หน่วยงานบังคับใช้กฎหมาย

หน่วยงานบังคับใช้กฎหมาย คือหน่วยงานของรัฐที่มีอำนาจหน้าที่ในการใช้กฎหมายตามที่ได้บัญญัติไว้ ทั้งรัฐธรรมนูญ รัฐบัญญัติ ประมวลกฎหมาย หรือกฎหมายอื่น ๆ มอบอำนาจไว้ให้ในการปฏิบัติการและบังคับใช้^[1] ภายใต้เขตอำนาจศาลที่ได้บัญญัติไว้

เขตอำนาจ คือขอบเขตที่เจ้าพนักงานบังคับใช้กฎหมายนั้น ๆ มีอำนาจในการดำเนินการสืบสวนสอบสวนหรือจับกุมตามขอบเขตอำนาจที่ได้กำหนดไว้

หน่วยงานบังคับใช้กฎหมายจะมีข้อจำกัดในการใช้อำนาจของตนตามที่ได้กำหนดไว้ในกฎหมาย ซึ่งมีหลายระดับ ทั้งในระดับประเทศ เช่น คณะกรรมการป้องกันและปราบปรามยาเสพติด ในระดับภูมิภาคของประเทศ เช่น ตำรวจภูธรภาค 2 ในพื้นที่ภาคตะวันออกของประเทศไทย และในระดับระหว่างประเทศ เช่น ตำรวจสากล

หน่วยงานบังคับใช้กฎหมายในระดับสากล มักจะให้การสนับสนุนกิจการรมในการบังคับใช้กฎหมายในประเทศสมาชิกของตน โดยแบ่งปันข้อมูลและข่าวสารต่าง ๆ ที่จำเป็นในการบังคับใช้กฎหมายที่สอดคล้องกับหน่วยงานในประเทศนั้น ๆ แทนการบังคับใช้กฎหมายโดยตรง เพราะไม่มีอำนาจสั่งการเหนืออธิปไตยประเทศนั้น ๆ

เขตอำนาจการสอบสวน หรือ เขตอำนาจสอบสวน,^[3] เขตสอบสวน^[4] คือขอบเขตที่พนักงานสอบสวนมีอำนาจในการดำเนินงาน ในคดีอาญานั้นมีความสำคัญเป็นอย่างมาก เนื่องจากหากพนักงานสอบสวนดำเนินการไปทั้งที่ไม่มีอำนาจจะทำให้อัยการไม่สามารถฟ้องคดีได้^[5]

สำหรับในประเทศไทย เขตอำนาจการสอบสวนจะแบ่งตามความรับผิดชอบของสถานีตำรวจที่มีอาณาเขตความรับผิดชอบในท้องที่นั้น ในพื้นที่กรุงเทพมหานครเป็น สถานีตำรวจนครบาล สังกัดกองบัญชาการตำรวจนครบาล นอกเหนือจากนั้นเป็น สถานีตำรวจภูธร สังกัดตำรวจภูธรจังหวัด อยู่ภายใต้ตำรวจภูธรทั้ง 9 ภาคทั่วประเทศ

เขตอำนาจศาล คือพื้นที่และประเภทคดีที่ศาลนั้นมีอำนาจในการพิจารณาพิพากษาคดีตามกฎหมายที่บัญญัติ^[6] ซึ่งอาจแบ่���เขตอำนาจของแต่ละศาลได้ตามลักษณะทางภูมิศาสตร์ ปริมาณคดีในท้องที่ และอำนวยความสะดวกผู้มาติดต่อราชการ^[7]

หน่วยงานบังคับใช้กฎหมายมีมากมายหลายประเภท ทั้งบังคับใช้กับคนทั่วไปในชุมชนหรือประเทศ และบังคับใช้เฉพาะด้านโดยเฉพาะ เพื่อสอดส่องดูแลให้เป็นไปตามที่กฎหมายกำหนด เช่น กสทช. และเพื่อประโยชน์โดยรวมของประเทศ อาทิ กรมศุลกากร โดยในแต่ละประเทศจะมีรูปแบบการบังคับใช้แตกต่างกันไป

ในประเทศที่เคร่งศาสนา จะมีการบังคับใช้กฎหมายศาสนาอย่างเคร่งครัด เช่น กฎหมายชะรีอะฮ์ ในศาสนาอิสลามที่ครอบคลุมวิถีการดำเนินชีวิตของบุคคลและสาธารณชนที่มีพื้นฐานมาจากหลักนิติศาสตร์ (jurisprudence) ของศาสนาอิสลามสำหรับชาวมุสลิมใช้ บังคับใช้โดยตำรวจศาสนา ใช้ระบบพิจารณาคดีโดยผู้เชี่ยวชาญซึ่งเรียกว่าผู้พิพากษา ซึ่งคำตัดสินเล่านั้นเรียกว่าฟัตวา (Fatwa)^[8]

หน่วยงานบังคับใช้กฎหมายศาสนานั้นมีชื่อเรียกแตกต่างกันไปตามหลักพื้นฐานของศาสนาและประเทศ อาทิ ในประเทศซาอุดีอาระเบีย คือตำรวจศีลธรรมชื่อว่า "มุตาวา"^[9]

ในหน่วยงานบังคับใช้กฎหมายแต่ละหน่วยงาน จะมีหน่วยตรวจสอบภายใน เพื่อตรวจสอบการทำงานของหน่วยงานนั้น ๆ ให้เป็นไปตามมาตรฐาน เช่น สำนักงานจรรยาบรรณวิชาชีพ ภายในสำนักงานสอบสวนกลาง (FBI) ของสหรัฐอเมริกา สำนักงานตรวจสอบภายใน สำนักงานตำรวจแห่งชาติของประเทศไทย^[10] โดยในบางประเทศมีการตั้งหน่วยตรวจสอบภายในองค์กรแยกออกมาจากองค์กรนั้น เช่น สำนักงานคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตในภาครัฐ เป็นหน่วยงานตรวจสอบการทำงานของหน่วยงานภาครัฐในประเทศไทย^[11]

ตำรวจ คือหน่วยงานหลักในการบังคับใช้กฎหมายที่แพร่หลายที่สุดในโลก เนื่องจากมีหน้าที่และความรับผิดชอบที่เกี่ยวข้องกับคนในสังคมมากที่สุด ทั้งที่เกี่ยวกับการบังคับใช้กฎหมายโดยตรง และเกี่ยวกับการรักษาความสงบรวมถึงการเข้าถึงเหตุฉุกเฉินต่าง ๆ ที่อาจจะไม่ได้ระบุไว้ในกฎหมายในฐานะหน่วยงานแรกที่ต้องตอบสนองต่อเหตุการณ์ที่ส่งผลต่อความสงบเรียบร้อยของสังคม ซึ่งมีเขตอำนาจที่หลากหลายตามบทบัญญัติของกฎหมายนั้น ๆ เช่น ตำรวจรัฐในสหรัฐอเมริกา มีอำนาจการสืบสวนสอบสวนแค่ภายในมลรัฐที่ตัวเองสังกัด^[12]

ในหน่วยหรือองค์กรทางทหาร มีหน่วยงานสำหรับบังคับใช้กฎหมายของกองทัพ เรียกว่าสารวัตรทหาร (Military police หรือ Military provost) มีสังกัดและภารกิจที่หลากหลายตามที่ได้รับมอบหมาย อยู่ในกองทัพต่าง ๆ ในทุกประเทศ

ในบางประเทศใช้กองกำลังกึ่งหทารหรือสารวัตรทหารในการบังคับใช้กฎหมายในพลเรือนด้วย เช่น ฌ็องดาร์เมอรี

สำหรับสารวัตรทหาร มีอำนาจหน้าที่หลัก ดังนี้^[13]

• ป้องกันการเกิดอาชญากรรมในกองทัพ
• สืบสวนสอบสวนคดีอาญาที่อยู่ในเขตอำนาจของศาลทหาร
• สอดส่องตรวจตราให้บุคลากรในสังกัดกระทรวงกลาโหมอยู่ในระเบียบวินัย ว่ากล่าวตักเตือนเมื่อพบการกระทำผิด
• ควบคุมจัดระเบียบการจราจรที่อยู่ในกิจการของทหาร เช่น การเคลื่อนกำลังพล การส่งกำลั��บำรุง
• รักษาความปลอดภัยวัตถุตามที่ได้รับมอบหมาย และอารักขาบุคคลสำคัญ
• ปฏิบัติการเกี่ยวกับการจัดการเชลยศึก เรือนจำทหาร ทหารพลัดหลงจากหน่วย หรือพลเรือนที่ถูกกักกันในยามสงคราม ตามที่กฎหมายกำหนดให้เป็นอำนาจของฝ่ายทหาร

ตัวอย่างรายชื่อหน่วยงานบังคับใช้กฎหมายในระดับต่าง ๆ ตามเขตอำนาจ

• องค์การตำรวจอาชญากรรมระหว่างประเทศ หรือเรียก ตำรวจสากล ก่อตั้งมาเพื่อสนับสนุนองค์กรหรือหน่วยงานที่มีภารกิจในการป้องกันหรือปราบปรามอาชญากรรมระหว่างประเทศ มีสมาชิกทั้งหมด 194 ประเทศทั่วโลก

ในประเทศที่ปกครองในรูปแบบสหพันธรัฐ จะมีหน่วยงานบังคับใช้กฎหมายในระดับรัฐบาลกลาง มีเขตอำนาจในการสืบสวนสอบสวนทุกรัฐภายในประเทศ อาทิ

• สหรัฐอเมริกา
  • สำนักงานสอบสวนกลาง (FBI)
• ออสเตรเลีย
  • สำนักงานตำรวจสหพันธ์ออสเตรเลีย

หน่วยงานบังคับใช้กฎหมายในระดับรัฐ หรือในระดับภูมิภาค ระดับจังหวัด เป็นหน่วยงานที่มีอยู่ในประเทศที่ปกครองในรูปแบบสหพันธรัฐ โดยอาจจะร่วมมือกับหน่วยงานของรัฐบาลกลาง หรือหน่วยงานบังคับใช้กฎหมายระดับท้องถิ่นในการปฏิบัติงานบังคับใช้กฎหมายในรัฐหรือภูมิภาคนั้น ๆ ส่วนมากพบในทวีปอเมริกาเหนือ เอเชียใต้^[14] และโอเชียเนีย^[15] อาทิ

• ออสเตรเลีย
  • ตำรวจรัฐนิวเซาท์เวลส์^[15]
  • ตำรวจรัฐควีนส์แลนด์
  • ตำรวจรัฐเซาท์ออสเตรเลีย
  • ตำรวจรัฐแทสเมเนีย
  • ตำรวจรัฐวิกตอเรีย
  • ตำรวจรัฐเวสเทิร์นออสเตรเลีย

เป็นหน่วยงานบังคับใช้กฎหมายกลางในระดับชาติ ส่วนมากพบในประเทศที่ปกครอบในรูปแบบรัฐเดี่ยว มีเขตอำนาจในการปฏิบัติการทั่วทั้งประเทศ อาทิ

• เกาหลีใต้
  • สำนักงานตำรวจแห่งชาติเกาหลี^[16]
• ญี่ปุ่น
  • สำนักงานตำรวจแห่งชาติ ต่างจากประเทศอื่นตรงที่ไม่มีตำรวจในสังกัด เป็นเพียงหน่วยงานกลางในการประสานงาน
• ไทย
  • สำนักงานตำรวจแห่งชาติ

• สำนักงานตำรวจแห่งชาติ ตามพระราชบัญญัติตำรวจแห่งชาติ พ.ศ. 2547 ขึ้นตรงต่อสำนักนายกรัฐมนตรี

  • 

    ข้าราชการตำรวจ
• กองบัญชาการกองทัพไทย กองพันทหารสารวัตร กองบัญชาการกองทัพไทย กระทรวงกลาโหม
  • กองทัพบก กรมการสารวัตรทหารบก
  • กองทัพเรือ กรมสารวัตรทหารเรือ
  • กองทัพอากาศ กรมทหารสารวัตรทหารอากาศ
• กรมสอบสวนคดีพิเศษ สังกัดกระทรวงยุติธรรม
• กองอาสารักษาดินแดน สังกัดกระทรวงมหาดไทย
• กรมศุลกากร สังกัดกระทรวงการคลัง
• รัฐสภา สภานิติบัญญัติระดับชาติของประเทศไทย
  • เจ้าหน้าที่ตำรวจรัฐสภา สังกัดสำนักงานเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร
• ศาลยุติธรรม
  • เจ้าพนักงานตำรวจศาล สังกัดศูนย์รักษาความปลอดภัย ศาลยุติธรรม
• กรมการปกครอง
  • ชุดปฏิบัติการพิเศษ (DOPA S.W.A.T.) สังกัดศูนย์ปฏิบัติการบังคับใช้กฎหมายพนักงานฝ่ายปกครอง สำนักการสอบสวนและนิติการ กรมการปกครอง

• กรมการปกครอง
  • นายอำเภอ
  • ปลัดอำเภอ
  • กำนัน
  • ผู้ใหญ่บ้าน
• เทศบาลนคร เทศบาลเมือง เทศบาลตำบล
  • เทศกิจ หน่วยงานหรือบุคคลที่ทำหน้าที่บังคับใช้กฎหมายและเทศบัญญัติ^[17]
• องค์การบริหารส่วนจังหวัด

• ตำรวจ
• ในประเทศไทย
  • สำนักงานตำรวจแห่งชาติ
  • กรมการปกครอง
  • เทศบาลในประเทศไทย

1. ↑ "Content". www.satit.up.ac.th. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 6 กุมภาพันธ์ 2022. สืบค้นเมื่อ 18 กุมภาพันธ์ 2022.
2. ↑ "แนวทางการขับเคลื่อนงานป้องกันปราบปรามอา - ดาวน์โหลดหนังสือ | 1-41 หน้า | PubHTML5". pubhtml5.com.
3. ↑ "ป้ายตำรวจ". Mapio.net (ภาษาอังกฤษ).
4. ↑ "โซเชียลเดือดจี้ตรวจสอบกองซาก 'กะโหลกหมา' หลังบ่อจระเข้ไร่พ่อ ส.ส.ดัง". Dogilike.com.
5. ↑ admin-csd (25 กุมภาพันธ์ 2019). "เขตอำนาจการสอบสวน' คืออะไร? แบ่งอย่างไร?". CSD | กองบังคับการปราบปราม.
6. ↑ สำนักงานราชบัณฑิตยสภา. พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2554. สืบค้นออนไลน์ คำค้นหา เขตอำนาจศาล. สืบค้นเมื่อ 7 มีนาคม พ.ศ. 2565
7. ↑ "อำนาจพิจารณาคดีของศาลจังหวัด". mgronline.com. 11 มกราคม 2010.
8. ↑ "กฎหมายชารีอะห์คืออะไร มีอิทธิพลมากแค่ไหนกับระบอบตาลีบัน". BBC News ไทย. สืบค้นเมื่อ 9 มีนาคม 2022.
9. ↑ "เรื่องราวการลี้ภัยเข้าสหราชอาณาจักรของสาวซาอุฯ". BBC News ไทย. 6 กุมภาพันธ์ 2019.
10. ↑ "วิสัยทัศน์/พันธกิจ ค่านิยมองค์การ ยุทธศาสตร์". audit.police.go.th. สำนักงานตรวจสอบภายใน สำนักงานตำรวจแห่งชาติ (สตส.). คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 9 มีนาคม 2022. สืบค้นเมื่อ 9 มีนาคม 2022.
11. ↑ "ยุทธศาสตร์ วิสัยทัศน์". www.pacc.go.th. สำนักงานคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตในภาครัฐ (ป.ป.ท.).
12. ↑ "ตำรวจอเมริกา เป็นอย่างไรกัน?". dailynews. 19 พฤษภาคม 2021.
13. ↑ "Vision and Mission วิสัยทัศน์และพันธกิจ". www.nmp.navy.mi.th. Naval Military Police Regiment.
14. ↑ "ตำรวจอินเดียสังหารกลุ่มลัทธิเหมา 26 รายในรัฐทางใต้". tna.mcot.net. 15 พฤศจิกายน 2021. สืบค้นเมื่อ 5 พฤษภาคม 2022.
15. ↑ ^{15.0 15.1} "ความปลอดภัย การอยู่อาศัยอย่างปลอดภัยในรัฐนิวเซาท์เวลส์". www.study.sydney (ภาษาอังกฤษแบบออสเตรเลีย). 8 สิงหาคม 2019. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 16 พฤษภาคม 2022. สืบค้นเมื่อ 5 พฤษภาคม 2022.
16. ↑ "เกี่ยวกับประเทศเกาหลี การบริหาร นิติบัญญัติ ฝ่ายบริหารและตุลาการ". ศูนย์วัฒนธรรมเกาหลี.
17. ↑ "ฝ่ายเทศกิจ - สำนักงานเขตวังทองหลาง". dailynews (ภาษาอังกฤษ). 21 กุมภาพันธ์ 2022.