Plac Ludwika Hirszfelda we Wrocławiu

plac Ludwika Hirszfelda

Powstańców Śląskich
Plac (po rozbiórce części budynku)
Państwo	Polska
Miejscowość	Wrocław
Położenie na mapie Wrocławia plac Ludwika Hirszfelda
Położenie na mapie Polski plac Ludwika Hirszfelda
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego plac Ludwika Hirszfelda
51°05′41,578″N 17°00′54,897″E/51,094883 17,015249
Multimedia w Wikimedia Commons

Plac Ludwika Hirszfelda (Höfchenplatz^{[1][2][3] [4]}, Franz-Seldte-Platz^[2][5][6], plac Prostokątny^[2]) – plac położony na osiedlu Południe w obrębie dzielnicy Krzyki we Wrocławiu^[1][7][8]. Przy placu znajduje się między innymi Dolnośląskie Centrum Onkologii^[a], w tym częściowo w ocalałych od zniszczeń wojennych budynkach dawnego Szpitala Krajowego Zakładu Ubezpieczeń^[1]. Funkcjonuje tu także charakterystyczny budynek handlowo-usługowy, którego część do roku 2006 położona była nad przecinającą plac ulicą Zaporoską^{[1][9] [10]}; obecnie ta część budynku została rozebrana^{[b][9] [10][11]} .

Plac został wytyczony w 1882 roku, na podstawie planu regulacyjnego opracowanego przez Alexandra Kaumanna^[c] i A. Hofmanna^[1][12]. Początkowo był to teren zielony przecięty dwujezdniową arterią stanowiącą oś całego założenia i z ulicami wybiegającymi z naroży placu^{[1][3] [13]}. W latach 90. XIX wieku i na początku XX wieku wokół placu wybudowano kamienice czynszowe, z wyjątkiem pierzei wschodniej, gdzie powstał kompleks budynków obejmujących między innymi neomanierystyczny budynek Krajowego Zakładu Ubezpieczeniowego (Landesversichernugsanstalt Schlesien) i Szpital Krajowego Zakładu Ubezpieczeniowego (Krankenhaus Der Landesversichernugsanstalt), z lat 1891–1893 projektu Karla Grossera. Podczas oblężenia Wrocławia w 1945 roku większość zabudowy wokół placu uległa zniszczeniu. Zachowały się budynki szpitala i zakładu ubezpieczeń^[1]. Ulicą Tadeusza Zielińskiego (Höfchenstrasse), przez Plac Ludwika Hirszfelada (Höfchenplatz) i dalej ulicą Zaporoską (Hohenzollernstrasse) przebiegała linia tramwajowa^[3] , obecnie nie istnieje (pozostały resztki szyn w jezdni).

Po wojnie wokół placu powstała zabudowa mieszkaniowa i kompleks szkolny (obecnie liceum). Obejmowała ona między innymi zabudowę wokół placu w ramach osiedla „Celina” z lat 1964–1974^[8]. W zachowanym kompleksie przedwojennych budynków utworzono szpital – obecnie Dolnośląskie Centrum Onkologii^[a][1]. Sam plac został zabudowany natomiast kompleksem, na który składa się budynek mieszkalny i budynek handlowo-usługowy^[b][1][8]. Realizacja inwestycji nastąpiła w latach 1972–1974^[1]. Budynek handlowo-usługowy w rzucie poziomym miał kształt zbliżony do prostokąta, którego dwa boki położone były nad przecinającą plac ulicą, a dwa pozostałe boki zbudowane zostały w miejscu terenów zielonych, po obu stronach tej arterii^[1]. Fragmenty budynku zlokalizowane nad ulicą zostały rozebrane w 2006 roku^[9] [10].

Plac położony jest przy przecięciu ulic: Kruczej i Zaporoskiej^{[1][7][11] [13][14][15][16]}, przy czym ta druga z wymienionych ulic przecina osiowo plac dwoma jezdniami rozdzielonymi pasem zieleni^[13]. Z trzech narożników placu odchodzą ponadto ulice^[1][11] : Żelazna^[7][17], Tadeusza Zielińskiego^[18][19] i Wielka^[7][20].

Ulice wokół placu:

• Krucza (Charlottenstrasse^{[3] [14][21][22]}), początek ulicy w kierunku zachodnim^{[d][3] [7][14][15]},
• Tadeusza Zielińskiego (Höfchenstrasse^{[e][3] [4][18][23][24][25]}), koniec ulicy w kierunku północno-wschodnim^[3] [19],
• Wielka (Goethestrasse^[26][27], Hugostrasse^[28], Pintostrasse^[29]), początek ulicy w kierunku wschodnim^[7][20][30],
• Zaporoska^[f] (Hohenzollernstrasse^{[3] [13][23][31]}, ulica Sudecka^[13][23]), przecina plac osiowo od północy ku południu^{[1][3] [7][13][16]},
• Żelazna (Opitzstrasse^{[3] [24][32]}), początek ulicy w kierunku północno-zachodnim^{[3] [7][17]}.

Do placu przypisana jest droga gminna o długości 293 m, nr drogi 105485^{[7][33] [34]} .

Plac ma kształt prostokątny^[1][35], o przybliżonych wymiarach 140 na 120 m^[1]. Przecięty jest osiowo ulicą – dwujezdniową arterią z pasem rozdzielającym w postaci zieleni – oraz przylega jednym bokiem do ulicy od strony południowej. Z trzech narożników placu wybiegają ulice^{[1][3] [11]} . Po jego wytyczeniu otoczony został zabudową miejską, na którą składały się kamienice czynszowe i budynki szpitala oraz zakładu ubezpieczeń. W wyniku działań wojennych okoliczna zabudowa uległa zniszczeniu, a zachowane pozostały jedynie budynki szpitala i zakładu po stronie wschodniej. Po wojnie wokół placu powstała zabudowa mieszkaniowa i budynek szkoły^[h], natomiast sam plac również został zabudowany kompleksem, na który składał się budynek mieszkalny i handlowo-usługowy, którego dwa skrzydła położone były nad jezdnią ulicy przecinającej plac. Ta część budynku została rozebrana. Kompleks ten zatarł całkowicie i zmienił pierwotny charakter placu, stanowiący w pierwotnych założeniach skwer, miejska przestrzeń zielona^[1]. Wyburzenie części budynków otwarło jedynie panoramę ulicy przecinającej plac stanowiącej pierwotnie szeroką aleję obsadzoną zielenią^[3] .

Plac, w swojej historii, nosił następujące nazwy:

• Höfchenplatz^{[e][1][2][3] [4]},
• Franz-Seldte-Platz^[2][5][6] (od 8 VIII 1933 r.^[5]),
• Plac Prostokątny^[2] (do 16 IV 1954 r.^[2]),
• Plac Ludwika Hirszfelda^[1][2][5].

Obecnie patronem placu jest Ludwik Hirszfeld^[1][2][5].

Ludwik Hirszfeld

urodzony 1884 r. w Warszawie, zmarł 1954 r. we Wrocławiu, lekarz, mikrobiolog, immunolog^[36][37]; powszechnie uznaje się Ludwika Hirszfelda jako osobę bardzo zasłużoną dla Wrocławia^[37]

Franz Seldte

urodzony 29 lipca 1882 w Magdeburgu, zmarł 1 kwietnia 1947 w więzieniu we Fürth, minister pracy w rządzie Hitlera, szef Stahlhelmu^[2].

Wcześniejsze nazwy placu odnosiły się do:

Höfchen

niemieckiej nazwy dzielnicy Dworek – Commende Höfchen, Höfchen^{[4][38] [25]}, która objęta została po włączeniu do miasta obszarem Przedmieścia Południowego (Südvorstadt), obecne osiedle Południe^[8][35].

Prostokątny

kształtu placu, którego rzut poziomy odpowiada prostokątowi^[1][35].

Dolnośląskie Centrum Onkologii^[a], powołane zostało w 1956 r. (jako Wojewódzki Ośrodek Onkologiczny), a jego siedzibę ustalono w budynkach dawnego Szpitala Krajowego Zakładu Ubezpieczeniowego (Krankenhaus Der Landesversichernugsanstalt)^[1][39][40]. Budynki wchodzące w skład całego założenia szpitalnego zbudowane zostały pod koniec XIX wieku (lata 1891–1893)^{[1][39][40][41]}. Ich projektantami byli: Eduard Blümner^[i] oraz Karl Grosser^{[j][1][42][40][41][43]}. Kompleks ten obejmował budynki szpitalne i pomocnicze. Usytuowano go na narożnej działce ówczesnych ulic: Höfchenstrasse 112 (obecnie ul. Tadeusza Zielińskiego) oraz Charlottenstrasse 15 (obecnie ul. Krucza)^[40]. Po przeciwległej stronie jezdni ulicy Höfchenstrasse wytyczono Höfchenplatz (obecnie Plac Ludwika Hirszfelda)^[1]. Położony był przy gmachu Krajowego Zakładu Ubezpieczeniowego (Landesversichernugsanstalt Schlesien), który zlokalizowany był przy Höfchenplatz 8 (obecnie Plac Ludwika Hirszfelda 12)^[40]. Budynki szpitala zaprojektowano w stylistyce neogotyckiej. Ocenia się, iż cały kompleks został na ówczesne czasy rozplanowany bardzo funkcjonalnie i nowocześnie. W 1929 r. wykonano nadbudowę budynków szpitalnych do wysokości III piętra^[40].

Tutaj także umiejscowiono Katedrę Onkologii i Klinikę Ginekologii Onkologicznej Akademii Medycznej we Wrocławiu (obecnie Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu)^[40].

Obiekty tego kompleksu wymienione na liście zabytków Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków we Wrocławiu, położone przy placu Hirszfelda^[44]:

• Zespół Szpitala Onkologicznego^[45],
• budynek administracyjny Zakładu Ubezpieczeń Społecznych^[46]
• budynek gospodarczy^[47]
• dwa budynki administracyjne^[48].

W latach 70. prostokątny plac Hirszfelda, stanowiący urbanistyczne uzupełnienie sąsiednich okrągłych („dużego ronda” Powstańców Śląskich i „małego ronda” noszącego dziś nazwę Żołnierzy Wyklętych), i tak samo jak tamte obsadzony zielenią, zabudowany został kompleksem obejmującym budynek mieszkalny i handlowo-usługowy^[b] według projektu architekta Leszka Tumanowicza^[1][8]. Obiekt ten posiadał awangardową formę nawiązującą do idei brutalizmu. Wzniesiony z elementów prefabrykowanych składał się z dwukondygnacyjnego pawilonu o szklano-aluminiowej elewacji słupowo-ryglowej oraz położonego po stronie zachodniej wieżowca mieszkalnego z betonową elewacją. Pawilon handlowo-usługowy miał czworokątny rzut z otwartą na dziedziniec galerią w kondygnacji pierwszego piętra, przerzuconą nad jezdniami ulicy Zaporoskiej. Niektóre ze sklepów i zakładów usługowych znajdowały się w ten sposób bezpośrednio nad jezdniami. W budynku funkcjonowały między innymi księgarnia, restauracja, poczta, kawiarnia i inne punkty handlowo-usługowe. Choć projekt obejmował także wystrój i wyposażenie poszczególnych lokali, to ze względów oszczędnościowych i ówcześnie obowiązujących przepisów zastosowano standardowe na tamten czas rozwiązania^[10].

Budynek został zaprojektowany i zrealizowany w sposób wadliwy i częściowo sprzeczny z przepisami. Niska jakość betonowych prefabrykatów elewacji wieżowca służących jako łamacze światła spowodowała ich demonaż już na początku XXI w. – pogarszający się ich stan groził katastrofą budowlaną. Ponadto w czasie prac projektowych zignorowano dokuczliwy problem hałasu ulicznego, potęgowanego dodatkowo przez układ atrium i nierówną nawierzchnię jezdni. Przede wszystkim zaś naruszono nawet ówcześnie obowiązującą skrajnię drogową. Spodziewano się wówczas, że Zaporoska stanie się mało uczęszczaną lokalną ulicą, tymczasem przewidywania te okazały się całkowicie nietrafione – ruch na tej trasie zamiast maleć zwiększał się, i to szybciej niż oczekiwano, a w szczególności pojawiły się też duże ciężarówki. Przejazd okazywał się zbyt niski nawet dla nie największych z nich – prześwit pod budynkiem wynosił tylko 3,3 metra^[k].

Należy jednak zaznaczyć, że zbyt niska skrajnia budynku wynikała z decyzji ówczesnych władz, które podjęły ustalenia wbrew autorowi projektu i jego argumentom przedstawianym podczas próby ich przekonania do zmiany błędnej decyzji. Zamysł przeniesienia ruchu na inne ulice ostatecznie nie został wprowadzony – wyznaczono jedynie objazd ciasnymi uliczkami wokół budynku. W rezultacie dochodziło tu do częstych kolizji (nawet kilkanaście razy rocznie) samochodów ciężarowych ze stropem przejazdu pod budynkiem. Choć żaden z tych wypadków nie zakończył się tragicznie, to przez ponad trzy dekady istnienia tego obiektu suma szkód poniesionych zarówno przez właścicieli pojazdów, jak też przez administratora budynku, była bardzo wysoka.

Do ostatniej z takich kolizji doszło z udziałem ciężarówki z Ukrainy 23 sierpnia 2006 r.^[49] Wkrótce potem podjęto od dawna spodziewaną decyzję o likwidacji obiektu. Prace rozbiórkowe przeprowadzono od listopada 2006 do stycznia 2007^[50] kosztem około 500 tys. PLN^[9] [10]. Ostatecznie jednak pozostawiono części, które znajdują się obok jezdni. Choć nie zagrażają one już bezpieczeństwu ruchu, to jednak łamią pierwotne założenia urbanistyczne z XIX w.

Przy placu znajduje się również NZOZ Dolnośląskie Centrum Okulistyczne. Jest to specjalistyczna placówka medyczna ukierunkowana na okulistykę. Założona została w 1992 roku z inicjatywy lekarzy okulistów pracowników naukowych wywodzących się z Katedry i Kliniki Okulistyki Akademii Medycznej we Wrocławiu^[l][51][52]. Ośrodek uczestniczy w programie Przyjazna Przychodnia^[53].

Po przeciwnej (względem placu) stronie ulicy Kruczej wybudowano kompleks budynków szkolnych^[h][54], oddzielonych od tej ulicy skwerem (obecnie zabudowanym budynkiem mieszkalnym^[m][11] ). W budynku prowadzono szkołę podstawową nr 110, a w 1986 roku przeniesiono tu Liceum Ogólnokształcące nr VIII imienia Bolesława Krzywoustego, tworząc Zespół Szkół Ogólnokształcących, rozwiązany w 1989 roku^[54].

• Historia Wrocławia
• Architektura Wrocławia

• Niemiecko-polski słownik nazw ulic, Wratislavia.net, 2012 [dostęp 2015-10-21]  (pol.).
• NZOZ Dolnośląskie Centrum Okulistyczne, 2015 [dostęp 2015-10-26]  (pol.).strona główna serwisu
• Plan Wrocławia z 1903 r. (Breslau Stadtplan 1903), Bibliographisches Institut in Leipzig, 1903 [dostęp 2015-10-26]  (pol.).link zewnętrzny do commons
• Pawilon handlowy przy pl. Hirszfelda, wroclaw.wyborcza.pl [zarchiwizowane z adresu 2015-10-22]  (pol.).
• Polsko-niemiecki słownik nazw ulic, Wratislavia.net, 2012 [dostęp 2015-10-26]  (pol.).
• Słownik dzielnic Wrocławia, Wratislavia.net, 2012 [dostęp 2015-10-26]  (pol.).
• UCHWAŁA NR XLVIII/1704/02 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 16 maja 2002 roku w sprawie zaliczenia do kategorii dróg gminnych – ulic bez kategorii we Wrocławiu, „uchwały”, Biuletyn Urzędowy RMW z 27 maja 2002 r. Nr 5, poz.294., Wrocław: Rada Miejska Wrocławia, 16 maja 2002 [dostęp 2015-10-22]  (pol.).
• Uchwała Zarządu Województwa Dolnośląskiego w sprawie nadania numerów dróg dla gminnych nr 351/II/03 z 25.06.2003 r., Wrocław: Zarząd Województwa Dolnośląskiego, 25 czerwca 2003  (pol.).
• Hirszfelda Ludwika, pl., mapa.targeo.pl, 2015 [dostęp 2015-10-23]  (pol.).
• Wykaz dróg przebiegających przez miasto Wrocław, „ZDiUM/Infrastruktura/Ulice”, Ewa Mazur; sporządziła: Jolanta Gac /NOXE/, Wrocław: Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, 8 października 2015 [dostęp 2015-10-22] [zarchiwizowane z adresu 2014-10-31]  (pol.).
• Wykaz zabytków we Wrocławiu, stan październik 2015, Wrocław: Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków we Wrocławiu, 2015 [dostęp 2015-10-21]  (pol.).
• JanJ. Harasimowicz JanJ. (red.), Encyklopedia Wrocławia, wyd. III poprawione i uzupełnione, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, ISBN 83-7384-561-5, ISBN 978-83-7384-561-9  (pol.).
• Michał Jędrzejewski. Architektura wnętrz, wystawiennictwo i scenografia w powojennym Wrocławiu. Część I: 1945-1981. „«Dyskurs» Pismo Naukowo-Artystyczne ASP we Wrocławiu”, 2007. Akademia Sztuk Pięknych we Wrocławiu. ISSN 1733-1528. (pol.). 

• Plac Hirszfelda Ludwika, [w:] woj. dolnośląskie, Wrocław, Południe [online], fotopolska.eu [dostęp 2015-10-22]  (pol.).
• pl. Hirszfelda Ludwika, [w:] Wrocław, Południe [online], dolny-slask.org.pl (Wratislaviae Amici) [dostęp 2015-10-22]  (pol.).
• pl. Hirszfelda, wikimapia.org [dostęp 2015-10-22]  (pol.).