1848

**1848. po kalendarima**
Gregorijanski	1848. (MDCCCXLVIII)
Ab urbe condita	2601.
Islamski	1264–1265.
Iranski	1226–1227.
Hebrejski	5608–5609.
Bizantski	7356–7357.
Koptski	1564–1565.
	Hindu kalendari
• Vikram Samvat	1903–1904.
• Shaka Samvat	1770–1771.
• Kali Yuga	4949–4950.
	Kineski
• Kontinualno	4484–4485.
• 60 godina	Yang Zemlja Majmun; (od kineske Ng.)
Holocenski kalendar	11848.
	p • r • u
	Podrobnije: Kalendarska era

< | 18. vijek | 19. vijek | 20. vijek | >
< | 1810-e | 1820-e | 1830-e | 1840-e | 1850-e | 1860-e | 1870-e | >
<< | < | 1844. | 1845. | 1846. | 1847. | 1848. | 1849. | 1850. | 1851. | 1852. | > | >>

Godina 1848 (MDCCCXLVIII) po gregorijanskom kalendaru, bila je prijestupna godina koja počinje u subotu (link pokazuje kalendar), odn po 12 dana zaostajućem julijanskom kalendaru prijestupna godina koja počinje u četvrtak.

Istorijski je poznata po talasu revolucija, rasprostranjenih borbi za liberalnije vlade; mada je većina propala na kraći rok, one su značajno promenile politički i filozofski pejzaž i ostavile velike posledice za ostatak stoleća.

Događaji

Januar/Siječanj

Alegorija Sicilijanske revolucije

6. 1. - Španjolska zauzima nenaseljene Čafarinske otoke uz obalu Maroka.
6. 1. - Enciklika pape Pija IX. In suprema Petri se zalaže za jedinstvo katoličke i pravoslavne crkve.
7. 1. - Ugarski sabor započeo raspravu o zakonu o madžarskom jeziku i narodu: predviđeno da se u "Ugarskom primorju" (Rijeci) u domaćim poslovima osim madžarskog može koristiti još samo talijanski, u Slavoniji ostaje latinski još šest godina, u užoj Hrvatskoj predviđen latinski za domaću upotrebu u sudovima itsl.^[1].
12. 1. - Izbija Sicilijanska revolucija 1848. protiv burbonske vlasti Kraljevine Dve Sicilije.
13. 1. (1. 1. po j.k.) - Profesor beogradskog Liceja Vladimir Jakšić počeo sa redovnim meteorološkim merenjima.

Sutterova pilana u Kaliforniji, mesto pronalaska zlata

20. 1. - Frederik VII je novi kralj Danske (do 1863).
24. 1. - James W. Marshall pronalazi zlato kod Sutterove pilane u Kaliforniji - sledi Kalifornijska zlatna groznica (vest stiže na istočnu obalu tek u avgustu).
27. 1. - Rasprava o indigenatu (udomljenju) inostranaca u Ugarskom saboru: Mađari traže znanje mađarskog jezika a hrvatski poslanici insistiraju da Hrvatska i Slavonija imaju prava da podjeljuju udomljenje - Košut i ostali uzvraćaju uvredama^[2].
zima - Tokom zime 1847/48 led porušio most na Moravi u Srbiji, koji će dugo ostati neobnovljen.

Februar/Veljača

Meksička cesija

2. veljače - Ugovor iz Guadalupe Hidalgo okončava Američko-meksički rat - priključen skoro čitav današnji jugozapadni deo SAD (meksička vlada ratifikovala 19. maja). Kalifornija neće biti formalno organizovana kao teritorija, već 1850. postaje država.
9. 2. - Demonstracije konzervativaca u Bavarskoj zbog prevelikog uticaja kraljeve ljubavnice Lole Montez, koja podržava liberalizam.
9. 2. (kal.?) - Ministarstvo unutrašnjih dela odobrilo predlog za prvo imenovanje beogradskih ulica, i to onih u šancu.^[3]
17. 2. - Valdenzi dobili kraljevskim patentom slobodu vere u Pijemont-Sardiniji.
21. 2. - Objavljen Manifest Komunističke partije.

Februarska revolucija u Francuskoj

22. 2. - Francuska revolucija 1848.: protesti u Parizu zbog zabrane političkih banketa, podignute barikade, borbe sa gradskom gardom.
23. 2. - Predsednik vlade François Guizot daje ostavku na kraljevu sugestiju; ispred zgrade Ministarstva spoljnih poslova ubijeno 52 građana, izgleda slučajno započetom paljbom.
24. 2. - Kralj Louis Philippe I abdicira u korist 9-godišnjeg unuka Philippa, grofa od Pariza.
25. 2. - Na podsticaj Louisa Blanca u Francuskoj donesen dekret kojim je garantovano pravo na rad - biće organizovane Nacionalne radionice (Ateliers nationaux).
26. 2. - Proglašena Druga Francuska Republika, pesnik Alphonse de Lamartine na čelu privremene vlade.
27. 2. - Badenska revolucija: narodna skupština u Mannheimu, Veliko Vojvodstvo Baden, iznosi svoje zahteve - početak revolucionarnih kretanja u nemačkim zemljama.

Mart/Ožujak

Karikatura Metternichovog bekstva

2. 3. - Proglašeno univerzalno muško pravo glasa u Francuskoj.
3. 3. - Lajos Kossuth drži govor na Ugarskom saboru u Požunu: traži odgovornu vladu za Ugarsku i za ostatak Habsburškog carstva^[2].
4. 3. - Kraljevina Sardinija-Pijemont dobila ustav, Statuto Albertino, koji će važiti i u kasnijoj Kraljevini Italiji do 1948.
11. 3. - Svetovaclavski odbor u Pragu sastavio peticiju kojom se traže građanska prava, češki jezik u školama i zajednički sabor za Bohemiju, Moravsku i Šlesku.
11. 3. - Louis-Hippolyte Lafontaine i Robert Baldwin postaju prvi združeni premijeri Provincije Kanada po sistemu odgovorne vlade.
13. ožujka - Austrijska revolucija 1848.: nakon krvavih demonstracija u Beču, kancelar Klemens von Metternich podnosi ostavku pod pritiskom nadvojvode Ludwiga nakon 27 godina na čelu austrijske vlade.
14. 3. - Objavljen Fundamentalni statut, ustav Papinske Države - crkva zadržava odlučujući uticaj.
15. ožujka - Mađarska revolucija 1848.: rulja studenata i seljaka zauzima univerzitet i gradsku većnicu u Pešti, kreću i na zgradu vicekraljevskog veća - carski predstavnici prinuđeni prihvatiti 12 točaka.
15. 3. - Car obećava austrijskim narodima ustav na osnovi odgovorne parlamentarne vlade, ukida se cenzura štampe (izdato 18. 3. vidi faksimil proglasa).

Mart u Berlinu

mart - Loši odnosi plemena stare Crne Gore i austrijskih podanika Boke Kotorske^[4].
16. 3. - Mađarska deputacija u Beču, car sledeće noći imenuje Baćanjija predsjednikom ugarskog ministarstva (vlade)^[2].
18. 3. - Srpski Narodni odbor u Budimu (Isidor Nikolić-Džaver) doneo zaključke: autonomija crkve i škole, priznanje narodnosti i jezika, sabor itd.
18. 3. - Ugarski sabor ukida feudalne obaveze (desetina i tlaka), ukinuta sudačka vlast zemaljske gospode^[2].
18. 3. - Počinje Pet milanskih dana - ustanak proterao austrijske trupe maršala Radetzkog iz Milana, glavnog grada habzburške Lombardije-Venecije.
18. 3. - Nemačka revolucija 1848.: demonstracije u Berlinu, glavnom gradu Pruske, se pretvaraju u okršaj sa vojskom, ginu stotine ljudi.
20. 3. - Kralj Bavarske Ludwig I. radije abdicira nego da vlada po ustavu, nasleđuje ga Maximilian II. Joseph (do 1864).
20. 3. - Počinje neuspešan Velikopoljski ustanak 1848. protiv pruske vlasti - ugušen u maju, Veliko Vojvodstvo Poznanjsko postaje Provincija Posen.
20 - 23. 3. - Burna županijska skupština Srema u Vukovaru, zasada pretežu mađaroni koji žele slobode proglašene u Pešti^[5].
22. 3. - Srbi u Zemunu i Pančevu zbacili (nemačke) opštinske vlasti i obrazovali gardu.

Italija 1848.

22. 3. - U Veneciji proglašena Republika Svetog Marka (Republica de San Marco), predsednik Daniele Manin, jedan od ministara Šibenčanin Nikola Tommaseo.
23. 3. - Josip Jelačić imeonovan za bana Hrvatske, Slavonije i Dalmacije.
24. 3. - Prvi rat za nezavisnost Italije: Pijemontska vojska ušla u austrijsku Lombardiju (Austrijanci će u ovaj rat poslati 35.000 ljudi iz Vojne krajine^[2]).
24. 3. - Počinje Prvi rat za Šlezvig - spor Danske i nemačkih država oko Schleswig-Holsteina (traje do 1851).
25. 3. - Hrvatska u Revoluciji 1848.: Velika narodna skupština Kraljevine Dalmacije, Hrvatske i Slavonije, formulirani glavni politički zahtjevi ("Zahtijevanja naroda").
28. 3. - Njegoš upozorava Njeguše da ne čine "zla i pogana đela" austrijskim podanicima^[6].
ožujak - Lajos Kossuth pridobio Ugarski sabor u Požunu (Bratislava) za "Ožujske zakone" (odn. "Travanjski zakoni") - ustavna monarhija sa parlamentom, personalna unija sa Bečom, Transilvanija i Hrvatska pripojeni jedinstvenoj Ugarskoj.
29 - 31. 3. - Nijagarini vodopadi privremeno presušili jer je je led začepio izvor reke Nijagare iz jezera Erie.
31. 3. - Car prima hrvatsku deputaciju u Beču, istog dana u tom gradu i "prva slavenska skupština" Slavena iz austrijskog carstva^[2].

April/Travanj

8. 4. - Josip Jelačić unapređen u podmaršala, vrhovnoga vojnog zapovjednika u civilnoj Hrvatskoj i Slavoniji te Vojnoj granici.
8. 4. - Moldavska revolucija 1848.: predstavnici raznih grupa u Jašiju sastavili tzv. Peticiju-proklamaciju za narod i kneza.
9. 4. - Delegacija novosadskih Srba kod Košuta: "Ukoliko mađarska vlada ne osigura Srbima autonomiju, oni će priznanje svojih prava morati da traži na drugom mestu" — "to su reči veleizdaje... sada jedino mač može rešavati spor između Srba i Mađara"^[7].
10. 4. - Monster Rally čartističkog pokreta u Londonu, Parlamentu predstavljena peticija kojom se traži šire pravo glasa.
10. 4. - Završen Illinois and Michigan Canal, veza Velikih jezera i Misisipija.
11. 4. - Car Ferdinand potvrdio mađarske "Ožujske zakone" - Ugarska je posebna država a ne pokrajina, predsednik vlade je Lajos Batthyány. Nije potvrđen mađarski zakon o jeziku.
12. 4. - Svetozar Miletić poziva u Čurugu na borbu protiv Mađara koji "nameću svoj jezik i guše slovensku narodnost" (ubeđuje graničare da ne idu u Italiju već da brane zavičaj).
14. 4. - U Sremskim Karlovcima postavljen program: Srpska Vojvodina (Srem, Banat, Bačka i Baranja) u savezu sa Trojednom Kraljevinom.

Hrvatske zemlje 1848.

c. april - Seljaci zauzimaju spahijsku pa i mitropolitovu i manastirsku zemlju u Sremu i na Fruškoj gori (van vojne granice)^[8].
18. 4. - Incidentom kod Multana počinje Drugi anglo-sički rat (do 1849).
19. 4. - Okružnica bana Jelačića na sve hrvatske oblasti: sve vlasti se mogu obraćati samo na bana, ne i na ugarsku vladu - faktički raskid unije sa Ugarskom^[9]. osniva se Banska konferencija iz koje nastaje vlada.
19. 4. - Sastanak omladine u Novom Sadu, provaljeno u Sabornu crkvu, uzete i spaljene matrikule vođene na mađarskom jeziku; zatim primorali patrijarha Rajačića da zakaže Veliku narodnu skupštinu za 1/13. maj^[10].
23. 4. - Zajednička proslava Uskrsa u Karlovcu.^[11]
23 - 24. 4. - Legislativni izbori u Francuskoj: 600 mesta za umerene republikance, 200 za legitimiste (burbonske monarhiste), 80 za socijaliste.
24. 4. (drugi dan pravosl. Uskrsa) - Đorđe Radak vodi u Kikindi agitaciju za podelu zemlje, masa zamenila mađarsku zastavu na magistratu narodnom, došlo do sukoba sa vojskom - nakon što je ova oterana dolazi do paljevina i ubistava. Narednih dana slični događaji u Potisju^[12].
24. 4. - Badenska revolucija - Juriš na Freiburg: snage Nemačke konfederacije uzele Freiburg republikanskim dobrovoljcima.
25. 4. - Proglas bana Jelačića ukida kmetstvo (vidi faksimil proglasa; mađarski agenti su govorili kmetovima da "Ilirci" žele vratiti tlaku^[2]).
25. 4. - Pod pritiskom ustanka u Beču, donesen parlamentarni ustav za Austrijsku carevinu (kojim ustanici nisu zadovoljni - povučen 15. 5.).
26. 4. - Tamiški veliki župan grof Petar Čarnojević imenovan od mađarske vlade za izvanrednog i opunomoćenog kraljevskog komesara na jugu Ugarske.
28. 4. - Uveden hrvatski forint.
29. 4. - Papa Pio IX. odbija podržati Pijemont-Sardiniju u ratu sa Austrijom - raskid sa liberalizmom.

Maj/Svibanj

Majska skupština

7. 5. - Među carevim ustupcima Mađarima je i uključivanje Vojne granice u Ugarsku, što izaziva nezadovoljstvo graničara^[13].
10. 5. - U mestu Liptovský Mikuláš na velikom okupljanju proglašen slovački nacionalni program ("Zahtevi slovačke nacije").
13. 5. (1. 5. po j.k.) - Majska skupština u Sremskim Karlovcima izvikala mitropolita Josifa Rajačića za patrijarha i pukovnika Stevana Šupljikca za vojvodu (Šupljikac se nalazi u Italiji).
15. 5. (3. 5. po j.k.) - U Sremskim Karlovcima proglašena Srpska Vojvodina; Srbi proglašeni "za narod politično slobodan i nezavisan pod domom austriskim i obštom krunom ugarskom"; objavljen politički savez sa Trojednom kraljevinom.
15. 5. - Ugarski palatin Stefan naredio petrovaradinskom generalu Hrabovskom da gradove pod svojim zapovedništvom stavi u stanje ratne pripravnosti i osigura od iznenadnog napada Srba^[14].
15. 5. - Pariski radnici napadaju Skupštinu.
17. 5. - Habsburški dvor pobegao iz Beča u Innsbruck.
17. 5. - Rumuni u Blažu (Blaj) usvojili nacionalne zahteve, protive se priključenju Transilvanije Mađarskoj.
18. 5. - Prvi sastanak Frankfurtskog parlamenta (Frankfurter Nationalversammlung), nacionalne nemačke skupštine.
20. 5. - Njegošev proglas Boki i Dubrovniku, upućuje ih da se drže bana Jelačiću (neki su se bili obradovali proglašenju republike u Veneciji)^[4]^[6].
23. 5. - Ministar Semere obaveštava komesara Čarnojevića da je mađarska vlada proglasila za nezakonite Majsku skupštinu i njene odluke^[14].
24. 5. - Srpski narodni odbor (na čelu Đorđe Stratimirović), pozvao narod da sluša samo njega i da ga pomaže "oružanom rukom".
26. 5. - Revolucionari u Beču osnovali Odbor javnog spasa.
29. 5. - Wisconsin je 30. američka država.
maj, druga polovina - "Zagrebačka afera" kneza Miloša - proveo nekoliko dana u pritvoru zbog intriga beogradske vlade (→ Blaznavac^[15]) ili zbog strahovanja bana Jelačića od kneževe agitacije^[16]; u isto vreme bivši knez Mihailo boravi u Novom Sadu.
30. 5. - Erdeljski sabor u Koložvaru (Klužu) se izjasnio za priključenje Mađarskoj, što će car potvrditi.

Jun/Juni/Lipanj

2 - 12. 6. - Prvi sveslovenski kongres u Pragu (austrijski Slaveni sa gostima).
3. 6. - Banatski Rumuni u Temišvaru traže prijateljstvo sa mađarskom vladom i odvajanje od Srba, podelu manastira i crkvene imovine itd. (lider Eftimie Murgu)^[17].

Hrvatski sabor

5. 6. - Sastao se hrvatski sabor, bana Jelačića instalirao patrijarh Rajačić^[18] (biskup Haulik je van zemlje^[19]). Srpska deputacija se našla u Zagrebu na putu za Insbruk. Srbi čine tačno polovinu prisutnih (52 od 104) na Hrvatskom saboru^[20]. Ovo je prvi narodni sabor, za razliku od ranijih, staleških.
8. 6. - Car obavestio mađarskog ministra rata Mesaroša da na njega prenosi dotadašnju vlast Dvorskog ratnog saveta nad garnizonskom i graničarskom vojskom u Ugarskoj - ovaj odmah naređuje gen. Hrabovskom da preduzme mere protiv Srba^[21].
10. 6. - Jelačić formalno smenjen s položaja hrvatskog bana (antimađarska igra?).
10. 6. - Petrovaradinski general Hrabovski delegaciji srpskog Glavnog odbora: "Ja ne nalazim nikakav srpski narod u Ugarskoj i Austriji"^[22]. Carev manifest obaveštava graničare o potčinjavanju mađarskoj vladi.

Vojvodina 1848-49.

12. 6. (31. 5. po j.k.) - Hrabovski poslao odred vojnika da zauzme Karlovce i rasturi Glavni odbor ali ga Đorđe Stratimirović odbio sa odredom - početak srpsko-mađarskog rata^[23].
12. 6. - Izbio Duhovski ustanak u Pragu, prekinut rad slovenskog kongresa.
12. 6. - Američke trupe napuštaju Mexico City a Vera Cruz 2. avgusta.
13. 6. - Skupština gradonačelnika, seoskih glavara i drugih uglednika Boke u Prčnju - poručuju da nisu Dalmatinci već "Bokezi"^[24].
15. 6. - Stratimirović zauzeo garnizon u Titelu^[25].
17. 6. - Austrijske trupe gen. Vindišgreca ugušile ustanak Čeha u Pragu.
19. 6. - Srpska deputacija kod cara Ferdinanda u Insbruku - odluke karlovačkog sabora se ne mogu potvrditi. Careva okolina je naklonjenija, nadvojvotkinja Sofija uplela u kosu trake sa srpskim bojama^[26].
21. 6. - Vlaška revolucija 1848.: usvojena Islaska proklamacija koju domnitor Gheorghe Bibescu prihvata dva dana kasnije, pod pritiskom masa, i zatim abdicira.

Dani lipnja u Parizu, dagerotipija barikada

21. 6. - Carska vlada odgovara na srpske zahteve da se Šupljikac otpusti iz vojske u Italiji: "srpski vojvoda ne postoji, stoga je njegov čin nezakonit"^[26].
23. 6. - Giuseppe Garibaldi sa 62 druga se vratio u Nicu iz Urugvaja.
23. 6. - Zagrebačko gradsko zastupstvo odlučilo da se Harmica ubuduće zove Trg bana Jelačića^[2].
23 - 26. 6. - Dani lipnja u Parizu: radnički ustanak zbog zatvaranja Nacionalnih radionica biva ugušen od strane Nacionalne garde na čelu sa Cavaignacom.
24. 6. - 4. 7. - Sklopljeno desetodnevno primirje u Vojvodini zbog izbora za mađarski sabor, teror nad Srbima u Novom Sadu.
25. 6. - U Vlaškoj oformljena privremena vlada koja proglašava razne reforme, među kojima i ukidanje ropstva za Rome.
27. 6. - Skupština banatskih Rumuna u Lugošu, proglašeno zbacivanje patrijarha Rajačića i srpskih episkopa u Vršcu i Temišvaru^[13].
28. 6. - General Louis Eugène Cavaignac novi francuski šef vlade (do decembra).
30. 6. - Skupština virovitičke županije u Osijeku, mađaroni iznudili proglašenje mađarskih zakona^[2].

Jul/Juli/Srpanj

4. 7. - Hrvatski sabor traži od bana da pošalje vojsku u Slavoniju, svi okupljeni prilažu novac i dragocjenosti^[2].
5. 7. - Počeo s radom mađarski revolucionarni parlament.
7. 7. - Ruske trupe ulaze u Moldaviju kako bi sprečile uspostavljanje revolucionarne vlade.
10. 7. - Rat u Vojvodini nastavljen mađarskim napadom na banatsko selo Vlajkovac.
11. 7. (29. 6. po j.k.) - Petrovska skupština u Kragujevcu, sazvana radi izmirenja vlade i Vučića - u varoškoj atmosferi se izjasnila za Vučića. Stevan Knićanin i još dvojica Vučićevih protivnika morali podneti ostavke; činovnicima zabranjeno bavljenje trgovinom^[27].
11. 7. - Srbi napadaju Vršac ali razbijeni^[28].
14. 7. - Srpska revolucija: neuspešan mađarski napad na Sentomaš/Srbobran - rat uzima zamah.
14 - 25. 7. - Ban Jelačić obilazi Slavoniju i Srijem, koje Mađari žele priključiti^[2].
15. 7. - Snage srpskog Glavnog odbora zauzele vojni arsenal u Mitrovici, pukovnik Rastić pobegao preko Srbije u Vinkovce^[29]. Srpski uspeh u okršaju kod Ečke, ali nema dovoljno snaga za napad na Bečkerek/Zrenjanin.

Josef Radetzky suzbio Sardiniju-Pijemont

19 - 20. 7. - Konvencija na Seneca Fallsu u SAD, posvećena ženskim pravima.
25. 7. - Bitka kod Kustoce: feldmaršal Radecki razbio Sardince - narednih dana povratak cele Lombardije pod austrijsku upravu. Habsburzima omogućena agresivnija politika prema Mađarima.
26. 7. - "Grbaljska buna" - Grbljani u Kotoru poremetili izbor poslanika za austrijsku Konstituantu, bune se zbog visokih poreza i zloupotreba^[30].
26. 7. - Mataleska pobuna na Cejlonu protiv britanske vlasti.
27. 7. - Raspušten štab XII nemačko-banatske regimente, oficiri uhapšeni i upućeni u Zemun^[31].
28 - 29. 7. - Bakljada i povorka građana Beča u čast bana Jelačića; sutradan neuspešni razgovori o pomirenju s Mađarima (ovi ne popuštaju po srpskom pitanju)^[2].
29. 7. - Pobuna mladih Iraca - neuspela pobuna irskih nacionalista.
jul, krajem - Srpske snage popalile rumunska sela Lokve i Uzdin, razoružana sela ostalih narodnosti u Banatu^[32].

Avgust/August/Kolovoz

4. 8. - Najviša dnevna temperatura u Beogradu 40,8 °C^[33] - ovo je najtoplije leto ikad u Beogradu sa srednjom temperaturom 25,8 °C (podaci Vladimira Jakšića).
6. 8. - Posada broda HMS Daedalus navodno videla morsku zmiju u južnom Atlantiku.
avgust - Car Ferdinand I se vratio u Beč, gde zaseda Ustavotvorna skupština.
2. 8. - Po zahtevu Mađara, habzburški dvor smenio Patrijarha Rajačića.
9. 8. - Salascovo primirje između Pijemonta i Austrije.
11. 8. - Stevan Knićanin prešao iz Srbije u Vojvodinu i stavlja se na čelo srbijanskih dobrovoljaca (ili 5. 8., dobrovoljci stižu od aprila, među njima je bilo i pljačkaša).
avgust, prva polovina - Podžupan i mađarski komesar Žitvaj pokušao da mađarsku vlast iz Vukovara proširi na celu sremsku županiju, ali Glavni odbor napada Tovarnik i zatim zauzima i Vukovar^[29].
13. 8. - Đorđe Stratimirović odbijen od Vrbasa^[34].
14. 8. - Zemlja Oregon anektirana SAD kao Teritorija Oregon.
17. 8. - Republika Jukatan se nakon sedam godina vraća u okvir Meksika, potaknuta Ratom kasti sa Majama.
19. 8. - Mađari ponovo odbijeni od Sentomaša.
19. 8. - Bitka za Belu Crkvu, Srbi odbačeni kad su već bili u centru; još jedan pokušaj posle pet dana^[35].
19. 8. - Na Istočnu obalu SAD stigla vest o pronalasku zlata u Kaliforniji.
24. 8. - Požar na barku Ocean Monarch kod severnog Velsa, stradalo 178 ljudi, uglavnom iseljenika za Ameriku.
29. 8. - Bitka kod Boomplaatsa: Britanci uspešniji od Bura u južnoj Africi.
30. 8. - Srpske snage zauzimaju mađarske položaje u Sirigu, Temerinu i Jarku.
31. 8. - Car Ferdinand traži od Mađara opozivanje mera protiv patrijarha i bana, i vraćanje Vojne Granice pod upravu bečkog Vojnog Ministarstva (kraj popuštanja).
31. 8. - Hrvatska vojska zaposjela Rijeku (do 1867).
31. 8. - Praizvedba Marša Radeckog u Beču.

Septembar/Rujan

Zastava Jelačića bana

2. 9. - Pukovnik Kiš uništio srpski logor u Perlezu^[36].
3. 9. - Ban Jelačić u Virovitici, sutradan izabrano rodoljubno činovništvo u županiji, umjesto mađaronskog^[2].
4. 9. - Ban Jelačić vraćen na položaj - faktički objava rata Ugarskoj.
septembar, prva dekada - Zapaljena mađarska Debeljača, predalo se nemačko selo Jabuka.
7. 9. - Zakon o emancipaciji seljaštva u Habsburškoj monarhiji.
7. 9. - Jelačić navjestio rat ugarskoj vladi jer ova ne pristaje na "jednakost i ravnopravnost svih naroda i narodnosti što živu pod ugarskom krunom". Zatim osniva bansku vladu s pet odsjeka.
11. 9. - Prelaskom Drave, Jelačić započinje rat sa Ugarskom. U Čakovcu proglašava Međimurje dijelom Hrvatske.
12. 9. - Švajcarska dobija federalni ustav, čime postaje jedna od prvih demokratskih država u Evropi.
13. 9. - Amerikanac Phineas Gage preživeo gvozdenu šipku dužine 1,1 m koja mu je probila glavu.
16. 9. - Otkriven Hiperion, Saturnov satelit.
17. 9. - Nasrudin-šah Kadžar novi vladar Persije (do 1896).
18. 9. - Đorđe Stratimirović smenjen s čela Narodnog odbora.

Hrvatski forint (lice: POD·BANOM·JOSIPOM·JELAČIĆEM·BUZIMSKIM·, naličje: USPOMENA·NARODJENJA·JUGOSLAVJANSKE· SLOBODE·)

21. 9. (9.9. po j.k.) - Još jedna srpska pobeda kod Sentomaša, koji se neformalno počinje nazivati Srbobran. Srpska vojska iz Alibunara opet neuspešna pred Vršcem^[37].
25. 9. - Car i kralj Ferdinand uskraćuje priznanje Batthyányovoj mađarskoj vladi.
25. 9. - Osmanske trupe ušle u Bukurešt i vratile stari poredak u Vlaškoj, dva dana kasnije u grad stiže i ruska vojska.
27. 9. - Grbaljska buna - Grbljani napali Austrijsku vojsku kod manastira Podlastva, sutradan opljačkali Tivat, koji se nije želeo pridružiti pobuni.
28. 9. - Rulja u Pešti ubila carskog komesara von Lamberga.
29. 9. - Bitka kod Pákozda između Jelačićevih i mađarskih snaga, Jelačić skreće prema Beču.

Oktobar/Listopad

2. 10. - Nacionalni obrambeni komitet (Országos Honvédelmi Bizottmány) na čelu sa Lajosem Kossuthom preuzima izvršnu vlast u Mađarskoj (do aprila '49).
3. 10. - Car Ferdinand objavljuje manifestom rat Mađarskoj: naređuje raspuštanje Ugarskog sabora, Jelačić postavljen za komandanta carskih snaga u Ugarskoj, u kojoj dobija svu vojnu i građansku vlast.
3. 10. - Austrijski general Anton von Puchner i rumunske grupe počinju borbu protiv Mađara u Erdelju.
6. 10. - Bečki ustanak izbija iz otpora slanju vojske na Mađare, ministar vojni Theodor Baillet von Latour obešen na banderu; car Ferdinand i većina Ustavotvorne skupštine sutradan beže u češki Olomouc.
6. 10. - U Karlovce iz Italije stigao vojvoda Šupljikac.
9 - 17. 10. (27. 9. - 5. 10. po j.k.) - Septembarska skupština u Karlovcima - Đ. Stratimirović bačen u zasenak i poslat s deputacijom u Beč, Šupljikac preuzima komandu^[38]; odlučeno da više ne uzimaju Obrenovićevci u Glavni odbor i da se Srbiji izjavi zahvalnost za usluge^[39].
11. 10. - Novi Ustav Holandije uvodi parlamentarnu demokratiju.
13. 10. - Srpske snage zauzele Bečkerek, sutradan i Kikindu, ali se moraju povući.
18. 10. - U Kotoru sporazumno okončana Grbaljska buna.
21. 10. - Austrijska ustavotvorna skupština premeštena u Kremsier (Kroměříž /Kromnjeriš/ u Češkoj)
23. 10. - U "Zori dalmatinskoj" objavljena pesma Matije Bana "Radovanje nad Prizrenom" u kojoj se prvi put pominje Jugoslavija.

Jelačić sa svojim vojnicima pred bitku kod Schwechata

26. 10. - U Vukovaru ubijen grof Hugo Filip Karlo Eltz.
28. 10. - Barcelona-Mataró, dužine 29 km, prva je železnička pruga u Španiji i na Iberijskom poluostrvu (11 godina nakon Kube).
30. 10. - Bitka kod Schwechata: Jelačić i Vindišgrec porazili mađarsku vojsku u blizini Beča.
31. 10. - Jelačić i Vindišgrec zauzeli pobunjeni Beč.

Novembar/Studeni

4. 11. - Izglasan Ustav Francuske: apsolutna podela vlasti, Predsednik nije odgovoran Skupštini ali ne može je ni raspustiti.
7. 11. - Predsjednički izbori u SAD, prvi održani u svim državama istog dana; pobjedio whigovac gen. Zachary Taylor.
10. 11. - Gen. Friedrich von Wrangel nenasilno zauzeo Berlin i proterao okupljene skupštinare.
10. 11. - Umro regent i naslednik Egipta Ibrahim Paša, nasleđuje ga sinovac Abas I (stari Muhamed Ali je senilan).
15. 11. - U Rimu ubijen Pellegrino Rossi, papin ministar pravde.
17. 11. - U većem delu Evrope se vidi polarna svjetlost, uključujući Beograd.^[40]
21. 11. - Jonas Furrer izabran za prvog predsednika Švajcarske Konfederacije.
21. 11. - Knez Felix zu Schwarzenberg novi predsednik austrijske vlade (do 1852).
24. 11. - Suočen s liberalnom agitacijom, Papa beži iz Rima u napuljsku Gaetu.
30. 11. - Mađarski pokušaj prema Sirigu.

Decembar/Prosinac

Franjo Josip I. (vl. 1848-1916)

2. 12. - Habsburški car Ferdinand I abdicirao u korist svog mladog nećaka Franje Josipa I. (vlada do 1916; Ferdinandov brat i otac F. J, Franz Karl se prethodno odrekao nasledstva).
2. 12. - Hrvatski ban Jelačić imenovan gubernatorom Rijeke i Dalmacije.
5. 12. - Mađarski general Damjanić napada logor kod Tomaševca, Knićanin ga odbranio posle teških borbi^[41].
6. 12. - Austrijski general Franz Schlik napada Ugarsku sa severa.
9. 12. - Mađari ne priznaju smenu na habsburškom prestolu^[2].
10. 12. - Predsjednički izbori u Francuskoj: princ Luj-Napoleon Bonaparta pobjeđuje sa 74% glasova (položio zakletvu deset dana kasnije).
12. 12. - Damjanić zauzima Alibunar i Banatski Karlovac. Srbi kasnije privremeno zauzeli Jarkovac ali zatim izgubili i Tomaševac.
15. 12. - Carev patent potvrđuje odluku Majske skupštine o izboru vojvode i patrijarha, teritorija se ne pominje^[42].
16. 12. - Glavne austrijske snage na čelu sa Windisch-Graetzom prelaze ugarsku granicu.
18. 12. - Osnovana Punta Arenas, prvo veće naselje u Magellanovom tjesnacu.
27. 12. (15. 12. po j.k.) - Umro vojvoda Stevan Šupljikac.
30. 12. - Bitka kod Móra je Jelačićeva pobeda koja navodi mađarsku vladu da se premesti u Debrecen.

Kroz godinu

Ideja Ilije Garašanina o srpskom vicekraljevstvu u granicama Dušanovog carstva u okviru Osmanske države, što Porta odbija^[43].
"Napredak" Danila Medakovića u Karlovcima je prvi list štampan Vukovom azbukom^[44].
Dvorsko ratno vijeće priključeno carsko-kraljevskom ministarstvu rata.
U Osmanskom carstvu se sprovodi prva regrutacija za modernu vojsku, nizame.
Pobuna maronitskih seljaka u Libanu protiv svojih zemljoposednika.
1848-49 - Epidemija kolere u Vojvodini.
U francuskim i danskim kolonijama ukinuto ropstvo.
Razvijena Francisova turbina.

Karte

SAD, mart 1845.
SAD, avgust 1848.

Rođenja

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1848.

6. 1. - Hristo Botev, bugarski pesnik i revolucionar († 1876)
12. januar - Sava Rajković, pozorišni glumac, pisac i prevodilac († 1880)
30. 1. - Ferdinand Mannlicher, konstruktor oružja († 1904)
16. 2. - Hugo de Vries, botaničar, genetičar († 1935)
18. 2. - Louis Comfort Tiffany, umetnik († 1933)
19. 3. - Wyatt Earp, zamenik šerifa, revolveraš († 1929)
20. 3. - Friedrich Karl Henkel, osnivač preduzeća († 1930)
29. 3. - Aleksej Kuropatkin, ruski general († 1925)
20. 4. - Kurd Lasswitz, SF književnik († 1910)
27. 4. - Otto, kralj Bavarske († 1916)
23. 5. - Otto Lilienthal, pionir avijacije († 1896)
23. 5. - Helmuth von Moltke mlađi, načelnik nemačkog generalštaba († 1916)
7. lipnja - Paul Gauguin, francuski slikar i grafičar († 1903)
9. 7. - Robert I, poslednji vojvoda Parme († 1907)
15. 7. - Vilfredo Pareto, ekonomista († 1923)
25. 7. - Arthur Balfour, britanski premijer († 1930)
28. 7. - Vjekoslav Klaić, povjesničar († 1928)
22. 8. - Pavle Jurišić Šturm, srpski general († 1922)
9. 9. - Elia Millosevich, italijanski astronom († 1919)
1. listopada - Milan Amruš, hrvatski liječnik i političar († 1919)
23. listopada - Vjekoslav Spinčić, hrvatski političar († 1933)
8. studenog - Gottlob Frege, njemački matematičar i fizičar († 1925)
11. 11. - Zinovij Rožestvenski, ruski admiral († 1909)
13. 11. - Albert I, knez Monaka († 1922)
6. prosinca - Johann Palisa, austrijski astronom († 1925)

Smrti

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1848.

9. 1. - Caroline Herschel, astronomica (* 1750)
20. 1. - Christian VIII, kralj Danske (* 1786)
22. 1. - Gligorije Vozarović, prvi srpski izdavač (* 1790)
23. 2. - John Quincy Adams, bivši predsednik SAD (* 1767)
29. 3. - John Jacob Astor, prvi multimilioner u SAD (* 1763)
8. travnja - Gaetano Donizetti, talijanski skladatelj (* 1797)
4. 7. - François-René de Chateaubriand, književnik, političar, istoričar (* 1768)
7. kolovoza - Jöns Jakob Berzelius, švedski kemičar (* 1779)
12. 8. - George Stephenson, pionir železnice (* 1781)
5. 9. - Muhamed-šah Kadžar, persijski šah (* 1808)
24. 9. - Branwell Brontë, slikar, pisac, brat sestara Brontë (* 1817)
26. 10. - Hugo Filip Karlo Eltz, vukovarski grof (* 1817)
10. 11. - Ibrahim Paša Egipatski, vojskovođa, prestolonaslednik (* 1789)
19. prosinca - Emily Brontë, književnica (* 1818)
27. 12. - Stevan Šupljikac, prvi vojvoda Srpske Vojvodine (* 1786)

Reference

↑ Šišić, Povijest 1526-1918, 432
↑ ^2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 ^2,11 ^2,12 ^2,13 Horvat, Prelom s Ugarskom
↑ "Politika", 11. avg. 1940, str. 15
↑ ^4,0 ^4,1 Istorija s. n. V-1, 201
↑ Istorija s. n. V-2, 49-50
↑ ^6,0 ^6,1 Njegoš - Izabrana pisma, rastko.rs
↑ Istorija s. n. V-2, 54
↑ Istorija s. n. V-2, 55-6
↑ Šišić, Povijest 1526-1918, 434
↑ Istorija s. n. V-2, 57
↑ "Politika", 8. apr. 1939
↑ Istorija s. n. V-2, 58
↑ ^13,0 ^13,1 Istorija s. n. V-2, 68
↑ ^14,0 ^14,1 Istorija s. n. V-2, 65
↑ "Vreme", 26. jul 1938
↑ Srpski pokret 1848. godine, Istorija srpskog naroda, Vladimir Ćorović, rastko.rs
↑ Istorija s. n. V-2, 67
↑ Šišić, Povijest 1526-1918, 435
↑ Kolanović, Josip. Zagrebački biskup Juraj Haulik i ustoličenje bana Josipa Jelačića. hrcak.srce.hr
↑ Istorija s. n. V-2, 101
↑ Istorija s. n. V-2, 69-70
↑ Istorija s. n. V-2, 69
↑ Istorija s. n. V-2, 70
↑ Istorija s. n. V-1, 201-2
↑ Istorija s. n. V-2, 72
↑ ^26,0 ^26,1 Istorija s. n. V-2, 64
↑ Istorija s. n. V-1, 275
↑ Istorija s. n. V-2, 77
↑ ^29,0 ^29,1 Istorija s. n. V-2, 73
↑ Vukotić, dr Božidar. Grbaljska buna 1848. godine. rastko.rs
↑ Istorija s. n. V-2, 74
↑ Istorija s. n. V-2, 78
↑ Beograd u klimatološkim brojkama^{[mrtav link]}. archive-rs.com - arhivirana stranica sa foruma meteosrbija.rs
↑ Istorija s. n. V-2, 79
↑ Istorija s. n. V-2, 79-80
↑ Istorija s. n. V-2, 80
↑ Istorija s. n. V-2, 81
↑ Istorija s. n. V-2, 85
↑ Istorija s. n. V-1, 277
↑ "Politika", 1. feb. 1938
↑ Istorija s. n. V-2, 87
↑ Istorija s. n. V-2, 88
↑ Istorija s. n. V-1, 493
↑ Istorija s. n. V-2, 354

Literatura

Rudolf Horvat (hr Wikisource): Najnovije doba hrvatske povjesti/Prelom s Ugarskom
Srpski pokret 1848. godine, Istorija srpskog naroda, Vladimir Ćorović, rastko.rs
Istorija srpskog naroda, Od Prvog ustanka do Berlinskog kongresa 1804-1878, Beograd 1981
- Peta knjiga prvi tom (V-1)
- Peta knjiga drugi tom (V-2)
Šišić, Ferdo. Povijest Hrvata Pregled povijesti hrvatskoga naroda 1526.-1918. drugi dio. Marjan tisak 2004.

[1] Šišić, Povijest 1526-1918, 432

[rhpsu-2] 2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 ^2,11 ^2,12 ^2,13 Horvat, Prelom s Ugarskom

[3] "Politika", 11. avg. 1940, str. 15

[isnv1201-4] 4,0 ^4,1 Istorija s. n. V-1, 201

[5] Istorija s. n. V-2, 49-50

[njegpisma-6] 6,0 ^6,1 Njegoš - Izabrana pisma, rastko.rs

[7] Istorija s. n. V-2, 54

[8] Istorija s. n. V-2, 55-6

[9] Šišić, Povijest 1526-1918, 434

[10] Istorija s. n. V-2, 57

[11] "Politika", 8. apr. 1939

[12] Istorija s. n. V-2, 58

[isnv268-13] 13,0 ^13,1 Istorija s. n. V-2, 68

[isnv265-14] 14,0 ^14,1 Istorija s. n. V-2, 65

[15] "Vreme", 26. jul 1938

[16] Srpski pokret 1848. godine, Istorija srpskog naroda, Vladimir Ćorović, rastko.rs

[17] Istorija s. n. V-2, 67

[18] Šišić, Povijest 1526-1918, 435

[19] Kolanović, Josip. Zagrebački biskup Juraj Haulik i ustoličenje bana Josipa Jelačića. hrcak.srce.hr

[20] Istorija s. n. V-2, 101

[21] Istorija s. n. V-2, 69-70

[22] Istorija s. n. V-2, 69

[23] Istorija s. n. V-2, 70

[24] Istorija s. n. V-1, 201-2

[25] Istorija s. n. V-2, 72

[isnv264-26] 26,0 ^26,1 Istorija s. n. V-2, 64

[27] Istorija s. n. V-1, 275

[28] Istorija s. n. V-2, 77

[isnv273-29] 29,0 ^29,1 Istorija s. n. V-2, 73

[30] Vukotić, dr Božidar. Grbaljska buna 1848. godine. rastko.rs

[31] Istorija s. n. V-2, 74

[32] Istorija s. n. V-2, 78

[33] Beograd u klimatološkim brojkama^{[mrtav link]}. archive-rs.com - arhivirana stranica sa foruma meteosrbija.rs

[34] Istorija s. n. V-2, 79

[35] Istorija s. n. V-2, 79-80

[36] Istorija s. n. V-2, 80

[37] Istorija s. n. V-2, 81

[38] Istorija s. n. V-2, 85

[39] Istorija s. n. V-1, 277

[40] "Politika", 1. feb. 1938

[41] Istorija s. n. V-2, 87

[42] Istorija s. n. V-2, 88

[43] Istorija s. n. V-1, 493

[44] Istorija s. n. V-2, 354

[1]