Traktat w Radnot

Traktat w Radnot – zawarty w Radnot (w Siedmiogrodzie) 6 grudnia 1656 r. w czasie wojny polsko-szwedzkiej przez przedstawicieli Karola X Gustawa i Jerzego II Rakoczego. W Radnot stronami w negocjacjach byli wyłącznie Karol X Gustaw i Jerzy II Rakoczy, natomiast Fryderyk Wilhelm, Bogusław Radziwiłł i Bohdan Chmielnicki nie byli sygnatariuszami traktatu, jednak ich interesy zostały w dokumencie uwzględnione.

Król Szwecji Karol X Gustaw, w związku ze zwiększającym się od wiosny 1656 roku oporem wojsk koronnych (bitwa pod Warką, bitwa pod Kłeckiem, bitwa pod Łowiczem, bitwa pod Prostkami) oraz wypowiedzeniem wojny Szwecji przez Moskwę w maju, a następnie sojuszem pomiędzy Janem Kazimierzem i carem moskiewskim Aleksym Michajłowiczem z 3 listopada (traktat w Niemieży), nie mogąc liczyć już na samodzielne opanowanie Rzeczypospolitej, podpisał 20 listopada traktat w Labiawie z elektorem brandenburskim, którego postanowienia odnośnie do cesji na rzecz elektora powtórzono w Radnot. W Radnot sygnatariusze Jerzego Rakoczego i Karola Gustawa zobowiązali się do wspólnego uczestniczenia w wojnie z Polską oraz projektowali podział stref wpływów na terenie Rzeczypospolitej. Ważną rolę w jego przygotowaniu odegrali prześladowani w Rzeczypospolitej bracia polscy^[1].

Traktat dotyczył sojuszu szwedzko-siedmiogrodzkiego i dodatkowo przewidywał rozbiór Rzeczypospolitej, w którym wziąć mieli udział:

• Karol X Gustaw – miał dostać Prusy Królewskie, Kujawy, północne Mazowsze, Żmudź, powiaty kowieński, wołkowyski, upicki, brasławski, część województw połockiego i witebskiego wzdłuż Dźwiny, Inflanty polskie i Kurlandię (art. 5),
• Fryderyk Wilhelm Hohenzollern – zgodnie z traktatem z Labiawy miał otrzymać województwa łęczyckie, kaliskie, poznańskie i sieradzkie wraz z ziemią wieluńską,
• Jerzy II Rakoczy – pozostałe ziemie Rzeczypospolitej m.in. z Krakowem,
• Bogusław Radziwiłł – miał dostać województwo nowogródzkie (w 20% i tak stanowiące własność Radziwiłła) oraz zachować prawa do dziedzicznych posiadłości radziwiłłowskich,
• Bohdan Chmielnicki – decyzję co do przekazania mu terytoriów odłożono na później, tym bardziej, że w rozmowach nie brał udziału żaden przedstawiciel Chmielnickiego (art. 6)^[2].

Pod dokumentem swoje podpisy w imieniu Karola Gustawa złożyli Sternbach i Gotthard Vellingk, zaś w imieniu księcia siedmiogrodzkiego János Kemény i kanclerz Mihály Mikes.

Traktat wobec rozpoczęcia wojny duńsko-szwedzkiej i klęski Rakoczego nie wszedł w życie.

Często w ślad za opinią krakowskiego historyka Władysława Konopczyńskiego traktat z Radnot przedstawia się jako zapowiedź rozbiorów, które nastąpiły 120 lat później, jednak w nowszych pracach^[3] zwraca się uwagę, że był to w zasadzie sojusz dwóch stron nierównomiernych pod względem sił (Szwecji i Siedmiogrodu) z uwzględnieniem interesów pozostałych sojuszników (bardzo ogólnikowym w przypadku Chmielnickiego), a podział Rzeczypospolitej miał charakter jedynie projektu, którego sukces w 1656 roku, wobec poparcia wzmacniającej się już militarnie Rzeczypospolitej przez cara Aleksego I, chana Tatarów krymskich, Mehmeda IV Gireja i cesarza Ferdynanda III Habsburga, był jedynie iluzoryczny.

• układ w Kiejdanach

• Józef Andrzej Gierowski, Rzeczpospolita w dobie złotej wolności (1648-1763), Kraków 2001, s. 69.
• Ludwik Kubala, Wojna Brandenburska i najazd Rakoczego w roku 1656 i 1657, szkiców historycznych serya 5 Lwów 1910, s. 130 - 133
• Edward Opaliński, Kryzys, rozpad i odrodzenie I Rzeczypospolitej w okresie II wojny północnej (1655–1660)
• Leszek Podhorodecki, Sławni hetmani Rzeczypospolitej, Warszawa 1994, s. 458.
• Janusz Tazbir i inni, Sekrety historii Polski – tego nie uczyli nas w szkole, Warszawa 2004, s. 200.
• Traktat szwedzko-siedmiogrodzki o rozbiorze Polski podpisany w Radnot 10 grudnia 1658 roku.
• Traktat w Radnot. Pierwsza próba rozbioru Rzeczypospolitej Obojga Narodów. mojhistorycznyblog.blog.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-06)].
• Traktat z Radnot i udział Bogusława Radziwiłła w planach podziału Rzeczypospolitej