Maria Kazimiera d’Arquien

Maria Kazimiera d’Arquien

Królowa Polski
Okres	od 21 maja 1674 do 17 czerwca 1696
Jako żona	Jana III Sobieskiego
Koronacja	2 lutego 1676
Poprzedniczka	Eleonora Habsburżanka
Następczyni	Krystyna Eberhardyna Hohenzollernówna
Dane biograficzne
Data urodzenia	28 czerwca 1641 lub wcześniej
Data śmierci	30 stycznia 1716
Miejsce spoczynku	Bazylika archikatedralna św. Stanisława i św. Wacława w Krakowie
Ojciec	Henryk Albert de la Grange d’Arquien
Matka	Franciszka de la Châtre
Mąż	Jan Sobiepan Zamoyski
Mąż	Jan III Sobieski
Dzieci	Ludwika Maria Zamoyska Katarzyna Barbara Zamoyska Jakub Ludwik Sobieski Teresa Teofila Sobieska Adelajda Ludwika Sobieska Maria Teresa Sobieska Teresa Kunegunda Sobieska Aleksander Benedykt Sobieski Konstanty Władysław Sobieski Jan Sobieski
Multimedia w Wikimedia Commons

Maria Kazimiera de La Grange d’Arquien, znana jako Marysieńka (ur. 28 czerwca 1641 lub wcześniej w Nevers^[1], zm. 30 stycznia 1716 w Blois^[2][3]) – królowa Polski, żona króla Jana III Sobieskiego, starosta brodnicki w latach 1678–1698, starosta gniewski w latach 1696–1699^[4].

Urodziła się 28 czerwca 1641 lub wcześniej w Nevers, w starym, ale zubożałym rodzie d’Arquien. Była córką – wśród licznego rodzeństwa – francuskiego markiza Henriego Alberta de La Grange d’Arquien, który był skromnym kapitanem w gwardii brata króla Ludwika XIII, księcia Gaston d'Orléans zwanego Monsieur^[5] i Franciszki de la Châtre – ochmistrzyni dworu Ludwiki Marii Gonzagi. Tą drogą także i córka została damą dworu Ludwiki Marii, która wkrótce została królową polską, poślubiwszy per procura króla Władysława IV Wazę. Z nią też Maria Kazimiera przybyła do Polski pod koniec 1645, mając 4 lata. Niektórzy z ówczesnych Polaków spekulowali, iż była jej nieślubną córką, brak jednak jakichkolwiek potwierdzających to dowodów – historycy uznają, iż prawdopodobnie były to wyłącznie informacje rozpowszechniane przez przeciwników królowej i opierały się tylko na fakcie obecności małej dziewczynki w jej orszaku^[6]. Przyswoiwszy sobie język i kulturę polską, Maria Kazimiera zyskała wśród Polaków przydomek Marysieńka, z którym odtąd kojarzona jest w polskiej historii.

W 1648, wobec trudnej sytuacji w kraju i śmierci króla Władysława IV, owdowiała królowa odesłała siedmioletnią dziewczynkę z powrotem do Francji, gdzie w rodzinnym Nevers przez ok. cztery lata odbywała edukację w szkole klasztornej. Najpóźniej w 1653 powróciła na dwór Ludwiki Marii, która zdołała poślubić nowego króla polskiego, Jana Kazimierza. Tam też, w marcu 1655, podczas jednej z zabaw dworskich towarzyszących obradom sejmu warszawskiego, poznał ją jej przyszły mąż, późniejszy król Polski, Jan Sobieski. Starosta krasnostawski (tytuł ten został, przez niego odziedziczony po bracie) zrobił wrażenie na dorastającej pannie, sam zaś zakochał się od pierwszego wejrzenia w ulubienicy królowej^[7]. Znajomość pogłębiło przybycie Jana na dwór królewski w 1656 roku. Do oświadczyn i ślubu jednak nie doszło, pomimo więzi miłosnej, jaka już wówczas wytworzyła się między przyszłymi małżonkami.

3 marca 1658 poślubiła wojewodę sandomierskiego Jana Sobiepana Zamoyskiego, z którym miała czworo dzieci (żadne z nich nie dożyło dorosłości). W oczach Ludwiki Marii – faktycznie decydującej o zamążpójściu Marysieńki – Zamoyski był lepszym kandydatem ze względu na dużo większy majątek niż (też zamożny) Sobieski, jak również z uwagi na postawę polityczną: w przeciwieństwie do przyszłego króla, Zamoyski pozostał wierny Janowi Kazimierzowi w pierwszym okresie potopu szwedzkiego. Zamoyski zmarł jednak w kilka lat po ślubie. Po jego śmierci poślubiła (potajemnie) 14 maja i (oficjalnie) 5 lipca 1665 Jana Sobieskiego. Zarówno w opinii współczesnych, jak i historyków było to tzw. „małżeństwo z miłości”, co stanowiło wówczas rzadkość. W związku z drugim mężem urodziła trzynaścioro dzieci, z których tylko czworo osiągnęło dorosłość: Jakub (1667–1737), Teresa Kunegunda (1676–1730), Aleksander (1677–1714) i Konstanty (1680–1726).

Na królową Polski została koronowana 2 lutego 1676, na Wawelu. Będąc królową wspierała politykę mającą doprowadzić do sojuszu polsko-francuskiego. Zarazem chciała uzyskać od ówczesnego króla Francji Ludwika XIV przywileje dla swojej rodziny. W 1688 roku rozpoczęła się budowa kościoła św. Kazimierza w Warszawie finansowana przez Marię Kazimierę^[8].

Po śmierci Jana III Sobieskiego w 1696 Marysieńka wyjechała z Polski w 1699, udając się do Rzymu, gdzie przebywała z licznym dworem. Zamieszkała tam początkowo w Palazzo Chigi-Odescalchi. Często gościła u kolejnych papieży, najpierw u Innocentego XII (który wcześniej jako nuncjusz udzielił jej ślubu z Sobieskim), następnie u Klemensa XI.

Od 1702 roku siedzibą owdowiałej królowej był usytuowany w centrum miasta, niedaleko kościoła Trinità dei Monti, niewielki Palazzetto Zuccari, zbudowany na początku XVII w. przez Federico Zuccaro. Maria Kazimiera ufundowała tu budowę drewnianego łuku nad via Sistina i nowej pałacowej fasady z balkonem od strony placu przed kościołem. Na jej zlecenie Filippo Juvara wykonał na fasadzie herb Rzeczypospolitej^[9].

Maria Kazimiera, naśladując mecenat artystyczny Krystyny Szwedzkiej realizowany w poprzednim stuleciu, uczyniła ze swej siedziby znaczący ośrodek kultury. W roku 1704 założyła mały prywatny teatr muzyczny, w którym prezentowali rzymskiej szlachcie swoje utwory m.in. Alessandro Scarlatti, a także jego syn, wkrótce nadworny muzyk królowej, Domenico Scarlatti. Dla upamiętnienia zwycięstwa Jana Sobieskiego pod Wiedniem w dniu 12 września 1704 r. wieczorem królowa zorganizowała iluminację drogi do klasztoru na wzgórzu Pincio. Przeszła nią z jej pałacu do klasztoru tłumna, uroczysta procesja, z muzyką i śpiewami. Z 1704 r. pochodzi niewątpliwie oratorium na pięć głosów do tekstu anonimowego poety z muzyką Alessandro Scarlattiego (San Casimiro re di Polonia - Św. Kazimierz król Polski), jednak okoliczności jego wykonania nie zostały jeszcze ustalone^[9].

Tu, po zawarciu w 1706 r. pokoju w Altranstädt, królowa świętowała uwolnienie swych książęcych synów, wziętych do niewoli przez elektora Saksonii Augusta II Mocnego podczas III wojny północnej^[9].

W czerwcu 1714 r. królowa opuściła Rzym (gdzie pozostawiła duże długi), aby udać się do Francji. W Civitavecchia zaokrętowała się na papieską galerę, którą udostępnił jej łaskawie Klemens XI^[9]. Jednak Ludwik XIV wydał jej zakaz pojawienia się w Paryżu i Wersalu, choć bezskutecznie składała prośby, pisząc do niego: Chcę być uważana jako prosta wasalka, a nie jak królowa, opuszczając bowiem Rzym, królestwo swe złożyłam u stóp papieskich^[10].

Ostatnie półtora roku życia spędziła w Blois, gdzie w styczniu 1716 zmarła po płukaniu żołądka zarządzonym przez lekarza. Trumnę 2 kwietnia przeniesiono do kaplicy św. Eustachego w kościele św. Zbawiciela w Blois. Natomiast serce złożono w urnie w miejscowym kościele jezuitów (przepadło potem w czasie rewolucji francuskiej). Następnie w 1717 trumna z ciałem Marysieńki spoczęła w warszawskim kościele kapucynów, obok Jana III i stamtąd w 1733 wraz z prochami króla przewieziona została do katedry wawelskiej w Krakowie. Pochowana w krypcie św. Leonarda na Wawelu^[11]. Po otwarciu w 1938 roku trumny stwierdzono, że wewnątrz znajdują się szczątki kośćca królowej pomieszane z resztkami zmurszałego drewna (prawdopodobnie z poprzedniej trumny) i resztki zetlałych szat. Na czaszce znajdowała się korona srebrna pozłacana^[12]. Sarkofag na trumnę królowej został ufundowany w 1840 roku przez cesarza Austrii i króla Galicji Ferdynanda I, jak głosi inskrypcja na grobowcu. Jej imię nosiły statki gdańskie Marie, Die Königin von Polen (trzy statki), Maria Casimira Königin von Polen^[13].

Późniejsi publicyści (Kazimierz Waliszewski i Tadeusz Boy-Żeleński) wyolbrzymili jej wpływ na Jana Sobieskiego, w rzeczywistości królowa ułatwiała Sobieskiemu zbliżenie z Francją, ale jej samej nie udało się doprowadzić do sojuszu w 1692 z powodu sprzeciwu Sobieskiego.

Królewska para pozostawiła po sobie obfitą korespondencję. Listy miłosne powstały głównie w latach 1665–1683 – w czasie rozstań z Marysieńką, spowodowanych takimi wydarzeniami, jak np. rokosze, wyjazdy Marysieńki do Paryża, kampania wojenna w latach 1675–1676 oraz odsiecz wiedeńska w 1683. W listach tych widoczny jest świat uczuć Sobieskiego i Marysieńki, autentyczne przeżycia kochającej się pary, trudności i problemy ówczesnego świata. Przebywała przez pewien okres w Jarosławiu, zaś jej kochanek Jan, odpoczywając w Woli (teraz Sobieska Wola), gmina Krzczonów, woj. lubelskie na polowaniach miał możliwość spotkania się z nią.

• 
  Maria Kazimiera, 1674 roku
• 
  Obrus ze sceną koronacji Jana III Sobieskiego i Marii Kazimiery z 1677 roku
• 
  Portret królowej Marii Kazimiery w stroju koronacyjnym na koniu.
• 
  Portret Marii Kazimiery Sobieskiej.
• 
  Jerzy Siemiginowski-Eleuter, Portret królowej Marii Kazimiery z dziećmi z 1684 roku
• 
  Jacques Prou, Popiersie Marii Kazimiery Sobieskiej.
• 
  Henri Gascar, Jan III Sobieski z rodziną.
• 
  Sarkofag w Krypcie św. Leonarda na Wawelu

• Zbigniew Wójcik, Jan Sobieski, Warszawa 1983.
• Gaetano Platania, Gli ultimi Sobieski e Roma. Fasti e miserie di una famiglia reale polacca tra Sei e Settecento (1699–1714), Roma-Menziana 1989
• Antonio Bassani, Viaggio a Roma della Signora Reale Maestà di Maria Casimira, Regina di Polonia vedova dell’Invittissimo Giovanni III per il voto di visitare i Luoghi Santi et il Supremo Pastor della Chiesa Innocenzo XII, Roma 1700
• Gaetano Platania, Due dame polacche nella Roma del Sei-Settecento, Salerno, Laveglia, 1980
• Gaetano Platania, Gli ultimi Sobieski e Roma. Fasti e miserie di una famiglia reale polacca tra Sei e Settecento (1699–1715), Roma, Vecchiarelli editore, 1990
• Gaetano Platania, Viaggio in Italia e soggiorno romano di una dama polacca: Maria Casimira Sobieski, w Viaggiatori polacchi in Italia, n, 28, Gèneve, Slatkine, 1986, str. 165–181
• Gaetano Platania, Una pagina inedita del soggiorno romano di Maria Casimira Sobieska, w „Studia Italo-Polonica”, III, 1987, str. 81–113
• Gaetano Platania, Maria Casimira Sobieska a Roma. Alcuni episodi del soggiorno romano di una regina polacca, w „Effetto Roma”. Il viaggio, Istituto Nazionale di Studi Romani, Roma, Bulzoni editore, 1995, str. 9–48
• Michał Komaszyński, Piękna królowa Maria Kazimiera d’Arquien-Sobieska, Kraków 1995
• Michel Komaszyński, Marie Casimire, reine de Pologne, dernière résidente royale du Château de Blois, Katowice 1995
• Gaetano Platania, Il viaggio politico di Maria Casimira Sobieska, w Donne in viaggio. Viaggio religioso, politico, metaforico, a cura di M.L. Silvestre e A. Valerio, Roma-Bari, Laterza editore, 1999, str. 131–142
• Gaetano Platania, Viaggio a Roma sede d'esilio. Sovrane alla conquista di Roma, secoli XVII–XVIII, Roma, Istituto Nazionale di Studi Romani, 2002 (il capitolo dedicato a Maria Casimira Sobieska str. 61–98)
• Gaetano Platania, Polonia e Curia Romana. Corrispondenza di Maria Kazimiera Sobieska regina di Polonia con Carlo Barberini protettore del regno (1681–1699) e il soggiorno romano di una famiglia polacca in esilio, Viterbo, Acta Barberiniane/4, 2016, str. 11–268