Franciszek Zwierzchowski
generał brygady | |
Data i miejsce urodzenia |
15 kwietnia 1873 |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Przebieg służby | |
Lata służby | |
Siły zbrojne | |
Główne wojny i bitwy | |
Późniejsza praca | |
Odznaczenia | |
Franciszek Zwierzchowski (ur. 15 kwietnia 1873 w Sieniawie, powiat wasylkowski, gubernia kijowska, zm. 24 grudnia 1949 w Łodzi) – polski lekarz-stomatolog, komendant Oficerskiej Szkoły Sanitarnej w Warszawie oraz jeden z twórców i profesor Akademii Medycznej w Łodzi (kierownik Katedry Stomatologii Zachowawczej), generał brygady Wojska Polskiego.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Urodził się w roku 1873 w guberni kijowskiej. Uczył się w gimnazjum klasycznym w Kijowie; egzamin dojrzałości zdał w roku 1891. W następnych latach[1]: pracował jako chirurg w klinice prof. Ratimowa, od roku 1899 był asystentem w katedrze stomatologii w Instytucie Wielkiej Księżnej Heleny (ros. Клинический институт Великой княгини Елены Павловны), gdzie uzyskał doktorat, przebywał za granicą, a w latach 1902–1905 był docentem w klinice chirurgicznej Instytutu Medycznego dla Kobiet w Petersburgu.
Po wybuchu I wojny światowej, od sierpnia 1914 roku, jako oficer sztabowy Zarządu Wojskowo-Sanitarnego organizował specjalistyczne szpitale wojskowe dla chorych z urazami szczęki i przeprowadzał inspekcje tych szpitali. Od roku 1916 do wybuchu rewolucji lutowej pełnił funkcję komendanta takiego szpitala na froncie rumuńskim, a następnie został dyrektorem kliniki stomatologicznej w Wojskowej Akademii Medycznej w Petersburgu. Wiosną 1918 roku, po przewrocie październikowym, przyjechał do Polski
18 stycznia 1919 został przyjęty do Wojska Polskiego w stopniu pułkownika lekarza i mianowany komendantem Szpitala Zapasowego Nr 1 w Warszawie. 17 stycznia 1920[2] powierzono mu pełnienie obowiązków szefa Departamentu Sanitarnego M.S.Wojsk., a 20 lutego tego roku został mianowany przewodniczącym Przygotowawczej Subkomisji Weryfikacyjnej dla oficerów lekarzy, podlekarzy i oficerów sanitarnych[3]. Naczelny Wódz, marszałek Józef Piłsudski dekretem L. 2171 z dnia 11 czerwca 1920 mianował go generałem podporucznikiem lekarzem[4]. W następnym roku został zweryfikowany w stopniu generała brygady ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 (w 1924 r. zajmował 39 lokatę). Po zatwierdzeniu na stanowisku, obowiązki szefa departamentu pełnił do stycznia 1924. Obowiązki szefa departamentu i przewodniczącego podkomisji weryfikacyjnej przyjął od gen. Zdzisława Hordyńskiego-Juchnowicza, a zdał gen. Antoniemu Religioniemu. Z dniem 20 stycznia 1924 mianowany I zastępcą szefa Administracji Armii[5]. Z dniem 31 grudnia 1924 został przeniesiony w stan nieczynny na 12 miesięcy z prawem do uposażenia[6]. W latach 1925–1926 był komendantem Oficerskiej Szkoły Sanitarnej[7]. Z dniem 1 marca 1927 roku został mu udzielony dwumiesięczny urlop z zachowaniem uposażenia, a z dniem 30 kwietnia 1927 roku został przeniesiony w stan spoczynku[8].
Na emeryturze zajmował przez kilka lat stanowisko dyrektora uzdrowiska Jurata na Helu. Od roku 1935 mieszkał w Wilnie; w czasie okupacji niemieckiej był do roku 1944 lekarzem gminnym na wsi koło Smorgoni, a następnie lekarzem fabrycznym w niemieckiej firmie Biedermana w Łodzi[1].
Po zakończeniu II wojny światowej został skierowany do Łodzi, gdzie już w styczniu 1945 roku rozpoczęto – z jego aktywnym udziałem – starania o organizację Uniwersytetu Medycznego[9][10][11]. W końcu miesiąca odbyło się spotkanie w łódzkim hotelu Grand, w którym uczestniczył m.in. prof. Wincenty Tomaszewicz – intensywnie zabiegający przed wojną o utworzenie w tym mieście uczelni medycznej[10].
W sierpniu 1945 roku zostały otwarte trzy wydziały medyczne[11][9]:
- lekarski; dziekan – prof. Wincenty Tomaszewicz,
- stomatologiczny; dziekan – prof. Alfred Meissner,
- farmaceutyczny, dziekan – prof. Jan Muszyński.
28 lutego 1949 roku Wydział Stomatologiczny rozwiązano (rozporządzenie Ministra Oświaty) tworząc pierwszy w Polsce Oddział Stomatologiczny, włączony do Wydziału Lekarskiego UŁ. Oddział organizowali: Alfred Meissner (dziekan), Franciszek Zwierzchowski (prodziekan, później dziekan) i Janina Galasińska-Landsbergerowa[11][9][12][13].
Franciszek Zwierzchowski pisał później[12]:
Te trzy osoby stanowiły w początkach cały Wydział. Przed tą trójką stały niepomiernie ciężkie zadania – niezwłocznego uruchomienia Wydziału i rozpoczęcia pracy naukowej i dydaktycznej. Uczestnicy nie mieli nic: ani odpowiednich środków, ani lokalu, ani książek, ani narzędzi.
Na Wydziale utworzono[11][9][12]:
- Katedrę i Zakład Protetyki Dentystycznej – dr stom. Janina Galasińska-Landsbergerowa,
- Katedrę Ortodoncji – prof. Halina Kondrat-Wodzicka,
- Katedrę Chirurgii Stomatologicznej – prof. dr med. Alfred Meissner,
- Katedrę Stomatologii Zachowawczej – prof. dr med. i stom. Franciszek Zwierzchowski.
W pierwszym roku działalności na I rok studiów przyjęto ok. 600 studentów oraz dodatkową grupę na tzw. rok wstępny (kurs przygotowawczy, wyrównanie spowodowanych wojną braków przygotowania kandydatów); wymagało to wielu starań o pozyskanie lokali i wyposażenie pracowni. Początkowo wykłady odbywały się w salach kin: Polonia, Gdynia, Włókniarz, Bałtyk oraz w łódzkich szpitalach i w siedzibie PZH przy ul. Wodnej[12]. Zajęcia odbywały się również w świetlicy fabryki przy ul. Dowborczyków (wówczas – ul. PKWN); Kliniki Chirurgii Stomatologicznej zorganizowano w lokalu przy ul. Przybyszewskiego (wówczas – ul. Napiórkowskiego 10), a Katedrę Dentystyki Zachowawczej – w pomieszczeniach przy ul. Narutowicza 77[9]. W roku 1948 władze Łodzi przekazały Wydziałowi Stomatologicznemu pofabrykancki pałac przy ul. Pomorskiej (wówczas – ul. Nowotki), gdzie przeniesiono wszystkie katedry i kliniki[9]. Z Wydziałem Stomatologicznym był związany do końca życia, od roku 1946 jako profesor zwyczajny, a w latach 1947–1949 jako dziekan. Zmarł 24 grudnia 1949 roku[1]. Został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera F/G-4-19,20,21)[14].
Ordery i odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1922)[15]
- Krzyż Oficerski Orderu Legii Honorowej (Francja, zezwolenie Naczelnika Państwa w 1922)[16]
- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Gwiazdy Rumunii
- Krzyż Komandorski Orderu Orła Białego (Jugosławia, 1925)
- Medal Wojskowy (Francja)[17]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Zdzisław Nicman: Franciszek Zwierzchowski; Wspomnienie w 50. rocznicę odejścia. [w:] Gazeta Stołeczna nr 43, wydanie z dnia 21/02/2000 Nekrologi [on-line]. Gazeta Wyborcza.pl. s. 11. [dostęp 2014-02-04]. (pol.).
- ↑ Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 4 z 07.02.1920 r.
- ↑ Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 9 z 13.03.1920 r.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 24 z 30 czerwca 1920, s. 520.
- ↑ Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 6 z 24.01.1924 r.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 136 z 31 grudnia 1924 roku, s. 765.
- ↑ Gen. bryg. dr med. Franciszek Zwierzchowski (1873–1949); Komendant Oficerskiej Szkoły Sanitarnej w latach 1925-1926. [w:] Poczet komendantów WSS,OSS,SPS [on-line]. umed.pl. [dostęp 2014-02-04]. (pol.).
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 5 lutego 1927 roku, s. 37, 44.
- ↑ a b c d e f Prof. dr hab. Jerzy Supady: Powstanie wyższego szkolnictwa medycznego W Łodzi (uniwersytet – akademia – uniwersytet). [w:] Kronikarz [on-line]. cybra.lodz.pl. s. 7-18. [dostęp 2014-02-04]. (pol.).
- ↑ a b Piotr Machlański, Jerzy Supady: Lata wojenne. [w:] 65 lat Wyższego Szkolnictwa Medycznego w Łodzi [on-line]. umed.pl. [dostęp 2014-02-04]. (pol.).
- ↑ a b c d Piotr Machlański, Jerzy Supady: Pierwsze lata. [w:] 65 lat Wyższego Szkolnictwa Medycznego w Łodzi [on-line]. umed.pl. [dostęp 2014-02-04]. (pol.).
- ↑ a b c d Anna Janas, Magdalena Stempowska, Grażyna Grzesiak-Janas: Powstanie i organizacja Uniwersytetu Łódzkiego z Oddziałem Stomatologii w 1945 roku. [w:] Magazyn Stomatologiczny [on-line]. magazyn-stomatologiczny.pl. [dostęp 2014-02-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-19)]. (pol.).
- ↑ Sylwetka profesor Janiny Galasińskiej-Landsbergerowej, pierwszego redaktora naczelnego Protetyki Stomatologicznej. [w:] Protetyka Stomatologiczna (dwumiesięcznik) > Rys historyczny [on-line]. prot.stomat.net. [dostęp 2014-02-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-22)]. (pol.).
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: KRUSZEWSCY, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-06-08] .
- ↑ Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 22.
- ↑ Decyzja Naczelnika Państwa L. 3625.22 G. M. I. z 1922 r. (Dziennik Personalny z 1922 r. Nr 8, s. 250)
- ↑ Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych nr 12 z 4 lutego 1925
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2019-02-09].
- Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
- Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
- Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
- Tadeusz Kryska-Karski i Stanisław Żurakowski, Generałowie Polski Niepodległej, Editions Spotkania, Warszawa 1991, wyd. II uzup. i poprawione, s. 190.
- Piotr Stawecki , Słownik biograficzny generałów Wojska Polskiego 1918-1939, Warszawa: „Bellona”, 1994, s. 370, ISBN 83-11-08262-6, OCLC 830050159 .
- Generałowie brygady II Rzeczypospolitej
- Odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (II Rzeczpospolita)
- Oficerowie lekarze II Rzeczypospolitej przeniesieni do korpusu generałów
- Polacy odznaczeni Medalem Wojskowym (Francja)
- Polacy odznaczeni Orderem Gwiazdy Rumunii
- Polacy odznaczeni Orderem Orła Białego (Serbia)
- Polacy – Oficerowie Legii Honorowej
- Polacy w I wojnie światowej
- Polscy stomatolodzy
- Wykładowcy Uniwersytetu Łódzkiego
- Urodzeni w 1873
- Zmarli w 1949
- Pochowani na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie