Dolina Trzech Stawów

Dolina Trzech Stawów

Fragment Doliny Trzech Stawów (stawy Kajakowy i Łąka)
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Katowice
Dzielnica	Osiedle Paderewskiego-Muchowiec
Powierzchnia	65,5 ha
Położenie na mapie Polski Dolina Trzech Stawów
Położenie na mapie województwa śląskiego Dolina Trzech Stawów
Położenie na mapie Katowic Dolina Trzech Stawów
50°14′52″N 19°02′50″E/50,247778 19,047222
Multimedia w Wikimedia Commons

Dolina Trzech Stawów

Część Katowic
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miasto	Katowice
Dzielnica	Osiedle Paderewskiego-Muchowiec
W granicach Katowic	1 lipca 1924
SIMC	0937563
Strefa numeracyjna	32
Tablice rejestracyjne	SK
Multimedia w Wikimedia Commons

Dolina Trzech Stawów (niem. Stauweiher; śl. Sztauwajery^[1]) – kompleks rekreacyjno-sportowy i część Katowic, ciągnąca się wzdłuż ulicy Murckowskiej, na terenie dzielnicy Osiedle Paderewskiego-Muchowiec, w dolinie Potoku Leśnego.

Składa się z 11 sztucznych zbiorników wodnych (w tym stawów: Łąka, Kajakowy, Oczko, Kąpielowy i Ozdobny), które zaczęły powstawać od XIX wieku na skutek działalności górniczej kopalni „Ferdinand” („Katowice”). Charakter rekreacyjno-sportowy dolina zyskała od początku XX wieku. Od lat 60. XX wieku jest ona częścią Katowickiego Parku Leśnego. W Dolinie Trzech Stawów organizowane są różnego rodzaju wydarzenia sportowo-rekreacyjne oraz kulturalne.

Dolina Trzech Stawów położona jest w środkowej części Katowic, na południe i wschód od centrum miasta^[2], w granicach dzielnicy Osiedle Paderewskiego-Muchowiec^[3], na pograniczu osiedla I.J. Paderewskiego i Zawodzia^[4]. Ciągnie się ona wzdłuż ulicy Murckowskiej i początkowego odcinka ulicy Pszczyńskiej^[5]. Według podziału fizycznogeograficznego Jerzego Kondrackiego obszar Doliny Trzech Stawów położony jest w mezoregionie Wyżyna Katowicka (341.13), stanowiącego południową część makroregionu Wyżyna Śląska^[6].

Pod względem geologicznym tereny Doliny Trzech Stawów położone są w niecce górnośląskiej, a obszar ten ma budowę zrębową^[7]. Dolina wykształciła się na terenach zapadliskowych, w obniżeniu rozdzielającym dwie grzędy na równoleżnikowo przebiegającym garbie Płaskowyżu Murcek^[5]. Utwory z okresu karbonu budują podłoże doliny^[8], zaś powierzchniowo tereny doliny budują plejstoceńskie piaski i żwiry glacjalne i fluwioglacjalne^[9] oraz ciągnące się bezpośrednio wzdłuż Potoku Leśnego holoceńskie osady rzeczne^[9]. Eksploatacja górnicza doprowadziła do obniżenia o około 15 m terenów w Dolinie Trzech Stawów. Obszar ten położony jest na dawnym polu górniczym KWK „Katowice”^[10].

Dolina Trzech Stawów położona jest w dolinie Potoku Leśnego^[11], będąca prawym dopływem Rawy, stanowiącego część dorzecza Wisły^[12]. Tworzy ona zespół 11 sztucznych zbiorników wodnych (w tym: Łąka, Kajakowy, Oczko, Kąpielowy i Ozdobny)^[13][12] o łącznej powierzchni ponad 35 ha^[11]. Część stawów to akweny przepływowe, zaś inne, zlokalizowane w sąsiedztwie, są bezodpływowe^[14]. Powstałe one na skutek eksploatacji górniczej^[2].

Warunki klimatyczne Doliny Trzech Stawów zbliżone do klimatu dla całych Katowic. Jest on modyfikowany zarówno przez czynniki klimatotwórcze, jak i lokalne^[15]. Średnia roczna temperatura w wieloleciu 1961–2005 dla stacji w sąsiednim Muchowcu wynosiła 8,1 °C, a średnia roczna suma opadów w okresie lat 1951–2005 wynosiła 713,8 mm^[16].

Roślinność obszaru Doliny Trzech Stawów stanowi mozaikę różnego typu zbiorowisk: wodnych, nadwodnych, bagiennych, łąkowych i leśnych, o zachowanych w różnym stopniu walorach naturalnych lub półnaturalnych. Zbiorowiskom tym towarzyszy roślinność synantropijna i kultywowana^[11]. Wśród drzew rosną tutaj gatunki różnych rodzajów, takich jak: brzozy, sosny, dęby, topole, świerki i olchy oraz pojedyncze wierzby^[17]. Duży kompleks terenów otwartych w obrębie doliny stwarza dogodne warunki schronienia i rozmnażania licznych gatunków zwierząt. Obszar ten spełnia również bardzo ważną rolę dla ptaków odbywających wędrówki. Jest ona miejscem, gdzie mogą one znaleźć odpoczynek oraz dostateczną ilość pokarmu^[11].

Tradycyjna nazwa doliny Potoku Leśnego – Dolina Trzech Stawów, nawiązuje do liczby stawów założonych tutaj jeszcze w XIX wieku^[11] powstałych na skutek przegłębień w profilu podłużnym potoku związanych z osiadaniami górniczymi^[13] spowodowanymi działalnością kopalni węgla kamiennego „Ferdinand” („Katowice”)^[4]. Jednocześnie zakład ten czerpał wodę z kopalnianych ujęć podziemnych oraz z Potoku Leśnego. Z tego ostatniego woda służyła do zasilania kotłów, chłodni kominowych siłowni zakładowej oraz płuczki. Gdy gmina Bogucice i kopalnia zaczęły się rozrastać, wody z kopalnianych ujęć zaczęło brakować. Celem zapewnienia stałych dostaw wody, na Potoku Leśnym powstały zapory (niem. stauweiher), tworząc dwa zbiorniki retencyjne, zaś w późniejszym czasie powstał trzeci^[1]. Trzy stawy pojawiają się na mapach wydanych na początku XX wieku^[14]. Czwarty staw na potrzeby kopalni powstał w latach 20. XX wieku^[18].

W dniu 1 kwietnia 1909 roku do obszaru dworskiego Katowice włączono zachodnie skrawki obszaru dworskiego Mysłowice-Zamek, które były odcięte od reszty Mysłowic po powołaniu w 1907 roku obszaru dworskiego Giszowiec. Były to tereny obecnego lotniska na Muchowcu oraz rejon Doliny Trzech Stawów^[19]. Obszar dworski Katowice-Zamek został 30 czerwca 1924 roku zlikwidowany i włączony dzień później do miasta Katowice^[20].

Od 1912 roku Dolina Trzech Stawów zaczęła być użytkowana w celach rekreacyjno-sportowych – do 1921 roku przez pływacki klub sportowy Erster Kattowitzer Schwimmverein 1912, zaś w latach 1922–1924 przez Towarzystwo Pływackie „Giszowiec-Nikiszowiec 23”. W II połowie lat 30. XX wieku Dolina Trzech Stawów była użytkowana przez Ligę Morską i Kolonialną Obwód Zawodzie^[4]. Liga organizowała latem w Dolinie Trzech Stawów otwarte kąpieliska^[21], a także przystań dla żaglówek oraz kajaków^[17]. W latach międzywojennych w Dolinie Trzech Stawów organizowano także wydarzenia kulturalne i działała restauracja^[17]. Określenie „Dolina Trzech Stawów” używane jest od roku 1933^[17]. Na mapie wydanej pomiędzy 1941 a 1943 rokiem ukazane są już cztery stawy w dolinie Potoku Leśnego^[17].

Po II wojnie światowej tereny Doliny Trzech Stawów podupadły^[4]. W czasach Polski Ludowej, w latach 60. XX wieku Dolina Trzech Stawów nabrała większe znaczenie jako ośrodek rekreacji świątecznej^[22]. W tym czasie tereny Doliny Trzech Stawów zostały objęte zalesieniem i rekultywacją zieleni w ramach tworzonego wówczas Leśnego Pasa Ochronnego GOP. Urządzony tutaj także ośrodek wypoczynkowy^[23], a także ustanowiony fragment Katowickiego Parku Leśnego im. R. Stachonia, którego część stanowi Dolina Trzech Stawów^[5].

Od 1969 roku Dolina trzech Stawów była bazą sekcji kajakarskiej klubu GKS Naprzód Janów^[4]. Swoją jedną z baz w Dolinie trzech Stawów miał także nieistniejący Klub Turystyki Kajakowej im. Marii Podhorskiej-Okołów w Katowicach^[24].

W latach Polski Ludowej północna część Doliny Trzech Stawów została poddana urbanizacji; przy opracowaniach projektowych parku pracował Edward Bartman^[25]. W jej granicach w latach 70. i 80. XX wieku powstało osiedle im. Ignacego Jana Paderewskiego^[26]. Przed 1971 rokiem Dolina Trzech Stawów została przecięta poprzez poprzecznie poprowadzony nasyp alei Górnośląskiej (późniejszej autostrady A4)^[5]. Ośrodek Doliny Trzech Stawów latach 80. XX wieku został rozbudowany^[4]. W 1982 roku wzdłuż ulicy Trzech Stawów został ustawiony wielki głaz upamiętniający Romana Stachonia^[27], zaś w 1986 roku na południe od osiedla, przy ulicy gen. K. Pułaskiego blisko stawu Kajakowego został wzniesiony pomnik Trudu Górniczego wraz z przyległym placem^[28].

Pod koniec lat 80. XX wieku na skutek zanieczyszczeń został zlikwidowany staw Kopel, który znajdował się w pobliżu huty „Kunegunda”. Staw ten był dawnym łowiskiem wędkarskim. Po likwidacji grobli stał się on częścią stawu Łąka^[24].

Po 1989 roku tereny Doliny Trzech Stawów w sąsiedztwie osiedla I.J. Paderewskiego^[29] stały się miejscem wkraczania nowej zabudowy mieszkaniowej na tereny rekreacyjne^[30]. Obszary te stały się intensywnie zagospodarowane i modernizowane^[31]. Do 2011 roku powstało tutaj szereg inwestycji mieszkaniowych, w tym m.in.: osiedle Przystań (7 budynków wielorodzinnych), osiedle Mały Staw (4 domy wielorodzinne), osiedle Duży Staw (kompleks 8-piętrowych bloków mieszkalnych) czy Dom w Dolinie Trzech Stawów (3 budynki)^[32].

W październiku 2023 roku Katowice jako pierwsze miasto w Polsce rozpoczęło testowanie autonomicznego autobusu. Urządzenie minibus Blees BB-1 zostało stworzone przez gliwicki startup i było testowane na 2-kilometrowym odcinku rolkostrady za lotniskiem Muchowiec^[33][34][35].

Dolina Trzech Stawów to jeden z największych w Katowicach terenów zieleni urządzonej^[36], o powierzchni 65,5 ha^[37]. Obejmuje on północną część Katowickiego Parku Leśnego^[4][38].

Położony jest on w sąsiedztwie terenów zurbanizowanych, dość intensywnie wykorzystywany rekreacyjnie^[37]. Po północnej stronie alei znajdują się dwa wielkie stawy (Łąka i Kajakowy) otoczone założeniem parkowym^[5], poprzecinane alejkami okalającymi stawy i biegnącymi między nimi^[39]. Wzdłuż alejki poprowadzonej pomiędzy stawami ciągnie się rurociąg cieplny osłonięty krzewami. Na wschodnim brzegu stawów znajdują się: pawilon gastronomiczny, kawiarnia i teatr letni, zaś na przeciwnym brzegu urządzenia placu zabaw^[27]. Przy biegnącej wzdłuż stawów ulicy Trzech Stawów stoi wielki głaz upamiętniający Romana Stachonia^[27].

Po przeciwnej stronie rozciąga się południowa część Doliny Trzech Stawów z kilkoma stawami: północny (staw Kąpielowy) z piaszczystym wschodnim brzegiem i południowy (staw Ozdobny). Po zachodniej stronie stawów jest poprowadzona alejka obiegająca tereny lotniska Katowice-Muchowiec^[26]. Wzdłuż całej doliny biegnie też około czterokilometrowa trasa do jazdy na rolkach^[2].

Bezpośrednio w Dolinie trzech Stawów znajdowały się dwie stacje wypożyczalni rowerów miejskich City by bike: nr 6166 Pułaskiego – Wodny Plac Zabaw i nr 5911 Camping 215, zaś w rejonie ulic Francuskiej i Trzech Stawów jest jeszcze stacja nr 5869 Dolina 3-ch Stawów^[40]. System ten został zastąpiony przez Metrorower^[41].

Właścicielem terenów Doliny Trzech Stawów jest miasto Katowice^[17].

Dolina Trzech Stawów jest miejscem koncentracji działalności sportowo-rekreacyjnych, a jakże organizacji festiwali muzycznych, w tym OFF Festivalu^[2]. Organizowane są tu też wydarzenia sportowe, jak m.in.: Otwarte Mistrzostwa Śląska w Kajakarstwie czy też różnego typu imprezy biegowe^[17].

Przystań sportów wodnych zbudowana jest nad stawem Kajakowym. Posiada on pełne wyposażenie do użytkowania kajaków, w tym m.in.: pomost, świetlicę użytkową, bar z grillem oraz wypożyczalnię sprzętu pływającego^[42]. Tam też, przy ulicy Trzech Stawów 10 siedzibę ma UKS „4" Katowice^[43]. Jest to klub kajakowy, który wyłonił się z sekcji kajakowej GKS Naprzód Janów. Działalność klubu obejmuje kajakarstwo klasyczne i kajak-polo. Wychowankami zostali m.in. Paulina Paszek i Justyna Iskrzycka^[44]. Przy nim funkcjonuje także Klub Sportowy SUP Silesia^[45].

Staw Kąpielisko (Kąpielowy) jest obiektem rekreacji sezonowej. Znajduje się on pod opieką Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji w Katowicach^[24].

Stawy Kajakowy i Ozdobny są pod opieką koła wędkarskiego Katowice Miasto nr 20^[46], zaś staw Łąka pod opieką koła Katowice Bogucice nr 23 Polskiego Związku Wędkarskiego^[47]. Pod względem gatunków odławianych przez wędkarzy w 2011 roku, wagowo dominowały karpie, leszcze i płocie^[46].

Przy Pomniku Trudu Górniczego znajduje się skatepark^[17]. W Dolinie Trzech Stawów znajduje się też boisko do piłki nożnej oraz do siatkówki plażowej^[17]. Wodny Plac Zabaw, położony pomiędzy stawami Łąka i Kajakowym, podzielony jest na część dla młodszych i starszych. Obejmuje on armatki wodne, dysze, gejzery i pompy^[17].

Przy ulicy Murckowskiej znajduje się Camping 215, będący w zarządzie katowickiego MOSiR-u. Camping o powierzchni 18 572 m² posiada: świetlicę z punktem gastronomicznym, ogródek piwny, pomieszczenia sanitarne, kuchnię letnią, pole namiotowe, stanowiska garażowe przyczep, kort tenisowy, saunę oraz wypożyczalnię sprzętu wodnego^[44].

Przez teren Doliny Trzech Stawów przechodzą następujące szlaki turystyczne oraz rowerowe:

• Szlak Historii Górnictwa Górnośląskiego: Łubianki – Siemianowice Śląskie – Katowice (Dolina Trzech Stawów) – Mikołów – Orzesze – Rybnik^[48],
• nr 1: Śródmieście (pomnik Powstańców Śląskich) – Dolina Trzech Stawów – Piotrowice-Ochojec – Kostuchna – Podlesie (ul. Zaopusta)^[49],
• nr 5: Szopienice-Burowiec (staw Borki) – Janów-Nikiszowiec – Zawodzie – Dolina Trzech Stawów.

• AntoniA. Barciak AntoniA., EwaE. Chojecka EwaE., SylwesterS. Fertacz SylwesterS. (red.), Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo, t. 1, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2012, ISBN 978-83-87727-24-6 .
• MartaM. Chmielewska MartaM., Morfologiczne przekształcenia przestrzeni miejskiej Katowic, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2016, ISBN 978-83-8012-837-8  (pol.).
• DanutaD. Czapczyńska DanutaD., JoannaJ. Hiżycka JoannaJ., StanisławS. Sławiński StanisławS., Studium historyczno-urbanistyczne Katowic w granicach administracyjnych. Janów. Tom I Tekst, Opublikowano w: Miejski System Zarządzania – Katowicka Infrastruktura Informacji Przestrzennej. Zabytki, Kraków: Pracownie Konserwacji Zabytków „ARKONA” Sp. z o.o. Pracownia Dokumentacji Naukowo-Historycznej, 1995  (pol.).
• AdamA. Frużyński AdamA., GrzegorzG. Grzegorek GrzegorzG., PiotrP. Rygus PiotrP., Kopalnie i huty Katowic, Katowice: Wydawnictwo „Prasa i Książka”, 2017, ISBN 978-83-63780-23-4  (pol.).
• Opracowanie ekofizjograficzne podstawowe z elementami opracowania ekofizjograficznego problemowego (problematyka ochrony dolin rzecznych oraz ograniczeń dla zagospodarowania terenu wynikających z wpływu działalności górniczej) dla potrzeb opracowania projektów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego obszarów położonych w mieście Katowice, Katowice: WERONA, 2014  (pol.).
• AntoniA. Steuer AntoniA., Leksykon struktur katowickiego sportu i turystyki. [online], www.mhk.katowice.pl, 2023 [dostęp 2023-04-09]  (pol.).
• Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Katowice – II edycja. Część 1. Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego, Załącznik nr 1 do uchwały nr XXI/483/12 Rady Miasta Katowice z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie uchwalenia „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Katowice” – II edycja, Miasto Katowice, 2012  (pol.).
• BarbaraB. Tokarska-Guzik BarbaraB., AdamA. Rostański AdamA., RomanR. Kupka RomanR., Katowice. Przyroda miasta, Katowice: Wydawnictwo Kubajak, 2002, ISBN 83-87971-49-9 .