İçeriğe atla

Gürcistan Vilayeti

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı ve 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterindeki hane reisleri adları üzerinden hazırlanmış Gürcistan Vilayeti'nin etnik haritası. Kırmızı renk Gürcü, mavi renk Ermeni, yaşil renk Müslüman/Osmanlı nüfusunu, içi beyaz yerleşim yeri işareti ise, boşalmış köyleri göstermektedir.

Gürcistan Vilayeti, Osmanlı Devleti'nin 16. yüzyılda Gürcülerden ele geçirdiği topraklara erken dönemde yaptığı tahrirlerde verdiği isimdir. Nitekim Osmanlı Devleti'nin Gürcülerden ele geçirdiği topraklar 1574 ve 1595 tarihli tahrir defterlerinde "Gürcistan Vilayeti'nin mufassal defteri" anlamında Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (دفتر مفصل ولایت كورجستان) kayda geçirilmiştir.[1][2][3] Bununla birlikte tahrir defterlerinin tutulduğu dönemden önce Gürcülerden ele geçirilen veya Osmanlı Devleti'nin sınrındaki Gürcü topraklarına da "Gürcistan Vilayeti" dendiği İbrahim Peçevi'nin tarihinden de anlaşılmaktadır.[4] Sonraki dönemde Gürcistan Vilayeti yerine Çıldır Eyaleti adı kullanılmıştır. Osmanlıların Gürcülerden ele geçirdiği topraklar uzun tarih dilimi boyunca "Osmanlı Gürcistanı", "Türk Gürcistanı", "Müslüman Gürcistan" şeklinde de adlandırılmıştır.[5]

Osmanlı Devleti'nin Gürcülerden ele geçirdiği topraklar erken Orta Çağ'da geniş anlamıyla Mesheti adını taşıyordu. Bu toprakların bugün Türkiye sınırları içinde kalan kısmı Tao-Klarceti olarak adlandırılmaktadır. Tarihsel Gürcistan'ın güneybatı kesimini oluşturan bu bölge erken Orta Çağ'da Gürcü Krallığı sınırları içinde kalıyordu. 1071 yılında Malazgirt Savaşı'ında Bizans'ı yenen Büyük Selçuklular, Kveli Kalesi Savaşı'nda Gürcü kralı II. Giorgi'yi de ağır yenilgiye uğratıp Mesheti bölgesini ele geçirdiler. 1121 yılında Didgori Savaşı'yla bölgeden Büyük Selçuklular çıkarılınca, Mesheti bölgesini yeniden Gürcülerin denetimine girdi. Bu bölgeye daha sonra, birleşik Gürcü Krallığı dağılmaya başlaması üzerine bağımsız devlete dönüşen Samtshe-Saatabago (1268-1625) hakim oldu. Osmanlı Devleti 16. yüzyılda Samtshe-Saatabago topraklarını aşama aşama ele geçirdi[6] ve bu toprakların tahririni Gürcistan Vilayeti adı altında gerçekleştirdi.

Birleşik Gürcü Krallığı'nın parçalanması sürecinde Samtshe-Saatabago eski Mesheti toprakları üzerinde bağımsız devlete dönüştü ve bu topraklar Osmanlı Devleti'nin eline geçince de Karadeniz kıyısı hariç Gürcistan Vilayeti olarak adlandırıldı.

Gürcistan Vilayeti adı altında 1574 yılında gerçekleştirilen ilk tahrirlerden biri, Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adını taşımaktadır. Bu tahrir defteri 2017 yılında, 1574 Yılı Gürcistan Vilayeti Büyük Defteri adıyla Türkolog Nodar Şengelia tarafından Osmanlıca ve Gürcüce yayımlandı.[7][8] Aynı tarihlerde Ardahan-i Küçük ile Kars livalarının da Gürcistan Vilayeti adı altında yazıldığı, tımar icmal defterinden anlaşılmaktadır.[9]

Gürcistan Vilayeti adı altında bir başka tahrir ise, yaklaşık yirmi yıl sonra, 1595 yılında gerçekleştirildi. Bu mufassal defter daha erken tarihte, 1941-1958 arasında, Türkolog Sergi Cikia tarafından üç cilt olarak yayımlanmıştır. 1595 tarihli deftere göre Gürcistan Vilayeti, Ahasihe (اخسخه ; Gürcüce: Ahaltsihe), Hertvis (خرتوس ; Gürcüce: Hertvisi), Ahalkalak (اخلكلك ; Gürcüce: Ahalkalaki), Çıldır (چلدر ; Gürcüce: Çrdili), Poshev (پوسخو ; Gürcüce: Potshovi), Bedre (بدره ; Gürcüce: Petre), Penek (پنك ; Gürcüce: Panaki) ve Ardahan-i Büzürg (اردهان بزرك ; Gürcüce: Didi Artaani) olmak üzere sekiz livadan oluşuyordu. Livalar ise nahiyeleri ve köyleri kapsıyordu.[1][2][3]

Ahısha livası, Kuzay, Güney, Ude, Azğur, Kvabliyan, Oshe, Altunkala, Çeçerek ve Aspinza nahiyelerinden oluşuyordu. Hertvis livası Hertvis, Meşe-Cavahet ve Buzmaret olmak üzere üç nahiyeden ibaretti. Ahalkalak livasına Akşehir, Tümeg ve Niyaliskur nahiyeleri bağlıydı. Canbaz, Kenarbel ve Kurd Kalası nahiyeleri Çıldır livasını oluşturuyordu. Poshov livası Güney ve Kuzay nahiyelerini kapsıyordu. Bedre livasına ise, Bedre ve Kaşvet nahiyeleri bağlıydı. Ardahan-i Büzürg livası Güney, Kuzay ve Meşe nahiyelerini, Penek livası da Penek, Kamhis ve Panaskerd nahiyelerini kapsıyordu.[10]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი : ტექსტი: წიგნი I), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt, I. Cilt (1947". 27 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2024. 
  2. ^ a b "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი: თარგმანი: წიგნი II), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt, II. Cilt (1941)". 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2024. 
  3. ^ a b "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი : გამოკვლევა: წიგნი III), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt, III. Cilt (1958)". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2024. 
  4. ^ İbrahim Efendi Peçevî (haz. Bekir Sıtkı Baykal), Peçevi Tarihi, 2 Cilt, Ankara, 1981, I. Cilt, s. 127, 130.
  5. ^ Joseph Pitton de Tournefort, Relation d'un voyage du Levant, Lyon, 1717, 3 cilt, III. Cilt: s. 129
  6. ^ Tao-Klarceti: Tarih ve Kültür Araştırmaları, (Editöler) Buba Kudava ve Goça Saitidze; Türkçeye çevirenler: Hasan Çelik ve Kevser Ruhi; Tiflis, 2018, s. 177-183, ISBN 9789941963629.
  7. ^ 1574 Yılı Gürcistan Vilayeti Büyük Defteri (1574 წლის გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი), (Yayıma hazırlayan) Nodar Şengelia, Tiflis, 2017 7 Temmuz 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 9789941923838.
  8. ^ ""Gürcistan'da Osmanlı Mufassal Defteri Yayımlandı"". 21 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2020. 
  9. ^ Yücel Öztürk, "527 numaralı Küçük Ardahan ve Kars livaları timar icmal defteri", 1992 20 Eylül 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Yükseklisans tezi
  10. ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2021. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Gürcistan_Vilayeti&oldid=33965708" sayfasından alınmıştır