližed praznikad oma lebupäivikš Egiptas.

1. ↑ Egiptan ristitišton lugun endustuz vn 2018 heinkus // Mail'man faktoiden kirj. — Cia.gov. (angl.)
2. ↑ Egiptan Konstitucijan tekst constituteproject.org-saital. (angl.)
3. ↑ Egiptan muhafazoiden pind da ristitišt (2011, 1. heinku). — Capmas.gov.eg.
4. ↑ Betty Jane Bailey. Who are the Christians in the Middle East? ISBN 978-0-8028-1020-5.

Tobmuz

• Egiptan valdkundaline informacine sait (eip.gov.eg). (arab.) (angl.)
• Egiptan parlamentan oficialine sait (parliament.gov.eg). (arab.)
• Egiptan ohjastusen holitišiden sait (egypt.gov.eg). (angl.) (arab.)
• Egiptine informacijan da pätandoiden kaimandan keskuz (idsc.gov.eg). (arab.) (angl.)
• Egiptan valdkundaližed informacižed holitišed (sis.gov.eg). (arab.) (angl.) (fr.) (isp.) (kit.)

Ühthine informacii valdkundas

• Egiptan atlas Vikiaitas.