Przejdź do zawartości

Wikipedysta:Halibutt/Insurekcja

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Insurekcja warszawska już w kilkanaście lat później stała się potężnym symbolem, a jej przywódców uznano za bohaterów narodowych.

Legenda Kilińskiego

[edytuj | edytuj kod]

Choć w istocie trudno jest oszacować faktyczny wpływ Jana Kilińskiego na losy powstania przeciwko garnizonowi rosyjskiemu, jego pogrzeb w 1819 przerodził się w manifestację patriotyczną, a jego postać stała się symbolem oporu ludu polskiego przeciwko najeźdźcom. Walnie przyczyniły się do tego, wydane po raz pierwszy w 1829 roku, pamiętniki[1]. Wprawdzie przez historyków uznawane są one za mało wiarygodne[2], niemniej zdobyły w XIX wieku niezwykłą popularność. W wydanie wspomnień Kilińskiego zaangażowani byli m.in. Julian Ursyn Niemcewicz, Józef Ignacy Kraszewski, Aleksander Kraushar[3]. W owym stuleciu stały się one swoistym bestsellerem: należały do najpoczytniejszych pozycji wydawniczych na polskim rynku (obok pamiętników Jana Chryzostoma Paska i Jędrzeja Kitowicza), doczekały się przed 1918 przynajmniej trzynastu wydań i wielu wznowień[4]. Popularność legendzie Kilińskiego przyniósł także poświęcony jego postaci niezwykle popularny poemat literacki Wincentego Pola[5][6].

Już w czasie powstania listopadowego Kiliński stał się symbolem "człowieka z ludu", reprezentanta warstw niższych, walczącego o wolność ojczyzny[7], stąd jego popularność, zwłaszcza wśród lewicowych bądź ludowych w charakterze organizacji społecznych, branżowych czy politycznych[8]. W krótkim czasie Kiliński stał się nie tylko symbolem insurekcji warszawskiej czy kościuszkowskiej, ale i całej epoki: jego nazwisko wymieniano wśród największych polskich bohaterów przełomu XVIII i XIX wieku: Kazimierza Pułaskiego, Jana Henryka Dąbrowskiego, księcia Józefa Poniatowskiego czy wreszcie samego Kościuszki[9].

Kiliński doczekał się także dziesiątek poświęconych sobie dzieł sztuki, portretów, obrazów, dramatów scenicznych, zbiorów poezji i powieści. W większości z nich insurekcja przedstawiana jest jednak nie jako operacja militarna przeprowadzona głównie siłami regularnego wojska, a jako zryw cywilnych mieszkańców stolicy Rzeczypospolitej, wiedzionych na barykady przez Kilińskiego właśnie. Przykładem takiej twórczości są m.in. dramaty Gustawa Fiszera[10], Michała Bałuckiego[11], Artura Oppmana[12], Marii Gerson-Dąbrowskiej[13] czy Włodzimierza Słobodnika[14][15], powieści historyczne[16][17][18], monografie[19], pieśni[20], ale także popularne wydania biografii bohaterów narodowych skierowane do młodszych czytelników[21][22][23]. W roli jednego z najważniejszych organizatorów powstania osadził go również Władysław Reymont w trzecim tomie swojej powieści Rok 1794, jednak w opisie samych walk pojawia się on raczej jako dowódca jednego z oddziałów, a nie przywódca całości walk, którym w istocie nie był. Mimo to kilkukrotnie wydano trzeci tom powieści wraz z pamiętnikami Kilińskiego[24][25].

W 1919 okazją do przypomnienia insurekcji w Warszawie były, organizowane hucznie w całej Polsce, uroczyste obchody setnej rocznicy śmierci Kilińskiego[26][27][28][29].

Dekonstrukcją mitów narosłych wokół postaci Kilińskiego zajęli się m.in. Dionizy Sidorski w wydanym w 1982 zbiorze esejów historycznych Nie znam takiego monarchy, będącym krytyczną biografią mistrza szewskiego[30][31] oraz Franciszek Paprocki w pierwszej naukowej biografii wydanej w 1970[32][33]. W 1971 ukazała się także skrócona biografia w serii biografii dla młodzieży PZWS pióra Haliny Winnickiej[34].

Biografia naukowa: Franciszek Paprocki 1970. Luźniejsze, popularnonaukowe i młodzieżowe: Winnicka, Głowacki, Sidorski. 1958: najpełniejsze wydanie krytyczne pamiętników (opr. Stanisław Herbst)[33].


[33]


Krytyczny biogram: [35][36] Konferencja naukowa: [37][38]

Do sprawdzenia: [39]

Pomniki

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Hinc 2013 ↓, s. 129-130.
  2. Hinc 2013 ↓, s. 135-136.
  3. Hinc 2013 ↓, s. 135.
  4. Hinc 2013 ↓, s. 128-129.
  5. Hinc 2013 ↓, s. 128, 136-137.
  6. Wincenty Pol, Historia szewca Jana Kilińskiego., Paryż: Bourgogne et Martinet, [ok. 1843] [dostęp 2017-08-16].
  7. Hinc 2013 ↓, s. 131-132, 137-138.
  8. Hinc 2013 ↓, s. 137.
  9. Hinc 2013 ↓, s. 136-137.
  10. Gustaw Fiszer, Jan Kiliński szewc warszawski: obraz dramatyczny mieszczański w 5 aktach a 7 odsłonach, Lwów: Kornel Piller, 1878, OCLC 995628310 (pol.).
  11. Michał Bałucki, Kiliński: obraz historyczny w pięciu aktach, Kraków: Kurjer Polski, 1893, OCLC 823681242 [dostęp 2017-08-16] (pol.).
  12. Artur Oppman, Kiliński: 1794, Warszawa: Gebethner i Wolff, 1919 [dostęp 2017-08-16].
  13. Maria Gerson-Dąbrowska, Majster Kiliński: obraz sceniczny w 3-ech odsłonach, Warszawa: Nasza Księgarnia, 1927, OCLC 749815462 (pol.).
  14. Włodzimierz Słobodnik, Jan Kiliński: poemat dramatyczny wierszem pisany w kwietniu 1944 r. w Uzbeskistanie w Ferganie, S. l.: Związek Młodzieży Wiejskiej RP, 1946, OCLC 836746478 [dostęp 2017-08-16] (pol.).
  15. Hinc 2013 ↓, s. 142.
  16. Karol Jan Nitman, Jan Kiliński: szewc pułkownik wojsk polskich w roku 1794: opowieść historyczna, Lwów: nakł. Macierzy Polskiej, 1909, OCLC 751142147 (pol.).
  17. Jerzy Głowacki, Sławomir Zientalski, Pułkownik z Szerokiego Dunaju: powieść historyczna z XVIII w., Łódź: Wydaw. Łódzkie, 1990, ISBN 83-218-0844-1, OCLC 834091028 (pol.).
  18. Felicja Boberska, Kościuszko i Kiliński, Lwów: Piller i Ska, 1893 [dostęp 2017-08-16].
  19. Władysław Gindrich, Jan Kiliński i jego czasy, Izba Rzemieślnicza, 1936 (pol.).
  20. Ludwik Teodor Płosajkiewicz, Wincenty Pol, Jan Kiliński: piosenka na 1 lub 2 głosy z fortepianem, Warszawa: Komitet Obchodu Kilińskiego, [ok. 1924], OCLC 839150422.
  21. Henryk Mościcki, Jan Kiliński: szewc warszawski, pułkownik Wojsk Polskich, Londyn: Naczelny Komitet ZHP, 1944, OCLC 749738100 (pol.).
  22. Czesław Ksawery Jankowski, Bohaterowie polscy. Zbiorek 1: Stefan Czarniecki; Jan Kiliński; Tadeusz Kościuszko; Józef Poniatowski, Warszawa: Ziarno, 1906, OCLC 837176799 (pol.).
  23. Zofia Jaworska, Jan Kiliński rzemieślnik-bohater, Warszawa: K. Prószyński, 1920, OCLC 837251863 (pol.).
  24. Władysław Stanisław Reymont, Jan Kiliński, Jan Kiliński, szewc Warszawski i pułkownik wojsk polskich. Z "Insurekcyi" W.S. Reymonta z dodatkiem "Pamiętników Kilińskiego.", Henryk Mościcki (red.), Warszawa 1919, OCLC 753033606 [dostęp 2017-08-17] (pol.).
  25. Jan Kiliński, Władysław Stanisław Reymont, Jan Kiliński szewc warszawski i pułkownik wojsk polskich z "Insurekcyi" Wł. St. Reymonta z dodatkiem "Pamiętników Kilińskiego", Warszawa Skład Główny w "Księgarni Polskiej", 1919 [dostęp 2017-08-17] (pol.).
  26. Hinc 2013 ↓, s. 137-141.
  27. Daniel Warzocha, Obchody setnej rocznicy śmierci Jana Kilińskiego w Piotrkowie Trybunalskim i Radomsku w 1919 r. w świetle "Dziennika Narodowego", „Piotrkowskie Zeszyty Historyczne.”, 2012, s. 231–237, ISSN 2081-2663, OCLC 912804933 (pol.).
  28. Paweł Józef Nowicki, Bohater narodowy - Jan Kiliński: w setną rocznicę zgonu, Warszawa: nakł. autora, 1919, OCLC 891261430 (pol.).
  29. Cz. K, Wincenty Pol, Władysław Stanisław Reymont, Jan Kiliński, szewc-pułkownik: na obchód setnej rocznicy zgonu bohatera, Poznań: Wydawn. Komitetu Obchodu Rocznicy Jana Kilińskiego, 1919, OCLC 13256670 (pol.).
  30. http://lubimyczytac.pl/ksiazka/75353/nie-znam-takiego-monarchy-jan-kilinski
  31. https://books.google.pl/books/about/Nie_znam_takiego_monarchy.html?id=0XgjAQAAMAAJ&redir_esc=y
  32. Franciszek Paprocki, Jan Kiliński: 1760-1819, Warszawa: Biuro Wydawnictw C.T., 1970, OCLC 69315586 (pol.).
  33. a b c Hinc 2013 ↓, s. 144.
  34. Halina Winnicka, Jan Kiliński, Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1971, OCLC 803866834 (pol.).
  35. https://pbn.nauka.gov.pl/polindex-webapp/browse/article/article-d54b4a0b-0446-4dc1-a9d1-56d83d00165a
  36. http://docplayer.pl/17820528-Czasy-nowozytne-tom-26-warszawa-2013.html
  37. http://moje-gniezno.pl/artykuly/czytaj/769/konferencja-popularno-naukowa-w-trzemesznie
  38. http://www.worldcat.org/title/jan-kilinski-historia-i-pamiec-praca-zbiorowa/oclc/939911605&referer=brief_results
  39. http://www.worldcat.org/title/dzieje-potomkow-szewca-pukownika-jana-kilinskiego/oclc/69531342&referer=brief_results

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]