Ziemia lubelska

Ten artykuł dotyczy jednostki administracyjnej. Zobacz też: Lubelszczyzna lub województwo lubelskie.

Ziemia lubelska (łac. Terra Lublinensis) – polska jednostka terytorialna w średniowieczu.

Poświadcza się znanych kasztelanów lubelskich od 1230 r.^[1]

Jan Długosz przedstawiał, że ziemia lubelska była gęsto zasiedlona rolnikami i innymi osadnikami, jednakże napady sąsiednich pogan niszczyły region. W 1241 r. najazd Mongołów zburzył Lublin i grody obronne ziemi lubelskiej, co otworzyło drogę do późniejszych najazdów na zamożne i rolnicze ziemie. Wielki najazd Litwinów, Prusów i Jaćwingów w 1244 r. spustoszył ziemię kompletnie, a ludność uprowadzono w niewolę. Kolejne spalenie Lublina miało miejsce w 1255 r. poprzez najazd Mendoga^[1].

Na prośbę Kazimierza III Wielkiego w 1359 r. biskup krakowski Jan Bodzanta zrzekł się należnej mu dziesięciny na 30 lat z ziemi lubelskiej i łukowskiej, które zostały spostuszone przez Tatarów i Litwinów^[2].

Stanisław Kuraś zauważa, że już w połowie okresu panowania Kazimierza III Wielkiego – ziemia lubelska należąca formalnie do województwa sandomierskiego zaczyna się wyodrębniać, posiadając wiele urzędów ziemskich jak osobnego starostę, sędziego, chorążego, wojskiego. Na przełomie XIV/XV wieku pojawiły się pozostałe rodzaje urzędników ziemskich: podkomorzy, podsędek, podczaszy, podstoli, łowczy^[3][4].

Kazimierz IV Jagiellończyk wydzielił z województwa sandomierskiego poza Wisłą i Sanem nowe województwo lubelskie obejmujące ziemię lubelską wraz z ziemią łukowską. Utworzenie nowego województwa potwierdził w 1474 r. sejm piotrkowski^[1].

Najstarsze granice ziemi lubelskiej nie są znane, lecz zapewne pokrywały się z granicami archidiakonatu lubelskiego^[5]. Stanisław Kuraś przypuszczał zatem, że tak samo jak archidiakonat – wczesnośredniowieczna kasztelania lubelska rozciągała się na tereny także i na lewym brzegu Wisły i nie obejmowała historycznych powiatów urzędowskiego i łukowskiego^[6].

W 1359 r. miały miejsce rozgraniczenia ziemi lubelskiej z ziemią chełmską, gdzie granica przebiegała od rzeki Wieprz, między wsiami: Oleśniki, Suchodoły, Częstoborowice, Pilaszkowice po stronie polskiej, oraz wsie Dobryniów, Stężyca, Gorzków, Żółkiew po stronie ruskiej^[7][8].

Jan Długosz w swych Rocznikach wymienił wśród chorągwi polskiego rycerstwa spod bitwy pod Grunwaldu (1410) także chorągiew ziemi lubelskiej, która „miała za herb jelenia z rozłożystymi rogami w polu czerwonym”^[9]. Bardziej szczegółowy opis herbu Długosz zawarł w dziele z lat 1464–1480, gdzie napisał:

Po utworzeniu województwa lubelskiego w 1474 roku herb ten stał się herbem województwa^[9].

• kasztelanowie lubelscy