Börk, Hanak
| Börk | |
|---|---|
 | |
 Ardahan'ın konumu | |
  Börk Börk'ün Ardahan'daki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Ardahan |
| İlçe | Hanak |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| Rakım | 1835 m |
| Nüfus (2022) | |
| • Toplam | 175 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0478 |
| İl plaka kodu | 75 |
| Posta kodu | 75900 |
Börk, Ardahan ilinin Hanak ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Börk köyünün Osmanlı döneminden önceki adının Bergi (ბერგი) olduğu tahmin ediliyor. Nitekim Rus idaresi 1886 nüfus tespitinde köyü Berk (Берк) şeklinde kaydetmiştir. Bergi, Kolhi dilinden gelen Megrel ve Laz dillerinde "kazma" anlamına gelir.[3][4] Börk köyünün sınırları içinde ayrıca Gürcüce Mağlisa adını taşıyan bir yer bulunmaktadır. Bergi adı Türkçede Börk biçimini almıştır. Nitekim 1595 tarihli Osmanlı mufassal defteri ile 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Bork / Börk (بورك) biçiminde yazılmıştır.[5][6]
Bergi veya Börk köyü, tarihsel Gürcistan'ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Eruşeti'de yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 16. yüzyılın ikinci yarısında Gürcülerden ele geçirmiştir. Köyde 10. yüzyılda inşa edilmiş olan Bergi Kilisesi de buranın eski bir yerleşim olduğunu göstermektedir.[7]
Bergi veya Börk köyü, 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterinde, Börk-i Ulya (بورك علیا) ve Börk-i Süfla (بورك سفلا) olmak üzere, iki köy kaydedilmiştir. Bu iki köy Gürcistan Vilayeti içinde Ardahan-i Büzürg livasının Meşe nahiyesine bağlıydı. Bu tarihte Börk-i Ulya'da (Yukarı Börk) 27 Hristiyan hane, Börk-i Süfla'da (Aşağı Börk) 10 Hristiyan hane yaşıyordu. Nüfusun çoğunluğu Gürcülerden oluşuyordu. Köyde ayrıca az sayıda Ermeni yaşıyordu. Bu deftere göre Bergi köyünde buğday, arpa, yonca tarımı ve arıcılık yapılıyor, domuz ve koyun besleniyordu.[5][8][9]
Bergi veya Börk köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinin 1886 nüfus sayımında Berk (Веркъ) adıyla tek yerleşim olarak kaydettiği köy, Ardahan sancağının Ardahan kazasına bağlı Nakalakevi nahiyesinin sekiz köyünden biriydi. Köyün nüfusu, 78'i erkek ve 85'i kadın olmak üzere, 22 hanede 163 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun tamamı Türk olarak kaydedilmiştir.[10] Rus idaresi sırasında köyün nüfusu artmış, 1896'da 228, 1906'da 460 kişiye ulaşmıştır.[11]
Birinci Dünya Savaşı yıllarında Ardahan bölgesini gezmiş olan Gürcü gazeteci ve araştırmacı Konstantine Martvileli, Bergi (ბერგი) şeklinde yazdığı köyünde 48 hanede 642 Müslüman Gürcünün yaşadığını, bir adet kilise bulunduğunu yazmıştır.[12]
Bergi veya Börk köyü, Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından bağımsız Gürcistan sınırları içinde yer aldı. 7 Mayıs 1920 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması'yla Sovyet Rusya Ardahan sancağının bir bölümünü ve köyü Gürcistan’ın bir parçası olarak tanıdı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında köy Ankara Hükümeti tarafından fiilen yeniden Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Ankara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla Börk köyünün de içinde yer aldığı Ardahan bölgesi Türkiye’ye bırakıldı.[13][14]
Bergi veya Börk köyü, 1928 yılında Kars vilayetinin Ardahan kazasının Hanak nahiyesine bağlıydı.[15] 1935 genel nüfus sayımında aynı idari konuma sahipti ve köyde 489 kişi yaşıyordu.[16] 1965 genel nüfus sayımında Börk köyünün nüfusu 681 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde sadece 198 kişi okuma yazma biliyordu.[17]
Bugünkü Börk köyünde köy kilisesi olan iki kilise bulunmaktadır. Yukarı Börk köyünde 10. yüzyılda inşa edilmiş olan kilise (9,7×6,3 m), tek nefli bir yapıdır. İkinci kilise, köyün merkezinin 1 kilometre güneyinde yer alır. Aşağı Börk köyünde bulunan ve tek nefli bir yapı olan bu kilise tamamen yıkılmıştır.[18] Gürcü mimarisi üzerine çalışmalarıyla tanınan Fahriye Bayram bu iki kiliseyi Ardahan’daki tek nefli Gürcü kiliseleri arasında sayar.[19]
Börk köyünün merkezinin 2,7 kilometre doğusunda yer alan ve Gürcüce bir ad taşıyan Mağlisa Kulesi (მაღლისა), 2315 metre yükseklikte bir tepede inşa edilmiştir. Günümüze yıkıntıları ulaşmış olan kule simetrik olmayan bir plana sahiptir. Mağlisa Kulesi, tarihsel Eruşeti, Artaani ve Cavaheti bölgelerine hakim bir tepede yer alır. Eski çağlardan kaldığı anlaşılan kule, orta çağda da kullanılmıştır. Bu dönemden günümüze ayrıca sur ve yapı kalıntıları ulaşmıştır.[20]
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Börk köyü, Ardahan il merkezine 44 km, Hanak ilçe merkezine 16 km uzaklıktadır.[21]
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 175[2] |
| 2021 | 181[2] |
| 2020 | 199[2] |
| 2019 | 198[2] |
| 2018 | 205[2] |
| 2017 | 205[2] |
| 2016 | 198[2] |
| 2015 | 211[2] |
| 2014 | 213[2] |
| 2013 | 232[2] |
| 2012 | 229[2] |
| 2011 | 222[2] |
| 2010 | 220[2] |
| 2009 | 209[2] |
| 2008 | 208[2] |
| 2007 | 206[2] |
| 2000 | 242[21] |
| 1990 | 343[22] |
| 1985 | 507[23] |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Bork, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 11 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q "Ardahan Hanak Börk Köy Nüfusu". Nufusune.com. 22 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2020.
- ^ Otar Kacaia, Megerlce-Gürcüce Sözlük (მეგრულ-ქართული ლექსიკონი), Tiflis, 2001, 3 cilt
- ^ "Konstantine Martvileli, "Ardahan Bölgesinde", Sakartvelo gazetesi, 30 Eylül 1917, sayı 234" (PDF). 14 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Ekim 2021.
- ^ a b "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 535". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2023.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 760.
- ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 26. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; II. cilt (1941), s. 471, 489". 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2023.
- ^ 1595 tarihi Osmanlı mufassal defteri üzerinden hazırlanmış Gürcistan Vilayeti'nin etnik haritası
- ^ "'Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Kars oblastı" - Sıra no: 294". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2023.
- ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 110, ISBN 9786052100271.
- ^ "Konstantine Martvileli, "Ardahan Bölgesinde", Sakartvelo gazetesi, 30 Eylül 1917, sayı 234" (PDF). 14 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Ekim 2021.
- ^ ""Российско-грузинский договор 07.5.1920 г. (полный текст и карта) - один из многих нарушенных Кремлем" / "07.5.1920 tarihli Rus-Gürcü Anlaşması (tam metin ve harita) Kremlin Tarafından İhlal Edilen Birçok Anlaşmadan Biridir"". 11 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2023.
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2023.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 759.
- ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937, s. 61" (PDF). 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Ekim 2021.
- ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 359.
- ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2015, s. 26-27 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ "Fahriye Bayram, "Ardahan'ın Gürcü Mimarisi İçerisindeki Yeri"". 13 Kasım 2019. 6 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2019.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018, s. 373, ISBN 9789941478178.
- ^ a b "Börk Köyü". YerelNet.org.tr. 4 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
