Tantryzm

Tantryzm – prąd religijno-filozoficzny^[1], kultura religijna^[2] (religijna filozofia i kultura^[3]) w Indiach i w Tybecie. Tantryzm przeniknął, w czasie swojej największej popularności, do wszystkich obecnych w Indiach ruchów religijnych, w tym i do buddyzmu^[4]. Tantra to jeden z rodzajów pism tantryzmu. Tantryk to zwolennik danej tantry^[2], a praktyki, które systematycznie wykonuje, to sadhana. Tantryczna sadhana, przedstawiona w konkretnej tantrze, powinna doprowadzić tantryka do realizacji wewnętrznej natury, osiągnięcia siddhi i wyzwolenia^[5].

Klasyfikacja

Najbardziej popularna klasyfikacja odmian tantryzmu wyróżnia cztery elementy^[6]:

tantryzm hinduistyczny:
1. tantryzm śaktyjski
2. tantryzm śiwaicki
3. tantryzm wisznuicki
tantryzm buddyjski

Do tego wyliczenia dodać można by:

tantryzm dźinijski
tantryzm ganapatjów (przynależący do tantryzmu hinduistycznego)
tantryzm saurjów (przynależący do tantryzmu hinduistycznego)^[7]

Rodzaje pism objawionych tantryzmu

Zgodnie z rozwinietą typologią tantryzmu, mamy również różne nazwy na tantryczne pisma objawione^[8]:

agama
sanhita (rodzaj dzieł tantrycznych typowych dla tantryzmu wisznuickiego, np. Ahirbudhnjasanhita)
tantra – rodzaj dzieł tantrycznych właściwych dla tantryzmu śaktyjskiego, dźinijskiego i buddyjskiego^[9]
jamala
damara
sutra
nibandha^[10] tantryzmu.

Tantra to tekst ezoteryczny, może zawierać zarówno opisy doktryny, jak i praktyk^[10] tantryzmu. Genezy tych pism upatruje się wśród niebramińskich ascetów, zamieszkujących w miejscach kremacji zwłok^[11]. Rola jaką odegrały dzieła tego typu jest bardzo znacząca. Zdaniem profesora indologii Klausa Myliusa, znaczenie tantr dla hinduizmu jest porównywalne z rolą brahman w odniesieniu do braminizmu^[12].

Hinduizm

Historia

Hinduistyczne rytuały tantryczne są rozwinięciami rytuałów wedyjskich^[13]. Znaczenie ich zachowało się również współcześnie np. w kulturze świątynnej południowoindyjskich stanów Tamilnadu i Kerala^[14]. Elementy charakterystyczne dla tantryzmu zawiera prawie każda tradycja przynależąca do hinduizmu^[15]. Gavin Flood zwraca uwagę na ubóstwienie wyznawcy w rytuałach tantryzmu jako jedną z najistotniejszych praktyk. Pozwala ono spełnić warunek aby jedynie bóg czcił boga^[16].

Charakterystyka

Postuluje się występowanie antynomizmu, jako cechy tantryzmu^[17]. Metafizyka z wykładni tantr niejednokrotnie łączy stanowiska monistyczne, dualistyczne i pluralistyczne ze sobą w jednym spójnym systemie^[18]. Tantryzm przejawiał egalitaryzm wobec oficjalnie obowiązującej w Indiach stratyfikacji społecznej (warna, dźati), sprzyjał łamaniu bramińskich tabu i konwencji społecznych^[19].

Inne opinie o tantryzmie

Praktyki religijne i wierzenia powstałe między IV a VI wiekiem n.e. w opozycji do braminizmu. Są to połączone elementy hinduizmu i buddyzmu z kultami lokalnymi. Wyznawcy tantry wierzą w duchowe wyzwolenie osiągnięte poprzez wiele sposobów: stosunek seksualny, jogę. Część indyjskich tantryków zajmuje się czarną magią^[20]. Akcentuje się złożoność i płynność tantryzmu, w tym tantryzmu ludowego Indii^[21].

Zobacz też

Przypisy

↑ Małgorzata Sacha-Piekło, „Między wiarą a gnozą”, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, roz.: Doświadczenie mistyczne w tradycji tantryzmu hinduskiego, s. 111.
↑ ^a ^b Objawienie tantryczne. W: Gavin Flood: Hinduizm. Wprowadzenie. Małgorzata Ruchel (tłum.). Wyd. 1. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2008, s. 167, seria: Ex Oriente. ISBN 978-83-233-2517-8.
↑ Tantryzm. W: Georg Feuerstein: Joga – Encyklopedia. Maria Kużniak (tłum.). Wyd. 1. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Brama, 2004, s. 303. ISBN 83-914652-5-X.
↑ Załącznik B. Wyrzeczenie się świata. W: Louis Dumont: Homo hierarchicus. System kastowy i jego implikacje. Anna Lebeuf (tł.), Tomasz Sikora (red.nauk.). Wyd. 1. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos, 2009, s. 381, seria: Classica Religiologica. ISBN 978-83-60490-54-9. OCLC 750773420.
↑ Piotr Michalik: Bohater czy grzesznik? Uwagi na temat tantrycznego antynomizmu. W: Watrości etyczne w różnych tradycjach religijnych. Marta Kudelska (red.). Wyd. 1. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2005, s. 97. ISBN 83-233-2027-6.
↑ Łukasz Trzciński: Tantra śiwaicka. W: Filozofia Wschodu. Beata Szymańska (red.). Wyd. 1. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 288. ISBN 83-233-1487-X.
↑ Małgorzata Sacha-Piekło, „Między wiarą a gnozą”, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, roz.: Doświadczenie mistyczne w tradycji tantryzmu hinduskiego, s. 113.
↑ Małgorzata Sacha-Piekło, „Między wiarą a gnozą”, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, rozdz.: Doświadczenie mistyczne w tradycji tantryzmu hinduskiego / 1.3 Ścieżka tantryczna. Sadhana i aćzara, s. 123.
↑ Tantry. W: Klaus Mylius: Historia literatury staroindyjskiej. Leon Żylicz (tłum.). Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog, 2004, s. 130, seria: Literatury orientalne. ISBN 83-88938-68-1. Cytat: termin tantra został zawężony tylko do części owych dzieł.
↑ ^a ^b Piotr Grzegorz Michalik, Studia Religiologica 44/2011, doi: 10.4467/20844077SR.11.003.0247, Ekstatyczne aspekty kultu jogiń w tradycji kaulów, s. 50.
↑ Społeczna podstawa tantr. W: Gavin Flood: Hinduizm. Wprowadzenie. Małgorzata Ruchel (tłum.). Wyd. 1. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2008, s. 170, seria: Ex Oriente. ISBN 978-83-233-2517-8.
↑ Tantry. W: Klaus Mylius: Historia literatury staroindyjskiej. Leon Żylicz (tłum.). Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog, 2004, s. 131, seria: Literatury orientalne. ISBN 83-88938-68-1.
↑ Tradycje śiwaickie. W: Marzenna Czerniak-Drożdżowicz: Studia nad pańćaratrą. Tradycja i współczesność. Wyd. 1. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2008, s. 20, 22. ISBN 978-83-233-2645-8.
↑ Tantryzm w Kerali. W: Gavin Flood: Hinduizm. Wprowadzenie. Małgorzata Ruchel (tłum.). Wyd. 1. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2008, s. 180, seria: Ex Oriente. ISBN 978-83-233-2517-8.
↑ Tantra i tantryzm. W: Marzenna Czerniak-Drożdżowicz: Studia nad pańćaratrą. Tradycja i współczesność. Wyd. 1. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2008, s. 20, 22. ISBN 978-83-233-2645-8.
↑ Śiwaizm i religia tantryczna / Śaiwasiddhanta. W: Gavin Flood: Hinduizm. Wprowadzenie. Małgorzata Ruchel (tłum.). Wyd. 1. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2008, s. 173, seria: Ex Oriente. ISBN 978-83-233-2517-8.
↑ Piotr Michalik: Bohater czy grzesznik? Uwagi na temat tantrycznego antynomizmu. W: Watrościetyczne w różnych tradycjach religijnych. Marta Kudelska (red.). Wyd. 1. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2005, s. 105. ISBN 83-233-2027-6.
↑ Piotr Michalik: Bohater czy grzesznik? Uwagi na temat tantrycznego antynomizmu. W: Watrościetyczne w różnych tradycjach religijnych. Marta Kudelska (red.). Wyd. 1. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2005, s. 96. ISBN 83-233-2027-6.
↑ Piotr Michalik: Bohater czy grzesznik? Uwagi na temat tantrycznego antynomizmu. W: Watrościetyczne w różnych tradycjach religijnych. Marta Kudelska (red.). Wyd. 1. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2005, s. 99. ISBN 83-233-2027-6.
↑ Paulina Wilk „Lalki w ogniu. Opowieści z Indii”. Wydawnictwo Carta Blanca, 2011
↑ IV. Inspiracje tantryczne w mitoznawstwie Eliadego. W: Andrzej Korczak: Indyjskie inspiracje teorii mitu Mircei Eliadego i Josepha Campbella. Wyd. 1. Warszawa-Łódź: Oficyna wydawnicza Heliodor, 2015, s. 80. ISBN 978-83-60854-00-6.

[1] Małgorzata Sacha-Piekło, „Między wiarą a gnozą”, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, roz.: Doświadczenie mistyczne w tradycji tantryzmu hinduskiego, s. 111.

[autonazwa1-2] Objawienie tantryczne. W: Gavin Flood: Hinduizm. Wprowadzenie. Małgorzata Ruchel (tłum.). Wyd. 1. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2008, s. 167, seria: Ex Oriente. ISBN 978-83-233-2517-8.

[3] Tantryzm. W: Georg Feuerstein: Joga – Encyklopedia. Maria Kużniak (tłum.). Wyd. 1. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Brama, 2004, s. 303. ISBN 83-914652-5-X.

[4] Załącznik B. Wyrzeczenie się świata. W: Louis Dumont: Homo hierarchicus. System kastowy i jego implikacje. Anna Lebeuf (tł.), Tomasz Sikora (red.nauk.). Wyd. 1. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos, 2009, s. 381, seria: Classica Religiologica. ISBN 978-83-60490-54-9. OCLC 750773420.

[5] Piotr Michalik: Bohater czy grzesznik? Uwagi na temat tantrycznego antynomizmu. W: Watrości etyczne w różnych tradycjach religijnych. Marta Kudelska (red.). Wyd. 1. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2005, s. 97. ISBN 83-233-2027-6.

[6] Łukasz Trzciński: Tantra śiwaicka. W: Filozofia Wschodu. Beata Szymańska (red.). Wyd. 1. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 288. ISBN 83-233-1487-X.

[7] Małgorzata Sacha-Piekło, „Między wiarą a gnozą”, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, roz.: Doświadczenie mistyczne w tradycji tantryzmu hinduskiego, s. 113.

[8] Małgorzata Sacha-Piekło, „Między wiarą a gnozą”, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, rozdz.: Doświadczenie mistyczne w tradycji tantryzmu hinduskiego / 1.3 Ścieżka tantryczna. Sadhana i aćzara, s. 123.

[9] Tantry. W: Klaus Mylius: Historia literatury staroindyjskiej. Leon Żylicz (tłum.). Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog, 2004, s. 130, seria: Literatury orientalne. ISBN 83-88938-68-1. Cytat: termin tantra został zawężony tylko do części owych dzieł.

[Piotr_Grzegorz_Michalik_2011-10] Piotr Grzegorz Michalik, Studia Religiologica 44/2011, doi: 10.4467/20844077SR.11.003.0247, Ekstatyczne aspekty kultu jogiń w tradycji kaulów, s. 50.

[11] Społeczna podstawa tantr. W: Gavin Flood: Hinduizm. Wprowadzenie. Małgorzata Ruchel (tłum.). Wyd. 1. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2008, s. 170, seria: Ex Oriente. ISBN 978-83-233-2517-8.

[12] Tantry. W: Klaus Mylius: Historia literatury staroindyjskiej. Leon Żylicz (tłum.). Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog, 2004, s. 131, seria: Literatury orientalne. ISBN 83-88938-68-1.

[13] Tradycje śiwaickie. W: Marzenna Czerniak-Drożdżowicz: Studia nad pańćaratrą. Tradycja i współczesność. Wyd. 1. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2008, s. 20, 22. ISBN 978-83-233-2645-8.

[14] Tantryzm w Kerali. W: Gavin Flood: Hinduizm. Wprowadzenie. Małgorzata Ruchel (tłum.). Wyd. 1. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2008, s. 180, seria: Ex Oriente. ISBN 978-83-233-2517-8.

[15] Tantra i tantryzm. W: Marzenna Czerniak-Drożdżowicz: Studia nad pańćaratrą. Tradycja i współczesność. Wyd. 1. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2008, s. 20, 22. ISBN 978-83-233-2645-8.

[16] Śiwaizm i religia tantryczna / Śaiwasiddhanta. W: Gavin Flood: Hinduizm. Wprowadzenie. Małgorzata Ruchel (tłum.). Wyd. 1. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2008, s. 173, seria: Ex Oriente. ISBN 978-83-233-2517-8.

[17] Piotr Michalik: Bohater czy grzesznik? Uwagi na temat tantrycznego antynomizmu. W: Watrościetyczne w różnych tradycjach religijnych. Marta Kudelska (red.). Wyd. 1. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2005, s. 105. ISBN 83-233-2027-6.

[18] Piotr Michalik: Bohater czy grzesznik? Uwagi na temat tantrycznego antynomizmu. W: Watrościetyczne w różnych tradycjach religijnych. Marta Kudelska (red.). Wyd. 1. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2005, s. 96. ISBN 83-233-2027-6.

[19] Piotr Michalik: Bohater czy grzesznik? Uwagi na temat tantrycznego antynomizmu. W: Watrościetyczne w różnych tradycjach religijnych. Marta Kudelska (red.). Wyd. 1. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2005, s. 99. ISBN 83-233-2027-6.

[20] Paulina Wilk „Lalki w ogniu. Opowieści z Indii”. Wydawnictwo Carta Blanca, 2011

[21] IV. Inspiracje tantryczne w mitoznawstwie Eliadego. W: Andrzej Korczak: Indyjskie inspiracje teorii mitu Mircei Eliadego i Josepha Campbella. Wyd. 1. Warszawa-Łódź: Oficyna wydawnicza Heliodor, 2015, s. 80. ISBN 978-83-60854-00-6.

[1]