วิทยาราช

วิทยาราช (สันสกฤต: विद्याराज; จีน: 明王; พินอิน: Míngwáng หมิงหวัง; ญี่ปุ่น: 明王; โรมาจิ: myō-ō; ทับศัพท์: เมียวโอ) เป็นชื่อของเทพประเภทที่สามในศาสนาพุทธนิกายวัชรยาน รองจากจากพระพุทธเจ้าและพระโพธิสัตว์ตามลำดับ ชื่อในภาษาสันสกฤตแปลว่า "เจ้าแห่งความรู้" ภาษาจีนได้แปลชื่อดังกล่าวด้วยคำว่า 明 (หมิง) ซึ่งหมายความได้ทั้งแสงสว่างและความรอบรู้ ศาสนาพุทธแบบทิเบตเรียกว่า "เหรุกะ"

สำหรับวิทยาราชที่เป็นเพศหญิง มีชื่อเรียกตามภาษาสันสกฤตว่า วิทยาราชินี (จีน: 明妃; พินอิน: Míngfēi หมิงเฟย์; ญี่ปุ่น: 明妃; โรมาจิ: myōhi; ทับศัพท์: เมียวฮิ) แต่การจำแนกวิทยราชตามเพศเช่นนี้มักจะถูกละเลยอยู่บ่อยครั้ง

ในระดับทั่วไป วิทยาราชถูกจัดให้เป็นเทพผู้พิทักษ์ศาสนาพุทธ และถือเป็นการสำแดงภาคดุร้ายของพระพุทธเจ้า หากกล่าวอย่างเจาะจง วิทยาราชทั้งห้า (五大明王; โงะไดเมียวโอ, อู่ต้าหมิงหวัง) คือผู้คุ้มครองพระธยานิพุทธะทั้ง 5 พระองค์โดยเฉพาะ^[1]

ตามทฤษฎีวงล้อทั้งสามในฝ่ายวัชรยาน พระพุทธเจ้าเป็นตัวแทนของมโนทัศน์แห่งธรรมอันบริสุทธิ์ และพระโพธิสัตว์เป็นผู้นำมโนทัศน์เหล่านั้นมาสั่งสอนด้วยความกรุณา วิทยาราชได้แก่การแปลงรูปของวงล้อแห่งอาณัติ และสั่งสอนธรรมด้วยความน่าสะพรึงกลัว เพื่อกระตุ้นให้บรรดาผู้ไม่ศรัทธาทั้งหลายกลับใจเชื่อถือในพุทธศาสนา^[1]

วิทยาราชโดยปกติมักถูกนำเสนอในรูปแบบเทพปางดุร้าย มักมีกายสีน้ำเงิน มีหลายกร บางครั้งทำเป็นรูปหลายเศียรหรือหลายขา ในมือถืออาวุธต่าง ๆ บางครั้งมีการประดับตกแต่งด้วยหัวกะโหลก อสรพิษ หรือหนังสัตว์ มีประภามณฑลล้อมรอบเป็นเปลวไฟ

อย่างไรก็ตาม มีข้อยกเว้นสำหรับวิทยาราชองค์หนึ่งคือมหามยุรี (จีน: 孔雀明妃 ข่งเชวี่ยหมิงเฟย์ หรือ 孔雀佛母 ข่งเชวี่ยฝัวหมู่; ญี่ปุ่น: 孔雀明王 คุจะคุเมียวโอ) หรือ "วิทยาราชินีนกยูง" ซึ่งปกติปรากฏในท่าทางที่สงบ ตัวตนของวิทยาราชองค์นี้สามารถระบุได้ง่าย เนื่องจากมหามยุรีทรงนกยูงเป็นพาหนะอยู่เสมอ

ในพุทธศาสนานิกายชินงน ซึ่งเป็นแขนงหนึ่งของนิกายวัชรยาน วิทยาราชทั้งห้าคือกลุ่มวิทยาราชผู้เป็นสัญลักษณ์แทนพระปัญญาคุณอันรุ่งเรืองยิ่งของพระโคตมพุทธเจ้า และเป็นผู้ปกป้องคุ้มครองพระธยานิพุทธะทั้งห้า ประกอบด้วย

• อจละ (不動明王, ฟุโดเมียวโอ, ปู๋ต้งหมิงหวัง) เป็นผู้คุ้มครองพระไวโรจนพุทธะ
• ไตรโลกยวิชยะ (降三世明王, โกซันเซเมียวโอ, เจี่ยงซานซื่อหมิงหวัง) เป็นผู้คุ้มครองพระอักโษภยพุทธะ
• กุณฑลิ (軍荼利明王, กุนดาริเมียวโอ, จวินถูหมิงหวัง) เป็นผู้คุ้มครองพระรัตนสัมภวพุทธะ
• ยมานตกะ (大威德明王, ไดอิโตกุเมียวโอ, ต้าเวย์เต๋อหมิงหวัง) เป็นผู้คุ้มครองพระอมิตาภพุทธะ
• วัชรยักษ์ (金剛夜叉明王, คงโงยาชาเมียวโอ, จินกางเย่ชาหมิงหวัง) เป็นผู้คุ้มครองพระอโมฆสิทธิพุทธะ

วิทยาราชทั้งห้าอาศัยอยู่ในครรภโกษธาตุ โดยแบ่งตามตำแหน่งในทิศต่าง ๆ ดังนี้

• 
  อจละ วิทยาราชแห่งจุดศูนย์กลาง
• 
  วัชรยักษะ วิทยาราชแห่งทิศเหนือ
• 
  กุณฑลี วิทยาราชแห่งทิศใต้
• 
  ไตรโลกยวิชยะ วิทยาราชแห่งทิศตะวันออก
• 
  ยมานตกะ วิทยาราชแห่งทิศตะวันตก

• ราคราช (愛染明王, ไอเซ็นเมียวโอ, อ้ายหร่านหมิงหวัง)
• มหามยุรี (孔雀明王, คุจากุเมียวโอ, ข่งเชวี่ยหมิงหวัง)
• หยครีวะ (馬頭観音, บาโตคันนง, หม่าโถวกวานอิน) จัดเป็นหนึ่งในร่างสำแดงภาคดุร้ายของพระอวโลกิเตศวรโพธิสัตว์
• อุจฉุศมะ (烏枢沙摩明王, อุสุซามะเมียวโอ, อูซูซาหมัวหมิงหวัง)

• 
  ราคราช
• 
  มหามยุรี
• 
  หยครีวะ
• 
  อุจฉุศมะ

วิกิมีเดียคอมมอนส์มีสื่อที่เกี่ยวข้องกับ วิทยาราช

• Mark and Luebeck,Walter Hosak (2006). Big Book of Reiki Symbols, The. Tokyo: Lotus Press. ISBN 0-914955-64-0.
• D. D. Jc Husfelt (2006). The Return of the Feathered Serpent Shining Light of 'First Knowledge': Survival and Renewal at the End of an Age, 2006-2012. Authorhouse. ISBN 1-4259-0546-3.