Kretowate

Kretowate
	Talpidae
	G. Fischer, 1814
	; Przedstawiciel rodziny – kret europejski (Talpa europaea)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	owadożery
Podrząd	Erinaceota
Rodzina	kretowate
	Typ nomenklatoryczny
	Talpa Linnaeus, 1758
Synonimy
	Orycteri Blainville, 1834;
	Orycteri Blainville, 1834;
Podrodziny
	5 podrodzin (w tym 2 wymarłe) + 7 rodzajów o statusie incertae sedis – zobacz opis w tekście
	5 podrodzin (w tym 2 wymarłe) + 7 rodzajów o statusie incertae sedis – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kretowate^[2]^[3] (Talpidae) – rodzina ssaków z podrzędu Erinaceota w obrębie rzędu owadożerów (Eulipotyphla) przystosowanych do życia pod ziemią.

Występowanie

Występują na półkuli północnej – w Europie, Azji i Ameryce Północnej^[4]^[5]. Jedynym przedstawicielem rodziny występującym współcześnie na terenie Polski jest kret europejski (Talpa europaea). Kretowate są znane ze śladów kopalnych eocenu. Na terenie Polski występowały w pliocenie wymarłe gatunki z podrodziny Desmaninae.

Charakterystyka

Budową ciała zbliżone są do ryjówkowatych. Charakteryzują się niewielkimi rozmiarami ciała, wąską, spłaszczoną czaszką z charakterystycznymi cienkimi łukami jarzmowymi. Większość ma silnie rozwinięte, zwrócone na zewnątrz, zakończone szpadlowatymi pazurami przednie kończyny przystosowane do kopania tuneli. Niektóre gatunki potrafią wykopać dziennie do 20 m podziemnego korytarza^[6]. Mają małe, często silnie uwstecznione oczy. Na pyszczkach i kończynach występują włosy czuciowe (zatokowe). U przedstawicieli podrodziny Talpinae brak uszu zewnętrznych. Otwory słuchowe mogą być przysłaniane małymi fałdami skórnymi, dzięki którym ziemia nie dostaje się do uszu.

Wzór zębowy przedstawia się następująco:

Wzór zębowy		I	C	P	M
32-44	=	2-3	1	3-4	3
32-44	=	1-3	0-1	3-4	3

Tryb życia

Kretowate prowadzą głównie podziemny, a nieliczne ziemnowodny tryb życia. W większości są samotnikami wykazującymi silnie rozwinięty terytorializm. Nie zapadają w sen zimowy. Na zimę gromadzą pod ziemią zapasy. Samica rodzi średnio trzy młode w miocie. Karmi je mlekiem przez ok. miesiąc.

Systematyka

Klasyfikacja rodzajów zaliczanych do rodziny kretowatych ulegała wielu zmianom. Autorzy wyróżniają od 3 do 5^[7] podrodzin. Do rodziny należą następujące występujące współcześnie podrodziny^[8]^[4]^[2]:

Uropsilinae Dobson, 1883 – sorkokrety
Scalopinae Gill, 1875 – grzebacze
Talpinae G. Fischer, 1814 – krety

Opisano również podrodziny wymarłe^[9]:

Gaillardiinae Hutchison, 1968
Suleimaniinae van den Hoek Ostende, 2001

Rodzaje wymarłe o niepewnej pozycji systematycznej i niesklasyfikowane w żadnej z powyższych podrodzin:

Desmanodon Engesser, 1980^[10]
Eotalpa Sigé, Crochet & Insole, 1977^[11]
Hyporyssus Pomel, 1848^[12] – jedynym przedstawicielem był Hyporyssus telluris Pomel, 1848
Mongolopala Ziegler, Dahlmann & Storch, 2007^[13] – jedynym przedstawicielem był Mongolopala tathue Ziegler, Dahlmann & Storch, 2007
Nuragha de Bruijn & Rümke, 1974^[14] – jedynym przedstawicielem był Nuragha schreuderae De Bruijn & Rümke, 1974
Oreotalpa Lloyd & Eberle, 2008^[15] – jedynym przedstawicielem był Oreotalpa florissantensis Lloyd & Eberle, 2008
Quadrodens Macdonald, 1970^[16] – jedynym przedstawicielem był Quadrodens wilsoni Macdonald, 1970.

Uwagi

↑ Definiacja taksonu nie opiera się na nazwie rodzajowej.

Przypisy

↑ J.G. Fischer von Waldheim: Zoognosia tabulis synopticis illustrata, in usum praelectionum Academiae imperialis medico-chirugicae mosquensis edita. Cz. 3. Mosquae: Nicolai S. Vsevolozsky, 1814, s. x. (łac.).
↑ ^a ^b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 75–77. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 151, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
↑ ^a ^b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 78–86. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Family Talpidae. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-01-14].
↑ Zwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 89. ISBN 83-01-14344-4.
↑ Kowalski K. (1971)
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-10-24]. (ang.).
↑ J.S.J.S. Zijlstra J.S.J.S., Talpidae Fischer, 1814, Hesperomys project (Version 23.8.1), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-10-24] (ang.).
↑ B. Engesser. Insectivora und Chiroptera (Mammalia) aus dem Neogen der Türkei. „Schweizerische Paläontologische Abhandlungen”. 102, s. 116, 1980. (niem.).
↑ B. Sigé, J. Crochet & A. Insole. Les plus vieilles Taupes. „Geobios”. 10, s. 144, 1977. DOI: 10.1016/S0016-6995(77)80014-4. (fr.).
↑ A.N. Pomel. Études sur les carnassiers insectivores (Extrait). Première partie.—Insectivores fossiles. „Archives des sciences physiques et naturelles”. 9, s. 161, 1848. (fr.).
↑ R. Ziegler, T. Dahlmann & G. Storch. Marsupialia, Erinaceomorpha and Soricomorpha (Mammalia). „Annalen des Naturhistorischen Museums in Wien”. 108A, s. 142, 2007. JSTOR: 41702096. (ang.).
↑ H. de Bruijn & C.G. Rümke. On a pecular mammalian association from the Miocene of Oschiri (Sardinia). „Proceedings of the Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen”. Series B. 77 (1), s. 64, 1974. (ang.).
↑ K.J. Lloyd & J.J. Eberle. A new talpid from the late Eocene of North America. „Acta Palaeontologica Polonica”. 53 (3), s. 540, 2008. DOI: 10.4202/app.2008.0311. (ang.).
↑ J.R. Macdonald. Review of the Miocene Wounded Knee faunas of southwestern South Dakota. „Bulletin of the Los Angeles County Museum of Natural History”. Science. 8, s. 21, 1970. (ang.).

Bibliografia

Ciszek, D. & P. Myers.: Talpidae. (on-line), Animal Diversity Web, 2000. [dostęp 2008-05-03]. (ang.).
Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.
Zwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005. ISBN 83-01-14344-4.

[2] Definiacja taksonu nie opiera się na nazwie rodzajowej.

[Fischer-1] J.G. Fischer von Waldheim: Zoognosia tabulis synopticis illustrata, in usum praelectionum Academiae imperialis medico-chirugicae mosquensis edita. Cz. 3. Mosquae: Nicolai S. Vsevolozsky, 1814, s. x. (łac.).

[Cichocki&inni-3] Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 75–77. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Kowalski&inni-4] K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 151, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.

[Burgin&inni-5] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 78–86. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).

[Wilson&Reeder-6] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Family Talpidae. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-01-14].

[7] Zwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 89. ISBN 83-01-14344-4.

[8] Kowalski K. (1971)

[mdd-9] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-10-24]. (ang.).

[zij-10] J.S.J.S. Zijlstra J.S.J.S., Talpidae Fischer, 1814, Hesperomys project (Version 23.8.1), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-10-24] (ang.).

[eng-11] B. Engesser. Insectivora und Chiroptera (Mammalia) aus dem Neogen der Türkei. „Schweizerische Paläontologische Abhandlungen”. 102, s. 116, 1980. (niem.).

[sige&inni-12] B. Sigé, J. Crochet & A. Insole. Les plus vieilles Taupes. „Geobios”. 10, s. 144, 1977. DOI: 10.1016/S0016-6995(77)80014-4. (fr.).

[pom-13] A.N. Pomel. Études sur les carnassiers insectivores (Extrait). Première partie.—Insectivores fossiles. „Archives des sciences physiques et naturelles”. 9, s. 161, 1848. (fr.).

[zie&inni-14] R. Ziegler, T. Dahlmann & G. Storch. Marsupialia, Erinaceomorpha and Soricomorpha (Mammalia). „Annalen des Naturhistorischen Museums in Wien”. 108A, s. 142, 2007. JSTOR: 41702096. (ang.).

[bru&rum-15] H. de Bruijn & C.G. Rümke. On a pecular mammalian association from the Miocene of Oschiri (Sardinia). „Proceedings of the Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen”. Series B. 77 (1), s. 64, 1974. (ang.).

[llo&ebe-16] K.J. Lloyd & J.J. Eberle. A new talpid from the late Eocene of North America. „Acta Palaeontologica Polonica”. 53 (3), s. 540, 2008. DOI: 10.4202/app.2008.0311. (ang.).

[mac-17] J.R. Macdonald. Review of the Miocene Wounded Knee faunas of southwestern South Dakota. „Bulletin of the Los Angeles County Museum of Natural History”. Science. 8, s. 21, 1970. (ang.).

[1]