İçeriğe atla

Sakal

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Başlığın diğer anlamları için Sakal (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
sakal
Latince isimbarba
Tanımlayıcılar
JSTORbeards
TA7058
FMA54240

Sakal, genellikle erkeklerin çene, yanak, boyun ve üst ve alt dudak kısımlarında büyüyen kıllara verilen addır.

Erkeklerin genellikle ergenlik çağında veya yetişkin erkeklerin ortalama 21 yaşından itibaren sakalları çıkmaya başlar.[1]

Erkeklerde ergenlik çağından itibaren gözlenmeye başlayan sakal, hirsutizm rahatsızlığı olan kadınlarda da görülebilmektedir.

Sakallı bir adam

Tarih boyunca toplumun erkek sakalına yönelik tutumları, hakim kültürel-dinsel gelenekler ve çağın moda trendleri gibi faktörlere bağlı olarak büyük farklılıklar göstermiştir. Bazı dinler (İslam'ın bazı mezhepleri ve Sihizm gibi) sakalın gerekli olduğunu düşünmüş ve bunu ibadetlerinin bir parçası olarak zorunlu kılmıştır.[2]

Nepal'de sakallı bir Sadu.

Diğer kültürler, resmi olarak zorunlu kılmasa da sakalı bir erkeğin erkekliğinin merkezi olarak görür; bilgelik, güç, cinsel yetenek ve yüksek sosyal statü gibi erdemlerin örneğidir. Sakalların nadir olduğu (veya şu anda modası geçmiş) kültürlerde sakallar, kötü hijyen veya alışılmadık davranışlarla ilişkilendirilebilir. Soğuk iklime sahip ülkelerde sakal, kullanıcının yüzünün hava şartlarından korunmasına yardımcı olur. Sakal aynı zamanda güneşten korunma da sağlar.[3]

Evrim

[değiştir | kaynağı değiştir]
Farklı sakal türleri: 1) Yeni başlayan 2) Bıyık 3) Keçi sakal veya Mandarin 4) İspanyol tarzı 5) Uzun favoriler 6) Bıyıkla birleştirilmiş favoriler 7) Stil Van Dyke 8) Tam sakal.

Biyologlar sakalı ikincil bir cinsel özellik olarak nitelendirir çünkü sakal bir cinse özgüdür ancak üremede doğrudan rol oynamaz.

Charles Darwin, cinsel seçilim sürecinin sakala yol açmış olabileceğini varsayan İnsanın Türeyişi adlı çalışmasında ilk olarak sakalın olası evrimsel açıklamasını ortaya attı.[4]

Modern biyologlar, sakalın evriminde cinsel seçilimin rolünü doğruladı ve kadınların çoğunun sakallı erkeği sakalsızdan daha çekici bulduğuna dair kanıtlar olduğu sonucuna vardılar.[5][6][7]

Sakalın evrimsel psikoloji açısından bakıldığında, algılanan çene boyutunun artmasıyla cinsel olgunluğa ve baskınlığa işaret edilir, traşlı yüzler sakallıdan daha az baskın olarak değerlendirilir.[8]

Bazı bilim adamları, sakala yol açan cinsel seçimin çekiciliğe mi yoksa baskınlığa mı dayandığının henüz belirlenmediğini iddia eder.[9] Sakal, erkeğin genel durum göstergesi olarak açıklanabilir.[10] Yüzdeki tüylenme oranının erkek çekiciliğini etkilediği görülür.[11][12]

Sakalın varlığı, erkeği göğüs göğüse dövüşlerde savunmasız yapar (rakibinin kafayı tutmasını kolaylaştırır), bu da risklidir. Bu yüzden biyologlar, bu dezavantajdan daha ağır basan başka evrimsel faydaların olması gerektiğini tahmin etmektedir.[13]

Sakalla kanıtlanan aşırı testosteron, spermatogenezi destekleyebilecek hafif İmmün baskılanmayı gösterebilir.[14][15]

Stiller

[değiştir | kaynağı değiştir]
Sakallı ABD Başkanı Rutherford B. Hayes
Sakallı Henry David Thoreau
İmparator I. Maximilian (Meksika imparatoru)
İmparator Pedro II
J. L. Runeberg

Sakal kılları genellikle tıraş edilerek veya sakal düzeltici kullanılarak kırpılarak alınır. Yalnızca üst dudağın üzerindeki alan tıraşsız bırakılırsa, ortaya çıkan yüz kılı modeline bıyık denilir; kıl sadece çenede kalıyorsa stil keçi sakalı‘dır.

  • Tam: Şekillendirilmiş veya bıyıkla birleşik aşağı doğru akan sakal
  • Garibaldi: alt kısmı yuvarlak ve bıyıklı geniş, dolgun sakaldır.
  • Eski Hollandalı: Favorilerle birbirine bağlanan, bıyıksız, alt kısımda dışa doğru genişleyen büyük ve uzun bir sakaldır.
  • Favoriler: şakaklardan yanaklara doğru çene çizgisine doğru uzayan saçlar. Isaac Asimov ve Carlos Menem tarafından bırakılmıştı.
  • Çene sakalı: Çeneden çene çizgisi boyunca uzayan sakaldır. Çene kayışı, çene perdesi ve brett, çene örtüsü ve favori uzunluğu gibi farklarla çene çizgisi sakalının tipleridir.
  • Çene kayışı: öne çıkan ve çenenin altında biten uzun favorileri olan bir sakaldır.
  • Çene perdesi: çene kayışı sakalına benzer ancak tüm çeneyi kaplar. Lincoln veya Shenandoah denilir.
  • Brett: çene perde sakalına benzer ancak favorilere bağlanmaz.[16]
  • Boyun sakalı (Yakın, "boyun" ve "sakal"ın birleşimidir)): çene kayışına benzer, ancak çene ve çene çizgisi tıraşlı, sadece boyunda çıkacak kıl bırakılır. Hiçbir zaman diğer sakal stilleri kadar popüler olmasa da, Neron, Horace Greeley, Henry David Thoreau, William Empson, Peter Cooper, Moses Mendelssohn, Richard Wagner ve Michael Costa gibi birkaç ünlü tarihi şahsiyet bu tür sakal bırakmıştır.
  • Çember sakal: Genelde keçi sakalıyla karıştırılan çember sakal, ağzın çevresinden bıyığa bağlanan küçük çene sakalıdır.[17]
  • Tasarımcı kirli sakalı: 1980'lerde Batı'da popüler olan ve 2010'larda popülaritesi yeniden canlanan kısa bırakılmış erkek sakalı.[18]
  • Kaptan sakalı: Genellikle daha uzun bir bıyıkla eşleştirilen kısa kenarlı, yuvarlak, alt kısmı ağır, orta uzunlukta bir sakaldır.
  • Keçi Sakalı: Çenede çıkan, bazen bir teke keçisinin sakalına benzeyen bir tutam kıldır.
  • Junco: Yukarı doğru uzanan ve ağzın köşelerine bağlanan ancak çember sakal gibi bıyık içermeyen keçi sakalıdır.
  • Meg: Yukarı doğru uzanan ve bıyığa bağlanan bir keçi sakalıdır. Bu kelime İrlanda'nın güneydoğusunda yaygın olarak kullanılır.
  • Van dyke sakalı: bıyığa eşlik eden keçi sakalıdır.
  • Maymun kuyruğu: Bir taraftan bakıldığında Van Dyke diğer taraftan bakıldığında Lincoln artı bıyık, bir maymun kuyruğunun kulaktan çeneye ve kişinin ağzına kadar uzandığı izlenimini veren sakal tipidir.
  • Hollywood'lu: favorileri birleştirmeden çenenin alt kısmına ve çene bölgesine bırakılan bıyıkla birleşik sakaldır.
  • Kamış: çenenin alt kısmında ve çene bölgesinde uzatılan, favorileri birleştirmeden kulaklara doğru incelen bıyıkla birleşen sakaldır.
  • Royale: çeneden uzanan dar ve sivri bir sakaldır. Tarz, İkinci İmparatorluk döneminde Fransa'da popülerdi ve "emperial" veya "impériale" alternatif adını buradan alır.
  • Verdi: alt kısmı yuvarlak kısa sakaldır ve belirgin bir bıyık ile hafif tıraşlı yanaklar tarzındadır.
  • Müslüman sakalı: Kesilmiş bıyıklı tam sakaldır.
  • Ruh bandı: alt dudağın hemen altında ve çenenin üzerinde küçük bir sakaldır.
  • Parlak sakal: Sime batırılmış sakaldır.[19][20]
  • Hulihee: temiz traşlı çene ve bıyığa bağlı kalın kesim tarzında sakaldır.
  • Dost koyun pirzolası: bıyığa bağlı uzun koyun pirzolası tipi favoriler bırakılan sakaldır ancak çene ve boyun traşlıdır.
  • Stashburns veya Lemmy: çeneyi aşağı indiren ancak bıyığın üzerinden yukarı doğru çıkıntı yaparak çeneyi açıkta bırakan favorilerdir. Dost koyun pirzolasına benzer. Genellikle güney ve güneybatı Amerika kültüründe bulunur (örneğin Yosemite Sam karikatürüne bakınız).
  • Kapalı veya Bağlı sakal: Çoğunlukla modern Sih gençliğinde görülen bu, yapışkan bir sıvı veya Jel kullanılarak bağlanan ve çenenin altında sertleşen bir tür sakaldır.
  • Oakley sakalı: Hint makyöz Banu tarafından "ne Fransız sakalı ne de tam sakal" olarak tanımlandı. Enthiran (2010) filminde Rajinikanth'ın görünümünü kullandı.[21]

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yunan mitolojisinde Zeus ve Poseidon sürekli sakalla betimlenirken Apollo'nun hiçbir portresinde sakal bulunmamaktadır. Hermes ise MÖ 5. yüzyıla dek sakalla betimlenmiştir.

Sakalın bazı dinlerde özel bir yeri vardır.

İslam inancında sakal bırakmak sünnettir. Ancak 40 günde bir düzeltilmesi gerekmektedir.[22]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Puberty: Changes for Males | Sutter Health". www.sutterhealth.org. 7 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2023. 
  2. ^ "The Islamic Perspective of the Beard". 23 Aralık 2012. 29 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2024. 
  3. ^ "Are there health benefits to having a beard?". 9 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2024. 
  4. ^ Darwin, Charles (2004). The Descent Of Man And Selection In Relation To Sex. Kessinger Publishing. s. 554. 
  5. ^ Dixson, A.; Dixson, B; Anderson, M (2005). "Sexual selection and the evolution of visually conspicuous sexually dimorphic traits in male monkeys, apes, and human beings". Annu Rev Sex Res. 16: 1-19. PMID 16913285. 
  6. ^ Miller, Geoffry F. (1998). "How Mate Choice Shaped Human Nature: A Review of Sexual Selection and Human Evolution". Crawford, Charles B. (Ed.). Handbook of Evolutionary Psychology: Ideas, Issues, and Applications. Psychology Press. ss. 106, 111, 113. 
  7. ^ Skamel, Uta (2003). "Beauty and Sex Appeal: Sexual Selection of Aesthetic Preferences". Voland, Eckhard (Ed.). Evolutionary Aesthetics. New York: Springer. ss. 173-183. ISBN 3-540-43670-7. 
  8. ^ Puts, D. A. (2010). "Beauty and the beast: Mechanisms of sexual selection in humans". Evolution and Human Behavior. 31 (3): 157-175. doi:10.1016/j.evolhumbehav.2010.02.005. 
  9. ^ Dixson, A. F. (2009). Sexual selection and the origins of human mating systems. New York: Oxford University Press. s. 178. ISBN 978-0-19-955943-5. 
  10. ^ Thornhill, Randy; Gangestad, Steven W. (1993). "Human facial beauty: Averageness, symmetry, and parasite resistance". Human Nature. 4 (3): 237-269. doi:10.1007/BF02692201. PMID 24214366. 
  11. ^ Barber, N. (1995). "The Evolutionary psychology of physical attractiveness: Sexual selection and human morphology". Ethol Sociobiol. 16 (5): 395-525. doi:10.1016/0162-3095(95)00068-2. 
  12. ^ Etcoff, N. (1999). Survival of the Prettiest: The Science of Beauty. New York: Doubleday. ISBN 0-385-47854-2. 
  13. ^ Zehavi, A.; Zahavi, A. (1997). The Handicap Principle. New York: Oxford University Press. s. 213. ISBN 0-19-510035-2. 
  14. ^ Folstad, I.; Skarstein, F. (1997). "Is male germ line control creating avenues for female choice?". Behavioral Ecology. 8 (1): 109-112. doi:10.1093/beheco/8.1.109 Özgürce erişilebilir. 
  15. ^ Folstad and Skarsein cited by Skamel, Uta (2003). "Beauty and Sex Appeal: Sexual Selection of Aesthetic Preferences". Voland, Eckhard (Ed.). Evolutionary Aesthetics. Springer. ss. 173-183. 
  16. ^ "Brett Beard". Phillips.com. Erişim tarihi: 4 Nisan 2014. 
  17. ^ "Circle Beard". Gillette.com. 20 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2012. 
  18. ^ "Designer stubble". 21 Ağustos 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2011. 
  19. ^ "A new Instagram trend has men covering their beards with glitter". 25 Kasım 2015. [ölü/kırık bağlantı]
  20. ^ "Glitter Beards - Men, Here's How to Get a Full Glitter Beard!". 18 Aralık 2017. 14 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  21. ^ "Make-up Artist Banu Interview". Behindwoods. 22 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2015. 
  22. ^ "Ruling on shaving the beard". Islam QA. 5 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2014. 
Vikisözlük'te sakal ile ilgili tanım bulabilirsiniz.


"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Sakal&oldid=34165097" sayfasından alınmıştır