1905

**1905. po kalendarima**
Gregorijanski	1905. (MCMV)
Ab urbe condita	2658.
Islamski	1322–1323.
Iranski	1283–1284.
Hebrejski	5665–5666.
Bizantski	7413–7414.
Koptski	1621–1622.
	Hindu kalendari
• Vikram Samvat	1960–1961.
• Shaka Samvat	1827–1828.
• Kali Yuga	5006–5007.
	Kineski
• Kontinualno	4541–4542.
• 60 godina	Yin Drvo Zmija; (od kineske Ng.)
Holocenski kalendar	11905.
	p • r • u
	Podrobnije: Kalendarska era

< | 19. vijek | 20. vijek | 21. vijek | >
< | 1870-e | 1880-e | 1890-e | 1900-e | 1910-e | 1920-e | 1930-e | >
<< | < | 1901. | 1902. | 1903. | 1904. | 1905. | 1906. | 1907. | 1908. | 1909. | > | >>

Godina 1905 (MCMV) bila je redovna godina koja počinje u nedelju po gregorijanskom, odn. redovna godina koja počinje u subotu po 13 dana zaostajućem julijanskom kalendaru (linkovi pokazuju godišnje kalendare).

Događaji

Januar/Siječanj

Japanci u Port Arturu

1. 1. - Zvanično otvaranje Transsibirske željeznice (Amurska železnica, obilaznica oko Mandžurije, napravljena 1907-16).
1. 1. - Paul Gautsch von Frankenthurn po drugi put austrijski premijer (do 1906).
2. 1. - Rusko-japanski rat: okončanje opsade Port Artura, samovoljnom predajom od strane komandanta garnizona, nakon što su japanske mine uništile tri utvrde.
5. 1. - U Londonu uspešno izveden komad Scarlet Pimpernel, što vodi nizu romana i filmova.
6. 1. - Zemljotres se epicentrom kod Krupnja u Srbiji (M 5.2, I VII).
11. 1. - Počeo rad na Katoličkoj enciklopediji (izdata 1907-12 u SAD).
15. 1. - Beatificiran Marko Križevčanin.
17. 1. - 7. 2. - Veliki štrajk rudara u Rurskom području Nemačke - moraju ga prekinuti, ali u junu će zakonom dobiti ustupke.
21. 1. - Usled masovnih štrajkova, u Sankt Peterburgu nema struje ni distribucije novina.
21. 1. - SAD preuzimaju kontrolu nad carinom Dominikanske Republike radi otplate stranih dugova, u zemlji se 1905-37. koristi dolar umesto peza.

Krvava nedelja

22. 1. (9. 1. po j.k.) - Ruska revolucija 1905.: Krvava nedelja - Carska garda u Sankt Peterburgu ubila nekoliko stotina mirnih demonstranata, Rusijom se širi talas štrajkova.
26. 1. - U Rigi ubijeno 130 demonstranata, u Varšavi još stotinu nekoliko dana kasnije.
26. 1. - U Južnoj Africi nađen dijamant Cullinan, najveći ikadа pronađeni dijamant draguljarskog kvaliteta (3.106,75 karata = 621,35 g).
26. 1. - 4. 2. - Izbori za Ugarski sabor, prvi poraz vladajućih liberala od 1875 i pobeda Partije nezavisnosti.
januar - Srbija: kriza između dvora i vlade povodom uporednih proba topova.

Februar/Veljača

2. 2. - U Sankt Peterburgu se srušio Egipatski most, kada je preko njega prelazio konjički eskadron.
4. 2. - Yrigoyenova Radikalna građanska unija i deo vojske pokreću pobunu protiv argentinske vlade, ali brzo je ugušena.
februar - Počinju tzv. Jermensko-tatarski masakri, etnički sukobi između Jermena i Azera koji odnose hiljade života i štete proizvodnji nafte u Bakuu.
17. 2. - Ubijen veliki vojvoda Sergej Aleksandrovič, nepopularni gubernator Moskve i stric ruskog cara.
20. 2. - 10. 3. - Bitka kod Mukdena, odlučujuća u Rusko-japanskom ratu, najveća pre I svetskog rata.
23. 2. - U Čikagu osnovan prvi Rotary klub.
24. 2. - Probijen železnički Simplonski tunel između Švajcarske i Italije - 19,8 km, mimoilaženje svega 20 cm (saobraćaj od 1906).

Mart/Ožujak

Prvi profesori Beogradskog univerziteta

3. 3. - Car Nikolaj pristaje na osnivanje Dume sa konsultativnom ulogom.
4. 3. - Theodore Roosevelt započinje puni predsednički mandat.

Rusko povlačenje nakon Bitke kod Mukdena

10. 3. - Japanci zauzeli Mukden i južnu Mandžuriju; kraj većih kopnenih borbi, Zapad šokiran pobedom Azijata.
10. 3. - Osnovan Chelsea F.C..
12. 3. - Univerzitet u Beogradu nastaje prerastanjem iz Velike škole, prvi rektor je Sima Lozanić.
13. 3. - Mata Hari predstavila svoju egzotičnu plesnu tačku u Parizu.
mart - Frano Supilo u poseti Beogradu, sastaje se sa predsednikom vlade Pašićem.
mart - "Raonička buna" u Novoj Varoši (protest zbog turskog poreza na stoku).^[1]
17. 3. - Albert Einstein objavljuje rad O heurističkom gledištu u vezi proizvodnje i transformacije svetlosti - objašnjava fotoelektrični efekt putem kvantova svetlosti (fotona).
20. 3. - Eksplozija parnog kotla, rušenje zgrade i požar u fabrici obuće Grover u Brockton, Massachusetts - 58 mrtvih.
21. 3. - Berteauxov zakon u Francuskoj uvodi obavezan, jednak, dvogodišnji vojni rok, bez izuzetaka, osim medicinskih - osnova regrutacije u Francuskoj do 1996.
23. 3. - Elefterios Venizelos pokreće Therisosku pobunu u Kretskoj Državi za ujedinjenje sa Grčkom i protiv autoritarne vlasti princa Đorđa - suzbijeno do jeseni uz pomoć velikih sila, naročito ruskih snaga.
23. 3. - Svečano počela gradnja luke Bar u Crnoj Gori.
26. 3. - Tibetanska pobuna u provinciji Junan protiv ćingovskih kineskih vlasti i francuskih katoličkih misionara, masakrirani tibetanski preobraćenici. Počevši od maja represiju predvodi kineski general Zhao Erfeng.
27. 3. - Srpska akcija u Makedoniji — Bitka na Tabanovcu: Turci presreli srpsku četu koja je nosila oružje i municiju, rulja u Kumanovu linčovala zarobljene četnike.
31. 3. - Prva marokanska kriza (Tangerska) počinje kada kajzer Wilhelm II u poseti Maroku izjavi da podržava sultanov suverenitet, što se smatra izazovom Francuskoj.

April/Travanj

Prva marokanska kriza: nemački car u Tangeru

4. april. - U zemljotresu u dolini Kangra u provinciji Lahore, tada dijelu Britanske Indije, poginulo oko 19000 ljudi.
7. 4. (25. 3. po j.k.) - Borba za Makedoniju – Zagoričanski masakr: grčke čete su zapalile selo Zagoričani kod Kostura (dan. Vasilijada kod Kastorije), ubijena su 62 seljana.
17. 4. - Lochner v. New York: Vrhovni sud SAD oborio zakon kojim je ograničeno radno vreme zaposlenih u pekarama u državi New York - tzv. Lochnerova era u kojoj Vrhovni sud obara zakone za koje ceni da ugrožavaju ekonomsku slobodu traje do 1937.
27. 4. - 6. 11. - Univerzalna i međunarodna izložba u Liježu.
29. 4. (16. 4. po j.k.) - Bitka na Čelopekuj je najveći okršaj srpskih četnika u Makedoniji: srpske čete razbile tursku vojsku i Albance kod Čelopeka, severoistočno od Kumanova.

Maj/Svibanj

6. 5. - Srbija u Parizu zaključila zajam za naoružanje i izgradnju železnica od 110 miliona franaka (nakon februarske i aprilske krize, Pašić nadigrao dvor).
11. 5. - Albert Einstein podnosi doktorsku tezu u kojoj objašnjava Brownovo gibanje.
15. 5. - Prodajom 45 hektara zemlje u vlasništvu železnice nastaje Las Vegas (inkorporiran 1911).
19. 5. - Umro mitropolit beogradski Inokentije, naslediće ga episkop šabački Dimitrije (mitropolit Srbije do 1920, prvi moderni patrijarh srpski 1920-30).
20 - 30. 5. - Srpsko-muslimanski oružani sukobi u nekim selima pljevaljske i prijepoljske kaze i u D. Kolašinu (sukobi traju do jeseni).
23. 5. - Norveški parlament donosi Zakon o konzulatima, kojim bi ta zemlja, deo unije sa Švedskom, dobila zasebni konzularni korpus.
23. 5. - Sultanova irada priznaje zaseban Vlaški, tj. cincarski milet - dolazi do sukoba sa grčkim četama. Danas je ovo Nacionalni dan Aromuna.
25. 5. - Bitka na Velikoj Hoči, sedmočlana četnička grupa Savatija Miloševića i Lazara Kujundžića stradala na proputovanju prema Makedoniji.
26. 5. - Osnovano "Srpsko književničko društvo" (od 1920 "Udruženje srpskih književnika", danas "Udruženje književnika Srbije").
27. 5. - Švedsko-norveški kralj Oscar odbija da prihvati konzularne zakone - norveška vlada Christiana Michelsena daje ostavku.

Lokacija Bitke kod Cušime

27 - 28. 5. - Bitka kod Cušime - Japanci uništili rusku Baltičku flotu koja je od oktobra putovala 33.000 kilometara.
29. 5. (16. 5. po j.k.) - Nakon Pašićeve ostavke, po pitanju naoružanja^[2], novi predsednik vlade je Ljubomir Stojanović (manjinski samostalac).

Jun/Juni/Lipanj

1. 6. (19. 5. po j.k.) - Zemljotres kod Skadra (M 6.6, Int. IX), razaranja i ljudske žrtve i u Crnoj Gori.
4. 6. - Franc Mannsbarth i Rudolf Kraal letjeli balonom od Zagreba do Baške na Krku.
7. 6. - Norveška postiže nezavisnost od Švedske: kralj izjavljuje da ne može formirati novu vladu, na šta norveški Storting objavljuje da on, pošto je izgubio sposobnost vladanja, više nije kralj Norveške (u avgustu potvrđeno ogromnom većinom na referendumu).
7. 6. - U Dresdenu osnovana umetnička grupa Die Brücke (→ ekspresionizam).
jun - Seljačke pobune u Rusiji, zauzimaju plemićku zemlju i oruđe - u "Žakeriji 1905-06" biće uništeno skoro 3.000 vlastelinstava.
16. 6. - Borba na Beljakovcu: vojvoda Čiča Pavle Mladenović i obaveštajac Aksentije Bacetović (Baceta Rujanac) ginu opkoljeni od Turaka nedaleko od Kumanova.
18. 6. - István Tisza se povlači s čela ugarske vlade, nametnut je gen. Géza Fejérváry (do 1906), čiju vladu većina sabora smatra neustavnom.
21 - 25. 6. - Ustanak radnika u Lođu u Poljskoj.
26. 6. - Marconijeva kompanija radio-talasima poslala prvi telegram na Island.

Kadar iz "Oklopnjače Potemkin" (1925)

27. 6. (14. 6. po j.k.) - Pobuna mornara na ruskom bojnom brodu Potemkin u Crnom moru.
27. 6. - U Čikagu osnovan radikalni sindikalni pokret Industrial Workers of the World.
30. 6. - Albert Einstein objavio rad O elektrodinamici pokretnih tela - izložena specijalna teorija relativiteta.
jun, krajem - Srpski konzul u Prištini: nema dana da se ne izvrši jedno ili dva ubistva Srba, ništa se ne radi protiv albanskog banditizma (reformske akcije velikih sila su ograničene na Makedoniju)^[3].

Jul/Juli/Srpanj

7. 7. - Oklopnjača Potemkin stigla u rumunsku luku Konstanca - pobunjenici dobili azil a oklopnjača vraćena u Rusiju i menja ime u "Pantelejmon".
7 - 31. 7. - Japanska Invazija Sahalina - južni Sahalin će do 1945. biti japanska prefektura Karafuto.
8. 7. - Nakon perioda napetosti na ivici rata, Francuska i Nemačka se sporazumeli oko međunarodne konferencije o Maroku (održana dogodine).
9. i 23. 7. - Dva jaka zemljotresa na severozapadu današnje Mongolije, Tsetserleg odn. Bolnai.
14. 7. - Američki crnci osnovali Nijagarski pokret za građanska prava (W. E. B. Du Bois i William Monroe Trotter) - protiv segregacije, za pravo glasa, nasuprot pomirljive politike Bookera T. Washingtona.
20. 7. - U Njemačkoj Istočnoj Africi izbija Pobuna Maji Maji (do 1907).
21. 7. - Pokušaj atentata na sultana Abdul Hamida II ispred stambolske džamije Yıldız - jermenski revolucionari postavili tempiranu bombu ali sultan je zakasnio, poginulo 26 osoba.
22. 7. (9. 7. po j.k.) - Potpisan srpsko-bugarski trgovinski ugovor - pripremljen i carinski savez, što će biti objavljeno krajem godine, povod za Carinski rat Srbije i Austrougarske.
24. 7. - Ugovor iz Björköa: ruski i nemački car tajno dogovorili defanzivni savez, ali ostaje mrtvo slovo jer ga njihove vlade odbijaju ratificirati (Rusija je u savezu sa Francuskom).
27. 7. - Taft-Katsurin sporazum: razmena mišljenja funkcionera SAD i Japana o istočnoj Aziji.
27. 7. - 2. 8. - U Bazelu održan prvi cionistički kongres nakon Herzlove smrti, odbačen je Ugandanski plan, da se Jevreji nasele u "Ugandi" (zapravo Keniji).
30. 7. - Osnovana Likovna kolonija Sićevo, najstarija institucija te vrste na Balkanu.
jul - Izbori u Srbiji, Samostalna radikalna stranka pobedila za jedno poslaničko mesto - to dovodi do pada pariskog zajma i prihvatanja uporednih proba topova.

Avgust/August/Kolovoz

6. 8. - U Francuskoj održan prvi Svetski kongres esperantista.
11. 8. - Belgijski kralj otvorio željeznički kolodvor Antwerpen-Centraal koji se smatra jednim od najljepših na svijetu.
11. 8. - Anarhista pucao na argentinskog predsednika Quintanu - preživeo je ali mu nagomilani stres ruši zdravlje.

Referendum o nezavisnosti Norveške

13. 8. - Norveški referendum odobrava raspuštanje unije sa Švedskom sa 99,95% glasova.
18. 8. - Uredba o versko-prosvetnoj autonomiji Srba u BiH, posle devetogodišnje borbe^[4].
19. 8. - Izdat manifest o sazivanju Državne dume Ruske Imperije, ali protesti i neredi se nastavljaju.
20. 8. - Sun Yat-sen, Song Jiaoren i dr. osnivaju u Tokiju tajno društvo Tongmenghui - protiv dinastije Qing, za republiku i jednaku raspodelu zemlje (→ Kuomintang od 1912).
21. 8. - Predstavnici pet plemena na istoku današnje Oklahome se okupili na ustavnoj konvenciji na kojoj je izrađen plan za Državu Sequoyah - odbijeno u Kongresu, Oklahoma postaje država 1907.
27. 8. - Prvi opći javni radnički zbor u Sarajevu - usvojena pravila Glavnog radničkog saveza (odobreno 21. 9. 1906, na čelu Mićo Sokolović).
30. 8. - Totalno pomračenje Sunca u Španiji i severnoj Africi (70 - 80% u sh. zemljama).

Septembar/Rujan

Annus mirabilis Alberta Einsteina: fotoelektrični efekt, Brownovo gibanje, specijalna relativnost, ekvivalencija mase i energije

1. 9. - Iz Severozapadnih teritorija izdvojene kanadske provincije Alberta i Saskatchewan.
2. 9. - U Kini propisano da od sledeće godine budu ukinuti carski ispiti.
5. 9. - U Portsmutu, Nju Hempšir, potpisan mirovni sporazum između Ruskog i Japanskog Carstva - Japanci dobijaju kontrolu nad Korejom, poluostrvom Liaotung, Južnomandžurskom železnicom i pola Sahalina.
5. 9. - Demonstranti nezadovoljni uslovima mira sa Rusijom izazivaju nerede Hibiya u Tokiju, oštećene stotine zgrada, 17 mrtvih. Smatra se da je ovo početak 13-godišnje Ere narodnog nasilja.
6. 9. - Osnovano Malo pozorište, prvo dečije pozorište u Beogradu.
8. 9. - Naoružani Albanci i turski askeri napali srpske karaule kod Kuršumlije, ubijena trojica srpskih vojnih lica^[5].
8. 9. - Zemljotres na Kalabriji, najmanje 500 mrtvih.
11/12. 9. - Eksplodirao magazin japanskog bojnog broda Mikasa, 251 stradali (izvučen i opravljen za dve godine).
15. 9. - "Crveni petak" u Budimpešti, 100.000 radnika se okupilo oko parlamenta, mirno se razilaze^[6].
27. 9. - Rad Alberta Einsteina Da li inercija tela zavisi od njegovog sadržaja energije predlaže ekvivalenciju mase i energije, kasnije zabeleženu kao E = mc².
27. 9. - Propisane registarske tablice u Austriji: K - Austrijsko primorje, M - Dalmacija (prve izdate sledećeg januara). (→ de)
29. 9. - Austrijski parlament otvoren nakon letnje pauze, socijaldemokrati, socijalhrišćani i slavenski nacionalisti traže univerzalno pravo glasa^[7].

Oktobar/Listopad

Wright Flyer III

1. 10. - PNIŠK (zagrebački Prvi nogometni i športski klub) odigrao prvu međunarodnu utakmicu, sa FTC u Budimpešti.
2. 10. - Počela gradnja britanskog broda novog tipa HMS Dreadnought.
3. 10. - Riječka rezolucija o hrvatsko-mađarskim odnosima (podrška mađarskoj opoziciji protiv Beča).
5. 10. - Wright Flyer III leteo u Ohaju oko 39 km za isto toliko minuta.
15. 10. - Praizvedba Debussyjeve orkestarske kompozicije La mer.
15. 10. - U njujorškim novinama prvi put objavljen strip Little Nemo.
16. 10. - Vicekralj Indije Lord Curzon sproveo podelu Bengala na hinduistički i muslimanski deo - dolazi do krize i otpora hinduista (→ pokret Swadeshi), podela poništena 1911.
17. 10. - Zadarska rezolucija srpskih zastupnika iz Dalmacije i Hrvatske-Slavonije o saradnji sa Hrvatima.
18. 10. - 25. 11. - Succès de scandale: na Jesenjem salonu u Parizu predstavljene slike čiji su autori upoređeni sa "zverima" (Henri Matisse, Maurice de Vlaminck, André Derain, Albert Marquet, Kees van Dongen, Charles Camoin i Jean Puy) - pravac je tako nazvan fovizam.
19. 10. - Koitalel Arap Samoei, lider pobunjenog naroda Nandi u britanskoj Keniji ubijen na prevaru od kap. Meinertzhagena.
21. 10. - Štrajk železničara u Rusiji, sledi i generalni štrajk u Moskvi i St. Peterburgu (vrhunac Revolucije 1905).
22 - 24. 10. - "Mesni neredi" u Santiago de Chileu, demonstracije protiv carina na argentinsko meso se pretvaraju u nerede koji su ugušeni u krvi.
26. 10. - Švedski kralj Oscar II se odriče norveškog prestola, čime Švedska priznaje nezavisnost Norveške.
29. 10. - Ruska vojska puca u demonstrante u Talinu, 94 mrtvih.
29. 10. - Krugobajkalska železnica, deo Transsibirske, u redovnom saobraćaju.

Oktobarski manifest: "Manifestacija 17. oktobra 1905. godine"

30. 10. (17. 10. po j.k.) - Ruski car Nikolaj II izdaje Oktobarski manifest - obećani ustav, Duma, građanska prava; štrajkovi i protesti uglavnom okončani, do kraja godine vlast preuzima kontrolu nad zemljom.
31. 10. - Lučindanska deklaracija - Crnoj Gori će o Nikoljudne biti darovan ustav.
31. 10. (18. 10. po j.k.) - U Moskvi osnovana Konstituciono-demokratska partija (K-D, članovi poznati kao kadeti), liberalna partija ustavnih monarhista i desnih republikanaca na čelu sa Pavelom Miljukovim. Još jedna partija je Savez 17. oktobra (oktjabristi), desniji od kadeta.
31. 10. - 3. 11. - Pogrom Jevreja u Odesi, stradalo preko 400 ljudi - najgori u talasu koju je obuhvatio Ukrajinu, uz pomoć policije.
jesen - U Srbiji osnovano Društvo za zakonsko rešenje zavereničkog pitanja - zahteva se kazna za kraljeubistvo.

Novembar/Studeni

Zdenac života

1. 11. - Sergej Vite, autor Oktobarskog manifesta, prvi je predsednik vlade u Rusiji (svega pola godine). Ober-prokuror Sinoda Konstantin Pobjedonoscev se povlači.
4. 11. - Novembarski manifest privremeno okončava Rusifikaciju Finske.
4. 11. - Belgijska komisija potvrdila izveštaje o zverstvima u SD Kongo.
8. 11. - Pobuna mornara u ruskom garnizonu Kronštat, ubrzo suzbijena.
8. 11. - Reakcija na revolucionarna kretanja u Rusiji: objavljeno osnivanje Saveza ruskog naroda, monarhističke, nacionalističke, antisocijalističke, antiliberalne i antisemitske partije (→ Crne stotine).
14. 11. - Srpski i hrvatski poslanici u Dalmatinskom saboru sklopili sporazum o saradnji.
novembar - U Beogradu održan prvi Kongres jugoslovenskih književnika i novinara (predstavnici srpskih, bugarskih, hrvatskih i slovenačkih društava).
16. 11. - Osnovana Družba "Braća Hrvatskoga Zmaja".
16. 11. - Papuanski zakon i formalno odredio da Teritorija Papua (južni dio današnje PNG) pređe iz britanskog u australski posjed (od 1906).
17. 11. - Japansko-korejski ugovor potpisan pod oružanom pretnjom: Koreja gubi diplomatski suverenitet, postaje protektorat Japana (deo Japana 1910-45).
18/19. 11. - Nakon što je plebiscitom podržana monarhija (kao osiguranje nezavisnosti), norveški parlament bira danskog princa Carla za kralja - uzima ime Haakon VII (do 1957).
18. 11. - Britanski parobrod SS Hilda se nasukao na obali Bretanje, 125 poginulih.
21. 11. - Iz Beograda upućena "Riječ crnogorske univerzitetske omladine o prilikama u Crnoj Gori" - kritika dugogodišnje Nikoline vladavine.
25. 11. - Grupa španskih oficira zapalila zgradu barselonskog satiričnog lista ¡Cu-Cut! jer se uvredila jednom karikaturom - nisu kažnjeni za to, što je potvrđeno Zakonom o jurisdikcijama sledećeg marta, a katalonski pokret je podstaknut.
27. 11. - Izbori u Crnoj Gori (javno glasanje, muškarci stariji od 21).
27. 11. - Moravska nagodba: sabor u Moravskoj će imati češki i nemački dom.
27. 11. - Pantherova afera: posada nemačke topovnjače SMS Panther neovlašćeno tražila dezertera u brazilskoj luci Itajaí.
28. novembar - Irski nacionalista Arthur Griffith osnovao u Dablinu partiju "Sinn Féin ("mi sami" ili "samostalni"), čiji je glavni zadatak bila borba za osamostaljenje Irske od Velike Britanije - partija dobija veću popularnost od 1916.
novembar - Srbija sklopila Bečki zajam od 70 miliona franaka; Interpelacija vladi Srbije o odnosima sa Engleskom (s kojom su odnosi u prekidu od Majskog prevrata).
25. 11. - Proglašena amnestija za Terisoske pobunjenike na Kritu, oko 1.000 pobunjenika je evakuisano u Grčku.

Decembar/Prosinac

3. 12. - U Rijeci odigrana prva nogometna utakmica klubova iz Hrvatske: Club Atletico – PNIŠK.
3. 12. - Uhapšeno vođstvo Peterburškog sovjeta (Trocki, Parvus...).
4. 12. ? - Bugarski knez Ferdinand se na povratku iz Pariza zadržao na beogradskoj stanici i sreo sa kraljem Petrom - početak popuštanja napetosti između dve zemlje.^[2]
5. 12. - Pošto je britanski konzervativni premijer Arthur Balfour dao ostavku zbog pitanja carine, sledi liberal Henry Campbell-Bannerman (do 1908).
5. 12. - František Skyčák, jedini slovački poslanik Mađarske narodne partije, objavio deklaraciju nove partije, nakon što se nije želeo odreći slovačkog programa.
7. 12. - Moskovski ustanak - boljševici, menjševici i eseri započinju generalni štrajk koji se zatim pretvara u sukob; istovremeno u Kijevu uspostavljena kratkotrajna Šuljavska republika.
9. 12. - Laïcité: Francuska usvojila Zakon o separaciji crkve i države.
9. 12. - Praizvedba Straussove opere Salome u Dresdenu, sa "skandaloznim" Plesom sedam velova.
11. 12. - Formirana Hrvatsko-srpska koalicija (potpisan predizborni proglas).
12. 12. - Počinje Persijska ustavna revolucija - pobuna trgovačke klase i uleme.
15. 12. (2. 12. po j.k.) - Srpski ministar inostranih poslova Jovan Žujović dao ostavku (pitanje zaverenika i odnosa sa Engleskom).
decembar - Dodatni izbori u titelskom izbornom srezu, nakon što je ubijen vladin poslanik Milo Milosavljević - Mita Mušicki je prvi poslanik Ugarskog sabora iz Radikalne stranke^[8].
16. 12. - U Njujorku pokrenut časopis Variety.
18. 12. - Ugušen Moskovski ustanak, kraj revolucije 1905. u Rusiji.
19. 12. - Crnogorska skupština proglasila prvi ustav Crne Gore ("nikoljdanski") i odmah raspuštena - knjazu ostaje velika vlast; novi premijer je Lazar Mijušković, umjesto vojvode Boža Petrovića-Njegoša.
25 - 30. 12. - Boljševička konferencija u Tamerforsu (Tampere u Finskoj), Staljin se, kao jedan od gruzijskih delegata, prvi put sastao sa Lenjinom - ne slaže se s njim da treba izaći na izbore za Dumu.
26. 12. - U Zagrebu osnovan Hrvački (teškoatletski) klub Atlas.
26. 12. - Odlazeći načelnik nemačkog generalštaba Alfred von Schlieffen predstavio memorandum o ofanzivnom ratu protiv Francuske, bez rata sa Rusijom (→ Schlieffenov plan).
28. 12. - Nakon vesti o srpsko-bugarskom carinskom savezu Austrougarska prekinula pregovore sa Srbijom o trgovinskom ugovoru.
30. 12. - Praizvedba "Vesele udovice" Franza Lehára.
30. 12. - Bivši guverner Ohaja Frank Steunenberg ubijen bombom ispred svoje kuće - kao nalogodavci su optuženi sindikalni lideri ali biće oslobođeni na suđenju.

Kroz godinu

Otvoren austrougarski konzulat u Kosovskoj Mitrovici.
U Sarajevu osnovane novine "Srpska riječ" (Gligorije Jeftanović, Vojislav Šola, Milan Srškić^[9]); organ "starih", otvorenijih za kompromise^[10].
Meštrovićev Zdenac života.
Milton Manaki i brat Janaki počinju snimanje filmova u Bitolju.
"Carski umir", prestanak krvne osvete između crnogorskih "Muhadžerima" i Vračana oko Skadra^[11].
U Londonu se okuplja Bloomsbury Group umetnika i intelektualaca.
Objavljen Mannov roman Profesor Unrat (→ film Der blaue Engel iz 1930).
Nauka i tehnika
- Objavljena "Protestantska etika i duh kapitalizma" Maxa Webera.
- Henry Fairfield Osborn opisao Tyrannosaurus rexa.
- Alfred Einhorn sintetisao lokalni anestetik prokain (patentirao ga pod imenom Novokain).
- Fritz Schaudinn i Erich Hoffmann otkrili Spirochaeta pallida, izazivača sifilisa.
- Walther Hermann Nernst predložio "novu toplotnu teoremu", kasnije nazvanu Treći zakon termodinamike.
- Sigmund Freud: "Vic i njegova veza s nesvesnim" i "Tri eseja o teoriji seksualnosti".
- Prvi Binet-Simonov test inteligencije, prerađivan narednih godina.
- Nettie Stevens and Edmund Beecher Wilson nezavisno otkrili XY sistem determinisanja pola.

Beograd, "Pristanište i katedrala"
Beograd, "Pristanište i katedrala", sa sremske strane

Rođenja

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1905.

Januar/Siječanj – Mart/Ožujak

4. 1. - Jozo Laurenčić, glumac, profesor († 1961)
18. 1. - Joseph Bonanno, gangster († 2002)
21. 1. - Christian Dior, francuski modni kreator († 1957)
24. 1. - Jovan Tucakov, prof. Farmaceutskog fakulteta u Bg., akademik († 1978)
25. 1. - Sava Kovačević, narodni heroj († 1943)
26. 1. - Maria von Trapp, pevačica († 1987)
27. 1. - Pero Popović Aga, jedan od Sedam sekretara SKOJ-a († 1930)
1. 2. - Emilio Segrè, fizičar, nobelovac († 1989)
2. 2. - Ayn Rand, književnica i filozof († 1982)
6. 2. - Władysław Gomułka, lider NR Poljske († 1982)
28. 2. - Branimir Jelić, hrvatski emigrant († 1972)
6. 3. - Liza Marić Križanić, slikarka i inspiracija slikara († 1982)
14. 3. - Raymond Aron, filozof († 1983)
19. 3. - Albert Speer, njemački arhitekt i nacistički ministar naoružanja († 1981)
23. 3. - Lale Andersen, pevačica († 1972)
24. 3. - Dragoslav Račić, kapetan JVuO († 1945)

April/Travanj – Jun/Lipanj

26. 4. - Jean Vigo, filmski režiser († 1934)
27. 4. - Vicko Krstulović, borac i političar († 1988)
15. 5. - Joseph Cotten, glumac († 1994)
16. 5. - Henry Fonda, američki glumac († 1982.)
24. 5. - Mihail Šolohov, književnik, nobelovac († 1984)
5. 6. - Svetolik Nikačević, glumac († 1987)
5. 6. - Rudolf Bićanić, ekonomist, gospodarski povjesničar († 1968)
12. 6. - Antun Bonačić, nogometaš († 1948)
13. 6. - Ivana Fišer, prva hrvatska dirigentica († 1967.)
21. 6. - Jean-Paul Sartre, francuski filozof i književnik († 1980.)

Jul/Srpanj – Septembar/Rujan

25. 7. - Elias Canetti, književnik, nobelovac († 1994)
29. 7. - Dag Hammarskjöld, generalni sekretar UN, nobelovac za mir († 1961)
29. 7. - Clara Bow, glumica († 1965)
2. 8. - Myrna Loy, glumica († 1993)
5. 8. - Artjom Mikojan, konstruktor aviona († 1970)
12. 8. - Stevan Bodnarov, vajar († 1993)
20. 8. - Hasan Kikić, bosanski književnik († 1942)
4. 9. - Mary Renault, engleska spisateljica († 1905)
9. 9. - Ivan Rein, hrvatski slikar († 1943)
17. 9. - Vladan Desnica, književnik († 1967)
18. 9. - Greta Garbo, švedska glumica († 1990.)
24. 9. - Pavle Bogatinčević, glumac († 1994)
27. 9. - Vjekoslav Kaleb, književnik († 1996)
28. 9. - Max Schmeling, bokser († 2005)

Oktobar/Listopad – Decembar/Prosinac

2. 10. - Franjo Šeper, hrvatski kardinal († 1981.)
14. 10. - Milan Blagojević Španac, narodni heroj († 1941)
18. 10. - Félix Houphouët-Boigny, prvi predsednik Obale Slonovače († 1993)
22. 10. - Karl Guthe Jansky, pionir radioastronomije († 1950)
23. 10. - Felix Bloch, američki fizičar († 1983)
4. 11. - Dragutin Tadijanović, hrvatski pjesnik († 2007)
9. 11. - Erika Mann, nemačka spisateljica i glumica († 1969)
11. 11. - Josip Kolumbo, jedan od Sedam sekretara SKOJ-a († 1930)
14. 11. - Mile Dupor, astrolog († 1981)
16. 11. - Janko Čmelik, narodni heroj († 1942)
18. 11. - Jovan Popović, književnik, pokretač "Književnih novina" († 1952)
19. 11. - Srđa Prica, društveno-politički radnik, novinar, diplomata († 1984)
5. 12. - Otto Preminger, filmski režiser († 1986)
7. 12. - Gerard Kuiper, astronom († 1973.)
9. 12. - Dalton Trumbo, scenarista i pisac († 1976)
24. 12. - Howard Hughes, milioner, pionir avijacije itd. († 1976)
30. 12. - Danil Harms, književnik († 1942)
31. 12. - Guy Mollet, francuski premijer († 1975)

Kroz godinu

11. 1. i 20. 10. - Ellery Queen, pseudonim dvojice rođaka pisaca († 1971 i 1982)
Simo Šolaja, narodni heroj († 1942)
Jigme Wangchuck, kralj Butana († 1972)
Živorad Pavlović, dečji lekar, izumitelj P. masti († 1979)

Smrti

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1905.

Januar/Siječanj – Jun/Lipanj

9. 1. - Louise Michel, anarhistkinja, učesnica Komune (* 1830)
14. 1. - Ernst Abbe, fizičar (* 1840)
5. 2. - Sevastijan Debeljković, skopski vladika (* 1869)
5. 2. - Andrijica Šimić, hajduk (* 1833)
11. 2. - Filip Hristić, bivši srpski premijer i diplomata (* 1819)
17. 2. - Sergej Aleksandrovič, ruski veliki knez (* 1857)
3. 3. - Božidar Knežević, književnik i filozof (* 1862)
15. 3. - Meyer Guggenheim, rudarski magnat, patrijarh porodice (* 1828)
24. 3. - Jules Verne, francuski književnik (* 1828.)
25. 3. - Maurice Barrymore, glumac, patrijarh porodice (* 1849)
27. 4. - Nikola Karev, lider Ilindenskog ustanka (* 1877)
6. 5. - Skender Fabković, učitelj, pisac (* 1826)
6. 5. - Kosta Milovanović, srpski general, konstruktor oružja (* 1847)
8. 5. - Josip Juraj Strossmayer, biskup, političar, kulturni djelatnik i pisac (* 1815.)
11. 5. - Ivan Tkalčić, povjesničar (* 1840)
14. 5. - Otto Wilhelm von Struve, nemački astronom (* 1819)
19. 5. - Mitropolit beogradski Inokentije (* 1840)
25. 5. - Lazar Kujundžić, četnički vojvoda (* 1880)
30. 5. - Branivoje Jovanović, Vojvoda Brana (* 1883)
18. 6. - Carmine Crocco, južnoitalijanski gerilac/bandit (* 1830)
18. 6. - Per Teodor Cleve, švedski hemičar, geolog (* 1840)
26. 6. - Janko Veselinović, srpski pisac (* 1862)

Jul/Srpanj – Decembar/Prosinac

1. 7. - John Hay, državni sekretar SAD (* 1838)
4. 7. - Élisée Reclus, geograf, anarhista (* 1830)
11. 7. - Muhammad Abduh, islamski modernista (* 1849)
4. 8. - Walther Flemming, pionir citogenetike (* 1843)
8. 8. - Ilarion Ruvarac, istoričar, arhimandrit (* 1832)
10. 8. - Georges Nagelmackers, osnivač firme Wagons-Lits (* 1845)
19. 8. - William-Adolphe Bouguereau, slikar (* 1825)
30. 8. - Grgo Martić, franjevac, sakupljač umotvorina (* 1822)
6. 9. - Draginja Ružić, glumica (* 1834)
14. 9. - Pierre Savorgnan de Brazza, istraživač Afrike (* 1852)
20. 9. - Vjenceslav Novak, književnik (* 1859)
6. 10. - Ferdinand von Richthofen, putnik, geograf (* 1833)
19. 10. - Virgil Earp, lik sa Divljeg zapada (* 1843)
28. 10. - Mihail Dragomirov, ruski general (* 1830)
14. 11. - Robert Whitehead, izumitelj torpeda (* 1823)
17. 11. - Kosta Šumenković, trgovac i nacionalni radnik (* 1828)
17. 11. - Adolf, veliki vojvoda Luksemburga (* 1817)
16. 12. - Miloš Cvetić, pozorišni glumac i dramski pisac (* 1845)

Kroz godinu

Bećir-beg Osmanagić, podgorički beg i crnogorski vojvoda
Nezir Škaljić, gradonačelnik Sarajeva (* 1844)

Nobelova nagrada za 1905. godinu

Fizika: Philipp Lenard (rad na katodnim zracima)
Kemija: Adolf von Baeyer (rad na organskim bojama i hidroaromatskim spojevima, → indigo, fenolftalein)
Fiziologija i medicina: Robert Koch (otkrića u vezi tuberkuloze)
Književnost: Henryk Sienkiewicz ("epski pisac")
Mir: Bertha von Suttner (roman "Dole oružje", predvodnica mirovnog pokreta)

Izvor/Reference

Istorija srpskoga naroda, Šesta knjiga, prvi tom, Od Berlinskog kongresa do ujedinjenja 1878-1918; Srpska književna zadruga, Beograd 1983.

↑ "Vreme", 10. jul 1938
↑ ^2,0 ^2,1 "Vreme", 2. apr. 1939, str. 12. digitalna.nb.rs
↑ Bataković, The Kosovo chronicles - Failure of Reforms. rastko.rs
↑ Davidović, Srpska pravoslavna crkva u Bosni i Hercegovini od 960. do 1930. godine. rastko.rs
↑ Politika, 29. avg. 1905., str. 2. digitalna.nb.rs
↑ Robert Bideleux; Ian Jeffries (12 September 2007). A History of Eastern Europe: Crisis and Change. Routledge. str. 624–. ISBN 978-1-134-21318-4.
↑ Jakub S. Benes (2017). Workers and Nationalism: Czech and German Social Democracy in Habsburg Austria, 1890-1918. Oxford University Press. str. 109–. ISBN 978-0-19-878929-1.
↑ Istorija srpskog naroda, knj. 6 tom 1, str. 545
↑ Sarajevo: A Biography, by Robert J. Donia, p. 104
↑ Ćorović, Političke prilike u Bosni i Hercegovini. rastko.rs
↑ Marković, Vraka i Vračani. rastko.rs

[1] "Vreme", 10. jul 1938

[Vreme1939-04-02-12-2] 2,0 ^2,1 "Vreme", 2. apr. 1939, str. 12. digitalna.nb.rs

[3] Bataković, The Kosovo chronicles - Failure of Reforms. rastko.rs

[4] Davidović, Srpska pravoslavna crkva u Bosni i Hercegovini od 960. do 1930. godine. rastko.rs

[5] Politika, 29. avg. 1905., str. 2. digitalna.nb.rs

[BideleuxJeffries2007-6] Robert Bideleux; Ian Jeffries (12 September 2007). A History of Eastern Europe: Crisis and Change. Routledge. str. 624–. ISBN 978-1-134-21318-4.

[Benes2017-7] Jakub S. Benes (2017). Workers and Nationalism: Czech and German Social Democracy in Habsburg Austria, 1890-1918. Oxford University Press. str. 109–. ISBN 978-0-19-878929-1.

[8] Istorija srpskog naroda, knj. 6 tom 1, str. 545

[9] Sarajevo: A Biography, by Robert J. Donia, p. 104

[10] Ćorović, Političke prilike u Bosni i Hercegovini. rastko.rs

[11] Marković, Vraka i Vračani. rastko.rs

[1]