Galera

Galera – okręt o napędzie wiosłowym, często wspomaganym przez żagle. Używany był przede wszystkim na Morzu Śródziemnym od czasów starożytnych (Egipt, Fenicja, Grecja, Kartagina, Rzym, Bizancjum) aż do XIX wieku. Do wiosłowania często wykorzystywano niewolników,^[1] jeńców lub skazańców,^[2] zwanych galernikami.

Historia

Nazwa galera pochodzi od mieczowej ryby – galeos, której głowa do złudzenia przypominała mieczowe zakończenie galer. Historia stosowania galer jest długa, od starożytności (bitwa w delcie Nilu, bitwa koło Alasziji) aż do bitwy pod Lepanto (1571), w której uczestniczyło ok. 550 galer i galeasów w wojnie Ligi Świętej (Hiszpania, Wenecja, Genua, Państwo Kościelne) z Turkami osmańskimi. Choć po tej bitwie można spotkać galery nadal, aż do XIX w., jednak pełniły wtedy już funkcje bardziej honorowe i reprezentacyjne.

Galery były niezwykle smukłe, ponieważ ich stosunek szerokości do długości wynosił 1:6, na koniec nawet 1:9, co przy napędzie wiosłowym pozwalało uzyskać spore prędkości. Początkowo galery posiadały dwa, trzy, cztery i więcej rzędów wioseł, ale od XIV w. drugi rząd zanika. Dodatkową nowością staje się stosowanie apostis, czyli podłużnej belki, na której oparte były wiosła, zamiast, jak wcześniej, otworów wiosłowych. Na jedną burtę przypada 20–26 wioseł. Przy dalszej ewolucji wiosło osiąga wagę 250 kg i w takiej konfiguracji obsługuje je ok. 5–8 galerników. W XIII w. pojawia się nadbudówka rufowa, a w XV w. ster zawiasowy.

Zmiany następowały również w ożaglowaniu: poza wiosłami jako napęd dodatkowy stosowano żagle łacińskie, początkowo jeden żagiel, od XV wieku dwa. Reje żagli były bardzo długie, pomimo tego takie ożaglowanie nie nadawało się do napędzania tak dużych jednostek, dodatkowo było refowane. Główną bronią galer był taran (potem również tarany boczne), którego funkcją było taranowanie jednostki przeciwnej lub złamanie jej wioseł. Dodatkowo posiadały mostek abordażowy.

W XV wieku na galerach pojawiają się działa, zwykle w nadbudówce dziobowej w liczbie 3–7. Największe (24–26-funtowe) umieszczano z przodu, a mniejsze po bokach. Oprócz galer wytworzyło się jeszcze kilka podobnych typów okrętów, takich jak ćwierćgalery, półgalery i galeasy, których nazwa pochodzi od galera grossa. Zmierzch stosowania galer spowodowany był skutecznością artylerii na galeonach. Dla galer został opracowany nowy sposób budowy jednostek – szkieletowy, który upowszechnił się w czasie późniejszym.

Typy galer

Starożytne

Zdjęcie	Nazwa	Typ
	monera (monorema, unirema)	jednorzędowiec
	diera (birema, duorema, dikrotos)	dwurzędowiec
	triera (trirema)	trójrzędowiec
	tetrera (quadrirema)	czterorzędowiec
	pentera (quinquerema)	pięciorzędowiec
	hexera (sexirema)	sześciorzędowiec
	heptera (septirema)	siedmiorzędowiec
	octera	ośmiorzędowiec
	poliera	wielorzędowiec (np. triera)
	quadragintarema	czterdziestorzędowiec
	pentekontera	typ monery o 50 wiosłach, po 25 z każdej strony statku
	hekakontera	typ monery 100-wiosłowej
	hemiolia	półtorarzędowiec (częsty u piratów)
	trihemiolia
	liburna	lekka, szybka galera rzymska
	dromona (dromon)	standardowa galera bizantyjska

Średniowieczne

Zdjęcie	Nazwa	Typ
	langskipy	długie okręty
	drakkar (serpent)
	busse
	skeide
	snekke (snekkja)
	sud
	kaupskipy	statki handlowe
	karv (karve, karfi)
	knaar (knarr, knorr, knörr)

Nowożytne

Zdjęcie	Nazwa	Typ
	galeas (galeazza, galeasa; tur. mahon)	galera duża
	galeota (galiot, galeotta)	półgalera, galera mała
	bergantina	ćwierćgalera
	fusta
	panfina	ciężka galera transportowa
	skampaweja	lekka rosyjska galera

Przypisy

↑ Tam bowiem, gdzie jest potężna flota morska, konieczne jest, aby niewolnicy za pieniądze służyli we flocie (O sposobie rządzenia Ateńczyków 1,11).
↑ W owym czasie żył pewien młody człowiek [który] wykorzystując swoje zewnętrzne podobieństwo, podawał się za zgładzonego przez Heroda Aleksandra, jednak został zdemaskowany. Oktawian August fałszywego Aleksandra ze względu na jego tęgą budowę zesłał na galery, a jego inspiratora kazał zgładzić. Józef Flawiusz Dawne dzieje Izraela (17, 12, 2), Wojna żydowska (2, 7, 2).

Bibliografia

Marian Mickiewicz, "Z dziejów żeglugi" Warszawa "Nasza Księgarnia", 1971
Stefan Gulas, "Żaglowce" Warszawa Wyd. Sport i Turystyka, 1985

Linki zewnętrzne

Galery greckie i rzymskie (ang.)
Viking ship classes. home.online.no. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-12)].

[1] Tam bowiem, gdzie jest potężna flota morska, konieczne jest, aby niewolnicy za pieniądze służyli we flocie (O sposobie rządzenia Ateńczyków 1,11).

[2] W owym czasie żył pewien młody człowiek [który] wykorzystując swoje zewnętrzne podobieństwo, podawał się za zgładzonego przez Heroda Aleksandra, jednak został zdemaskowany. Oktawian August fałszywego Aleksandra ze względu na jego tęgą budowę zesłał na galery, a jego inspiratora kazał zgładzić. Józef Flawiusz Dawne dzieje Izraela (17, 12, 2), Wojna żydowska (2, 7, 2).

[1]