Mydleńcowate

Mydleńcowate
	; Diploglottis cunninghamii
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	mydleńcowce
Rodzina	mydleńcowate
	Nazwa systematyczna
	Sapindaceae Juss.; Gen. Pl.: 246. 4 Aug 1789
	Zasięg
	Multimedia w Wikimedia Commons

Mydleńcowate (Sapindaceae Juss.) – rodzina roślin należąca do rzędu mydleńcowców (Sapindales). Należą tu 144 rodzaje liczące ok. 1900 gatunków, występujących na całym świecie, z wyjątkiem obszarów okołobiegunowych^[2]. Wyłączane do niedawna w odrębne rodziny rodzaje związane głównie z terenami pod wpływem klimatu umiarkowanego – klon Acer i dwuskrzydlak Dipteronia (rodzina klonowate Acearaceae) oraz kasztanowiec Aesculus, Billia, Handeliodendron (rodzina kasztanowcowate Hippocastanaceae) – są współcześnie (od czasu APG I) włączane w obręb mydleńcowców, czego trafność potwierdzają kolejne badania nad filogenezą całej grupy.

Szereg przedstawicieli rodziny ma duże znaczenie użytkowe jako drzewa owocowe. Największe znaczenie komercyjne ma jagodzian rambutan Nephelium lappaceum i liczi chińskie Litchi chinensis. Poza tym jadalnych owoców dostarczają Dimocarpus longan, Melicoccus bijugatus, Nephelium ramboutan-ake, Pappea capensis, Talisia esculenta, Talisia oliviformis i Zanha suaveolens. Z różnych gatunków klonów pozyskuje się syrop klonowy. Nasiona paulinii guarana Paullinia cupana i innych gatunków z tego rodzaju są bogate w kofeinę i używane są do wytwarzania pobudzającego napoju. Bogate w saponiny nasiona i owoce mydleńca Sapindus wykorzystywane były jako mydła. Wiele gatunków drzewiastych wykorzystywanych jest jako źródło drewna na opał i konstrukcyjnego. Liczne gatunki uprawiane są także jako rośliny ozdobne (np. z rodzajów: kasztanowiec Aesculus, klon Acer, dwuskrzydlak Dipteronia, Dodonaea, Filicium, roztrzeplin Koelreuteria)^[3].

Morfologia

Pokrój: Rośliny bardzo zróżnicowane od drzew i krzewów, poprzez drewniejące i zielne pnącza po byliny^[3]^[4].
Liście: Skrętoległe lub naprzeciwległe. Blaszka pojedyncza lub w różny sposób złożona – trójlistkowa, dłoniasto- lub pierzastozłożona. W przypadku liści złożonych listki bliższe nasady zwykle mniej lub bardziej zredukowane, czasem obejmujące łodygę, wyglądające jak przylistki, których poza tym brak z wyjątkiem gatunków pnących. Blaszka liści i listków całobrzega, karbowana, piłkowana lub ząbkowana. Użyłkowanie liści pojedynczych pierzaste lub dłoniaste^[3].
Kwiaty: Zebrane są w wyrastające w kątach liści lub szczytowo różne kwiatostany: wiechy, grona, kłosy, pęczki, czasem pojedyncze. Kwiaty są obupłciowe lub funkcjonalnie jednopłciowe. Kwiaty są promieniste i pięciokrotne lub w różnym stopniu grzbieciste i wówczas czterokrotne. Działki kielicha występują w liczbie czterech lub pięciu i są wolne lub u nasady częściowo zrośnięte. Płatki korony są cztery do pięciu (rzadko zredukowane) i są wolne lub u nasady zrośnięte, najczęściej białe lub żółte. Często na płatkach wyrastają różnokształtne przydatki osłaniające kubeczkowate lub dyskowate miodniki otaczające okółek pręcików. Pręcików jest zwykle 5 do 8, rzadziej inna liczba od 3 do 30. Ich nitki u niektórych przedstawicieli zrastają się u dołu. Pylniki otwierają się podłużnym pęknięciem. Zalążnia jest górna i tworzona jest najczęściej przez trzy (czasem mniej lub więcej – do 8) zrośniętych owocolistków. Szyjka słupka rozgałęzia się dwa lub trzy razy lub znamię znajdujące się na jej szczycie jest podzielone na łatki^[3].
Owoce: Najczęściej torebki, rzadziej niełupki, jagody i pestkowce. Nasiona nierzadko z osnówką^[3].

Systematyka

Mydleńcowate są spokrewnione z rutowatymi Rutaceae i obie te rodziny są razem lub osobno zestawiane w rzędach mydleńcowców Sapindales lub rutowców Rutales w zależności od tego czy są grupowane razem czy zestawiane w osobne rzędy. Najstarszą linię rozwojową w obrębie rodziny reprezentuje obecnie monotypowy rodzaj z jednym gatunkiem – kasztankiem jarzębolistnym Xanthoceras sorbifolium. Wyłączane osobno kolejne linie rozwojowe w odrębne rodziny (klonowatych i kasztanowcowatych) zmieniają mydleńcowate w takson parafiletyczny^[5]. Rodzina dzielona jest na 4 do 6 podrodzin w zależności od ujęcia systematycznego.

Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzina z rzędu mydleńcowców Sapindales w obrębie kladu różowych roślin okrytonasiennych^[2].

mydleńcowce

Biebersteiniaceae

łużnikowate Nitrariaceae

Kirkiaceae

	osoczynowate Burseraceae

	nanerczowate Anacardiaceae

mydleńcowate Sapindaceae

	biegunecznikowate Simaroubaceae

	meliowate Meliaceae

	rutowate Rutaceae

Podrodzina Xanthoceroideae Thorne & Reveal

kasztanek Xanthoceras Bunge z jednym gatunkiem – kasztankiem jarzębolistnym X. sorbifolium

Podrodzina Hippocastanoideae Burnett

plemię Acereae (Durande) Dumort. (1827) (dawniej zwykle w randze rodziny klonowatych Acearaceae):

Acer L. – klon
Dipteronia Oliv. – dwuskrzydlak

plemię Hippocastaneae (DC.) Dumort. (1827) (dawniej zwykle w randze rodziny kasztanowcowatych Hippocastanaceae):

Aesculus L. – kasztanowiec
Billia Peyr.
Handeliodendron Render

Podrodzina Dodonaeoideae Burnett

Obejmuje dwa plemiona liczące razem 22 rodzaje ze 140 gatunkami^[2]:

Arfeuillea Radlkofer
Averrhoidium Baillon
Diplokeleba N. E. Brown
Diplopeltis Endlicher
Distichostemon F. Mueller
Dodonaea Miller
Doratoxylon Bentham & J. D. Hooker
Euchorium Ekman & Radlkofer
Euphorianthus Radlkofer
Eurycorymbus Handel-Mazzetti
Exothea Macfad.
Filicium Bentham & J. D. Hooker
Ganophyllum Blume
Harpullia Roxburgh
Hippobromus Ecklon & Zeyher
Hypelate P. Browne
Llagunoa Ruiz & Pavón
Loxodiscus J. D. Hooker
Magonia A. St.-Hilaire
Majidea Oliver
Zanha Hiern

Podrodzina Sapindoideae Burnett

111 rodzajów z 1340 gatunkami^[2]:

Alatococccus Acevedo-Rodríguez
Alectryon Gaertn.
Allophylastrum Acevedo-Rodríguez
Allophylus L.
Allosanthus Radlk.
Amesiodendron Hu
Aporrhiza Radlk.
Arfeuillea Pierre ex Radlk.
Arytera Blume
Atalaya Blume
Athyana (Griseb.) Radlk.
Balsas J. Jiméneez Ram & K. Vega
Beguea Capuron
Bizonula Pellegr.
Blighia K. D. Koenig – bligia
Blighiopsis Van der Veken
Blomia Miranda
Bridgesia Bertero ex Cambess.
Camptolepis Radlk.
Cardiospermum L.
Castanospora F. Muell.
Chonopetalum Radlk.
Chouxia Capuron
Chytranthus Hook. f.
Conchopetalum Radlk.
Cubilia Blume
Cupania L. – rosięga
Cupaniopsis Radlk.
Deinbollia Schumach.
Delavaya Franch.
Diatenopteryx Radlk.
Dictyoneura Blume
Dilodendron Radlk.
Dimocarpus Lour.
Diploglottis Hook. f.
Elattostachys (Blume) Radlk.
Eriocoelum Hook. f.
Erythrophysa E. Mey. ex Arn.
Gereaua (Capuron) Buerki & Callmander
Glenniea Hook. f.
Gloeocarpus Radlk.
Gongrodiscus Radlk.
Gongrospermum Radlk.
Guindilia Gillies ex Hook. & Arn.
Guioa Cav.
Haplocoelum Radlk.
Hornea Baker
Houssayanthus Hunz.
Hypseloderma Radlk.
Jagera Blume
Koelreuteria Laxm. – roztrzeplin
Laccodiscus Radlk.
Lecaniodiscus Planch. ex Benth.
Lepiderema Radlk.
Lepidopetalum Blume
Lepisanthes Blume
Litchi Sonn. – liczi
Lophostigma Radlk.
Lychnodiscus Radlk.
Macphersonia Blume
Matayba Aubl.
Melicoccus P. Browne
Mischocarpus Blume
Molinaea Comm. ex Juss.
Neotina Capuron
Nephelium L. – jagodzian
Otonephelium Radlk.
Pancovia Willd.
Pappea Eckl. & Zeyh.
Paranephelium Miq.
Paullinia L. – paulinia
Pavieasia Pierrev
Pentascyphus Radlk.
Phyllotrichum Thorel ex Lecomte
Placodiscus Radlk.
Plagioscyphus Radlk.
Podonephelium Baill.
Pometia J. R. Forst. & G. Forst.
Porocystis Radlk.
Pseudima Radlk.
Pseudopancovia Pellegr.
Pseudopteris Baill.
Radlkofera Gilg
Rhysotoechia Radlk.
Sapindus L. – mydleniec
Sarcopteryx Radlk.
Sarcotoechia Radlk.
Schleichera Willd.
Scyphonychium Radlk.
Serjania Mill.
Sinoradlkofera F. G. Meyer
Sisyrolepis Radlk.
Smelophyllum Radlk.
Stadmania Lam.
Stocksia Benth.
Storthocalyx Radlk.
Synima Radlk.
Talisia Aubl.
Thinouia Triana & Planch.
Thouinia Poit.
Thouinidium Radlk.
Tina Schult.
Tinopsis Radlk.
Toechima Radlk.
Toulicia Aubl.
Trigonachras Radlk.
Tripterodendron Radlk.
Tristira Radlk.
Tristiropsis Radlk.
Tsingya Capuron
Ungnadia Endl.
Urvillea Kunth
Vouarana Aubl.
Xerospermum Blume
Zollingeria Kurz

Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Rutanae Takht., rząd mydleńcowce (Sapindales Dumort.), podrząd Sapindineae Bessey in C.K. Adams, rodzina mydleńcowate (Sapindaceae Juss.)^[6].

Rodzina klonowate Acearaceae oraz kasztanowcowate Hippocastanaceae wyłączone odrębnie.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-11-03] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 371-374. ISBN 978-1-842466346.
↑ Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 329-336. ISBN 83-7079-778-4.
↑ Harrington, Mark G.; Karen J. Edwards, Sheila A. Johnson, Mark W. Chase & Paul A. Gadek. Phylogenetic inference in Sapindaceae sensu lato using plastid matK and rbcL DNA sequences. „Systematic Botany”. 30 (2), s. 366–382, 2005. DOI: 10.1600/0363644054223549.
↑ Crescent Bloom: Sapindaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-02-02]. (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-11-03] (ang.).

[christenhusz-3] Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 371-374. ISBN 978-1-842466346.

[encyk-4] Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 329-336. ISBN 83-7079-778-4.

[5] Harrington, Mark G.; Karen J. Edwards, Sheila A. Johnson, Mark W. Chase & Paul A. Gadek. Phylogenetic inference in Sapindaceae sensu lato using plastid matK and rbcL DNA sequences. „Systematic Botany”. 30 (2), s. 366–382, 2005. DOI: 10.1600/0363644054223549.

[6] Crescent Bloom: Sapindaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-02-02]. (ang.).

[1]