Wołczyn

Wołczyn

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Herb
Państwo	Polska
Województwo	opolskie
Powiat	kluczborski
Gmina	Wołczyn
Data założenia	XIII wiek
Prawa miejskie	1261
Burmistrz	Jan Leszek Wiącek
Powierzchnia	7,36 km²
Wysokość	170 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	5922[1] 792,8 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 77
Kod pocztowy	46-250
Tablice rejestracyjne	OKL
Położenie na mapie Polski Wołczyn
Położenie na mapie województwa opolskiego Wołczyn
Położenie na mapie powiatu kluczborskiego Wołczyn
Położenie na mapie gminy Wołczyn Wołczyn
51°01′06,8″N 18°02′53,8″E/51,018556 18,048278
TERC (TERYT)	1604044
SIMC	0965996
Urząd miejski ul. Dworcowa 1 46-250 Wołczyn
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Wołczyn (niem. Konstadt^[2][3]) – miasto w województwie opolskim, w powiecie kluczborskim, w gminie miejsko-wiejskiej Wołczyn, której jest siedzibą^[4].

Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 6031 mieszkańców^[5].

Wołczyn leży na Nizinie Śląskiej.

Historycznie miejscowość należała do Dolnego Śląska, a obecnie znajduje się w granicach województwa opolskiego. Przez miasto przebiega droga krajowa nr 42, którą można jechać w kierunku Kluczborka (12 km) oraz Namysłowa (25 km).

Stacja kolejowa w Wołczynie położona jest w połowie linii kolejowej nr 143, prowadzącej z Kalet (przez Lubliniec, Olesno, Kluczbork) do Wrocławia Popowic (przez Namysłów, Bierutów, Oleśnicę).

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 7,50 km²^[6].

Nazwa miasta wywodzi się prawdopodobnie od polskiej nazwy zwierzęcia – wołu. Podobnie jak w przypadku innych śląskich miast Wołowa oraz Byczyny może mieć to związek z hodowlą bydła, a także handlem tymi zwierzętami oraz produktami od nich pochodzącymi.

W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizownej formie Welczyn^[8][9]. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińskie nazwy: Constadium, Cuncestadia^[10].

Notowane są również w kronikach Wurzbie, Jerałcice. Wraz z lokacją na prawie niemieckim i przybyciem niemieckich kolonistów miejscowość nazywali oni Kunzestad – od imienia zasadźcy miasta – Kunzo Wilrycha. Według niemieckiego nauczyciela Heinricha Adamy’ego niemiecka nazwa wywodzi się od imienia "Konrad"^[11]. W swoim dziele o nazwach miejscowości na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienia nazwę "Constadt" podając jej znaczenie "Stadt des Conrad" czyli w języku polskim "Miasto Konrada"^[11].

W 1750 roku nazwa Wałczyn wymieniona została w polskim brzmieniu nazwy przez Fryderyka II pośród innych miast śląskich w zarządzeniu urzędowym wydanym dla mieszkańców Śląska^[12] W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie miejscowość występuje pod nazwą niemiecką Constadt oraz polską Wołczin we fragmencie „poln. Wołczin genannt...”^[13] oraz "Wołczin, polnischer Name von Konstadt, einer Stadt Kr. Kreuzburg"^[14]. Kolejny spis geograficzno-topograficzny miejscowości leżących w Prusach wydany w 1835 roku, którego autorem jest J.E. Muller notuje "Constadt (polnisch: Wołczin)"^[15].

Polską historyczną nazwę miejscowości w formie Wałczyn w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa^[16]. Po II wojnie światowej polska administracja nadała miastu polską nazwę Wołczyn^[17]. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje miejscowość pod niemiecką nazwą Constadt, a także wymienia obecnie stosowaną, polską nazwę Wołczyn we fragmencie "Der polnische Name ist Wołczin"^[18].

Pierwsza wzmianka w dokumentach o istnieniu osady w miejscu dzisiejszego Wołczyna to akt nadania jej przez księcia Henryka III Śląskiego praw miejskich z dnia 22 stycznia 1261 r. według tych dokumentów miasto miało jednak nazywać się na cześć założyciela Książęca Dolina (Fuerstental). Nazwa jednak się nie przyjęła. Zanim Kunzo – dzierżawca ziem zwanych przez Henryka III „wielkim lasem” otrzymał od niego nakaz lokacji osada musiała jednak już od wielu lat funkcjonować jako targowa. Tędy przebiegał szlak handlowy Kraków – Kluczbork – Wrocław. Wraz z nadaniem praw miasta zyskało 100 włók pola, 10 lat wolnych od podatków i nowe prawa targowe. Kunzestad nigdy nie został otoczony murami obronnymi, stąd w herbie drewniana strażnica. Do XVII w. Kunzestad rozwijał się pomyślnie. Ludność utrzymywała się z rolnictwa, rzemiosła i handlu. Najliczniejszy był cech szewski- pod koniec XVIII w. skupiał ponad 70 rzemieślników, wszystkich mieszkańców było zaś 800. Płody rolne i rękodzieła zbywane były na 5 corocznych jarmarkach, eksportowano je także do Wielkopolski. Do 1495 r. Wołczyn był miastem książęcym kolejnych dynastii Piastów: brzeskich, świdnickich i opolskich. Następnie aż na 300 lat przeszedł w ręce prywatne – magnackiego rodu Posadowskich, potem we władanie królów pruskich Fryderyka II i Fryderyka III.

Miasto było kilkakrotnie zaludniane: w XV w. przez osadników husyckich, w XVII w. – po wyniszczeniu przez epidemie i pożary w 1432 roku, 1581 roku, 1588 roku, 1627 r. i 1633 r. – także przez wygnanych z Polski braci polskich. W XVI w. powstała tu znana w kraju z wysokiego poziomu nauczania szkoła miejska, a w XVIII i w początkach XIX w. mieściło się znane proseminarium dla polskich ewangelików, przeniesione później do Kluczborka. Za panowania królów pruskich miasto otrzymało swój statut i urząd stróża miejskiego. Po trudnych latach gospodarczego załamania i masowej emigracji zarobkowej mieszkańców sytuacja zaczęła się poprawiać po doprowadzeniu kolei żelaznych do Kluczborka. W połowie XIX w. otwarto tu – największą wówczas – roszarnię lnu. W latach międzywojennych dobudowano oddział roszarni konopi. Powstały też 2 małe browary, gorzelnia, a w 1893 r.- fabryka drożdży – zalążek dzisiejszej fabryki Lesaffre Bio Corporation (dawniej: Śląskiej Fabryki Drożdży „Polmos”) zaopatrującej w swoje produkty jedną czwartą kraju. W 1904 r. wybudowano gazownię i oświetlono ulice.

W 1796 r. Wołczyn liczył 893 mieszkańców, w 1939 r. – 3899 a w 2001 r. – 6497.

Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje stosunki ludnościowe występujące w regionie we fragmencie – Der Abstammung nach ist die Bevolkerung aus Polen und Deutschen gemischt. Die verherrschende Sprache ist die deutsche, doch last es die Mundart erkennen, das fruher mehr polnisch gesprochen wurde w tłumaczeniu „Występuje tutaj mieszana ludność z Polski i Niemiec. Dominującym językiem jest niemiecki, ale występuje również dialekt, wcześniej ludność więcej mówiła po polsku”^[19].

W 1910 roku 414 mieszkańców mówiło w języku polskim, 184 w językach polskim i niemieckim, natomiast 3046 osób posługiwało się jedynie językiem niemieckim. W wyborach komunalnych w listopadzie 1919 roku nie wystawiono listy polskiej. Podczas plebiscytu w 1921 roku we wsi uprawnionych do głosowania było 2789 mieszkańców (w tym 1076 emigrantów). Za Polską głosowały 34 osoby, za Niemcami 2684 osoby. Podczas III powstania śląskiego komandosi z Grupy Wawelberg, w ramach akcji „Mosty” wysadzili pod Wołczynem most kolejowy. Miejscowość znalazła się poza terenem bezpośrednich walk zbrojnych^[20].

Niemcy zostali wyparci z miasta 21 stycznia 1945 roku przez oddziały 95 dywizji piechoty gwardii 32 korpusu piechoty gwardii 5 armii gwardii 1 Frontu Ukraińskiego. Podczas walk zginęło 6 żołnierzy radzieckich (dla ich upamiętnienia wzniesiono po wojnie Pomnik Wdzięczności na ówczesnym pl. Armii Czerwonej)^[21].

Kalendarium miasta

• 1248–1294 – Wołczyn należał do księstwa wrocławskiego
• 1261 – lokacja miasta
• 1294–1312 – Wołczyn należał do księstwa głogowskiego
• 1312 – miasto w posiadaniu księstwa namysłowskiego
• 1320–1343 – miasto było w posiadaniu księstwa oleśnickiego
• 1323–1327 – miasto w lennie korony czeskiej
• 1343–1436 – rządy nad ziemiami i wsiami należącymi do Wołczyna objął książę Ludwik z Brzegu
• 1436 – Wołczyn ponownie był pod panowaniem księstwa oleśnickiego
• 1526 – miasto pod panowaniem Habsburgów austriackich
• 1742 – Wołczyn w granicach Prus
• 1820 – miasto przyłączono do rejencji opolskiej
• 1868 – 1 października uruchomiono linię kolejową
• 1945 – miasto przyłączono do Polski

• Piramida wieku mieszkańców Wołczyna w 2014 roku^[1].

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[22]:

• Stare Miasto, wypisane z księgi rejestru
• kościół filialny pod wezwaniem św. Teresy z Lisieux, z lat 1770–1799, XIX w.
• cmentarz żydowski, najstarsze nagrobki pochodzą z XIX i pocz. XX w., ul. Byczyńska
• park miejski, z poł. XIX w.
• dom, ul. Kluczborska 2, z XIX w.
• domy, ul. Powstańców 12, 13, 14, z XIX w.

inne zabytki:

• kościół parafialny NMP Niepokalanie Poczętej, neogotycki z lat 1859–61
• kościół ewangelicki, pierwotnie staroluterański z 1848 r.
• wieża ciśnień, z początku XX w.

Gmina Wołczyn znajduje się w strefie klimatu umiarkowanego łagodnego, zdominowanego przez wpływy klimatu atlantyckiego z okresowymi wpływami klimatu kontynentalnego. Klimat rejonu wołczyńskiego pod względem temperatury powietrza jest korzystny dla gospodarki człowieka. Średnia roczna temperatura powietrza przekracza 9 °C. Dla człowieka jednak jeszcze ważniejszym jest rozkład temperatur w poszczególnych porach roku. Otóż teren gminy odznacza się stosunkowo łagodnymi zimami. Najzimniejszym miesiącem jest styczeń. Okresy mrozów nie trwają długo a kilka razy w ciągu zimy następują odwilże. Miesiące letnie nie są zazwyczaj zbyt upalne. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec. Szczególnie charakterystyczną cechą klimatu są łagodne i długie jesienie oraz wczesne i pogodne wiosny. W dziedzinie opadów atmosferycznych zaznacza się wyraźnie wpływ Sudetów. Pasmo gór zatrzymuje wiatry południowe natomiast wiatry zachodnie i północno-zachodnie maja łatwy dostęp i przynoszą dosyć bogate opady (ilość opadów rocznych nie przekracza 550 mm). Rozkład opadów w poszczególnych porach roku: w zimie i na początku wiosny – skąpe, od maja do lipca – duże.^{[potrzebny przypis]}

Cofający się lodowiec skandynawski pozostawił na terenie gminy Wołczyn głębokie pokłady piasków, żwirów, kamieni i gliny, na których powstała równina, z niewielkimi wzniesieniami, morenowymi oraz lokalnymi pobagiennymi obniżeniami. Dlatego też rzeźba terenu jest dość urozmaicona. Zróżnicowanie ukształtowania pionowego sięga 50–60 metrów. Wysokość terenu waha się od 140 do 204 m n.p.m. Miasto Wołczyn leży na wysokości 170 m n.p.m. Gleby są średnio urodzajne. Przeważa klasa IVa i IVb.^{[potrzebny przypis]}

Gleba gminy Wołczyn jest uboga w wodę i dlatego ma słabo rozwiniętą sieć rzeczną. Najważniejszym ciekiem jest przepływający przez miasto Wołczyński Strumień, prawy dopływ Stobrawy, rzeki nizinnej o długości 85 km niosącej niewielkie ilości wody, wpadającej z prawej strony do Odry. Przez gminę przepływają także: Stobrawa, Kluczborska Struga i Czarna Woda. Ponadto na terenie gminy Wołczyn znajduje się solanka wołczyńska o temperaturze +43,5 i składzie: Cl, Na, Ca, Br, Fe i Be.^{[potrzebny przypis]}

Na terenie gminy Wołczyn utworzono dwa rezerwaty przyrody: „Komorzno” – obszar leśniczy o powierzchni 3,7 ha w tym 5-letni drzewostan bukowy o cechach buczyny pomorskiej z domieszką dęba, graba, sosny i świerka oraz rezerwat „Krzywiczyny” – obszar lasu o powierzchni 19,7 ha, ze 170-letnim drzewostanem sosnowym z domieszką świerka i różnowiekowego dębu.

Atrakcyjność tych lasów potwierdza 28 zaewidencjonowanych pomników przyrody. Do najcenniejszych należy zaliczyć: 126-letni drzewostan jodłowy z domieszką świerka, modrzewia i sosny, 136-letni drzewostan modrzewia z domieszką jodły i sosny, będący powierzchnią badawczo-doświadczalną, 136-letni drzewostan jesionowy z domieszką dębu, buka, olchy, wyłączony drzewostan nasienny dębu bezszypułkowego. Ponadto na terenie gminy znajdują się inne zabytki przyrody: aleja dębów szypułkowych na gruntach wsi Gierałcice w wieku 60-270 lat; lipa drobnolistna w Duczowie Wielkim w wieku 170 lat, dąb szypułkowy w wieku 270 lat – osobliwość: zrośnięte ze sobą od ponad 150 lat: buk zwyczajny w Komorznie w wieku 320 lat: głaz narzutowy w Wierzbicy Dolnej – blok skandynawskiego granitu (przy drodze z Wierzbicy do Włoch).

Od 1980 r. przy Wołczyńskim Ośrodku Kultury działa Zespół Pieśni i Tańca „Modrzewiacy”. Przy Wołczyńskim Ośrodku Kultury działają również: warsztaty plastyczne, koło grafiki, sekcja akustyczna, koło poezji śpiewanej, koło fotografii, koło szachowe, nauka gry na keyboardzie, nauka gry na fortepianie, nauka gry na gitarze.

Od 1994 roku, co roku w lipcu, miasto Wołczyn jest gospodarzem „Spotkania Młodych” – organizowanego przez zakon kapucynów spotkania, przyciągającego ok. 1000 młodych ludzi z całej Polski. Program spotkania zawiera koncerty wykonawców muzyki chrześcijańskiej, konferencje, spotkania w grupach oraz warsztaty^[23].

Wołczyn jest miastem o tradycjach protestanckich. Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące związki wyznaniowe:

Kościół Ewangelicko-Augsburski:

• parafia, pl. Wolności 5^[24]

Kościół rzymskokatolicki:

• parafia, ul. Kościelna 2

Kościół Zielonoświątkowy:

• zbór, ul. Młyńska 14^[25],

Świadkowie Jehowy:

• zbór Wołczyn-Dąbrówka (Sala Królestwa ul. Fabryczna 4)^[26]

• Wołczyn (stacja kolejowa)

Miasta i gminy partnerskie:

• Haßloch^{[potrzebny przypis]}
• Kerekegyháza^[27]

• Johann GeorgJ.G. Knie Johann GeorgJ.G., Alphabethisch-Statistisch-Topographische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien ..., Breslau: Graß, Barth und Comp., 1830, OCLC 751379865  (niem.).
• J.E. Muller: Vollstandiges geographish, statistisch, topographisches Worterbuch preusischen Staates. Erfurt: J.E. Muller'sche Buchhandlung, 1835.
• FelixF. Triest FelixF., Topographisches Handbuch von Oberschlesien., Breslau: Wilh. Gottl. Korn, 1864–1865, OCLC 315739117  (niem.), Erste Hälfte, Zweite Hälfte.

• Wołczyn, [w:] Archiwum wycinków prasowych, Instytut Śląski [dostęp 2021-02-18] .
• Wołczyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 867 .