Wikipedysta:Rynio55/brudnopis/Garnizon Przasnysz/2

Garnizon Przasnysz – garnizon utworzony na przełomie XVIII i XIX wieku w mieście Przasnysz w zaborze pruskim, gdzie stacjonowały regimenty dragońskie^[1]. Przyjmuje się, że był to początkowy okres stałego stacjonowania wojska w Przasnyszu w czasie zaboru pruskiego. Następnie znalazł się na terenie Księstwa Warszawskiego oraz Królestwa Polskiego, dalej pełniąc funkcje militarne.

W 1897 roku rozpoczęła się budowa autonomicznego miasta garnizonowego, która trwała do 1907 roku^[2]. Powstał kompleks koszarowy z budynkami o zabudowie carskiej, którego budowę zakończono w 1907 roku. W tym samym roku Przasnysz uzyskał status autonomicznego miasta garnizonowego.

W czasie I wojny światowej w listopadzie i grudniu 1914 roku pod i w samym Przasnyszu toczyły się ciężkie walki pomiędzy wojskami rosyjskimi i niemieckimi. Garnizon wielokrotnie przechodził z rąk do rąk. 24 lutego 1915 roku został zajęty przez Niemców, ale już 27 lutego zostali oni wyparci przez oddziały rosyjskie z I i II Korpusu Syberyjskiego. 15 lipca 1915 roku garnizon został opanowany przez oddziały niemieckie i był pod jurysdykcją niemiecką do 11 listopada 1918 roku, natomiast po odzyskaniu przez Polskę niepodległości rozlokowana była placówka Polskiej Organizacji Wojskowej.

W sierpniu 1920 roku w garnizonie Przasnysz i w okolicach miały miejsce wyjątkowo zacięte walki z bolszewicką 15 Armią. Przez dwa tygodnie miasto było okupowane przez wojska sowieckie Korpusu Kawalerii Gaja Gaj^[3]. 21 sierpnia 1920 roku operowały w rejonie oraz były rozlokowane w koszarach doraźnie między innymi jednostki: 101 Pułk Piechoty, 202 Pułk Piechoty, 2 Syberyjski Pułk Piechoty, 76 Lidzki Pułk Piechoty i na dłuższy pobyt szwadron zapasowy 7 Pułku Ułanów Lubelskich, 7 Pułk Ułanów Lubelskich, 4 szwadron z 11 Pułku Ułanów Legionowych im. Marszałka Edwarda Śmigłego Rydza, batalion piechoty z 13 Pułku Piechoty (II RP) oraz dowództwo i sztab Mazowieckiej Brygady Kawalerii wchodzącej w skład Armii „Modlin”.

Po II wojnie światowej w garnizonie znajdowały się wojska radzieckie, a od 1946 roku stacjonowały jednostki Wojska Polskiego^[4].

Obecnie w garnizonie Przasnysz stacjonuje 2 Ośrodek Radioelektroniczny, który w wyniku reformy struktur dowodzenia od 1 stycznia 2014 roku podlega pod Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych. Garnizon Przasnysz obejmuje miejscowości Ciechanów, Mława, Pułtusk, Przasnysz, Sierpc i Maków Mazowiecki.

Garnizon Przasnysz był zajmowany kolejno przez instytucje i jednostki wojskowe:

1. Wojska I Rzeczypospolitej,
2. Armia Królestwa Prus (1795-1807)
3. Armii Księstwa Warszawskiego (1807-1815),
4. Wojska Polskiego Królestwa Kongresowego (1815-1830),
5. Armii Imperium Rosyjskiego (1831-1915)
6. Armii Cesarstwa Niemieckiego (1915-1918),
7. Polskiej Siły Zbrojnej (1917-1918),
8. Wojska Polskiego II RP (1918-1939),
9. Wehrmachtu (1939-1944),
10. Armii Krajowej – SZP – ZWZ (1939-1944),
11. Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (od 1945-1952)
12. Sił Zbrojnych PRL (1952-1989)
13. Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (od 1989)

Początek stałego funkcjonowania garnizonu Przasnysz przyjmuje się na początek XIX wieku. Jednak najstarsze ślady hufców zbrojnych w Przasnyszu sięgają XIII w., gdzie nad rzeką Węgierką, funkcjonowała osada targowa. Stał tu również dwór myśliwski książąt mazowieckich, którego opis zamieścił Henryk Sienkiewicz w Krzyżakach.

10 października 1427 roku Przasnysz uzyskał od księcia mazowieckiego Janusza I Starszego przywilej miejski na prawie chełmińskim. Największy rozkwit miasta nastąpił w wieku XVI, zwłaszcza po wcieleniu w 1526 Mazowsza do Korony. Administracyjnie Przasnysz wchodził w skład Ziemi Ciechanowskiej jako stolica rozległego powiatu.

26 stycznia 1657 roku po zwycięskiej potyczce z oddziałem brandenburskim stoczonej w rejonie Chorzel pojawił się w Przasnyszu Stefan Czarniecki, ale został zmuszony wycofać się stąd pod naporem przeważających sił Szwedów dowodzonych przez Stenbocka. W mieście rozpoczęły stacjonować wojska szwedzkie. Upadek Przasnysza okazał się niezwykle długotrwały. Dopiero w 2 połowie XVIII w. miasto zaczęło się ponownie rozwijać.

W czasie Konfederacji Barskiej w okolicach Przasnysza mieściła się baza wypadowa oddziału konfederatów słynnego Kozaka Józefa Sawy-Calińskiego, wybitnego dowódcy, który po dostaniu się do niewoli rosyjskiej po bitwie pod Szreńskiem, zmarł z ran i został pochowany w okolicach Przasnysza w 1771 roku^[5].

13 marca 1794 roku stanął w Przasnyszu na czele zbuntowanej I Wielkopolskiej Brygady Kawalerii Narodowej gen. Antoni Madaliński, który swym marszem z Ostrołęki do Krakowa dał sygnał do wybuchu powstania kościuszkowskiego. Madaliński zaciągnął tu oddziałek Kurpiów, formując z nich jednostkę strzelców pieszych.

Po klęsce insurekcji kościuszkowskiej i trzecim rozbiorze Polski (1795) Przasnysz znalazł się w składzie monarchii pruskiej jako siedziba rozległego powiatu obejmującego m.in. Ciechanów.

30 stycznia 1807 roku w Przasnyszu zatrzymał się Napoleon I Bonaparte. W latach 1807-1815 Przasnysz wchodził w skład Księstwa Warszawskiego, następnie Królestwa Polskiego.

Po klęsce insurekcji kościuszkowskiej i trzecim rozbiorze Przasnysz znalazł się zaborze pruskim w składzie pruskiej monarchii Hohenzollernów, jako część tzw. Prusów Nowo-wschodnich. Według nowego podziału administracyjnego miasto stało się stolicą powiatu obejmujący obszary dawnych powiatów: niedzborskiego, ciechanowskiego i przasnyskiego. W powiecie przasnyskim władzę sprawował landrat. Po 1796 roku rozpoczęli Prusacy przejmowanie dóbr duchownych i starostw. Okres ten jest początkiem stałego stacjonowania wojska w Przasnyszu.

Na przełomie XVIII i XIX wieku w garnizonie kwaterowały regimenty dragońskie, w tym pułk dragonów dowodzony przez gen. Roquette oraz 10 regiment dragonów von Buscha ^[6]. W 1806 roku Przasnysz uzyskał status miasta garnizonowego, gdzie wojsko stacjonowało już na stałe.

Jednostki w latach 1795-1806 ^[7]

• pułk dragonów dowodzony przez gen. Roquette (1806)
• szwadron 10 regimentu dragonów von Buscha (1806)

W latach 1807-1815 garnizon Przasnysz terytorialnie należał do departamentu płockiego Księstwa Warszawskiego, a następnie Królestwa Polskiego. Pruskie porządki skończyły się z końcem grudnia 1806 roku.

28 grudnia 1806 roku francuska kawaleria gen. Guyot'a z korpusu Soult'a zajęła garnizon. Podczas przygotowań do zimowej ofensywy w Prusach Wschodnich 30 stycznia 1807 roku zjawił się w mieście cesarz Napoleon Bonaparte^[8]. Garnizon Przasnysz w okresie Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego nadal pozostał stolicą rozległego powiatu^[9]. W 1808 roku stacjonowała kompania z 4 Pułku Piechoty Księstwa Warszawskiego^[10], która jeszcze w tym samym roku została dyslokowana do Płocka.

Po klęsce Napoleona w Rosji w 1812 roku, na terytorium Księstwa Warszawskiego wkroczyły wojska rosyjskie, kładąc praktycznie kres jego istnieniu. W Przasnyszu w tym czasie stawały garnizonem oddziały rosyjskie i polskie^[8].

Jednostki w latach 1807-1815 ^[8]

• IV korpus Soult'a
  • kawaleria gen. Guyot'a z IV korpusu Soult'a (1807)
• oddziały polskie (1807-1813)
  • kompania z 4 Pułku Piechoty Księstwa Warszawskiego (1808)
• oddziały rosyjskie (1813-1831)

Decyzją kongresu wiedeńskiego w 1815 roku powstało Królestwo Polskie (kongresowe), które było kadłubowym państwem polskim istniejącym w latach 1815-1832, a później do 1918 roku jako część składowa Imperium Rosyjskiego.

W garnizonie Przasnysz w okresie Królestwo Polskie (kongresowe) w 1815 roku kwaterowała doraźnie na kwaterach prywatnych kompania karabinierska z 3 Pułku Strzelców Pieszych ^[11], która pod koniec roku została przemieszczona do Warszawy.

W okresie powstania listopadowego w garnizonie przasnyskim kwaterowały i przemieszczały się oddziały regularne wojsk carskich i polskich tzw. Straży Bezpieczeństwa oraz Gwardii Ruchomej^[12], które zostały wsparte przez gen. Jana Nepomucena Umińskiego, płk Bardzkiego^[13]. Wojska carskie wykonywały zadania pacyfikacyjne celem z tłumienia powstania i doraźnie kwaterowały na prywatnych kwaterach garnizonu. Od 1832 roku w mieście stacjonowały wydzielone pododdziały 22 Niżegorodzkiego Pułku Piechoty.

Powstanie styczniowe

22 stycznia 1863 roku w Królestwie Polskim wybuchło powstanie styczniowe, które trwało do jesieni 1864 roku. Zasięgiem objęło tylko ziemie zaboru rosyjskiego: Królestwo Polskie oraz ziemie zabrane. Przasnysz odegrał w kolejnym zrywie narodowym, jakim było powstanie styczniowe, dużą większą rolę niż w powstaniu listopadowym. W 1963 roku garnizon liczył około 800 osobowy stan. W koszarach był zakwaterowany sztab 22 pp, 2 i 7 kompania z → 22 pp, oddział inwalidów i sotnia 18 Pułku Kozaków Dońskich.

W rejonie garnizonu Przasnysz powstało wiele oddziałów polskich. Istotną rolę odegrał Tomasz Kolbe, dzierżawca wsi Dąbrówka Ostrowska koło Chorzel, późniejszy naczelnik powiatu przasnyskiego^[14]. W 1863 roku powstańcze wojska polskie (oddział kpt. Józefa Trąbczyńskiego, byłego porucznika pułku niżegorodzkiego garnizonu przasnyskiego i oddział Z. Padlewskiego) stoczyły w garnizonie i w jego okolicach kilka potyczek z oddziałami wojsk rosyjskich. W garnizonie stacjonowały i przemieszczały się oddziały polskie i rosyjskie.

14 listopada 1863 roku w garnizonie Przasnysz dokonano publicznej egzekucji jednego z dowódców polskiego oddziału Stefana Cieleckiego "Orlika"^[15], wziętego do niewoli w czasie bitwy pod wsią Osówka.

W 1864 roku po upadku powstania styczniowego w Przasnyszu stale funkcjonowały mniejsze lub większe oddziały wojskowe. Rosjanie od lat 80. XIX stulecia zaczęli wzmacniać system twierdz i garnizonów^[16]. Konsekwencją tego stanu było podjęcie przez władze rosyjskie decyzji o budowie koszar dla przasnyskiego garnizonu. Prace rozpoczęto w 1897 roku^[17], a zakończono w 1907 roku^[18].

W 1899 roku zakwaterowano w garnizonie 30 Połtawski Pułk Piechoty z → 8 Dywizji Piechoty Imperium Rosyjskiego. W 1907 roku Przasnysz uzyskał status autonomicznego miasta garnizonowego. Od 1911 roku znajdował się w koszarach garnizonu sztab 2 Brygady Kawalerii ze składu → 6 Dywizji Kawalerii Imperium Rosyjskiego (sztab w Ciechanowie) oraz 6 Doński Pułk Kozaków^[3]. Od 1913 roku w koszarach stacjonował 6 Klasticki Pułk Huzarów. W 1913 stan garnizonu wynosił około 2500 ludzi.

Jednostki w latach 1815-1914 ^[19][20][21]

• kompania karabinierska z → 3 Pułku Strzelców Pieszych — stacjonowanie miasto (1815)
• szwadron kawalerii Orła Białego (dowódca mjr Aleksander Kamiński) — rejon/miasto (1831)
• odziały gen. Jana Nepomucena Umińskiego — rejon/miasto (1831)
• 7 Pułk Kozaków Czarnomorskich — rejon/miasto (1831-1832)
• 9 Pułk Jegrów – rejon/miasto (1831-1832)
• wydzielone pododdziały 22 Niżegorodzkiego Pułku Piechoty ze składu → 6 Dywizji Piechoty Imperium Rosyjskiego — miasto (1832-1864?)
• sztab 22 pp z → 6 DP IR — miasto (1832-1864)?
  • 2 i 7 kompania 22 pp z → 6 DP IR — miasto (1832-1864)?
• oddział inwalidów (żołnierzy niezdolnych do dalszej służby z powodu kalectwa lub utraty zdrowia) — miasto (1863- ?)
• sotnia 18 Pułku Kozaków Dońskich — miasto (1863-? )
• 30 Połtawski Pułk Piechoty ze składu → 8 Dywizji Piechoty Imperium Rosyjskiego — miasto/koszary (1892-1910)
• sztab 2 Brygady Kawalerii z → 6 Dywizji Kawalerii Imperium Rosyjskiego (sztab w Ciechanowie) — koszary (1911-1913)
• 6 Doński Pułk Kozaków z → 6 DK IR — koszary (1910-1914)
• 6 Klasticki Pułk Huzarów z → 6 DK IR — koszary (1913-1914)
• kompania karabinów maszynowych 1 Brygady z → 8 DP IR — koszary (1913-1914)?

W czerwcu 1914 roku wybuchła I wojna światowa. W garnizonie Przasnysz kwaterowały wojska rosyjskie. W listopadzie i w grudniu 1914 roku w garnizonie i w jego rejonie toczyły się ciężkie walki pomiędzy wojskami rosyjskimi i niemieckimi. Garnizon wielokrotnie przechodził z rąk do rąk. 24 lutego 1915 roku został zajęty przez Niemców, ale już 27 lutego zostali oni wyparci przez oddziały rosyjskie z I i II Korpusu Syberyjskiego.

13 lipca 1915 w obecności przybyłego feldmarszałka Paula von Hindenburga grupa gen. Gallvitza uderzyła na Przasnysz. Po wielogodzinnych walkach, 14 lipca Rosjanie opuścili garnizon i wycofali się nad dolną Narew^[22][23].

Wskutek działań wojennych w latach 1914 i 1915 Przasnysz został zniszczony ogniem artyleryjskim i wyludniony. Kompleks koszarowy garnizonu przy trakcie makowskim uległ poważnemu zniszczeniu. W okresie działań wojennych odgrywał ważną rolę obronną. Niejednokrotnie przechodził z rąk do rąk. Jego ufortyfikowanie carskimi budynkami oraz innymi dodatkowymi obronnymi fortyfikacjami w okół koszar dawało dobrą pozycję obronną dla danego wojska kwaterującego w tym kompleksie. Kompleks koszarowy uległ poważnym uszkodzeniom. Zniszczeniom uległa również Cerkiew Garnizonowa^[24].

W lipcu 1915 roku garnizon znalazł się pod jurysdykcją niemiecką. Północne Mazowsze, w tym garnizon Przasnysz poddane zostało nowemu podziałowi administracyjnemu. Obszar Kongresówki zajęty został przez wojska niemieckie Gubernatorstwa Warszawskiego. W koszarach garnizonu niemieckiego stacjonował od lipca 1915 roku oddział Landwery w sile 250 żołnierzy (A. Drwęcki podaje liczbę 800 żołnierzy). Był to oddział pod dowództwem kapitana składający się ze starszych żołnierzy, którzy przybyli z frontu na odpoczynek^[25].

Jednostki Imperium Rosyjskiego i Cesarstwa Niemieckiego w latach 1914-1918 ^[8][3][26]

W okresie I wojny światowej w rejonie i w garnizonie Przasnysz była duża rotacja wojsk rosyjskich i niemieckich. Garnizon w wyniku działań wojennych niejednokrotnie przechodził z rąk do rąk. Od 1914 roku do listopada 1918 roku w garnizonie Przasnysz oraz w jego rejonie operowały:

• 6 Doński Pułk Kozaków — stacjonowanie w koszarach (1910-5 września 1914)
• Sztab 1 Turkiestańskiego Korpusu Armijnego — stacjonowanie w koszarach (6 wrzesień 1914-18 wrzesień 1914)
• Sztab 23 Korpusu Armijnego Imperium Rosyjskiego — koszary (6 wrzesień 1914-18 wrzesień 1914)
• 36 Dywizja Rezerwowa z korpusu gen. Morgena wchodzącego w skład grupy armijnej von Gallwitza — koszary (19 września 1914-27 września 1914)
• Dywizja gen. Wernitza, wchodząca w skład korpusu Zastrowa — koszary (7 grudzień 1914-15 grudzień 1914)
• sztab 1 Turkiestańskiego Korpusu Armijnego - koszary (15 grudzień 1914-23 luty 1915)
• 4 Dywizja Kozaków Dońskich — działania w rejonie Przasnysza, koszary (15 grudzień 1914-22 grudzień 1914 )
• 77 Dywizja Piechoty Imperium Rosyjskiego — działania w rejonie Przasnysza, koszary (15 grudzień 1914-22 grudzień 1914)
• 63 Brygada Piechoty Imperium Rosyjskiego — działania w rejonie Przasnysza, koszary (15 grudzień 1914-22 grudzień 1914)
• Samodzielna Brygada Kawalerii Gwardii Imperium Rosyjskiego — działania w rejonie Przasnysza, koszary (15 grudzień 1914-22 grudzień 1914 )
• 63 Rezerwowa Dywizja Piechoty pułkownika Barybina^[27] — koszary (styczeń 1915-23 luty 1915)
  • 249 Dunajski Pułk Piechoty — koszary (styczeń 1915-23 luty 1915)
  • 250 Bałtyński Pułk Piechoty — koszary (styczeń 1915-23 luty 1915)
  • 63 Brygada Artylerii — koszary (styczeń 1915-23 luty 1915)
  • 1 batalion 44 syberyjskiego pułku strzelców — koszary (styczeń 1915-23 luty 1915)
  • 3 kompanie z 41 syberyjskiego pułku strzelców — koszary (styczeń 1915-23 luty 1915)
• sztab 1 Korpusu Rezerwowego — koszary (24 luty 1915-28 luty 1915)
• Dywizja gen. Wernitza z 1 Korpusu Rezerwowego, wchodzącego w skład grupy armijnej gen. von Gallwitza - stacjonowanie w koszarach (24 luty 1915-28 luty 1915)
• 36 Rezerwowa Dywizja Piechoty? z 1 Korpusu Rezerwowego, wchodzącego w skład grupy armijnej gen. von Gallwitza — stacjonowanie w koszarach (24 luty 1915-28 luty 1915)
• 1 Dywizja Rezerwowa z 1 Korpusu Rezerwowego, wchodząca w skład grupy armijnej gen. von Gallwitza — stacjonowanie w koszarach (24 luty 1915-28 luty 1915)?
• 1 Dywizja Rezerwowa Gwardii gen. Albrechta — działania w rejonie Przasnysza (21 luty 1915-24 luty 1915)?
• 37 Dywizja Piechoty gen. Staabsa — działania w rejonie Przasnysza (21 luty 1915-24 luty 1915)
• 9 Brygada Landwehry — działania w rejonie Przasnysza (21 luty 1915-24 luty 1915)
• 1 Turkiestańskiego Korpusu Armijnego — działania w rejonie Przasnysza (27 luty 1915-14 lipiec 1915?)
• 1 Syberyjskiego Korpusu Armijnego — działania w rejonie i w Przasnyszu (27 luty 1915-14 lipiec 1915?)
• 1 Dywizja Syberyjska z 1 Syberyjskiego Korpusu Armijnego — koszary (27 luty 1915-14 lipiec 1915?)
• 4 Dywizja Syberyjska z z 2 Syberyjskiego Korpusu Armijnego — (27 luty 1915-14 lipiec 1915?)
• sztab 1 Turkiestańskiego Korpusu Armijnego — koszary (lipiec 1915) sprawdzić??? byli Ciechanów
• sztab 1 Syberyjskiego Korpusu Armijnego gen. Pleszkowa — koszary (lipiec 1915)
  • 4 Syberyjski Pułk z 1 Syberyjskiej Dywizji Strzeleckiej — koszary (lipiec 1915-14 lipiec 1915)
  • 8 Syberyjski Pułk Strzelców z 2 Syberyjskiej Dywizji Strzeleckiej — koszary (lipiec 1915-14 lipiec 1915)

• 2 Dywizja Syberyjska — działania w rejonie Przasnysza (12 lipiec 1915-14 lipiec 1915)
• 10 Syberyjska Dywizja Strzelecka — działania w rejonie Przasnysza (12 lipiec 1915-14 lipiec 1915)
• 11 Syberyjska Dywizja Strzelecka gen. Zorakowskiego — działania w rejonie i w Przasnyszu (12 lipiec 1915-14 lipiec 1915)
• 14 Pułk Kawalerii — działania w rejonie Przasnysza (12 lipiec 1915-14 lipiec 1915) ?
• 86 Dywizji Piechoty gen. Breugela — działania w rejonie Przasnysza (13 lipiec 1915-15 lipiec 1915)
• 36 Dywizja Piechoty gen. Wernitza z XI Korpusu armijnego gen. Plüskowa — miasto, koszary (14 lipiec 1915-15 lipiec 1915)
• 7 Dywizja Piechoty — działania w rejonie Przasnysza, koszary (14 lipiec 1915-15 lipiec 1915 ) ?
• 9 Brygada Landwery — działania w rejonie Przasnysza,koszary (14 lipiec 1915-15 lipiec 1915 )
• 21 brygada Landwery — działania w rejonie Przasnysza, koszary (14 lipiec 1915-15 lipiec 1915 )
• oddział Landwery w sile 250 żołnierzy — koszary (sierpień 1915-listopad 1918)
• żandarmeria niemiecka — koszary (lipiec 1915-listopad 1918)

Trzy lata po zajęciu miasta przez Niemców, dnia 11 listopada 1918 roku garnizon niemieckich wojsk okupacyjnych został rozbrojony przez członków Polskiej Organizacji Wojskowej ^[28]oraz zwykłych mieszkańców Przasnysza. Akcja rozbrajania garnizonu niemieckiego zakończona została 12 listopada 1918 roku^[25]. Po rozbrojeniu żołnierzy niemieckich koszary zostały zabezpieczone przez POW, a następnie były nadzorowane przez dotychczasowy zarząd komisaryczny powiatu, dalej przez urząd starosty. Garnizon Przasnysz II RP mimo ruin i zgliszcz zafunkcjonował.

Jednostki Wojska Polskiego II RP w latach 1918-1920

• Placówka POW stacjonowanie — koszary (1918)
• Powiatowa Komisja Pomocy Wojskowym — koszary (1918-1920)

Okupacja sowiecka (sierpień 1920)

Niepodległość państwa polskiego została zagrożona wojną polsko-bolszewicką. W lipcu 1920 roku naród polski stanął w obliczu groźby utraty niepodległości. W sierpniu 1920 roku w garnizonie i w jego okolicach miały miejsce wyjątkowo zacięte walki z bolszewicką 15 Armią. Przez dwa tygodnie garnizon był okupowany przez wojska sowieckie.

Jednostki wojsk sowieckich z sierpnia 1920 r. ^[29]

• 15 Dywizja Kawalerii z 3 Korpusu Konnego Gaja Gaj
  • 1 Brygada Konna ( Kawalerii) pod dowództwem Selickiego — stacjonowanie koszary (7-21 sierpień 1920)
  • 2 Brygada Konna ( Kawalerii) pod dowództwem Ujedinowa — koszary (7-21 sierpień 1920)
• 16 Dywizja Strzelców Szechajewa — koszary (7-21 sierpień 1920)
• 33 Dywizja Strzelców Stiggi — koszary (7-21 sierpień 1920)

Wyzwolenie garnizonu Przasnysz przyniósł 21 sierpnia 1920 roku 202 Pułk Piechoty ze składu Dywizji Ochotniczej płk. Adama Koca oraz 2 Syberyjski Pułk Piechoty i 76 Lidzki Pułk Piechoty^[30][31]. Komendantem garnizonu został ppor Barski, któremu przydzielono do dyspozycji 1 kompanię ze składu 101 Rezerwowego Pułku Piechoty^[32].

We wrześniu 1920 roku został zakwaterowany w koszarach garnizonu szwadron zapasowy ze składu 7 Pułku Ułanów Lubelskich z dowódcą mjr Jerzy Świerszcz-Pytlewski ^[33]. W listopadzie 1920 roku został rozwiązany i rozdzielony pomiędzy pozostałe szwadrony pułku^[33]. Od kwietnia 1921 roku w koszarach garnizonu stacjonował 7 p.uł, którego celem dokończenia demobilizacji przeniesiono z Kraśnika do Przasnysza. Dowódcą pułku był mjr Zygmunt Piasecki. 21 czerwca 1921 roku został przeniesiony do garnizonu Mińsk Mazowiecki.

W koszarach garnizonu Przasnysz w czerwcu 1921 roku pozostał 3 szwadron z 7 p.uł, ale wkrótce został on zastąpiony przez szwadron zapasowy z 11 Pułku Ułanów Legionowych im. Marszałka Edwarda Śmigłego Rydza, który przybył z Garwolina. W garnizonie Przasnysz w 1921 roku zostały zakwaterowane kolejne szwadrony ^[34]: szwadron techniczny oraz szwadron ciężkich karabinów maszynowych z 11 p.uł, które kwaterowały prawie do roku 1939. W roku 1928 z garnizonu Ciechanów został przeniesiony 4 szwadron z 11 p.uł do garnizonu Przasnysz. Natomiast do Ciechanowa przeniósł się szwadron karabinów maszynowych.

Jednostki wojskowe II RP w latach 1920-1939

• Dywizja Ochotnicza (II RP) pod dowództwem ppłk Adama Koca — koszary (21 sierpień 1920):
  • 2 Brygada Ochotnicza pod dowództwem ppłk Andrzeja Kopy — koszary (sierpień 1920)
    • 101 Rezerwowy Pułk Piechoty pod dowództwem ppłk Włodzimierza Hellmanna — koszary (sierpień 1920)
      • 1 kompania z 101 r.pp pod dowództwem ppor. Barskiego (komendant wojskowy garnizonu Przasnysz) — koszary (21 sierpień 1920-listopad 1920)
    • 202 Pułk Piechoty pod dowództwem mjr Modesta Sieranta — koszary (21 sierpień 1920)
• 76 Lidzki Pułk Piechoty pod dowództwem ppłk piech. Edwarda Nowaka — koszary (21 sierpień 1920)
• Syberyjska Brygada Piechoty pod dowództwem płk Kazimierza Rumszy — koszary (21 sierpień 1920)
  • 2 Syberyjski Pułk Piechoty pod dowództwem mjr Józefa Werobeja — koszary (21 sierpień 1920)
• szwadron zapasowy 7 Pułku Ułanów Lubelskich — koszary (1920)
• 7 p.uł — koszary (1921)
• 3 szwadron 7 p.uł — koszary (1921)
• szwadron zapasowy z → 11 Pułku Ułanów Legionowych, który przybył z Garwolina — koszary (1921)
• szwadron techniczny z → 11 p. uł — koszary (1922-1938)
• szwadron ciężkich karabinów maszynowych z → 11 p.uł — koszary (1922-1928)
• 4 szwadron z → 11 p.uł — koszary (1928-1938)
• batalion piechoty z → 13 Pułku Piechoty (II RP) — koszary (1938-1939)
• dowództwo i sztab Mazowieckiej Brygady Kawalerii wchodzącej w skład Armii „Modlin” — koszary ( sierpień/wrzesień 1939)

W pierwszych dniach września 1939 r. pod Przasnyszem ciężkie boje toczyła Mazowiecka Brygada Kawalerii pod dowództwem płk. Jana Karcza.

Zajęcie miasta przez Niemców oznaczało początek ponad pięcioletniej okupacji, stojącej pod znakiem masowych represji i prześladowań. Niemcy włączyli powiat przasnyski do Rzeszy. W okresie okupacji hitlerowskiej w koszarach garnizonu stacjonowały odziały Wermachtu oraz inne niemieckie jednostki, w tym Batalion Piechoty 492 Wymiana, którego zadaniem była tzw. straż nadzorcza w Mchowie, gdzie nadzorowano podczas prac fizycznych jeńców pochodzenia polskiego, francuskiego, radzieckiego, włoskiego i żydowskiego, a także pobliskich mieszkańców wsi, którzy uniknęli wysiedlenia, a znajdowali się na obrzeżach poligonu wojskowego. W garnizonie ulokowano liczne urzędy administracji cywilnej oraz silne struktury policyjne jak tajną policję państwową Gestapo, która miała posterunek przy ul. 3 Maja. Organizacja NSDAP zakwaterowała się w budynku Gimnazjum (obecnie LO). W rejonie garnizonu powstał poligon wojskowy nazywany „Nowy Berlin”. Na lotnisku stacjonowały jednostki lotnicze Luftwaffe z VIII Korpusu Lotniczego (VIII. Fliegerkorps) 2 Floty Powietrznej (Luftflotte 2), natomiast w koszarach jednostki Wehrmachtu.

Jednostki Wehrmachtu w latach 1939-1945

W okresie II wojny światowej w garnizonie Przasnysz kwaterowały w koszarach między innymi następujące jednostki:

• 356 zapasowy batalion piechoty, wojska zamienne (Infantry Battalion 356) — koszary
• 356 zapasowy batalion zmechanizowany, wojska zamienne (Grenadier Battalion 356) — koszary
• 356 szkolny batalion zapasowy (Wymiana Grenadier i szkolenia batalion 356) — koszary
• 492 zapasowy batalion piechoty (Batalion Piechoty 492 Wymiana) — koszary
• Okręgowy Kurs kandydatów na oficerów rezerwy trwający od 3 do 6 miesięcy, szkolono na tych kursach na szczebel kompania, bateria (Wehrkreis ROB Lehrgang Reserve Offizier Bataillon) — koszary
• organ dowodzenia (OK (I) 447) — koszary
• VI Inspektion — koszary

Jednostki Luftwaffe w latach 1939-1944

W czasie II wojny światowej na lotnisku garnizonu Przasnysz miała miejsce duża rotacja jednostek Luftwaffe. Ich pobyt w Przasnyszu uzależniony był od bieżących potrzeb niemieckiego wojska:

• 2 Flota Powietrzna (Luftflotte 2)
  • VIII Korpus Lotniczy (VIII Fliegerkorps) — (1939-1944)
    • dowództwo 2 Pułku Bombowców Nurkujących "Immelmann" z samolotami Messerschmitt Bf 110 (Stab./StG 2 "Immelmann") — lotnisko (czerwiec/lipiec 1941)
    • I Gruppe 2 Pułku Bombowców Nurkujących z samolotami Junkers Ju 87 B (I /StG 2 "Immelmann") — lotnisko (1 czerwca/28 czerwca 1941, 1944)
    • II Gruppe S-Schlacht/Szturmowa z samolotami Messerschmitt Bf 109E (II (Sch)/LG) — lotnisko (czerwiec/lipiec 1941)
    • III Gruppe S-Schlacht/Szturmowa z samolotami Junkers Ju 87R (III.(Sch) /LG 2) — lotnisko (czerwiec/lipiec 1941, 1944)
    • 10 (Sch)/LG 2 z samolotami Henschel Hs 123A — lotnisko (1941, 1943)
    • 906 Eskadra Rozpoznawcza I Korpusu Artylerii Przeciwlotniczej (Aufklärungsstaffel (F) 906 des I. Flakkorps - godłem była głowa kozła na czerwonej tarczy) — lotnisko (czerwiec/lipiec 1941, 1942, 1943)

Jednostki wojskowe poligonu wojskowego „Nowy Berlin” w latach 1939-1945

W rejonie garnizonu Przasnysz na styku trzech powiatów: mławskiego, ciechanowskiego i przasnyskiego, Niemcy utworzyli duży poligon wojskowy. Jego nazwa z niemieckiego brzmiała „Truppenübungsplatz Mielau", czyli „Poligon wojskowy Mława”. Miejsce to nazywano także „Nowym Berlinem”. Poligon miał obszar 597 kilometrów kwadratowych, czyli 59 750 ha. Na tym terenie zbudowano dwa prowizoryczne miasteczka wojskowe. Jedno powstało w Mchowie niedaleko Przasnysza, a drugie znacznie większe w rejonie Nosarzewa i to ostatnie nazywane było ,,Nowym Berlinem". Wybudowano tu ponad 300 baraków (w Mchowie około 100). Obydwa obozy wojskowe mogły zakwaterować około 50 000 żołnierzy. Na poligonie naprawiano czołgi, testowano nowe karabiny i broń przeciwpancerną. Szkoliły się tu głównie jednostki niszczycielskie czołgów. Odbywały się tu kursy, szkolenia i testy pojazdów. W 1944 roku testowano tu Jagdpanther.

Stacjonowały tu przejściowo jednostki SS Galizien, SS Normandie, jednostki Wehrmachtu, jednostki Afrika Korpus i generała Andrieja Własowa. Jednostki Wehrmachtu nadzorowały poligon i były dowożone z koszar garnizonu Przasnysz i Mławy. Koszary garnizonu Przasnysz były także doraźnym miejscem w zakwaterowaniu oraz postoju podczas przegrupowywania 1 Kozackiej Dywizji Kawalerii, dla której 25 września 1943 roku przyszedł rozkaz wymarszu z poligonu^[35]. Dywizja przegrupowała się po trasie Krzywonoś – Grudusk – Ciechanów i po trasie Mchowo – garnizon Przasnysz – Ciechanów – Warszawa. 1 Dywizję Kozacką skierowano do Jugosławii, na obszar położony między Dunajem i Sawą, gdzie walczyła z partyzantami Tito w ramach XV Kozackiego Korpusu Kawalerii SS.

Od listopada 1944 do stycznia 1945 roku w garnizonie Przasnysz i w okolicy operowały:

• Grupa Armii „Mitte”
  • 4 Armii
  • 3 Armii Pancernej
  • 2 Armia (na południu wzdłuż Narwi)
  • korpus pancerny „Gross Deutschland” (odwód)

Podziemie zbrojne w latach 1939-1945

W latach 1939-1945 garnizon Przasnysz był silnym ośrodkiem podziemia wojskowego. Aktywną działalność prowadziły organizacje konspiracyjne i oddziały partyzanckie, głównie AK i NSZ.

Obwód przasnyski ZWZ AK wchodził początkowo w skład inspektoratu IV. Komendantem ZWZ–AK był ppor. Zenon Kiembrowski, zastępcą Władysław Otłowski. Głównym punktem kontaktowym przasnyskiej komendy ZWZ była początkowo Ruda pod Przasnyszem - gospodarstwo rolne landrata, gdzie oficjalnie pracowali Marian Arct i Mieczysław Gutz. Wywiad obwodu przasnyskiego ZWZ położył w swojej pracy silny nacisk na rozpracowanie urządzeń poligonu wojskowego w Mchowie, lotniska wojskowego w Sierakowie, a także stałej obserwacji koszar wojskowych w Przasnyszu^[36].

Z dniem 14 lutego 1942 roku ZWZ został przemianowany w Armię Krajową (AK). Powstały nowe struktury organizacyjne, nastąpiły pewne zmiany na poszczególnych stanowiskach. Obwód przasnyski AK podlegał organizacyjnie pod Warszawę - Północ, Podokrąg „Olsztyn-Tuchola"^[37]. W połowie 1942 roku - w wyniku zdrady - Niemcy przeprowadzili liczne aresztowania członków ZWZ - AK na całym niemalże Północnym Mazowszu. 17 czerwca 1942 roku Niemcy rozstrzelali za miastem 20 zakładników. 17 grudnia 1942 roku, to dzień, który zapisał się jako tragiczna karta z dziejów Garnizonu Przasnysz. W publicznej egzekucji w rynku powieszono 5 członków sztabu Obwodu ZWZ-AK ^[38].

Tuż po zakończeniu II wojny światowej w Przasnyszu ulokowały się radzieckie jednostki wojskowe. Wojska NKWD wkrótce po zajęciu miasta 18 stycznia 1945 roku rozpoczęły masowe aresztowania i deportacje polskich patriotów^[39]. W koszarach zakwaterowała się Radziecka Komenda Wojenna z komórką NKWD^[40].

Jednostki Wojska Radzieckiego 18 styczeń 1945

W styczniu 1945 w garnizonie Przasnysz i w jego rejonie operowały:

• 10 Korpus Pancerny Armii Czerwonej — dowódca gen. mjr wojsk panc. M. Sachno (18 styczeń 1945)
  • 178 B. Panc (18 styczeń 1945)
  • 183 B. Panc (18 styczeń 1945)
  • 186 B. Panc (18 styczeń 1945)
  • 11 Bp. zmot (18 styczeń 1945)
  • 381, 727, 1207 i 1450 papanc (18 styczeń 1945)
  • 705 pal i 1693 paplot. (18 styczeń 1945)

Jednostki Wojska Radzieckiego w latach 1945-1946

• Radziecka Komenda Wojenna — koszary (1945-1946)
  • oddziały NKWD — koszary (1945-1946)

Od 1946 roku garnizon przejęło Wojsko Polskie. Zakwaterowano tu jednostki kawalerii i oddziały Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego: do 1947 roku 3 Pułk Ułanów (LWP), 5 Dywizjon Artylerii Przeciwpancernej (ze składu 1 Warszawskiej Dywizji Kawalerii) i od 1946 roku doraźnie kwaterowały w koszarach wydzielone oddziały z I Brygady Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego do 1951 roku. W 1947 do 1953 roku kwaterowała tu także jednostka piechoty^[41]. W latach 1945-1951 w garnizonie i w okolicach Przasnysza działały liczne oddziały zbrojne antykomunistycznego podziemia.

Jednostki Wojska Polskiego w latach 1946-1951 r.

• 3 Pułk Ułanów (LWP) z (1 Warszawskiej Dywizji Kawalerii) — koszary (1946-1947)
• 5 Dywizjon Artylerii Przeciwpancernej (1 DKaw) z (1 Warszawskiej Dywizji Kawalerii) — koszary (1946-1947)
• oddziały z 1 Brygady Zaporowej KBW — koszary (1946-1948?)
• oddziały z 9 Pułku KBW — koszary, doraźnie w zależności od decyzji operacyjnej Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego (1948-1951)
• oddziały z 1 Mazowieckiej Brygady KBW z Góry Kalwarii (Jw. 4828) – koszary, doraźnie w zależności od decyzji operacyjnej Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego (1948-1951)
• oddziały z Ośrodka Szkoleniowego KBW (Samodzielny Pułk Szkolny KBW w Szczytnie) — koszary, doraźnie od decyzji operacyjnej Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego (1945-1951)
• Komenda Garnizonu^[42] (funkcjonowała w kolejnych latach i przeobrażała się w zależności od dyslokujących jednostek wojskowych) — koszary (1946-1951)
• jednostka piechoty — koszary (1949-1951)

W latach 1952 do 1963 roku stacjonowały w garnizonie bojowe jednostki lotnicze i szkolne Oficerskiej Szkoły Lotniczej nr 5 z Radomia i Dęblina^[43][44] oraz 14 Ośrodek Szkolenia Specjalistów Radiotechnicznych (Jw.2277).

W grudniu 1963 roku został rozformowany 64 Lotniczy Pułk Szkolny (Jw.4844). W 1964 roku obiekty koszarowe garnizonu Przasnysz przejął 2 Ośrodek Radioelektroniczny (Jw. 4420), który został przeniesiony z Wałcza. Lotnisko zostało podporządkowane 103 Pułkowi Lotnictwa Łącznikowego (Jw. 1159) z Nadwiślańskich Jednostek Wojskowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i było lotniskiem zapasowym. Macierzystym miejscem dyslokacji było lotnisko Warszawa-Bemowo.

1 lutego 1967 roku w garnizonie powołany został do życia Powiatowy Sztab Wojskowy (PWsW)^[45] z terytorialnym zasięgiem na miasto i powiat Przasnysz. W tym samym roku powstał 20 Ośrodek Szkolenia Specjalistów Radioelektroniki (Jw. 3832)^[46]. W 1968 roku w garnizonie Przasnysz zafunkcjonował 42 Batalion Łączności Specjalnej (Jw. 4762). 42 Batalion Łączności Specjalnej i Szkoła Podoficerska dysponowały 253 etatami^[47].

W 1974 roku nastąpiło przekształcenie 2 Ośrodka Radioelektronicznego w 2 Pułk Rozpoznania Radioelektronicznego (Jw.4420). W tym samym roku w granicach garnizonu Przasnysz dyslokowała, w związku ze sformowaniem 4 Batalionu Radiotechnicznego, na bazie posterunków radiolokacyjnych: Druchowo, Łaguny, Biała Podlaska i Pacew - 142 krt (Jw. 2471) w Łagunach. W 1975 roku Powiatowy Sztab Wojskowy w Przasnyszu został rozformowany^[48].

19 czerwca 1982 roku odbyła się w garnizonie uroczystość wręczenia dla 20 Ośrodka Szkolenia Specjalistów Radioelektroniki sztandaru wojskowego /po raz pierwszy/, którego fundatorem było społeczeństwo Przasnysza. Aktu wręczenia sztandaru dokonał przedstawiciel ministra Obrony Narodowej, Szef Zarządu II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego płk dr inż. Roman Misztal^[49].

Jednostki w latach 1952-1989

• 35 Batalion Obsługi Lotniska — lotnisko (1951-1963)
• 48 Pułk Lotnictwa Szturmowego — lotnisko, koszary (1952)
• 35 Pułk Lotnictwa Bombowego — lotnisko, koszary (1953)
• 6 Eskadra Pilotażu Przejściowego Oficerskiej Szkoły Lotniczej nr 5 — lotnisko, koszary (1954-1956)
• 9 Eskadra Pilotażu Podstawowego Oficerskiej Szkoły Lotniczej nr 5 — lotnisko, koszary (1954-1958)
• 8 Eskadra Pilotażu Podstawowego Oficerskiej Szkoły Lotniczej nr 5 — lotnisko, koszary (1958)
• kompania z 2 Batalionu Budowlanego — koszary (1955-1957), (1959-1960)
• 14 Ośrodek Szkolenia Specjalistów Radiotechnicznych — koszary (1954-1958)
• 64 Lotniczy Pułk Szkolny — lotnisko, koszary (1958-1963)
• 70 Batalion Lotniczo-Techniczny — lotnisko, koszary (1958-1961)
• 27 Eskadra Lotnictwa Sanitarnego — lotnisko, koszary (1961-1963)
• 2 Ośrodek Radioelektroniczny — koszary (1960-1974)
• 20 Ośrodek Szkolenia Specjalistów Radioelektroniki — koszary (1967-2002)
• 42 Batalion Łączności Specjalnej — koszary (1968-1972)
• 2 Pułk Rozpoznania Radioelektronicznego — koszary (1974-1996)
• Komenda Garnizonu (funkcjonowała w kolejnych latach i przeobrażała się w zależności od dyslokujących jednostek wojskowych) — koszary (1951-1989)
• Powiatowy Sztab Wojskowy (PWsW) — miasto (1967-1975)
• 142 krt ze składu 4 Batalionu Radiotechnicznego — Łaguny/Turowo (1974-2001)

W 1989 roku w związku ze zmianami politycznymi w Polsce zostały wprowadzone zmiany organizacyjne w Siłach Zbrojnych RP. W 1990 roku wszelkie kompetencje w zakresie organizacji i funkcjonowania systemu rozpoznania wojskowego w Siłach Zbrojnych RP przejął Sztab Generalny Wojska Polskiego. Powstał wówczas Zarząd Rozpoznania i Walki Radioelektronicznej (ZRiWR), na którego czele stanął gen. bryg. Józef Chmiel. Zmiany te częściowo przełożyły się na jednostki stacjonujące w garnizonie Przasnysz. 2 Pułk Rozpoznania Radioelektronicznego podlegał dalej operacyjnie pod Zarządu II SG WP, ale bezpośrednio pod zastępcę szefa Zarządu II ds. rozpoznania wojskowego^{[50][51][47][51]}.

W 1991 roku 20 Ośrodek Szkolenia Specjalistów Radioelektroniki zmienił swoją podległość służbową ze Sztabu Generalnego WP na Główny Zarząd Szkolenia Bojowego^[52]. W tym samym roku w garnizonie Przasnysz zafunkcjonował pierwszy kapelan ks. Wojciech Brzozowski^[53]. W 1996 roku 2 PRRel (Jw.4420) przekształcono w 2 Pułk Radioelektroniczny (Jw.4420)^[53].

1 października 2000 roku nastąpiło przejście na nowy etat 2 Pułku Radioelektronicznego^[53]. 28-29 września 2001 roku odbyły się w garnizonie obchody 50 rocznicy utworzenia jednostki. Z tej okazji do Przasnysza przyjechało ponad stu byłych żołnierzy zawodowych służących w garnizonie Przasnysz na przestrzeni pięćdziesięciu lat z pierwszym dowódcą płk Zbigniewem Mrozem na czele^[54].

Z dniem 31 grudnia 2002 roku 2 Pułk Radioelektroniczny^[53] i 20 Ośrodek Szkolenia Specjalistów Radioelektroniki ^[55]zostały rozformowane^[56]stając się solidnym fundamentem do powstania 2 Ośrodka Radioelektronicznego (Jw.5699), który przejął zadania poprzednio realizowane przez te jednostki. Na bazie 2 PReL powstały zasadnicze struktury jednostki, a na bazie 20 POSSRel powstał batalion szkolny. W dniu 1 czerwca 2005 roku 2 ORel został przekazany w podporządkowanie Dowództwa Wojsk Lądowych^[57].

W 2010 roku w garnizonie zafunkcjonowała placówka, przeniesiona z Ciechanowa, Żandarmerii Wojskowej^[57]. W tym samym roku w ramach PKW Afganistan 2 Przasnyski Ośrodek Radioelektroniczny wystawił pododdział prowadzący SIGINT^[57].

16 lipca 2012 roku w 2 Przasnyskim Ośrodku Radioelektronicznym odbyła się uroczystość pożegnania^[58] dotychczasowego dowódcy ośrodka pułkownika Ryszarda Wróbla i przekazania dowodzenia pułkownikowi Witoldowi Łukaszewskiemu.

Od 1 stycznia 2014 roku w wyniku reformy struktur dowodzenia 2 ORel stacjonująca w garnizonie Przasnysz podlega pod Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych.

Jednostki w latach 1989-2015 r.

• 2 Pułk Radioelektroniczny — koszary (1996-2002)
• 20 Ośrodek Szkolenia Specjalistów Radioelektroniki — koszary (1967-2002)

Obecnie w Garnizonie Przasnysz stacjonują następujące jednostki wojskowe i instytucje:

• 2 Ośrodek Radioelektroniczny — koszary (2003 - )
• Nieetatowa komenda garnizonu ze składu osobowego 2 ORel — koszary (2003 - )
• Klub Garnizonowy przy 2 ORel — koszary ul. Makowska 1
• Węzeł Łączności przy 2 ORel — koszary ul. Makowska 1
• Placówka Żandarmerii Wojskowej — koszary ul. Makowska 1 (2010 - )
• Grupa Zabezpieczenia Przasnysz z 26 WOG Zegrze (Jw.4809)^[59] — koszary (2011 - )
• Wojskowa Komenda Uzupełnień — Ciechanów ul. Orylska 6

Garnizonowe różne jednostki, instytucje wojskowe oraz paramilitarne w latach 1899 - 2015

• piekarnia z piecami Wasmunda przy 30 Połtawskim Pułku Piechoty — koszary (1899-1914)
• prochownia przy 30 pp — koszary (1899-1914)
• szpital pułkowy na 84 łóżka przy 30 pp — koszary (1901-1914)
  • oddział zakaźny — koszary (1902-1914)
• Cerkiew Garnizonowa przy 30 pp ( Cerkiew św. Aleksandra Newskiego w Przasnyszu) — koszary (1903-1921)
• męska drużyna harcerska im. księcia Józefa Poniatowskiego na której czele stanął Walerian Charkiewicz — miasto (1920)
• żeńska Drużyna Harcerska im. Królowej Jadwigi z pierwszą drużynową w osobie Aurelii Sadowskiej — miasto (1920)
• komenda placu przy szwadronie zapasowym 7 Pułku Ułanów Lubelskich — koszary (1920-1939)
• ambulans przeglądu koni przy 3 szwadronie ze składu 7 p.uł — koszary (1921-1938)
• spółdzielnia garnizonowa-sklep przy 3 szwadronie ze składu 7 p.uł — koszary (1921-1938)
• strzelnica przy 4 szwadronie z 11 p. uł — koszary (sformowana w 1924, z modernizowana w latach 60., zlikwidowana w 2001)?
• plac hipiczny przy 4 szwadronie z 11 p. uł — koszary (1926-1938)
• straż pożarna przy 4 szwadronie z 11 p. uł — koszary (sformowana w 1924, przeniesiona z 4 szwadronem do Ciechanowa w 1938)
• Związek Rezerwistów RP — miasto, koszary (1931-1939)
• Związek Strzelecki (12 oddziałów i 1344 członków) — miasto, koszary
• Towarzystwo Przyjaciół Strzelca (14 oddziałów i 424 członków) — miasto, koszary
• Towarzystwo Gimnastyczne Sokół — miasto
• organizacja paramilitarna Przysposobienia Wojskowego przy 2 batalionie piechoty z 13pp — koszary (1934-1939)
• Powiatowy Komitet Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego przy 2 batalionie piechoty z 13pp — koszary (1927-1939)
• 1, 9, 11 Bataliony Junackich Hufców Pracy — koszary ( kwaterujące w 1938 - 1939 w koszarach na tzw. leżach zimowych, gdzie w okresie zimowym zostały zorganizowane kursy doszkalające dla Junaków)
• podskokowe lotnisko niemieckie w Sierakowie koło Przasnysza przy jednostkach Luftwaffe — lotnisko (utworzone w 1940, po wojnie wykorzystywane przez polskie jednostki lotnicze, od 2003 lotnisko Aeroklubu Północnego Mazowsza)
• strzelnica niemiecka w Sierakowie przy jednostkach Luftwaffe — lotnisko (utworzona w 1939 po wojnie wykorzystywana przez polskie jednostki lotnicze, zlikwidowana w 1963)
• komenda miasta Przasnysz — miasto (czerwiec 1946-listopad 1946)
• Komenda Garnizonu Przasnysz — koszary (styczeń 1947 - )
• 9 Poligon Lotniczy w Ślubowie Warszawskiego Instytutu Chemicznego w granicach garnizonu Przasnysz — Ślubowo ((1951-1955), od kwietnia 1955 poligon Instytutu Technicznego Wojsk Lotniczych (rozformowany 1991)
• parafia pw. Św. Marcina, ul. Zwycięstwa 202a — miasto (od 1993)???
• Klub Oficerski — koszary (1954), Garnizonowy Klub Oficerski (1958), Klub Garnizonowy (1984)
• Wojskowa Administracja Koszar — koszary (1952-2011)?
• Garnizonowy Węzeł Łączności — (1964 - ) ?
• Straż Przemysłowa zwana Wartą Cywilną — koszary (1964-1971), ochrona jednostki JW. 4420, formacja zmilitaryzowana podlegająca pod MON i MSW
• Garnizonowa Izba Chorych przy 14 OSSR — koszary (utworzona 1955-1958, od 1958 przy 64 ps OSL-4, od 1964 roku przy 2 Orel, od 1974 roku przy 2 PRrel, od 2003 roku przy 2 ORel, w 2008 roku na podstawie zarządzenia nr 13/MON z dnia 13 czerwca 2008 roku w sprawie nadania statutów ambulatoriom z izbą chorych - publicznym zakładom opieki zdrowotnej powstało Ambulatorium z Izbą Chorych - Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Jednostki Wojskowej Nr 5699 w Przasnyszu)
• Garnizonowe Kasyno nr 84 — koszary (1946-2010)
• Internat Garnizonowy — koszary, blok nr 7 (1952 - ), obecnie po modernizacji na bazie dwóch bloków o carskiej zabudowie przy ul. Wojskowa 11
• Wojskowa Agencja Mieszkaniowa Oddział Terenowy — koszary, obecnie ul. Makowska 2, ?
• Wojskowe Zakłady Kwaterunkowe — koszary (1951-19..)?
• Wojskowy Zarząd Kwaterunkowy (WZK) — koszary (1951-1952)?
• port lotniczy z wieżą — lotnisko w Sierakowie koło Przasnysza przy 35 Batalionie Obsługi Lotnisk (utworzony w 1951, wykorzystywany przez polskie jednostki lotnicze, obecnie lotnisko Aeroklubu Północnego Mazowsza)
• Wojskowy Rejonowy Zarząd Kwaterunkowo (WRZK) — koszary (1952-1959)
• Garnizonowa Pralnia i Łaźnia kat. II — koszary (1952-1963), (1964-1974)
• Wojskowy Rejonowy Zarząd Kwaterunkowo-Budowlany (WRZKB) — koszary (1959-1963)
• Bomboskład z magazynami przy 35 plb — Karwacz (1952-1963)
• Wojskowy Rejonowy Ośrodek Weterynaryjny — koszary (sformowany z dniem 1 lipca 1953 r.)?
• przedszkole wojskowe nr 20 — koszary przy jednostkach: od 1958 roku 64 ps OSL-4, od 1964 roku przy 2 Orel, od 1974 roku przy 2 PRrel, od 2003 roku przy 2 ORel (sformowane w 1958 - rozwiązane w 2002)
• kapelan wojskowy — koszary, budynek nr 7 (1993 - )
• placówka Żandarmerii Wojskowej — koszary (2010 - )
• Grupa Rekonstrukcji Historycznej odtwarzająca tradycje 14 Pułku Strzelców Syberyjskich — miasto (utworzona 2011 - )
• Grupa Zabezpieczenia 26 WOG Zegrze — koszary (2011 - )

Powstanie koszar

Budowa koszar w Przasnyszu przypadła na okres intensywnego rozwoju infrastruktury militarnej na terenie Królestwa Polskiego. Korzyści operacyjne na kierunku przeciw niemieckim i austro-węgierskim, zdecydowały, że obszar ten od lat 80. XIX stulecia Rosjanie zaczęli wzmacniać systemem twierdz i garnizonów. Powstanie nowej, przestrzennej bazy koszarowej umożliwiało koncentrację wojsk oraz szybkie przeprowadzenie mobilizacji^[60]. W latach 90. XIX wieku z rozkazu warszawskiego generała gubernatora Józefa Hurki na terenie Warszawskiego Okręgu wojskowego zawiązało się kilka nowych komisji ds. budowy koszar. Były to komisje w Zambrowie, Jabłonnie, Różanie, Pułtusku, Ostrowi, czy wreszcie w Przasnyszu. W październiku 1892 roku z Warszawy do Przasnysza przeniesiono 30 Połtawski Pułk Piechoty. Pułk wchodził w skład 8 Dywizji Piechoty^[61]. Sztab pułku i dwa bataliony zajęły tzw. koszary miejskie w budynkach przygotowanych przez władze Przasnysza. Jeden batalion został zakwaterowany w prywatnych kwaterach. W 1897 roku dwie kompanie pułku połtawskiego w oczekiwaniu na ukończenie budowy koszar zostały zakwaterowane w Ciechanowie, inne dwie ulokowano czasowo w Makowie.

Etapy rozbudowy koszar

Powstała Przasnyska Komisja ds. budowy koszar pod budowę stałego garnizonu wytyczyła teren o powierzchni 90 mórg 122 prętów kwadratowych. Obszar ten przylegał do traktu makowskiego. Zasadniczy okres budowy koszar w Przasnyszu przypada na lata 1897 - 1903. Budynki po wybudowaniu były zasiedlane. W 1899 roku zakończono budowę pierwszego dwupiętrowego koszarowca przeznaczonego dla czterech kompanii. Był to obiekt typu batalionowego. Na każdym piętrze przez środek biegł długi korytarz łączący ogromne, niepodzielone ścianami sale żołnierskie. Ich stropy podpierały arkadowe filary. Pomieszczenia na piętrze, jak i stołówkę na parterze ogrzewano piecami węglowymi systemu Wojnickiego. W 1899 roku do użytku oddano obiekty gospodarcze: magazyny, warsztaty oraz piekarnię (z piecami Wasmunda). Rok później kolejne budynki zajęły dowództwo pułku, kompania szkolna i kompania rzemieślników oraz orkiestry. W 1901 roku zbudowano następny dwupiętrowy budynek typu batalionowego, który zasiedlony został kolejnymi kompanii połtawskiego pułku. W 1903 roku garnizon Przasnysz składał się z czterech dwupiętrowych budynków typu batalionowego oraz z domów mieszkalnych dla kadry oficerskiej^[62]. Ostatecznie wybudowano około 30 budynków (licząc wraz z komórkami), z czego osiem obiektów jednopiętrowych i cztery dwupiętrowe. Przyjmowało się, że garnizon był przeznaczony dla jednego pułku, dlatego nie zaliczano go do dużych^[63]. W 1901 roku na terenie koszar wybudowano szpital pułkowy na 84 łózka. Zajmował jednopiętrowy budynek, położony tuż przy trakcie makowskim ( budynek nr 5). Na parterze szpitala mieściła się izba przyjęć, łaźnia dla nowo przybyłych pacjentów, kuchnia ze stołówką, apteka, sale dla lżej chorych, a także mieszkania lekarza, felczera i dozorcy. Natomiast na pierwszym piętrze znajdowały się sale chorych mieszczące od 4 do 10 osób, łazienki oraz sala operacyjna. Łaźnię i pralnię umieszczono w oddzielnym budynku. W 1902 roku w szpitalu został utworzony oddział zakaźny^[64].

Walory architektoniczno - historyczne kompleksu koszarowego garnizonu

Koszary w Przasnyszu charakteryzuje regularny, niemal geometryczny układ. Do chwili obecnej czytelny jest podział przestrzeni garnizonowej na trzy zasadnicze części: reprezentacyjną, mieszkalno-koszarową i szkoleniową jednostki wraz z budynkami i portem lotniczym na lotnisku koło Sierakowa. Oprócz powstałych nowych bloków w 1956 roku i 1960 roku pozostałe były dawnymi budynkami koszar carskich wzniesionych z charakterystycznej czerwonej cegły. Charakteryzował je regularny, niemal geometryczny układ. Charakterystyka koszar w Przasnyszu wynikała z tożsamości narodowej architektury Rosjan. Z zewnątrz przasnyskie koszary były pokryte podwójnie wypalaną licówką. Niezwykle wytrzymała czerwona cegła umożliwiała wykonanie misternych detali architektonicznych. Nie bez znaczenia były nawiązania do nurtu ludowego, jak i starocerkiewnego. Stąd funkcjonalne z założenia budynki posiadały bogaty program dekoracyjny. Starannie wykonane łuki odcinkowe otworów okiennych i drzwiowych. Lizeny, boniowanie, uskokowy gzyms okapowy - to tylko niektóre elementy wystroju koszar. Wskazać należy, że wszystkie budynki koszarowe, gospodarcze i magazynowe w Przasnyszu wspierały się na kamiennej ławie fundamentowej. Jej górną część na poziomie gruntu tworzyły starannie uformowane granitowe ciosy wykonane z głazów narzutowych - skandynawskiego granitu, który przyniósł do nas lodowiec. Granit nie nasiąka, może "nogami stać" w wodzie, a mur na nim postawiony nie podciąga wody. Jest to cecha charakterystyczna rosyjskiego budownictwa garnizonowego. Do tej pory widać zachowany autentyczny układ przestrzenny niektórych wnętrz koszarowych. Zwracają uwagę ponad stuletnie ciągi komunikacyjne z łukami, oryginalne belkowe sklepienia sal żołnierskich. Wszystkie budynki pokryto dachami dwu – i czterospadowymi z regularnie rozmieszczonymi półkolistymi okienkami, które nazywane są jako tzw. „wole oczy”. Jest to kolejny specyficzny element rosyjskiego budownictwa garnizonowego. Dachy wraz z niezwykle ozdobnymi kominami stanowiły rodzaj piątej elewacji. Struktura wiązań dachowych była najczęściej mieszana. Mianowicie były tu odmiany więźby krokwiowo - za strzałowej i płatowiowej. Na belkach zachowała się numeracja z epoki wycięta przez cieśli.

W przeciągu minionych ponad 110 lat koszary garnizonu Przasnysz zmieniały swoją infrastrukturę w zależności od stacjonujących tutaj jednostek oraz historycznych okoliczności. Działania wojenne powodowały zniszczenia i wymuszało to dla kolejnych stacjonujących jednostek przeprowadzanie remontów. Budowano także nowe budynki. W latach 50/60-tych wybudowano budynki dwupiętrowe: 26, 27, 28, 41, 42. Carskie koszarowce modernizowano, które w latach 60-tych zostały otynkowane i cechy charakterystyczne elewacji zostały częściowo zatarte. W związku z tym zabiegiem utracono inskrypcje wyryte na murach przez wartowników z różnych epok. Był to element obyczajowości żołnierskiej, która znalazła się w sferze zainteresowań socjologów i historyków. Wiele budynków gospodarczych w latach 80/90-tych zostało rozebranych (komórki przed blokami carskimi nr 1,2,3).

Przykoszarowy plac ćwiczeń, prochownia, magazyny, lotnisko, strzelnice, bomboskład

W okresie stacjonowania 30 Połtawskiego Pułku Piechoty została zorganizowana na terenie koszar prochownia i magazyny amunicyjne oraz magazyny broni. Powstał także przykoszarowy plac ćwiczeń, który zmieniał swoje oblicze wraz z przebywającymi w koszarach danymi oddziałami wojskowymi. W latach 20-tych została wybudowana strzelnica przez szwadrony z 7 Pułku Ułanów, która została umiejscowiona za kompleksem koszarowym. Była modernizowana w latach i wykorzystywana przez wojsko polskie, organizacje paramilitarne, a w okresie II wojny światowej przez niemieckie jednostki stacjonujące w garnizonie. W 1939 roku i 1940 roku została wybudowana strzelnica bezpośrednio przy lotnisku w Sierakowie przez Luftwaffe.

W 1939 roku Niemcy podchwycili zamysł budowy lotniska za Przasnyszem w okolicy Sierakowa i Karwacza. Niemcy przygotowywali się do wojny z ZSRR. Rozpoczęli w 1940 roku prace przy budowie lotniska polowego. Tymczasowo zostało zorganizowany doraźne polowe zgrupowanie w okolicy Sierakowa. Następnie doprowadzili linię kolejową z Przasnysza do lotniska. Zbudowali rampę rozładunkową, postawili kilka baraków na budynki koszarowe dla kadry i obsługi lotniska. Zbudowali trawiasty pas startowy i stanowiska postojowe dla samolotów. W czerwcu 1941 roku podczas przygotowania do operacji "Barbarossa" oraz w początkowym okresie jej rozwijania lotnisko Przasnysz (Praschnitz) było tzw. lotniskiem pod skokowym dla jednostek Luftwaffe. Było wykorzystane do końca 1944 roku. W okresie powojennym lotnisko było wykorzystywane przez jednostki lotnicze LWP. W 1951 roku wybudowano port lotniczy z wieżą. W latach 1951-1963 celem zabezpieczenia stacjonujących na lotnisku jednostek lotniczych zafunkcjonował 35 Batalion Obsługi Lotnisk (JW 2046). W latach 50-tych położono nowe torowisko dla torów wąskotorowych, w miejscu poprzedniego wybudowanego przez Niemców, celem transportu lotniczego paliwa dla jednostek lotniczych stacjonujących w garnizonie. Od węzła stacji towarowej kolejki wąskotorowej, który znajdował się na końcu jednostki lotniczej przy ulicy Makowskiej, dowożono cysternami paliwo lotnicze do bocznicy znajdującej się na terenie jednostki lotniczej. Tory przechodziły przez ulicę Makowską, dalej przez otwieraną bramę wzdłuż ogrodzenia dochodziły do drugiej bramy jednostki, a potem na wysokości strzelnicy było odgałęzienie torów w prawo wiodące bezpośrednio na lotnisko. Paliwo tankowano do zbiorników podziemnych i naziemnych na obiekcie MPS-u, skąd następnie pompowano paliwo lotnicze do specjalnych cystern z dystrybutorami paliwa MZ-51M, które były montowane na samochodach GAZ-51M/Lublin-51 - nazywano je BZ-kami lub "benzyniarkami". Dostarczano paliwo lotnicze typu PSM-1 lub PSM-2. W związku z rozformowaniem 64 lpsz w grudniu 1963 roku obiekty na lotnisku przejął 103 Pułk Lotnictwa Łącznikowego Nadwiślańskich Jednostek Wojskowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (JW 1159) i było lotniskiem zapasowym. Macierzystym miejscem dyslokacji pułku było lotnisko Warszawa-Bemowo. Na lotnisku w Sierakowie były magazyny ze sprzętem i w związku z tym była pełniona służba wartownicza ze składu 103 Pułku Lotniczego do lat 90-tych. Pierwsze pomysły o zagospodarowaniu przasnyskiego lotniska opuszczonego przez 64 Lotniczy Pułk Szkolny, pojawiły się 20 kwietnia 2002 roku na oficjalnym zebraniu sympatyków lotnictwa (inicjatorów powstania aeroklubu). Uroczyste otwarcie Aeroklubu nastąpiło 3 maja 2003 roku, a poświęcenia lotniska dokonał Prymas Polski Józef Glemp. Z wizytą na lotnisko przybył również Premier Leszek Miller. W czerwcu 2003 roku rozpoczęto pierwsze szkolenia szybowcowe, do których przystąpiło 20 przyszłych adeptów latania. Sprzęt do latania pozyskano dzięki pomocy Aeroklubu Polskiego. Pierwszy sprowadzono dwumiejscowy szybowiec szkolny PZL KR-03 Puchatek. W czerwcu 2011 roku odbyła się wizyta wicepremiera Waldemara Pawlaka oraz wizyta Biskupa Diecezji Płockiej Romana Marcinkowskiego, połączona z oficjalnym otwarciem Przasnyskiej Strefy Gospodarczej - wrzesień 2012 rok. ^{[65] [66][67]}. Było to i jest lotnisko trawiaste, położone 1 km. na wschód od Przasnysza z pasem samolotowym na kierunku 115 / 295 o długości 800 m. Wysokość lotniska: 117 m AMSL. Powierzchnia ponad 300 ha.^[68].

W latach 50-tych za czasów 35 Pułku Lotnictwa Bombowego^[69] (JW 2942) za lotniskiem w karwackim lesie został oddany obiekt tzw. bomboskład. Teren był ogrodzony podwójnym płotem z drutu kolczastego, gdzie znajdował się budynek, w którym mieścił się magazyn broni podręcznej, wartownia, dyżurka oraz specjalne magazyny przygotowane do przechowywania bomb lotniczych i amunicji dla samolotów. Do lotniska i bomboskładu biegła droga utwardzona, z czasem asfaltowa od Przasnysza i w bok do portu lotniska. Droga główna na wysokości portu lotniczego wiodła dalej w kierunku Karwacza. Obecnie teren byłego bomboskładu jest terenem nadleśnictwa przasnyskiego^[70].

Jednostki wojskowe nr 4844, 4420 i 5699 w Przasnyszu posiadały niegdyś przedszkole dla podopiecznych żołnierzy i pracowników cywilnych – Przedszkole Wojskowe nr 20. Zostało ono zlikwidowanie w 2002 roku. zarządzeniem nr 12/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 1 czerwca 2002 roku^[71].

Początek okresu stałego stacjonowania wojska w Przasnyszu zafunkcjonował w czasie zaboru pruskiego, kiedy to na przełomie XVIII i XIX wieku stacjonowały regimenty dragońskie. W okresie powstania listopadowego i po nim w garnizonie kwaterował 22 Niżegorodzki Pułk Piechoty. W 1897 roku rozpoczęła się budowa autonomicznego miasta garnizonowego, która trwała do 1907 rok. Powstał kompleks koszarowy z budynkami o zabudowie carskiej i od tego czasu kwaterowały w garnizonie wojska rosyjskie. Stały garnizon w Przasnyszu władze rosyjskie ostatecznie osadziły po zakończeniu budowy koszar dla wojsk rosyjskich w 1903 roku. Dowódcą garnizonu był zwyczajowo dowódca oddziału przebywającego w mieście i był nim od 1903 roku ppłk Madritow, jednocześnie dowódca 30 Połtawskiego Pułku Piechoty. Wybrani dowódcy garnizonu:

Monarchia Królestwa Prus

• gen. Roquette — jednocześnie d-ca pułku dragonów (1806)

Księstwo Warszawskie

• gen. Guyot' — jednocześnie d-ca kawalerii z IV korpusu Soult'a (1806-1807)
• Napoleon Bonaparte — jednocześnie d-ca wojsk napoleońskich (1807)

Królestwo Polskie

• major Aleksander Kamiński — jednocześnie d-ca szwadronu kawalerii Orła Białego działający w garnizonie Przasnysz i w jego rejonie (styczeń/luty 1831)
• gen. Jan Nepomucen Umiński — d-ca oddziałów powstańczych, wspierający szwadron kawalerii Orła Białego działający w garnizonie Przasnysz i w jego rejonie (1831)

Okupacja rosyjska

• płk. Goriełow — jednocześnie d-ca 22 Niżegorodzkiego Pułku Piechoty z → 6 Dywizji Piechoty Imperium Rosyjskiego (1863)
• ppłk Madritow — jednocześnie d-ca 30 Połtawskiego Pułku Piechoty z → 8 Dywizji Piechoty Imperium Rosyjskiego| (1899-1909)
• generał major Czanyszew — jednocześnie d-ca 1 Brygady Piechoty z → 6 Dywizji Piechoty Imperium Rosyjskiego (1909-1911)
• płk Dawatura — jednocześnie d-ca 6 Pułku Kozaków Dońskich z → 6 Dywizji Kawalerii Imperium Rosyjskiego (1911-luty 1914)

Okupacja rosyjska i niemiecka

Działania wojenne prowadzone w roku 1914 i 1915 roku przez najeżdżające garnizon Przasnysz wojska rosyjskie i niemieckie powodowały częstą i doraźną zmianę dowódcy w garnizonie:

• płk Ryżkow — jednocześnie d-ca 6 Dońskiego Pułku Kozaków (luty 1914-sierpień 1914)
• generał piechoty Kiprian Antonowicz Kondratowicz — jednocześnie d-ca 23 Korpusu Armijnego Imperium Rosyjskiego, który walczył z wojskami niemieckimi, kwaterował wraz ze sztabem w Przasnyszu (6 września 1914)?
• gen. Siergiej Scheidemann — jednocześnie d-ca 4 Armii wojsk rosyjskich w walkach pod Przasnyszem (18 września 1914)?
• gen. von Wernitz — jednocześnie d-ca dywizji wojsk niemieckich w walkach pod Przasnyszem (18 września 1914)
• gen. Ernst Erdmann Karl August Theodor von Zastrow ? — jednocześnie d-ca Korpusu wojsk niemieckich w walkach pod Przasnyszem (3 grudnia 1914)
• gen. piechoty M. P. Jerofiejew — jednocześnie d-ca 1 Turkiestańskiego Korpusu Armijnego wojsk rosyjskich wraz ze sztabem kwateruje w Przasnyszu (4 grudnia 1914-21 grudnia 1914)?
• płk. Barybin — jednocześnie d-ca 63 Dywizji Piechoty Imperium Rosyjskiego (22 grudnia 1914-23 luty 1915)
• gen. Max von Gallwitz — jednocześnie d-ca grupy armijnej w walkach pod i w garnizonie Przasnysz (luty 1915)
• płk. Barybin — jednocześnie d-ca 63 DP IR, d-ca obrony garnizonu Przasnysz (21-24 lutego 1915)
• gen. von Wernitz – jednocześnie d-ca dywizji piechoty z korpusu → Zastrowa, zdobycie Przasnysza (24 luty 1915)
• gen. Kurt von Morgen — jednocześnie d-ca 1 Korpusu Rezerwowego wojsk niemieckich, ze sztabem kwateruje w Przasnyszu (25 luty 1915)
• gen. N.A. Trietiakow — jednocześnie d-ca 4 Dywizji Syberyjskiej w walkach o odbicie Przasnysza i jego zdobycie (27 luty 1915-lipiec 1915)
• gen. Zorakowski — jednocześnie d-ca 11 Dywizji Syberyjskiej w walkach pod Przasnyszem (lipiec 1915) ?
• gen. Breugel — jednocześnie d-ca 86 Dywizji Piechoty w walkach z wojskami rosyjskimi, zdobycie Przasnysza (14 lipca 1915) ?
• feldmarszałek Paul von Hindenburg — jednocześnie d-ca wojsk niemieckich w walkach pod i o garnizon Przasnysz (15 lipca 1915)

Okupacja niemiecka

• hpt. Fritz Watter — jednocześnie d-ca niemieckiego garnizonu Przasnysz w skład którego wchodzili starsi żołnierze „Landwehry", którzy przybyli z frontu na odpoczynek, 250 żołnierzy ( 1917-11 listopada 1918)

II Rzeczpospolita

• por. Kazimierz Sokolnicki — pierwszy dowódca garnizonu Wojska Polskiego w Przasnyszu;wcześniej podporucznik przasnyskiego POW, dowodził akcją w koszarach (11 listopada 1918),
• Józef Holnicki-Szulc — komendant policji oraz komendant koszar garnizonu Przasnysz (12 listopada 1918-7 sierpnia 1920),

Okupacja sowiecka

• D(i)mitrijewicz Gaj — tymczasowy najeźdźca, dowódca 3 Korpusu Jazdy Gaja (RFSRR) (7 sierpnia 1920-21 sierpnia 1920)

II Rzeczpospolita

• ppłk Adam Koc (1891-1969) — dowódca garnizonu WP w Przasnyszu, jednocześnie d-ca Dywizji Ochotniczej (21 sierpnia 1920)
• ppłk Włodzimierz Hellmann — dowódca garnizonu Wojska Polskiego II RP w Przasnyszu, jednocześnie d-ca 101pp ze składu Dywizji Ochotniczej (22 sierpnia 1920)
• ppor. Jan Barski — dowódca garnizonu WP w Przasnyszu, jednocześnie komendant wojskowy ze 101pp (23 sierpnia 1920-październik 1920)
• mjr Jerzy Śwerszcz-Pytlewski — dowódca garnizonu WP w Przasnyszu, jednocześnie d-ca szwadronu zapasowego z 7 p.uł (październik 1920-listopad 1920)
• mjr Zygmunt Piasecki (1893-1954) — dowódca garnizonu WP w Przasnyszu, jednocześnie d-ca 7 p.uł (kwiecień 1921-21 czerwca 1921)
• rtm. Witold Gorzechowski — dowódca garnizonu WP w Przasnyszu, jednocześnie d-ca 3 szwadronu z 7 p.uł (czerwiec 1921-wrzesień 1921)
• rtm. Stanisław Królicki — dowódca garnizonu WP w Przasnyszu, jednocześnie d-ca szwadronu technicznego (gospodarczy) z 11 p.uł (1921-1928)
• rtm. Jan Dworakowski — dowódca garnizonu WP w Przasnyszu, jednocześnie d-ca 4 szwadronu z 11 p.uł (1928-listopad 1932)
• rtm. Stefan Mosiński — dowódca garnizonu WP w Przasnyszu, jednocześnie d-ca 4 szwadronu z 11 p.uł (1932-1936)
• rtm. Franciszek Wrzosek — dowódca garnizonu WP w Przasnyszu, jednocześnie d-ca 4 szwadronu z 11 p.uł (1936-listopad 1938)
• por. K. Zięba — dowódca garnizonu WP w Przasnyszu, jednocześnie d-ca bp z 13pp., którego dowództwo i większość pułku stacjonowało w garnizonie Pułtusk (listopad 1938-1 września 1939)
• płk. dypl. Jan Karcz (1892-1943) — dowódca garnizonu WP w Przasnyszu, jednocześnie d-ca Mazowieckiej Brygady Kawalerii ( koniec sierpnia-wrzesień 1939)

II wojna światowa - okupacja niemiecka

• Oberst Heinrich Rauch — Fliegevhorst, Kommandantur E 35/XI Praschnitz (1939-1942)
• od 1942r. do 1945r. okres nieznany (d-ca niemiecki)

Rzeczpospolita Polska

• od 1945r. do 1946r. okres nieznany (d-ca radziecki)
• mjr Edward Witkowski — jednocześnie d-ca 3 p.uł (1946)
• płk Bogumił Szumski (1896-1957) — jednocześnie d-ca 3 p.uł (1946)
• ppłk Leon Lisowski — jednocześnie ostatni d-ca 3 p.uł (1947)
• od 1947r. do 1949r. okres nieznany ( d-cy jednostek Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego) (1949)
• mjr Edward Suchy — jednocześnie d-ca I Brygady KBW (1949)
• mjr Michał Kubaszek — jednocześnie d-ca I Brygady KBW (1950-1951)
• ppłk pil. Jan Akinszyn — jednocześnie d-ca 48 pls (1951-1953)

Polska Rzeczpospolita Ludowa

• mjr pil. Kazimierz Wierzbicki — dowódca garnizonu w Przasnyszu Sił Zbrojnych Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, jednocześnie d-ca 35 plb (1953-1954)
• mjr pil. Kazimierz Ciepiela (1923-2003) — dowódca garnizonu w Przasnyszu SZ PRL, jednocześnie d-ca 9 epp OSL-5 (1954-1955)
• kpt. pil. Aleksander Topolnicki — dowódca garnizonu w Przasnyszu SZ PRL, jednocześnie d-ca 9 epp OSL-5 (1955)
• kpt. Jan Sienkiel — dowódca garnizonu w Przasnyszu SZ PRL, jednocześnie d-ca 14 0SSR (styczeń 1956-czerwiec 1956)
• kpt. Józef Lemieszek — dowódca garnizonu w Przasnyszu SZ PRL, jednocześnie d-ca 14 0SSR (1956)
• kpt. Jan Sienkiel — dowódca garnizonu w Przasnyszu SZ PRL, jednocześnie d-ca 14 OSSR (1956-1957)
• mjr Stefan Tkaczyk — dowódca garnizonu w Przasnyszu SZ PRL, jednocześnie d-ca 14 0SSR (1957-1958)
• kpt. pil. Leszek Jaworski (1928-2011) — dowódca garnizonu w Przasnyszu SZ PRL, jednocześnie d-ca 9 epp OSL-5 (luty 1958)
• kpt. pil. Bolesław Andrychowski (1922-1991) — dowódca garnizonu w Przasnyszu SZ PRL, jednocześnie d-ca 64 ps OSL-4 (luty 1958-lipiec 1958)
• mjr pil. Kazimierz Ciepiela (1923-2003) — dowódca garnizonu w Przasnyszu Przasnyszu SZ PRL, jednocześnie d-ca 64 ps OSL-4 (1958-1960)
• mjr pil. Bolesław Andrychowski (1922-1991) — dowódca garnizonu w Przasnyszu SZ PRL, jednocześnie d-ca 64 ps OSL-4 (1960-1963)
• mjr pil. Leszek Jaworski (1928-2011) — dowódca garnizonu w Przasnyszu SZ PRL, jednocześnie d-ca 64 ps OSL-4 (1963-1964)
• płk dypl. Zbigniew Mróz — dowódca garnizonu w Przasnyszu SZ PRL, jednocześnie d-ca 2 Ośrodka Radioelektronicznego (1964-1968)
• płk dypl. Lechosław Klisowski — dowódca garnizonu w Przasnyszu SZ PRL, jednocześnie d-ca 2 ORel (1968-1970)

• płk Władysław Urbański — dowódca garnizonu w Przasnyszu SZ PRL, jednocześnie d-ca 2 ORel (1970-1975)
• płk dypl. Paweł Marciniak — dowódca garnizonu w Przasnyszu SZ PRL, jednocześnie d-ca 2 PRrel (1975-1978)
• płk dypl. Marian Szklarek — dowódca garnizonu w Przasnyszu SZ PRL, jednocześnie d-ca 2 PRrel (1978-1984)
• płk dypl. Mieczysław Rak — dowódca garnizonu w Przasnyszu SZ PRL, jednocześnie d-ca 2 PRrel do (1984-1988)
• płk dypl. Stanisław Krzyżanowski — dowódca garnizonu w Przasnyszu SZ PRL , jednocześnie d-ca 2 PRrel (1988-1989)

III Rzeczpospolita

• płk dypl. Stanisław Krzyżanowski — dowódca garnizonu WP w Przasnyszu, jednocześnie d-ca 2 PRrel (1989-1996)
• płk dypl. Stanisław Krzyżanowski — dowódca garnizonu WP w Przasnyszu, jednocześnie d-ca 2 Pułku Radioelektronicznego (1996-2002)
• płk dypl. Waldemar Trochimiuk — dowódca garnizonu WP w Przasnyszu, jednocześnie d-ca 2 ORel do (2003-2006)
• ppłk Stanisław Zasada — czasowo pełniący obowiązki dowódcy garnizonu WP w Przasnyszu, jednocześnie d-ca 2 ORel (2006)
• płk dypl. Ryszard Wróbel — dowódca garnizonu WP w Przasnyszu, jednocześnie d-ca 2 ORel (2006-2012)
• płk dypl. Witold Łukaszewski — dowódca garnizonu WP w Przasnyszu, jednocześnie d-ca 2 ORel (2012 - 2015)
• ppłk Stanisław Zasada — czasowo pełniący obowiązki dowódcy garnizonu WP w Przasnyszu, jednocześnie d-ca 2 ORel (2015)

• ks. płk. Szymon Cebula — duchowny i spowiednik wojsk powstańczych (1863)
• ojciec Aleksander Wieszczezierskij — duchowny Połtawskiego Pułku Piechoty (1899-1906)
• ojciec Władimir Nikonowicz - duchowny 30 pp (1906-1914)
• pastor administrator A. Fachman — sprawował opiekę duszpasterską w garnizonie przyjeżdżając z kantoratu ewangelickiego z Mławy (1917-1920)
• pastor administrator Robert Nitschman — sprawował opiekę duszpasterską w garnizonie przyjeżdżając z kantoratu ewangelickiego z Mławy (1921-1933)
• pastor administrator F. Arlt — sprawował opiekę duszpasterską w garnizonie przyjeżdżając z kantoratu ewangelickiego z Mławy (1933-1939)
• reb Mendel Lewkowicz — rabin sprawujący opiekę duszpasterską wśród starozakonnych kahału przasnyskiego (1918-1924)
• reb M. Sokołower — rabin chorzelski sprawujący przez kilka tygodni po śmierci Mendela Lewkowicza opiekę duszpasterską wśród starozakonnych kahału przasnyskiego (1924-1924)
• reb Icchak Parzęczewski — rabin sprawujący opiekę duszpasterską wśród starozakonnych kahału przasnyskiego (1924-1940)
• ks. proboszcz dziekan Stanisław Czapliński (ksiądz) — proboszcz i dziekan przasnyski w garnizonie (1877-1914)
• ks. proboszcz dziekan Józef Piekut^[72] — duchowy opiekun i przywódca przasnyszan w okresie wojen o ich miasto w latach 1914-1915, 1920 i w okresie okupacji 1939 - 1945 (1914-1946)
• ks. Pierzchalski — sprawował opiekę duszpasterską w garnizonie (1917-1928?)
• ks. Kazimierz Gwiazda — wikariusz przasnyski od 1934 do końca II wojny światowej wspomagał w pracy duszpasterskiej ks. Józefa Piekuta
• ks. prałat Sccipio del Campo — (1921)
• ks. kapelan rtm. Aleksander Wielgolaski — sprawujący opiekę duszpasterską w 4 szwadronie stacjonującym w garnizonie Przasnysz, kapelan 11 Pułku Ułanów (1928-1938)
• ks. proboszcz Tadeusz Niestępski — sprawował opiekę duszpasterską w garnizonie (1989-1992)
• ks. kpt. Wojciech Brzozowski — kapelan (992-1994)
• ks. proboszcz Tadeusz Niestępski — sprawował opiekę duszpasterską w garnizonie (1994-1997)
• ks. proboszcz Franciszek Różański — sprawował opiekę duszpasterską w garnizonie (1997-1999)
• ks. proboszcz Romuald Ciesielski — sprawował opiekę duszpasterską w garnizonie (1999-2006)
• ks. mjr Marek Wojnowski — kapelan (2006-2011)
• ks. kapelan kpt. Michał Zieliński — kapelan (2012-obecnie)

W garnizonie Przasnysz od 2010 roku funkcjonuje placówka Żandarmerii Wojskowej przy ul. Makowskiej 1. Obejmuje swoją właściwością powiaty: ciechanowski, mławski, pułtuski, przasnyski, sierpecki, makowski^[73].

Wojskowa Komenda Uzupełnień w Ciechanowie funkcjonuje w rejonie garnizonu Przasnysz i podlega Wojewódzkiemu Sztabowi Wojskowemu w Warszawie. Komendant placówki - st. chor. szt. Paweł Zembrzycki.

Z początkiem roku 1919 powstała w Ciechanowie pierwsza Komenda Uzupełnień i mieściła się w budynku przy ulicy Warszawskiej. Tu powołano pierwszy rocznik podlegający wezwaniu do pełnienia czynnej służby wojskowej. Działo się to w chwili rozpoczęcia Wojny polsko-bolszewickiej, która w roku następnym była także na ziemi ciechanowskiej. Po Bitwie warszawskiej 1920, której ważnymi wydarzeniami była likwidacja sztabu 4 Armii wraz ze zniszczeniem radiostacji w decydujących dniach bitwy oraz zwycięska bitwa polskiej 5 Armii gen. Władysława Sikorskiego pod Sarnową Górą następuje ponowne odtworzenie polskiej administracji w Ciechanowie. W koszarach, do których został przeniesiony na cały okres dwudziestolecia międzywojennego 11 Pułk Ułanów Legionowych im. Marszałka Edwarda Rydza Śmigłego działała Rejonowa Komenda Uzupełnień. W 1938 roku został wybudowany nowy budynek dla RKU na ul. Orylskiej 6 gdzie do chwili obecnej znajduje się WKU. Powyższe organy wzięły czynny udział w sprawnie przeprowadzonej pod koniec sierpnia 1939 roku mobilizacji oddziałów 8 Dywizji Piechoty i Mazowieckiej Brygady Kawalerii oraz jednostek na ich bazie formowanych. Pod koniec II wojny światowej administracja wojskowa znów wraca do Ciechanowa.

Zgodnie z Rozkazem Naczelnego Dowództwa WP z dnia 20 stycznia 1945 r. powołano Rejonową Komendę Uzupełnień (RKU) w Ciechanowie obejmująca swym działaniem powiaty: ciechanowski, makowski, przasnyski, pułtuski.

Z dniem 1 lipca 2004 roku na podstawie Rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z 31 marca 2004 roku w sprawie wojewódzkich sztabów wojskowych i wojskowych komend uzupełnień nastąpiła restrukturyzacja terenowych oddziałów administracji wojskowej. Zlikwidowano Wojskową Komendę Uzupełnień w Mławie. Zmieniono administrowany przez Wojskową Komendę Uzupełnień w Ciechanowie teren, w skład którego weszły powiaty: ciechanowski, płoński, mławski, żuromiński. Obecnie WKU w Ciechanowie jest przy ulicy Orylskiej 6. Od 2015 roku szefem WKU jest podpułkownik Krzysztof Futyma, przed nim był ppłk mgr inż. Dariusz Kosakowski.

•  Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Przasnyszem.

• TPZP, Muzeum Historyczne w Przasnyszu, JW 5699,: Tradycje Niepodległościowe na Północnym Mazowszu w W IX I XX WIEKU. Przasnysz: Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Przasnyskiej, Forteca, 2003. ISBN 83-917719-1-2.{{Cytuj książkę}} Nieznane pola: 1.Sprawdź autora:1. Brak numerów stron w książce
• Radosław Waleszczak [red]: Przasnysz i powiat przasnyski w latach 1866 - 1939 Zarys dziejów. Przasnysz: Rada Miejska w Przasnyszu, 1999. ISBN 83-911209-0-2.{{Cytuj książkę}} Nieznane pola: 1. Brak numerów stron w książce
• Aleksander Drwęcki[red.]: Monografia Publicznej Szkoły Podstawowej nr 1 w Przasnyszu 1918 - 1998. Przasnysz: Publiczna Szkoła Podstawowa nr 1 w Przasnyszu, Ostrołęckie Towarzystwo naukowe im. Adama Chętnika. ISBN 83-86122-36-6.{{Cytuj książkę}} Nieznane pola: 1 oraz 2. Brak numerów stron w książce
• Krause Werner H., Kozacy i Wehrmacht, 2006, wyd. Libron, ISBN 83-605-4707-6
• Misjonarze i barbarzyńcy. Opowieści o codziennym życiu przasnyskiego ogólniaka w latach 1923-2005, red. Mariusz Bondarczuk, Przasnysz 2006, wyd. Wydawnictwo Mazowieckie, ISBN 83-900940-4-5
• Ryszard Juszkiewicz, Czas cierpień, walk i bohaterstwa. Powiat przasnyski w latach 1939-1945, Przasnysz 1993, wyd. Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Przasnyskiej, ISBN 83-900940-2-9
• Jarosław Chorzępa, Przasnysz luty 1915. Najciekawsza bitwa I Wojny Światowej, Wydawnictwo "Forteca", Przasnysz 2008, ISBN 83-922920-4-0
• 85 lat na szlaku wielkiej przygody. Historia ZHP na ziemi przasnyskiej, Przasnysz 2002 (praca zbiorowa pod red. Tadeusza Siółkowskiego), ISBN 83-913873-4-8
• Wojciech Łukaszewski, Działalność niepodległościowego podziemia zbrojnego w powiecie przasnyskim 1945-1951 [w:] Studia Mazowieckie, Pułtusk 2007, wyd. Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku
• Aleksander Drwęcki[red.]: Monografia Publicznej Szkoły Podstawowej nr 1 w Przasnyszu 1918 - 1998. Przasnysz: Publiczna Szkoła Podstawowa nr 1 w Przasnyszu, Ostrołęckie Towarzystwo naukowe im. Adama Chętnika. ISBN 83-86122-36-6.{{Cytuj książkę}} Nieznane pola: 1 oraz 2. Brak numerów stron w książce
• Sławomir Cenckiewicz[red.]: Długie ramię Moskwy, Wywiad wojskowy Polski Ludowej 1943 – 1991( wprowadzenie do syntezy). Poznań. ISBN 978-83-7506-875-7.{{Cytuj książkę}} Nieznane pola: 1, 2 oraz 3. Brak numerów stron w książce
• Wielka Księga Kawalerii Polskiej 1918-1939r. 11 Pułk Ułanów, Edipresse Polska S.A., Warszawa 2012, ISBN 978-83-7769-349-4
• Wielka Księga Kawalerii Polskiej 1918-1939r. 7 Pułk Ułanów, Edipresse Polska S.A., Warszawa 2012, ISBN 978-83-7769-269-1
• Alfred Borkowski, Przasnyskie portrety. Część pierwsza, Przasnysz 2004, Związek Literatów Polskich Oddział w Ciechanowie i Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Przasnyskiej, s. 98-101, ISBN 83-89408-06-6
• Piotr Kaszubowski, O dobrym pasterzu, „Ziemia Przasnyska” 1993, nr 11, s. 4
• Saturnin Wierzbicki, Byli naszymi duszpasterzami. Kapłani Kościoła Płockiego zmarli w latach 1901-2005, Płock 2005, s. 128, ISBN 83-89625-47-4
• Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego. W: Tadeusz Paweł Rutkowski: Encyklopedia Białych Plam. Radom: Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, 2000, s. 152-156 (tom 10). ISBN 83-912068-0-7.
• Encyklopedia wojskowa. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN i Dom Wydawniczy Bellona, 2007, s. 468. ISBN 978-83-01-15175-1.
• Aleksander Drwęcki, Dzieje ochotniczych straży pożarnych w powiecie przasnyskim 1881-2001, Przasnysz 2002, ISBN 83-913873-1-3
• Aleksander Drwęcki, Cmentarz parafialny w Przasnyszu, Przasnysz 2003, ISBN 83-913873-6-4
• Józef Zieliński [red.]: Polskie lotnictwo wojskowe 1945-2010: rozwój, organizacja, katastrofy lotnicze. Warszawa: Bellona SA; Wojskowe Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne „SWAT”, 2011, s. 166-167. ISBN 978-83-1112-14-09.
• Józef Zieliński [red.]: Dowódcy pułków lotnictwa polskiego 1921 - 2000. Poznań: Redakcja Czasopism WLOP, 2001, s. 18-20, 91-92, 250-251, 689. ISBN 83-909008-6-6.
• Józef Zieliński, Marian Mikołajczuk: Historia polskiego lotnictwa wojskowego 1945 -1962. Warszawa: ZP Grupa Sp. z o.o.; Wojskowe Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne „SWAT”, 2010, s. 366-369. ISBN 978-83-61529-78-1.
• Marian Mikołajczuk [red.]: Lotnicze tradycje Białej Podlaskiej. Warszawa: ZP Grupa Sp. z o.o.;, 2008, s. 130-131. ISBN 978-83-926606-7-5.
• Marian Mikołajczuk, Mieczysław Różański: Pułki Lotnictwa Polskiego 1945-2000, 66.Lotniczy Pułk Szkolny. Warszawa: ROSSAGRAPH, 2004, s. 20-21. ISBN 83-89717-65-4.
• Janusz Ziółkowski, Andrzej Marciniuk: Wyższa Szkoła Oficerska Sił Powietrznych, 75 lat Dęblińskiej Szkoły Orląt. Toruń-Dęblin: Adam Marszałek, 2001, s. 86-87, 187. ISBN 83-7174-711-X.
• Andrzej Marciniuk: Wyższa Szkoła Oficerska Sił Powietrznych, Zeszyty Naukowe, Radom Zasłużony Ośrodek Wojskowego Szkolnictwa Lotniczego, Materiały z Konferencji Naukowej 15-16 IV 2005r. Dęblin: Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Oficerskiej Sił Powietrznych, 2006, s. 26-156. ISSN 1641-9723.
• Jan Celek [red.]: Wyższa Oficerska Szkoła Lotnicza im. Jana Krasickiego. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej, 1979, s. 434-435. ISBN 83-11-06169-6.
• Tadeusz Kmiecik [red]: Polskie lotnictwo wojskowe 1945-1962: organizacja, szkolenie i problemy kadrowe. Warszawa: 2002. ISBN 83-87226-29-7.{{Cytuj książkę}} Nieznane pola: 1. Brak numerów stron w książce
• L. Woroniecki [red.]: Oficerska Szkoła Lotnicza w Radomiu 1951 - 1964. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej, 1967.{{Cytuj książkę}} Nieznane pola: "strona". Brak numerów stron w książce
• D. Kondej [red.]: Oficerska Szkoła Lotnicza im. kpt. pil. F. Żwirki i inż. S. Waligóry w Radomiu 1951-1964. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej, 2000.{{Cytuj książkę}} Nieznane pola: "strona". Brak numerów stron w książce
• Radosław Waleszczak, Przasnysz w latach 1795-1866, Przasnysz 2008, ISBN 978-83-919248-9-1
• Henryk Damian Wojtyska, Historia Zgromadzenia Pasjonistów w Polsce. T. 1 – Prehistoria i okres fundacyjny (do 1938), Łódź 2006, ISBN 83-89695-30-8. T. 2 – Hekatomba wojenna i okupacyjna (1939-1945), Przasnysz 2007, ISBN 978-83-911123-1-1
• Gabriel Zych: Armia Księstwa Warszawskiego 1807–1812. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1961. Brak numerów stron w książce
• Jan Wimmer: "Historia piechoty polskiej do roku 1864"; Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej . Warszawa 1978
• Słownik encyklopedyczny: Historia, pod. red. Wojciecha Głucha, Wrocław 1997/98, Wydawnictwo Europa, s. 377, ISBN 83-85336-69-9.
• Tygodnik Przasnyski 39 (211) z 27 września 2012r., s.3.

Zobacz multimedia związane z tematem: Rynio55/brudnopis/Garnizon Przasnysz/2

• historia Polski
• władcy Polski
• Historia Wojska Polskiego
• Armia Księstwa Warszawskiego
• Generałowie polscy Księstwa Warszawskiego
• Kawaleria Księstwa Warszawskiego
• Minister Spraw Wewnętrznych (Księstwo Warszawskie)
• Naczelni wodzowie wojsk polskich Księstwa Warszawskiego
• Wojsko Polskie Królestwa Kongresowego
• Cmentarz żydowski w Przasnyszu

• Fotografia cerkwi
• Spis pułków armii carskiej (pl)
• Zapomniana bitwa (pol.)
• Operacja przasnyska (ros.)
• GRH odtwarzająca tradycje 14 pss
• Urząd Miasta
• Przasnysz w dokumentach archiwalnych
• Informacje o kirkucie na stronie Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego
• Synagoga w Przasnyszu na portalu Wirtualny Sztetl
• Rewizja drewnianej bożnicy w Przasnyszu. Dziedzictwo Narodowe
• SPZZOZ w Przasnyszu

* Kategoria:Wojsko Polskie