Strzelcy konni II RP

Strzelcy konni II RP – obok ułanów, szwoleżerów, jeden z rodzajów jazdy (od 1924 kawalerii) Wojska Polskiego II RP.

Pułki szwoleżerów Armii Polskiej we Francji

1. 3. i 4. pułki szwoleżerów^[a]. tworzone na ziemi francuskiej i włoskiej funkcjonowały między 14 lipca 1917 a 4 maja 1919 roku^[b]. Służyli w nich w większości Polacy — ochotnicy ze Stanów Zjednoczonych oraz Polacy z niemieckich i austriackich obozów jenieckich. Część pochodziła ze starej emigracji polskiej z Francji, Belgii i Holandii oraz krajów zamorskich: Argentyny i Brazylii. Byli też żołnierze z Rosyjskiego Korpusu Posiłkowego stacjonującego we Francji i w Salonikach^[1].

Pułki szwoleżerów spełniały w zasadzie rolę kawalerii dywizyjnej. Nazwę „pułk”^[c]stosowano ze względów ewidencyjnych. Jednostką taktyczną był dywizjon^[d] Dywizjon składał się z drużyny dowódcy, dwóch szwadronów liniowych i drużyny karabinów maszynowych^[1].

Umundurowanie, oporządzenie i uzbrojenie było francuskie. Polskość akcentowano wprowadzając rogatywkę z orzełkami jagiellońskimi. Na naramiennikach umieszczono orzełki, a numery pułkowe na amarantowych patkach kołnierzy. Stopnie zapożyczono z armii francuskiej^[1].

Dragoni

W 1919 postanowiono utworzyć jazdę dywizyjną. Latem sformowano trzy pułki dragonów: 1, 2 i 3. Za 4 pułk dragonów uważano pułk jazdy przybyły z Francji z armią gen. Hallera. Pułki działały w sposób zdecentralizowany. Poszczególne szwadrony były podporządkowane oddziałom piechoty. Dowódcy pułków pełnili rolę inspektorów jazdy dywizyjnej. Zewnętrzną oznaką dragonów były zielone łapki z guzikiem na kołnierzu. Na uzbrojeniu nie posiadali lanc. Termin "dragon" nie był popularny w Wojsku Polskim. Kojarzył się z armiami państw zaborczych.

W październiku 1919 pułki dragonów przemianowano na pułki strzelców konnych. Strzelcom konnym zdjęto więc zielone łapki dragońskie.

Pułki dragonów w czerwcu 1919
1 pułk dragonów	2 pułk dragonów	3 pułk dragonów	4 pułk dragonów
4 pułk szwoleżerów „Błękitnej Armii”	5 szwadron 7 pułku ułanów	szwadron kawalerii lwowskiej „Wilki”	1 pułk szwoleżerów „Błękitnej Armii”
szwadron 9 pułku ułanów	4 szwadron 3 pułku ułanów	2 szwadron jazdy wołyńskiej	2 pułk szwoleżerów „Błękitnej Armii”
5 szwadron „Błękitnej Armii”	szwadron 2 pułku szwoleżerów	1 szwadron 2 pułku ułanów
	szwadron 6 pułku ułanów

Strzelcy konni

Wiosną 1920 w każdym szwadronie zapasowym strzelców konnych sformowano rezerwowy dywizjon dla uzupełnienia walczących wojsk. W Grudziądzu powstał 5 pułk strzelców konnych (późniejszy 7), a w październiku pięć już istniejących pułków strzelców konnych przeformowano w siedem.

Według nowych etatów wojennych, w skład pułku wchodziły trzy dywizjony z numeracją I–III, oraz szwadron zapasowy. Dywizjon składał się z dowództwa dyonu, plutonu ckm na taczankach i dwóch szwadronów z wewnętrzną numeracją pułkową 1–6. Szwadron zapasowy dzielił się na dowództwo ze sztabem i sekcją łączności, oraz oddziały: rekrutów, ozdrowieńców, ujeżdżania koni i karabinów maszynowych^[3].

Kolejne pułki powstały już po wojnie polsko-bolszewickiej. Ministerstwo Spraw Wojskowych, chcąc aby każdy korpus miał swój pułk kawalerii dywizyjnej, nakazało w październiku 1921 formację dalszych trzech pułków strzelców konnych. Pułki te organizowały się: 8. w Zgierzu, 9. we Włodawie, 10. w Łańcucie. W ich skład weszły zaprawione w bojach dywizjony i szwadrony z pozostałych pułków strzelców konnych. Każdy pułk otrzymał numer korpusu w obrębie którego kwaterował, przy czym nie zwracano uwagi na dotychczasową ich numerację^[4].

W przyjętej, w 1921, pokojowej organizacji jazdy zdecydowano się na pozostawienie dziesięciu pułków strzelców konnych, jako jazdy dywizyjnej. Pułki podporządkowane zostały dowódcom okręgów korpusów na terenie, których stacjonowały bądź eksterytorialnie.

W 1924 pułki strzelców konnych przestały pełnić funkcję kawalerii dywizyjnej. Weszły one w skład nowo powstających brygad kawalerii jako ich organiczne oddziały.

Barwa

24 marca 1927 Minister Spraw Wojskowych wprowadził w pułkach strzelców konnych barwne otoki na czapkach oficerów i szeregowych:

pułki strzelców konnych 1, 2, 3 i 4 otrzymały otoki amarantowe,

pułki strzelców konnych 5, 6, 7 i 8 otrzymały otoki białe,

pułki strzelców konnych 9 i 10 otrzymały otoki żółte^[5].

Organizacja pokojowa pułku strzelców konnych w 1923

Dowództwo pułku
1 szwadron
2 szwadron
3 szwadron
oddział szkolny karabinów maszynowych (dwa ckm-y)
pułkowa szkoła podoficerska
kadra szwadronu zapasowego

W skład dowództwa pułku wchodziły następujące osoby funkcyjne i komórki organizacyjne:

dowódca
zastępca dowódcy pułku
starszy lekarz^[e]
- lekarz
- patrol sanitarny
starszy lekarz weterynarii^[f]
- lekarz weterynarii
oficer kasowy
- podoficer mundurowy
oficer prowiantowy
sztab
Sekcja Administracyjno-Taborowa

Każdy z trzech szwadronów składał się z dowództwa, czterech plutonów, patrolu telefonicznego i sekcji administracyjno-taborowej. W skład każdego z czterech plutonów wchodziły trzy sekcje liniowe i dwie obsługi ręcznych karabinów maszynowych.

Odznaki pułkowe

Uwagi

↑ Kawalerię 4 DSP na Kubaniu określano jako 1 Dywizjon 2 Pułku Szwoleżerów, a kawalerię Dywizji Syberyjskiej — jako 2 Dywizjon 2 Pułku Szwoleżerów
↑ Bezpośrednimi spadkobiercami tych pułków były w późniejszym okresie 1, 2, 3, 5 i 10 Pułki Strzelców Konnych
↑ Dwa dywizjony
↑ Po dwa dywizjony na dywizję
↑ Starszy lekarz pułku podlegał bezpośrednio dowódcy pułku i był jego referentem w sprawach sanitarnych. Pod względem fachowym był przełożonym całego personalu sanitarnego. Podlegał mu lekarz, jako zastępca i patrol sanitarny, stanowiący obsługę izby chorych. Z Rocznika Oficerskiego z 1923 wynika, że w każdym z dziecięciu pułków strzelców konnych obsadzone były wyłącznie stanowiska lekarza i lekarza weterynarii.
↑ Starszemu lekarzowi weterynarii, jako szefowi służby weterynaryjnej pułku, pod względem fachowym, podlegali podkuwacze.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Henryk Smaczny: Księga kawalerii polskiej 1914-1947: rodowody, barwa, broń. s. 135.
↑ Grobicki 1926 ↓, s. 55.
↑ Grobicki 1926 ↓, s. 50.
↑ Grobicki 1926 ↓, s. 53.
↑ Dziennik Rozkazów M.S.Wojsk. Nr 10 z 24.03.1927 r., poz. 86.

Bibliografia

Jerzy Grobicki. Zarys historyczny organizacji kwalerji dywizyjnej w latach 1918 -1921. „Przegląd Kawaleryjski”. 6 (16), s. 45-58, 1926. Warszawa: Departament II Kawalerii.
Henryk Smaczny: Księga kawalerii polskiej 1914-1947: rodowody, barwa, broń. Warszawa: TESCO, 1989. ISBN 83-00-02555-3.
Dzienniki Rozkazów Ministra Spraw Wojskowych z 1927
Almanach oficerski, praca zbiorowa, Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, Warszawa 1923
"Księga jazdy polskiej", pod protektoratem marsz. Edwarda Śmigłego–Rydza. Warszawa 1936. Reprint, Bellona Warszawa 1993

[1] Kawalerię 4 DSP na Kubaniu określano jako 1 Dywizjon 2 Pułku Szwoleżerów, a kawalerię Dywizji Syberyjskiej — jako 2 Dywizjon 2 Pułku Szwoleżerów

[2] Bezpośrednimi spadkobiercami tych pułków były w późniejszym okresie 1, 2, 3, 5 i 10 Pułki Strzelców Konnych

[4] Dwa dywizjony

[5] Po dwa dywizjony na dywizję

[10] Starszy lekarz pułku podlegał bezpośrednio dowódcy pułku i był jego referentem w sprawach sanitarnych. Pod względem fachowym był przełożonym całego personalu sanitarnego. Podlegał mu lekarz, jako zastępca i patrol sanitarny, stanowiący obsługę izby chorych. Z Rocznika Oficerskiego z 1923 wynika, że w każdym z dziecięciu pułków strzelców konnych obsadzone były wyłącznie stanowiska lekarza i lekarza weterynarii.

[11] Starszemu lekarzowi weterynarii, jako szefowi służby weterynaryjnej pułku, pod względem fachowym, podlegali podkuwacze.

[sma35-3] Henryk Smaczny: Księga kawalerii polskiej 1914-1947: rodowody, barwa, broń. s. 135.

[CITEREFGrobicki192655-6] Grobicki 1926 ↓, s. 55.

[CITEREFGrobicki192650-7] Grobicki 1926 ↓, s. 50.

[CITEREFGrobicki192653-8] Grobicki 1926 ↓, s. 53.

[9] Dziennik Rozkazów M.S.Wojsk. Nr 10 z 24.03.1927 r., poz. 86.

[a]

Korpus, dywizje, GO Jazdy	KJ DJ 1 DJ 2 DJ DJ WLŚ GOJ
Brygady jazdy (wojenne)	1 BJ 2 BJ 3 BJ 4 BJ 5 BJ 6 BJ 7 BJ 8 BJ 9 BJ
Brygady jazdy	I BJ II BJ III BJ IV BJ V BJ VI BJ VII BJ VIII BJ IX BJ X BJ
Dywizje kawalerii	1 DK 2 DK 3 DK 4 DK
Samodzielne brygady kawalerii	2 SBK 3 SBK 5 SBK 6 SBK 8 SBK 9 SBK
Brygady kawalerii	I BK IV BK VII BK VIII BK X BK XI BK XII BK XIII BK XIV BK XV BK XVI BK XVII BK XVIII BK
Brygady kawalerii (1929–1937)	Brygady 2 DK BK „Brody” BK „Wilno” BK „Kraków” BK „Stanisławów” BK „Rzeszów” BK „Hrubieszów” BK „Baranowicze” BK „Białystok” BK „Poznań” BK „Równe” BK „Suwałki” BK „Toruń” 10 BK
Grupy Operacyjne Kawalerii 1939	GOKaw. nr 1 GOKaw. nr 2
Brygady kawalerii 1939	Mazowiecka BK Kresowa BK Wileńska BK Suwalska BK Krakowska BK Podolska BK Wielkopolska BK Pomorska BK Nowogródzka BK Wołyńska BK Podlaska BK
Jednostki improwizowane w 1939	DK „Zaza” Zbiorcza BK Rezerwowa BK Kombinowana BK BK „Edward” BK „Plis” Zgr. kaw. ppłk. K. Halickiego Grupa Kawalerii Spieszonej ppłk. E. Wani
Pułki ułanów (szwoleżerów)	1 pszw 2 pszw 3 pszw 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27
Pułki strzelców konnych (dragonów)	1 pd 2 pd 3 pd 4 pd 1 psk 2 psk 3 psk 4 psk 5 psk 6 psk 7 psk 8 psk 9 psk 10 psk
Dywizjony artylerii konnej	1 dak 2 dak 3 dak 4 dak 5 dak 6 dak 7 dak 9 dak 10 dak 11 dak 12 dak 13 dak (8)14 dak 15 bak
szwadrony pionierów	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
szwadrony łączności	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 10 BK WBPM
Inne	pułk jazdy tatarskiej 1 szwadron tatarski 1 p kaw. KOP
Kawaleria zmotoryzowana	24 p.uł 1 psk 10 psk dppanc 10 BK dr 10 BK dr WBPanc.-Mot.
Ośrodki zapasowe kawalerii	OZ Suw. i Podl. BK OZ Wkp. BK OZ Krak. BK OZ Maz. BK OZ Pom. BK OZ Woł. BK OZ Now. BK OZ Pod. BK OZ Wil. BK OZ Kres. BK
Improwizowane (rezerwowe) oddziały kawalerii (1939)	101 puł. 102 puł. 110 puł. 103 pszw. p kaw. osłonowej „Wołkowysk” Warszawski puł. p marszowy Kresowej BK p marszowy Podolskiej BK p zbiorczy Pomorskiej BK 1 psk (spieszony) dyw. kaw. KOP „Niewirków”