Szelmostwa Skapena

Szelmostwa Skapena

Les Fourberies de Scapin

Karta tytułowa wydania z 1671 roku
Autor	Molier
Typ utworu	komedia
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Francja
Język	francuski
Data wydania	1671
Pierwsze wydanie polskie
Przekład	Tadeusz Boy-Żeleński

Szelmostwa Skapena (fr. Les Fourberies de Scapin) – trzyaktowa sztuka Moliera inspirowana komedią antyczną (w szczególności sztuką Formion Terencjusza) oraz włoską commedia dell’arte. Po raz pierwszy wystawiona w Théâtre du Palais-Royal 24 maja 1671 roku przez Trupę Króla, którą kierował Molier. Wydarzenia komedii rozgrywają się w Neapolu.

Podczas gdy jego ojciec przebywa w podróży Oktaw, syn Arganta, zakochuje się i żeni z Hiacyntą, młodą, biedną dziewczyną nieznanego pochodzenia. Tymczasem Argant zamierza ożenić syna z córką Geronta z Tarentu. Również pod nieobecność swego ojca Leander, syn Geronta i przyjaciel Oktawa, zakochuje się w Zerbinecie, młodej Cygance.

W obliczu niespodziewanego powrotu Arganta, Oktaw, zaniepokojony, iż reakcja ojca na wieść o jego ożenku może być gwałtowna oraz potrzebując pieniędzy ucieka się do pomocy Skapena, służącego Leandra. Leander dowiaduje się o porwaniu dla okupu jej ukochanej przez Cyganów i również prosi o pomoc Skapena.

Dzięki zuchwałym podstępom i intrygom Skapen uzyskuje niezbędne środki dla Oktawa i Leandra od ich ojców. Intrygi Skapena jednak się wydają i szczęśliwe dla amantów zakończenie jest możliwe nie tyle dzięki przemyślnym konceptom i fortelom Skapena, co dzięki zaskakującemu odkryciu, iż Hiacynta jest zaginioną córką Geronta, a Zerbineta córką Arganta, porwaną przez Cyganów w dzieciństwie.

• Argant (Argante) – bogaty mieszczanin, ojciec Oktawa i Zerbinety
• Geront (Géronte) – bogaty mieszczanin, ojciec Leandra i Hiacynty
• Oktaw (Octave) – syn Arganta, kochanek Hiacynty
• Leander (Léandre) – syn Geronta, kochanek Zerbinety
• Zerbineta (Zerbinette) – uważana za Cygankę, córka Arganta i kochanka Leandra
• Hiacynta (Hyacinte) – córka Geronta i kochanka Oktawa
• Skapen (Scapin) – służący Leandra
• Sylwester (Silvestre) – służący Oktawa
• niania (Nérine) – opiekunka Hiacynty
• Karlo (Carle) – szelma
• dwóch portierów

Pierwotnie rolę Skapena grał sam Molier. La Thorillière występował w roli Sylwestra, Mlle Beauval w roli Zerbinety, Du Croisy w roli Geronta, Hubert w roli Arganta, La Grange w roli Leandra, Baron w roli Oktawa oraz Catherine de Brie lub Armande w roli Hiacynty. Według Jacques’a Copeau oryginalnie sztuka wystawiana była przy użyciu masek, zgodnie z tradycją commedia dell’arte, jednak pewne jest to jedynie w przypadku ról Arganta i Geronta.

Szelmostwa Skapena zostały po raz pierwszy wystawione przez Trupę Króla (Troupe du Roi) w niedzielę 24 maja 1671 w Théâtre du Palais-Royal. Sztuka miała być wystawiana do czasu zakończenia montażu maszyn potrzebnych do wystawiania Psyché, która premierę miała na dworze królewskim 17 stycznia 1671. Szelmostwa Skapena nie odniosły jednak sukcesu, wpływy z biletów szybko spadały. Po 18 spektaklach, 24 lipca 1671, zostały zastąpione przez Psyché i nie były już więcej wystawiane za życia Moliera, którego wymagająca rola Skapena bardzo wyczerpała. Po śmierci Moliera sztuka zyskała jednak duże uznanie: od 1673 do 1715 była wystawiana w Paryżu 197 razy, choć tylko 3 razy na dworze królewskim. Od utworzenia Comédie-Française do naszych czasów grano ją 1340 razy. W 1990 rolę Skapena odtwarzał Daniel Auteuil (inscenizacja w Awinionie).

• Les Fourberies de Scapin, film telewizyjny zrealizowany przez Jeana Kerchbrona, pokazany po raz pierwszy w 1965
• Les Fourberies de Scapin, film zrealizowany przez Rogera Coggio, wyświetlany w kinach w 1980

• Jean Emelina, Les Valets et les Servantes dans le théâtre de Molière, Aix-en-Provence, La Pensée universitaire, 1958
• Les Valets et les Servantes dans le théâtre comique, en France, de 1610 à 1700. PUG, Grenoble, 1975
• Charles Mauron, Psychocritique du genre comique, Paris, Corti, 1964
• Yves Moraud, La Conquête de la liberté de Scapin à Figaro, Paris, PUF, 1981

• Szelmostwa Skapena w oryginalnej, francuskiej wersji (fr.)
• Lista realizacji scenicznych we Francji w XVII i XVIII wieku. cesar.org.uk. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-10-27)]. na stronie CÉSAR (fr.)
• Lista realizacji w Polsce po 1945 r. na stronie E-Teatr.pl (pol.)
• Valets et servantes na stronie Tout Molière (fr.)
• Szelmostwa Skapena w tłumaczeniu Boya w serwisie Wolne Lektury