İçeriğe atla

Galler

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Galler
Cymru (Galce)
Wales (İngilizce)
{{{arma_açıklaması}}}
Arma
Slogan
Cymru am byth (Galce)
Wales forever (İngilizce)
"Sonsuza kadar Galler" (Türkçe)
Millî marş
Galce: Hen Wlad Fy Nhadau
İngilizce Land of my fathers
Türkçe "Atalarımın toprağı"
Galler haritadaki konumu
Başkent
ve en büyük şehir
Cardiff
Resmî dil(ler)Galce, İngilizce
DemonimGalli
HükûmetParlamenter Meşrutiyet sistemi içinde devredilmiş parlamenter sistem
• Kral
III. Charles
• Başbakan
Eluned Morgan
• Birleşik Krallık Başbakanı
Keir Starmer
• Birleşik Krallık Dışişleri Bakanı
Alun Cairns
Yasama organıSenedd
Tarihçe 
• Gruffydd ap Llywelyn'le Galler'in birleşmesi
1057
3 Mart 1284
1543
31 Temmuz 1998
Nüfus
• 2019 tahminî
artış 3.153.000[4]
• 2011 sayımı
3.063.456[5]
• Yoğunluk
148/km2
GSYİH (SAGP)2018[6] tahminî
• Toplam
75 milyar £
• Kişi başına
23.900 £
İGE0.883[7]
çok yüksek
Para birimiSterlin (GBP)
Zaman dilimiUTC±00:00 (Greenwich Ortalama Zamanı)
• Yaz (YSU)
UTC+01:00 (BST)
Trafik akışısol
Telefon kodu44
ISO 3166 koduGB
İnternet alan adı.wales
.cymru

Galler (İngilizce: Wales, [weɪlz]  ( dinle); Galce: Cymru, [ˈkəm.rɨ]  ( dinle)), Büyük Britanya'da Birleşik Krallık'a bağlı dört ülkeden biri. Doğuda İngiltere'nin Cheshire, Shropshire, Herefordshire ve Gloucestershire kontlukları, güneyde Bristol Kanalı, batıda ve kuzeyde İrlanda Denizi ile çevrilidir.[8][9] 1.680 milden (2.700 km) fazla kıyı şeridine sahip olan Galler, özellikle kuzeyinde büyük ölçüde dağlıktır.[8] Ülkenin en yüksek zirvesi Yr Wyddfa'dır.[8] Ülke kuzey ılıman kuşağında yer alır ve değişken bir deniz iklimine sahiptir.[8]

Galler ulusal kimliği, 5. yüzyılda Roma'nın Britanya'dan çekilmesinden sonra Britonlar arasında gelişti.[10] Günümüzde modern Kelt uluslarından biri olarak kabul edilen Galler, Llywelyn ap Gruffudd'un 1282'deki ölümü ve İngiltere Kralı I. Edward'ın Galler'i fethiyle İngiliz hakimiyetine girdi.[10] Galler bağımsızlığını 15. yüzyılda kısa bir süre boyunca Owain Glyndŵr tarafından kazansa da, Galler'in tamamı İngiltere tarafından ilhak edildi.[10] 1535 ve 1542 tarihli Galler Kanunları uyarınca İngiliz hukuk sistemine dahil edilen Galler, yine de 19. yüzyılda kendine özgü Galler siyaseti kültürüne sahipti.[10] David Lloyd George ile ilişkilendirilen Galler Liberalizmi bu siyasi kültür, 20. yüzyılın başlarında sosyalizmin ve İşçi Partisi'nin büyümesiyle sona erdi.[10] Galli ulusal duygu yüzyıl boyunca büyüdü; milliyetçi bir parti, Plaid Cymru 1925'te ve Galce Derneği 1962'de kuruldu.[11] Government Wales Act of 1998 uyarınca kurulan Senedd (veya daha önce Galler Ulusal Meclisi olarak bilinen Parlamento), bir dizi devredilmiş politikadan sorumludur.

Sanayi Devrimi ile beraber Galler, tarım toplumundan bir sanayi ülkesine dönüştürdü. Bu dönemde Galler'in nüfusu hızla arttı.[10] Günümüzde Galler'in nüfusun üçte ikisi Cardiff, Swansea, Newport ve yakındaki vadiler de dahil olmak üzere Güney Galler'de yaşamaktadır.[12] Ülkenin geleneksel maden çıkarma ve ağır sanayileri bittiği ya da düşüşte olduğu için, ekonomi kamu sektörüne, hafif ve hizmet sanayilerine ve turizme dayanmaktadır. Galler, süt hayvancılığı da dahil olmak üzere hayvancılıkta, ulusal tarımsal alanda kendi kendine yeterliliğe sahip olan net bir ihracatçıdır.[13][14]

Galler, siyasi ve sosyal tarihini Büyük Britanya'nın geri kalanıyla yakından paylaşıyor ve çoğu bölgedeki nüfusun çoğunluğu İngilizceyi ana dil olarak konuşuyor, ancak ülke farklı bir kültürel kimliği korudu.[11] Hem Galce hem de İngilizce resmî dillerdir; Galler'de 560.000'den fazla insan Galce konuşur ve dil, kuzey ve batı bölgelerinde nüfusun çoğunluğu tarafından konuşulur.[11] 19. yüzyılın sonlarından itibaren Galler, kısmen eisteddfod geleneği nedeniyle popüler imajını "şarkı ülkesi" olarak aldı.[11] FIFA Dünya Kupası, Ragbi Dünya Kupası ve İngiliz Milletler Topluluğu Oyunları gibi birçok uluslararası spor etkinliğinde Galler'in kendi millî takımı vardır. Olimpiyat Oyunlarında, Galli sporcular Büyük Britanya takımının bir parçası olarak Birleşik Krallık için yarışırlar. Ragbi birliği, Galli kimliğinin bir sembolü ve ulusal bilincin bir ifadesi olarak görülmektedir.

Etimoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]

Galler için kullanılan "Wales" terimi Proto-Cermencede "yabancı" anlamına gelen "Walhaz" kelimesinden ileri gelmektedir.[11] Galcede ise ülke için eski Galcede "hemşehri" anlamına geldiği düşünülen Cymru (Kımrii) sözcüğü kullanılmaktadır.[15] Bu terimin bir Orta Çağ efsanesindeki Cymru Kralı Brutus'un oğlu Camber'den geldiği de ileri sürülmektedir.[16]

İngiltere'nin kuzeyindeki Cumberland veya Cumbria terimleri de aynı kelimeden türemiştir.

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]

Günümüzdeki Galler bölgesindeki ilk yerleşimciler bölgeye Buzul Çağı'nın sonuna doğru gelmişlerdir. İlk tarihi kayıt Britanya'nın Roma istilası döneminden kalmadır. O dönemde modern Galler bölgesi pek çok kabileye bölünmüştü. Romalılar bölgenin daha çok kuzeyinde bulunmuşlardır. Eski bir efsanede son Roma imparatorlarından Magnus Maximus'un Gal şeflerinden birinin kızı olan Elen veya Helen ile evlendiği geçmektedir. Roma istilası döneminde 4. yüzyılda Gal halkı Hristiyanlıkla tanışmıştır.

Britanya'da Roma İmparatorluğu'nun 410 yılındaki düşüşünden sonra Galler birkaç krallığa bölünmüştür. Anglosakson kabilelerin bu krallıkları istila girişimleri yöre halkının direnişi karşısında başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Anglosaksonlar bölgeyi "yabancı" anlamına gelen ve günümüz İngilizcesindeki Wales kelimesinin kökeni olan "Walha" ile isimlendirmişlerdir. Galler kendilerini Cymry veya Cymro teriminin dışında Brythoniaid (Britonlar) olarak da adlandırmışlardır.

Normanların 1066'daki İngiltere'yi istilasını takiben Galler'in bağımsızlığı gün geçtikçe azalmıştır. 1282'de İngiltere Kralı I. Edward Gallerin son bağımsız prensi Llywelyn the Last'ı yenilgiye uğratmıştır. Edward bölgeyi kontrol altında tutmak için bir seri büyük taş şato inşa ettirmiştir. Şatoların en tanınanları Beaumaris, Caernarfon, Conwy ve Harlech'dedir. 1746 yılında imzalanan "The Wales and Berwick Act" anlaşması ile İngiltere'de uygulanan tüm yasalar otomatik olarak Galler bölgesinde de geçerli olmuştur.

Coğrafya

[değiştir | kaynağı değiştir]
Galler'in Uluslararası Uzay İstasyonu'ndan görünümü
Galler'in en yüksek dağı Yr Wyddfa

Galler kuzey ılıman bölge içinde yer alır. Değişken bir okyanusal iklime sahiptir ve Avrupa'nın en yağışlı ülkelerinden biridir.[17][18] Galler havası genellikle bulutlu, yağışlı ve rüzgarlıdır; yazlar ılık ve kışlar ılıktır.[17][19] Uzun yaz günleri ve kısa kış günleri, Galler'in kuzey enlemlerinden (53° 43' K ve 51° 38' K arasında) kaynaklanır. Ülkenin batı kıyısının orta noktasında bulunan Aberystwyth, yaz gündönümünde yaklaşık 17 saat gün ışığına sahiptir. Kış ortasında gün ışığı yedi buçuk saatin biraz üzerine düşer.[20] Ülkenin geniş coğrafi farklılıkları, güneş ışığı, yağış ve sıcaklıkta yerel farklılıklara neden olur. Ortalama yıllık kıyı sıcaklıkları 10,5 °C'ye ulaşır ve alçak iç kesimlerde 1 °C daha düşüktür. Daha yüksek irtifalarda daha serin olur; yıllık sıcaklıklar, her 100 metre yükseklikte ortalama olarak yaklaşık 0,5 °C düşer. Sonuç olarak, Snowdonia'nın yüksek kesimlerinde yıllık ortalama 5 °C sıcaklık görülür.[17] Galler'deki sıcaklıklar, Körfez Akıntısı'nın bir kolu olan Kuzey Atlantik Akıntısı nedeniyle enleminde beklenenden daha yüksek olmaya devam ediyor. Kuzey enlemlerine daha sıcak su getiren okyanus akıntısı, kuzeybatı Avrupa'nın çoğu üzerinde benzer bir etkiye sahiptir. Körfez Akıntısı tarafından ısıtılan hava, Galler'in kıyı bölgeleri üzerindeki etkisinin yanı sıra, hakim rüzgarlarla iç kesimlere doğru eser.[21]

Alçak rakımlarda yazlar ılık ve güneşli geçer. Ortalama maksimum sıcaklıklar 19 ve 22 °C arasındadır. Kışlar oldukça ıslak olma eğilimindedir, ancak yağış nadiren aşırıdır ve sıcaklık genellikle donma noktasının üzerinde kalır. İlkbahar ve sonbahar oldukça benzerdir ve sıcaklıklar 14 °C'nin üzerinde kalma eğilimindedir – aynı zamanda yıllık ortalama gündüz sıcaklığı.[22] En güneşli aylar mayıs ve ağustos arasıdır. Güneybatı sahili, en güneşli kasabası Tenby, Pembrokeshire ile birlikte yılda ortalama 1700 saatin üzerinde güneş ışığı alan Galler'in en güneşli bölgesidir. En az güneşli alanlar, bazı kısımlarının yıllık ortalama 1200 saatten az güneş ışığı aldığı dağlardır.[17][18] Hakim rüzgar yönü güneybatıdır. Kıyı bölgeleri en rüzgarlı bölgelerdir, fırtınalar en sık kış aylarında, konuma bağlı olarak yılda ortalama 15 ila 30 gün arasında meydana gelir. İç kesimlerde, fırtınalar yılda ortalama altı günden az sürer.[17]

Yağış modelleri önemli farklılıklar göstermektedir. Daha batıda, beklenen yağış miktarı artar; yüzde 40'a kadar daha fazla.[18] Düşük rakımlarda, yağışlar yaz aylarında daha kısa olma eğiliminde olsa da, yılın herhangi bir zamanında yağmur tahmin edilemez.[22] Galler'in yüksek bölgelerinde en fazla yağmur vardır, normalde kış aylarında (Aralık-Şubat) 50 günden fazla yağmur yağar ve yaz aylarında (Haziran-Ağustos) 35 yağmurlu güne düşer. Snowdonia'daki yıllık yağış miktarı ortalama 3.000 milimetre (Blaenau Ffestiniog) ile 5.000 milimetre (Snowdon'un zirvesi) arasındadır.[18] Sıcaklık 5 °C'nin altına düştüğünde karla karışık yağmur veya kar olarak yağacak ve kar yılda ortalama 30 gün orada yerde yatacak. Kar, iç kesimlerde her kış birkaç kez yağar, ancak kıyılarda nispeten nadirdir. Bu bölgelerde yıllık ortalama yağış miktarı 1.000 milimetreden daha az olabilir.[17][18]

Yönetim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tüm Britanya adasında hükümran Birleşik Krallık'tır. Tüm ülke Meşrutiyetle yönetilir. Buna göre Galler dahil tüm adada Kral: III. Charles, Başbakan: Keir Starmer, Hükûmet Sekreteri David Davies'tir. Galler Ülkesi Başkanı ise Eluned Morgan'tur. İngiliz Kralının atadığı Galler Prensi ise Prens William'dır.

Galler büyük şehir ve merkezleri
2011 Nüfus Sayımı
Sıra Şehir ismi Council area Nüfus Sıra Şehir ismi Council area Nüfus
Cardiff
Cardiff

Swansea
Swansea

1 Cardiff City & County of Cardiff 335.145 11 Caerphilly Caerphilly County Borough 41.402 Newport
Newport

Wrexham
Wrexham

2 Swansea City & County of Swansea 239.000 12 Port Talbot Neath Port Talbot 37.276
3 Newport Newport City 128.060 13 Pontypridd Rhondda Cynon Taf 30.457
4 Wrexham Wrexham County Borough 61.603 14 Aberdare Rhondda Cynon Taf 29.748
5 Barry Vale of Glamorgan 54.673 15 Colwyn Bay Conwy County Borough 29.405
6 Neath Neath Port Talbot 50.658 16 Pontypool Torfaen 28.334
7 Cwmbran Torfaen 46.915 17 Penarth Vale of Glamorgan 27.226
8 Bridgend Bridgend County Borough 46.757 18 Rhyl Denbighshire 25.149
9 Llanelli Carmarthenshire 43.878 19 Blackwood Caerphilly County Borough 24.042
10 Merthyr Tydfil Merthyr Tydfil 43.820 20 Maesteg Bridgend County Borough 18.888

Galler'in siyasal durumu

[değiştir | kaynağı değiştir]
Galler Birinci Bakanı Mark Drakeford

Galler, Birleşik Krallığı oluşturan dört ülkeden biridir (constituent countries). Birleşik Krallık'ın sınırlı olarak tanıdığı hakla, 1999'da yapılan halk oylamasıyla kendi meclisini kurma kararı vermiştir. Buna bağlı olarak 1999 yılında Galler Ulusal Meclisi kurulmuştur.

Anayasal olarak tüm adada Birleşik Krallık, egemen (de jure) üniter devlettir. Tüm adadaki hükümranlık hakları Birleşik Krallık'a aittir. Tüm Krallığı temsil eden, tek bir hükûmet ve parlamento bulunmaktadır.

Galler dahil tüm adada yürütme gücü Kraliyet ailesinin elindedir ve yürütme gücü Westminster'daki Birleşik Krallık Parlamentosu tarafından uygulanmaktadır. 1999 yılıyla birlikte Birleşik Krallık Parlamentosu yetkilerinin bir kısmı Cardiff'teki Galler Ulusal Meclisine devredilmiştir. Ancak Birleşik Krallık Parlamentosu Galler üzerinde, birinci derecede yasa yapma sorumluluğunu yitirmemiştir. Galler Meclisi belirli çerçeve içinde ikinci derecede yasa yapma kabiliyeti ile yetkilendirilmiştir. Ancak Galler Meclisinin yasama gücü Galler ülkesini ilgilendiren konuları kapsamaktadır. Galler Meclisi, hükûmet kurma ve ülke üzerinde hükümran olma hakkına sahip değildir. Bu hak Birleşik Krallığı'ndır.

Birleşik Krallık Parlamentosunca Galler Meclisinin ikinci dereceden yasa yapma yetkisi kaldırılabilir ya da yaptığı yasalar reddedilebilir.

Galler Meclisinin tarihçesi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Galler Ulusal Meclisi binası

İlk Ulusal Meclisi "Galler Hükümet Hareketi" adı altında 1998 yılında kuruldu. Daha sonra merkezi hükûmet (İngiltere) tarafından birtakım kısıtlı yetkilerle donatılmıştır. Meclisin 60 üyesi vardır. Meclis üyelerinin 40'ı "First Past the Post", kalan 20'si "Additional Member System" modeliyle seçilir. Mecliste çoğunluğu kazanan parti, Galler Meclisinin ve Hükûmetinin Başkanı olur. "Meclis hükûmeti" şeklinde ifade edilebilecek bir yapıdır. Galler Meclis Hükûmeti yürütme organıdır. Meclis Hükûmeti, Meclise karşı sorumludur.

Yeni Hükûmet Binası 2006 yılında Kraliçe tarafından açılmıştır.

Birleşik Krallık Parlamentosunda Galler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Birleşik Krallık Parlamentosu alt birimi 646 sandalyeli House of Commons'da Galler 41 sandalye ile temsil edilmektedir.

Asıl İngiltere ile Galler İlişkileri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Birleşik Krallık'ın lider ülkesi olan İngiltere ile Galler pek çok konuda birbirine geçmiştir. Örneğin, Galler ile İngiltere'nin hukuk sistemi ortaktır. Aynı kanunlar geçerlidir. Kuzey İrlanda ve İskoçya'nın ise Galler'in aksine, kendi hukuk sistemleri vardır.

Yasal sistem dışında kalan diğer konular oldukça karışıktır. Bazı konularda Galler ve İngiltere ortak kurallara sahipken, bazılarında farklılaşmaktadır. Örneğin, Kriket sporunda Galler ve İngiltere ortak ulusal takım çıkarırlar. Bazı dini mezhepler İngiltere-Galler'i bir sayarak örgütlenmelerini yapmışlardır. Bazı partiler İngiltere ve Galler'de ayrı olarak değil tek bir ülke sayarak örgütlenmişlerdir. Galler ile İngiltere birbiri içerisine geçmiş iki ülkedir.

Yerel yönetimler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Galler Ülkesi yerel yönetimi 22 tane tek-katlı yerel idareye bölünmüştür. Bunlardan 9'una county, 10'una county beldesi ve 3'üne şehir adı verilmektedir.

Galler milliyetçiliği

[değiştir | kaynağı değiştir]
2019 yılında başkent Cardiff'te bağımsızlık yanlısı göstericilerin yürüyüşü

19. yüzyılın sonlarıyla birlikte Galler'de İngiltere'nin siyasi hegemonyasından kurtulma-bağımsız veya geniş yetkilerle donatılmış bir statüye kavuşma arzusu gelişmiştir. Yapılan seçimlerde ülke nüfusunun %12'si bu arzuyu taşıyan partilere oy vermiştir. Gal ulusalcılığı, İngiliz baskısından kurtulmak, kültürel kimliğini ve İngiliz kültüründen farklı kodlarını korumak fikrine sahiptir. Galler'in İngiliz kimliği altında farksızlaştırılmasına karşıdırlar.

Avrupa Birliği Mevzuatı içinde geliştirilen "Subsidiarite ilkesi" bu akımın en büyük yardımcısıdır. 1992’de Maastricht’te imzalanan ABA’nın 3-b maddesinde (yeni 5. maddesi) şu şekildedir:

“Topluluk bu Antlaşmayla kendisine tanınan yetkilerin ve verilen amaçların sınırları içinde tasarrufta bulunacaktır. Münhasır yetkisine girmeyen alanlarda Topluluk subsidiarite ilkesine göre, yalnızca önerilen tasarrufun (eylemin) amaçları üye ülkeler tarafından yeterince gerçekleştirilemediği ve dolayısıyla önerilen tasarruf boyut ve etkileri bakımından Topluluk tarafından daha iyi gerçekleştirilebildiği takdirde ve bu oranda tasarrufta bulunur. Topluluğun hiçbir tasarrufu, işbu Antlaşmanın amaçlarını gerçekleştirmek için gerekli olanı aşmayacaktır.”

Bu madde AB'ye üye ülkelerde ademi merkeziyetçiliğin ön plana çıkarılması anlamına gelmektedir. Subsidiarite ilkesi bölgesel farklılıkların, çeşitliliğin ve Avrupa mozaiğinin korunmasına yönelik bir ilkedir. AB coğrafyası içinde yer alan Galler, İskoçya, Kuzey İrlanda, Katalonya, Güney Tirol, Korsika gibi bölgeler subsidiarite ilkesini bu işleve dayandırarak farklı algılamaktadırlar. Bu bölgeler ilkenin daha fazla yetki elde etme olanağı sunduğunu belirtmektedirler. Bu anlayış, Birleşik Krallık’a bağlı Galler bölgesinde ilkeyi ön plana çıkaran bir siyasi partinin seçim bildirgesinde açıkça yer almaktadır.

Demografi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Galce konuşanların ülke içinde dağılımı (2011)

2001 verilerine göre Galler ülkesinde 2,903,085, kişi yaşamaktadır. Ülkeler sıralamasında 132. sıradadır. Tüm ada nüfusunun %5'idir. Yapılan araştırmalarda ülke nüfusunun %71'i kendini ulusal kimlik olarak tamamen Gallerli (Gal, Welsh) olarak nitelendirmektedir. %7'si İngiliz-Gal olarak nitelendirmektedir.

Gal halkının kökeni Keltlere dayanmaktadır. İskoçlarla, Man Adası sakinleriyle, İrlandalılarla ve Cornwall bölgesi halkıyla akrabadırlar. Son zamanlarda yapılan bir araştırmaya göre, Gallerli insanların %35'i Galce kökenli soyad taşıdığı tespit edilmiştir.

2011 verilerine göre halkın %57,6'sı kendini Hristiyan olarak tanımlamaktadır.[23] Galler Presbiteryenlik ülkedeki en yaygın mezheptir. Anglikan Galler Kilisesi ise 2. büyük kilisedir. İslam, çoğunluğu göçmen olan 24 bin insan (nüfusun %0,8'i) tarafından benimsenmektedir.[23] Toplumun y. %32'si kendisini dini yok olarak tanımlamaktadır.[23]

Dil

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ülkede baskın ve neredeyse herkes tarafından konuşulan dil İngilizce olmakla birlikte[24] Galce konuşan kişi sayısı 2011 itibarıyla yaklaşık 560 bin kadardır. Bu sayı Galler nüfusunun %19'unu teşkil etmektedir.[25] Ülkede hayat boyu sadece Galce konuşan kişi yoktur.[26] Ada dışında Galce konuşan kişi sayısı yaklaşık 35 bin kadardır. Bu kişiler Galler ülkesinden ABD, Kanada, Arjantin, Avustralya ve Yeni Zelanda'ya göçmüş kişilerdir.

Din

[değiştir | kaynağı değiştir]





Galler'de Din (2021)[27]

  Dinsizlik (%46.5)
  Hristiyanlık (%43.6)
  İslam (%2.2)
  Hinduizm (%0.4)
  Budizm (%0.3)
  Diğer dinler (%0.7)
  Belirtmeyenler (%6.3)

Hristiyanlık, Galler bölgesinde 1.400 yıldan fazla bir süredir dini yaşama egemen olmuştur.[28][29] Günümüzde Galler'deki en büyük din, yüzde 43,6 ile Anglikan Hristiyanlıktır.[30] Galler'in koruyucu azizi Aziz Davut'tur (Galce: Dewi Sant). Aziz Davut Günü (Galce: Dydd Gŵyl Dewi Sant) her yıl 1 Mart'ta kutlanır.[31] Galler'deki Kilise 56.000 taraftarıyla mezheplerin en büyük katılımına sahiptir. [267] Anglikan Komünyonu'nun bir parçası olan Galler Kilisesi, 1914 tarihli Galler Kilisesi Yasası uyarınca 1920'de kaldırılıncaya kadar İngiltere Kilisesi'nin bir parçasıydı.[32]

2021 nüfus sayımında nüfusun yüzde 46,5'i kendini dinsiz olarak tanımlamaktadır.[30] Hristiyan olmayan dinler Galler'de küçüktür ve nüfusun yaklaşık yüzde 2,7'sini oluşturur.[33] İslam, 2011 nüfus sayımında 24.000 (yüzde 0,8)ile en büyük azınlık dinidir. Hindu ve Sih toplulukları da çoğunlukla güney Galler'deki Newport, Cardiff ve Swansea şehirlerinde bulunurken, Budistlerin en büyük yoğunluğu batıdaki kırsal Ceredigion ilçesinde bulunmaktadır.[34]

Eğitim

[değiştir | kaynağı değiştir]
Cardiff Üniversitesi ana binası
Aberystwyth Üniversitesi

Galler'de eğitim sistemi Birleşik Krallık'taki eğitim sisteminden farklı olarak gelişmiştir.[35] 18. yüzyıldan önce örgün eğitim seçkinlerin malıdır. İlk gramer okulları Ruthin, Brecon ve Cowbridge gibi Galler kasabalarında kuruldu.[35] İlk başarılı eğitim sistemlerinden biri, 1730'larda dolaşan okulları tanıtan Griffith Jones tarafından başlatıldı; bunların ülke nüfusunun yarısına okumayı öğrettiğine inanılıyor.[36] 19. yüzyılda, devletin eğitime katılımının artmasıyla Galler, güneydeki ekonomik genişleme nedeniyle ülke ağırlıklı olarak konformist olmayan, Galce konuşan ve demografik olarak düzensiz olmasına rağmen, ethos'ta İngilizce olan bir eğitim sistemini benimsemeye zorlandı.[36] Bazı okullarda, Galli çocukların okulda İngilizce konuşmasını sağlamak için, Welsh Not düzeltici ceza olarak kullanıldı; buna çok içerlendi,[37][38][39] ancak kullanımının kapsamını belirlemek zor.[40] Eyalet ve yerel hükûmet fermanları, Brad y Llyfrau Gleision'dan (Mavi Kitapların İhaneti) sonra İngilizce dilinde eğitim verilmesiyle sonuçlandı, bu da çocuklar için daha akademik ve değerli olarak görüldü.[41]

1872'de Aberystwyth'de Galler Üniversite Koleji açıldı. Bunu Cardiff Üniversitesi ve Bangor Üniversitesi izledi ve üç kolej 1893'te Galler Üniversitesi'ni oluşturmak için bir araya geldi.[36] 1889 Gal Orta Öğretim Yasası 95 ortaokul oluşturdu. Bunu 1907'de Galler Eğitim Kurulu Başkanlığı izledi ve Galler'e ilk önemli eğitim yetki devrini verdi.[36] 20. yüzyılın ikinci yarısında anaokulu ve ilkokul düzeyinde Galce okullarında bir canlanma, Galce ortamında öğretime yönelik tutumların değiştiğini gördü.[42] Galce, 5-16 yaş arası öğrenciler için Galler'deki tüm devlet okullarında zorunlu bir derstir.[43] Hiçbir zaman yalnızca Galce dilinde eğitim veren bir kolej bulunmamakla birlikte, Galce dilindeki yüksek öğretim bireysel üniversiteler aracılığıyla verilmektedir ve 2011'den beri yerelleştirilmiş bir federal kurum olarak Coleg Cymraeg Cenedlaethol (Gal Ulusal Koleji) tarafından desteklenmektedir. 2018-2019'da Galler'de 1.494 bakımlı okul vardı.[44] 2018-2019'da, ülkede 23.593 tam zamanlı eşdeğer öğretmen tarafından ders verilen 468.398 öğrenci vardı.[45][46]

Kültür

[değiştir | kaynağı değiştir]
Galler ejderi
Cawl, Galler'e özgü kuzu eti ve sebze içeren bir yahnidir.

Ülke sanayileşmiş olsa da özellikle kuzey bölgelerde geleneksel hayat korunmuştur. Galler bölgesi geleneksel müzik açısından oldukça zengin bir bölgedir. Bölgenin arpçıları ünlüdür.

Semboller

[değiştir | kaynağı değiştir]

Galler bayrağı ülkenin resmî bayrağıdır ve ülke kırmızı ejderha ile özdeştirilmiştir.[47] Saint David bayrağı da bölgede değer gören bir bayraktır. Gal ulusu açısından kırmızı ejdarhalı bayrakla eşdeğer öneme sahiptir. Galler Prensliği arması da oldukça önemlidir. Galler Prensliği'nin kuş tüylü rozeti de kültürel öneme sahiptir. Ülkenin millî marşı "Hen Wlad Fy Nhadau" (İngilizce: Land of My Fathers) olmaktadır.[48]

Galler'in önemli sembollerinden biri pırasadır. Tüm adada Galler pırasası ün yapmıştır. Bu sembol 16. yüzyılda gelişmiştir. Bölgede çok bulunan nergis çiçeği de 19. yüzyıldan beri ulusal sembollerden biridir.[49] Sessile cinsi meşe ağacı bölgede oldukça sık rastlanır. Kırmızı çaylak kuşu da bölgede yaşayan nadir türlerden biridir.

Mutfak

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Galler mutfağı

Dağlık olması sebebiyle bölgede süt ve süt ürünleri faaliyetleri gelişmiştir. Büyükbaş ve küçükbaş hayvancılık gelişmiştir. Yerel bazı tatlara örnek olarak deniz börülcesinden yapılan "Laverbread", meyvelerdan yapılan "bara bread", pırasadan yapılan pırasa çorbası "cawl cennin", bölgede sık yapılan tatlı "Welsh cakes", bölgeye has tostlarda kullanılan peynir "Welsh rarebit" gösterilebilir.[50] Galler mutfağı İngiliz mutfağından önemli ölçüde etkilenmiştir. Ayrıca Hint, Asya ve Amerikan mutfakları da ülkede popülerdir.[51]

Galeri

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Caernarfon Kalesi
    Caernarfon Kalesi
  • Nantclwyd-y-dre, Ruthin, Galler'in en eski şehri olduğu düşünülüyor.
    Nantclwyd-y-dre, Ruthin, Galler'in en eski şehri olduğu düşünülüyor.
  • Llanddwyn Adası deniz feneri ve Gwynedd.
    Llanddwyn Adası deniz feneri ve Gwynedd.
  • Cardiff - Milenyum Stadyumu
    Cardiff - Milenyum Stadyumu
  • Port Talbot - çelik fabrikası
    Port Talbot - çelik fabrikası
  • Millî "Eisteddfod" - Yıllık yapılan Galler'in millî folklor toplantı ve etkinliği
    Millî "Eisteddfod" - Yıllık yapılan Galler'in millî folklor toplantı ve etkinliği
  • "Brecon Beacons" zirvesi - Galler'de en yüksek noktalardan biri.
    "Brecon Beacons" zirvesi - Galler'de en yüksek noktalardan biri.
  • Pembrokeshire kıyısı.
    Pembrokeshire kıyısı.
  • Snowdon - Galler'in en yüksek dağı
    Snowdon - Galler'in en yüksek dağı
  • "Brecon Beacons"'da bir yarı vahşi midilli.
    "Brecon Beacons"'da bir yarı vahşi midilli.
  • Galler'in en büyük ikinci şehri olan Swansea'nin marinası
    Galler'in en büyük ikinci şehri olan Swansea'nin marinası
  • Wrexham - Saint Giles (Aziz Cayls) Kilisesi.
    Wrexham - Saint Giles (Aziz Cayls) Kilisesi.
  • Newport Transporter Köprüsü, 1906'da yapıldı.
    Newport Transporter Köprüsü, 1906'da yapıldı.
  • Galler'de bir yerleşim yeri
    Galler'de bir yerleşim yeri
  • Ülkenin başkenti olan Cardiff'te saat kulesi
    Ülkenin başkenti olan Cardiff'te saat kulesi
  • Cardiff'in ünlü kültür merkezi Roald Dahl Plass
    Cardiff'in ünlü kültür merkezi Roald Dahl Plass

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Statute of Rhuddlan". Oxford Reference. 26 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2014. 
  2. ^ "Laws in Wales Act 1535 (repealed 21.12.1993)". legislation.gov.uk. 12 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2014. 
  3. ^ "Government of Wales Act 1998". legislation.gov.uk. 7 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2014. 
  4. ^ "Mid year estimates of the population". gov.wales. 31 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2020. 
  5. ^ "Population estimates for the UK, England and Wales, Scotland and Northern Ireland – Office for National Statistics". www.ons.gov.uk. 13 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  6. ^ "Regional economic activity by gross value: UK 1998 to 2018". Office for National Statistics. 12 Aralık 2018. 24 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2019. 
  7. ^ "Sub-national HDI – Area Database – Global Data Lab". hdi.globaldatalab.org (İngilizce). 22 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2020. 
  8. ^ a b c d Nijman, Jan (2020). Geography: Realms, Regions, and Concepts (20. bas.). Wiley. ISBN 978-1119607410. 
  9. ^ Giraldus, Cambrensis (2018). The journey through Wales. Harmondsworth: Penguin. ISBN 978-0140443394. 
  10. ^ a b c d e f Davies, John (2007). A history of Wales (2 bas.). Londra: Penguin. ISBN 978-0140284751. 
  11. ^ a b c d e Davies, Janet (2014). The Welsh language: a history (2. bas.). Cardiff: University of Wales Press. ISBN 978-1783160198. 
  12. ^ Jenkins, Geraint H. (2007). A concise history of Wales. Cambridge, Birleşik Krallık: Cambridge University Press. ISBN 978-0521823678. 
  13. ^ Gower, Jon (2012). Story of Wales. Londra: BBC. ISBN 978-1849903738. 
  14. ^ Charles-Edwards, T. M. (2013). Wales and the Britons 350-1064 (1 bas.). Oxford. ISBN 978-0198704911. 
  15. ^ Thomas, Owen John (2020). Welsh language: a history of survival (1. bas.). Y Lofla. ISBN 978-1784618827. 
  16. ^ Jenkins, Geraint (2015). 'Let's do our best for the ancient tongue' : the Welsh language in the twentieth century (2. bas.). Cardiff: University of Wales Press. ISBN 978-1783161782. 
  17. ^ a b c d e f "Met Office: Regional Climate: Wales". Met Office website. Met Office. 2010. 15 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2010. 
  18. ^ a b c d e Davies 2008, ss. 148-150.
  19. ^ Davies 2008, s. 148.
  20. ^ Davies 2008, s. 149.
  21. ^ Davies 2008, ss. 149-150.
  22. ^ a b Davies 2008, s. 150.
  23. ^ a b c "Statistical bulletin: 2011 Census: Key Statistics for Wales, March 2011". Office for National Statistics. 11 Aralık 2012. 18 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2012. 
  24. ^ Davies (2008) p. 262
  25. ^ "2011 Census, Key Statistics for Unitary Authorities in Wales". Office for National Statistics. 11 Aralık 2012. 5 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2012. 
  26. ^ Davies (2008) p. 940
  27. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; ks2021 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  28. ^ L. Alcock, Kings and Warriors, Craftsmen and Priests in Northern Britain AD 550–850 (Edinburgh: Society of Antiquaries of Scotland), 0-903903-24-5, p. 63.
  29. ^ Lucas Quensel von Kalben, "The British Church and the Emergence of the Anglo-Saxon Kingdom", in T. Dickinson and D. Griffiths, eds, Anglo-Saxon Studies in Archaeology and History, 10: Papers for the 47th Sachsensymposium, York, September 1996 (Oxford: Oxford University Press, 1999), 086054138X, p. 93.
  30. ^ a b "Ethnic group, national identity, language and religion in Wales (Census 2021)". GOV.WALES (İngilizce). 29 Kasım 2022. 6 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2022. 
  31. ^ "Catholic Encyclopedia: St. David". Newadvent.org. 21 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2015. 
  32. ^ "Faith in Wales, Counting for Communities" (PDF). 2008. s. 21. 24 Ekim 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2010. 
  33. ^ "Statistical bulletin: 2011 Census: Key Statistics for Wales, March 2011". Office for National Statistics. 11 Aralık 2012. 18 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2012. 
  34. ^ "Religion in Britain". diversiton.com. 24 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2010. 
  35. ^ a b Davies 2008, s. 238.
  36. ^ a b c d Davies 2008, s. 239.
  37. ^ "The Welsh language in 19th century education". BBC Cymru Wales history website. BBC Cymru Wales. 2010. 25 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2010. 
  38. ^ Nash, Roy (1980). Schooling in rural societies. Londra: Methuen & Co. Ltd. s. 90. ISBN 978-0-416-73300-6. 15 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2010. 
  39. ^ Baker, Colin (1992). Attitudes and language. Multilingual Matters. 83. Clevedon: Multilingual Matters. s. 99. ISBN 978-1-85359-142-6. 15 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2010. 
  40. ^ Fitz, John (2001). Shimahara, N. Ken; Holowinsky, Ivan Z.; Tomlinson-Clarke, Saundra (Ed.). Local identity and national systems: the case of Wales. Ethnicity, race, and nationality in education: a global perspective. Mahwah, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates, Inc. s. 248. ISBN 978-0-8058-3837-4. 23 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2010. 
  41. ^ Davies 2008, ss. 378-381.
  42. ^ Davies 2008, s. 240.
  43. ^ Jones, Megan. "Welsh-medium education and Welsh as a subject" (PDF). National Assembly for Wales. 24 Şubat 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2018. 
  44. ^ "Schools by local authority, region and type of school". statswales.gov.wales. 24 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2018. 
  45. ^ "Welsh Government: Stats Wales: Pupils by Assembly constituency and sector". statswales.gov.wales. 20 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2020. 
  46. ^ "Full-time equivalent teachers by local authority, region and category". 24 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2018. 
  47. ^ "The dragon and war". BBC Cymru Wales website. BBC. 2010. 28 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2010. 
  48. ^ "Welsh National Anthem: History: About Wales". Visit Wales website. Welsh Government. 2010. 1 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2010. 
  49. ^ Davies (2008) p. 189
  50. ^ Ross, Cai. "Top 10 foods to try in Wales". BBC Good Food. BBC. 1 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2020. 
  51. ^ Davies, John; Jenkins, Nigel; Baines, Menna; Lynch, Peredur I., (Ed.) (2008). The Welsh Academy Encyclopaedia of Wales. Cardiff: University of Wales Press. ISBN 978-0-7083-1953-6.  s 293

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Galler ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.


"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Galler&oldid=33668178" sayfasından alınmıştır