Karp
| Cyprinus carpio[1] | |||||
| Linnaeus, 1758 | |||||
 Sazan – dzika forma karpia | |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Rząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Rodzaj | |||||
| Gatunek |
karp | ||||
| |||||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||||
 | |||||
| Zasięg występowania | |||||
 Występowanie karpia na świecie | |||||
Karp[3] (Cyprinus carpio) – gatunek słodkowodnej ryby z rodziny karpiowatych (Cyprinidae). Hodowany i poławiany na dużą skalę jako ryba konsumpcyjna.
Występowanie
[edytuj | edytuj kod]Zlewiska mórz Czarnego, Kaspijskiego i Aralskiego. Liczne odmiany hodowlane są rozpowszechnione zarówno w hodowli, jak i w wodach otwartych na całym niemal świecie.
Żyje w głębokich rzekach, starorzeczach, odnogach lub rozlewiskach.
Historia
[edytuj | edytuj kod].svg)
Karp, jako gatunek, powstał na drodze naturalnej poliploidyzacji na przełomie trzeciorzędu i czwartorzędu w okolicach Morza Kaspijskiego i wschodniej Anatolii[4]. Forma dzika (sazan[3]) występowała pierwotnie w Europie południowo-wschodniej i Azji zachodniej w zlewiskach mórz Egejskiego, Czarnego, Kaspijskiego i Aralskiego. Najwcześniej karp został udomowiony w Chinach (V w p.n.e.). Już z roku 350 p.n.e. pochodzą pierwsze wzmianki o karpiu w Europie. Znajdujemy je u Arystotelesa. O karpiu pisze też Pliniusz Starszy (23–79 n.e.) w swojej Historii Naturalnej. W Europie była to pierwsza ryba hodowana w sztucznych stawach, zakładanych przy klasztorach. Od VII do XII wieku nastąpił szybki rozwój rybactwa w majątkach klasztornych Belgii, Francji, Niemiec i na Bałkanach. Jest jedną z najważniejszych ryb hodowlanych.
W Polsce karp jest gatunkiem obcym, sprowadzonym pomiędzy XII a XIII wiekiem, prawdopodobnie z hodowli cystersów czeskich lub morawskich[5].
Na świecie odławia się ok. 200 tys. ton karpia rocznie. W Polsce stanowi połowę odławianych ryb słodkowodnych. Przez wędkarzy uważany jest za rybę waleczną i przebiegłą.
W Polsce w okresie powojennym został uznany za jedno z podstawowych dań wigilijnych, głównie ze względu na najniższą cenę i łatwość hodowli, która skłoniła ówczesne władze państwowe do jego masowej hodowli na potrzeby świąteczne[6][7].
W 2016 Sąd Najwyższy w Polsce wydał wyrok, w którym uznano sprzedaż żywych karpi w torebkach bez wody za znęcanie się nad zwierzętami[8].
Budowa
[edytuj | edytuj kod].JPG)
Osiąga ponad 1 m długości i masę ponad 30 kg (największy złowiony ważył 51,2 kg)[9]. Najcięższy karp złowiony w Polsce ważył 39,60 kg[10]. Ciało wydłużone, wrzecionowate, prawie okrągłe w przekroju poprzecznym. Otwór gębowy dolny, mięsisty, zaopatrzony w 2 pary wąsików. Łuski cykloidalne, duże, mocno osadzone w skórze. Płetwa grzbietowa jest bardzo długa.
Grzbiet ciemny, zielonkawobrązowy lub szarozielony, boki jaśniejsze, ciemnooliwkowe ze złotym połyskiem, brzuch żółtawo- lub kremowobiały. Płetwy nieparzyste szarawoniebieskie, parzyste czerwonawe.
Liczne odmiany hodowlane karpia odznaczają się często silnie wygrzbieconym i szerokim ciałem oraz różnym stopniem zaniku łusek. Występują odmiany zupełnie bezłuskie lub z łuskami tylko w pobliżu nasad poszczególnych płetw. Wyhodowano również liczne odmiany ozdobne (czerwone, białe, pomarańczowe i wielobarwne). Niektóre odmiany hodowlane karpia:
- lustrzeń, karp królewski (dawniej karp galicyjski) – odmiana wyhodowana w Polsce, w Kaniowie[11], silnie wygrzbiecone ciało oraz rząd dużych łusek wzdłuż linii bocznej i w okolicach głowy;
- karp pełnołuski;
- karp bezłuski (golec);
- karp koi – ozdobna odmiana w wielu wariantach z efektownym ubarwieniem – białe, zwykle z plamami pomarańczowymi, czerwonymi lub czarnymi. Często hodowana w ozdobnych zbiornikach przydomowych (stawach, sadzawkach i oczkach ogrodowych). Pochodzi z Japonii, ryba ma zwykle 30–40 cm długości, może dochodzić do 75 cm. Poszczególne odmiany hodowlane (ponad 100) różnią się zarówno ubarwieniem, jak i ułuszczeniem. Przebywa przy dnie, gdzie ryje podłoże i wygrzebuje pokarm. Żywi się głównie roślinami i glonami, a także drobnymi zwierzętami wodnymi. Jak wszystkie odmiany hodowlane, koi jest wrażliwy na zimną wodę;
- karp zatorski – unikalna odmiana lokalna. Karp zatorski jest lustrzeniem o ułuszczeniu wieńcowym, strzałkowym lub siodełkowym i ubarwieniu oliwkowo-niebieskim.
Karp i jego szkielet, miedzioryt kolorowany (Johann Daniel Meyer, 1748)[12]
.jpg)
Odżywianie
[edytuj | edytuj kod]Żywi się larwami owadów, mięczakami, skorupiakami, glonami oraz innymi organizmami zwierzęcymi i roślinami.
Rozród
[edytuj | edytuj kod]Dojrzewa w 3–4 roku życia, samce rok wcześniej niż samice. Trze się w maju i czerwcu w płytkiej, silnie zarośniętej wodzie. Tarło przebiega bardzo hałaśliwie, w jego trakcie tarlaki bardzo często wyskakują ponad powierzchnię wody. Ikra jest przyklejana do roślinności wodnej, wylęg następuje po 3–5 dniach. Młode zaraz po wylęgu mierzą około 5 mm, mają duży pęcherzyk żółtkowy oraz specjalne gruczoły, które umożliwiają im przyczepianie się do roślinności wodnej przez okres 3–14 dni, w zależności od odmiany. Po wchłonięciu woreczka żółtkowego odżywiają się planktonem. Po osiągnięciu około 2 cm długości zaczynają odżywiać się fauną denną.
Znaczenie gospodarcze
[edytuj | edytuj kod]
Karp jest jedną z najważniejszych ryb gospodarczych. Jest hodowany w stawach od tysięcy lat, został wprowadzany do wód otwartych. Chętnie poławiany przez wędkarzy na grunt (tzw. wędkarstwo karpiowe) i spławik.
Karp występuje obecnie w ok. 60 krajach na wszystkich kontynentach (z wyłączeniem Antarktydy). W wielu z nich jest uważany za szkodnika. W Stanach Zjednoczonych oraz w Australii jest uznawany za groźny gatunek inwazyjny. W tym drugim kraju, wobec braku tradycji konsumpcji tej ryby, produkuje się z karpi nawóz. W Polsce karp stanowi 80% zarybień wód otwartych. Budzi to duże kontrowersje, gdyż jest to gatunek obcy i ma niekorzystny wpływ na zbiornik, do którego jest wpuszczany (zamulenie wody oraz degradacja dna).
W 2013 roku w Polsce wyprodukowano 18,8 tys. ton karpia, około tysiąc ton więcej, niż w 2012 r.[13]
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ochrona w Polsce
[edytuj | edytuj kod]- Wymiar oraz okres ochronny: Od 1 stycznia 2020 wymiar oraz okres ochronny tego gatunku określony jest w zezwoleniu, dlatego może być różny dla uchwał konkretnych okręgów PZW[16].
- Limit dziennego połowu: 3 sztuki (razem z brzaną)[17].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Cyprinus carpio, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Cyprinus carpio, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b G. Nikolski: Ichtiologia szczegółowa. Tłum. Franciszek Staff. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1970.
- ↑ Brylińska M. (Red.) – Ryby słodkowodne Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, Warszawa, ISBN 83-01-13100-4.
- ↑ A. Witkowski: Karp (Cyprinus carpio L.) w polskich wodach. W: Karp w wodach Polski, pochodzenie – hodowla – konsumpcja. T. Heese i M. Lampart – Kałużniacka (red.). Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 2008.
- ↑ Zabić karpia. Onet, 19 grudnia 2012. [dostęp 2013-01-02]. (pol.).
- ↑ Karp na Wigilii? Na stół wprowadzili go dopiero... komuniści. Newsweek.pl, 21 grudnia 2017. [dostęp 2017-12-23]. (pol.).
- ↑ Wyrok Sądu Najwyższego z 13 grudnia 2016 ws. II KK 281/16 [online].
- ↑ Wędkarstwo. Karp 51,20 kg. Nowy rekord świata! Magiczna bariera złamana, „Sport.pl”, 24 listopada 2018 [dostęp 2018-12-19] (pol.).
- ↑ Nowy rekord! Niebywały karp złowiony w Polsce. Jego waga przekracza ludzkie pojęcie [online], Sport.pl, 25 października 2024 [dostęp 2024-11-04] (pol.).
- ↑ Informacje w gazeta.pl.
- ↑ Johann Daniel Meyer, Angenehmer und nützlicher Zeit-Vertreib mit Betrachtung curioser Vorstellungen allerhand kriechender, fliegender und schwimmender [...] Thiere, sowohl nach ihrer Gestalt und äusserlichen Beschaffenheit als auch der accuratest davon verfertigsten Structur ihrer Scelete oder Bein-Cörper nebst einer [...], Nürnberg: gedr. bey Johann Joseph Fleischmann, 1748.
- ↑ Rozpoczęły się karpiowe żniwa. Tylko z dwóch gospodarstw odłowiono ponad 700 ton. wSensie.pl, 17 grudnia 2014. [dostęp 2014-12-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-20)]. (pol.).
- ↑ a b Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 253. ISBN 978-83-200-5311-1.
- ↑ Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).
- ↑ Okresy i wymiary ochronne ryb 2022. - Informacje wędkarskie [online] [dostęp 2022-11-23] (pol.).
- ↑ PZW - POLSKI ZWIĄZEK WĘDKARSKI - POLISH ANGLING ASSOCIATION [online], www.pzw.org.pl [dostęp 2020-09-27] [zarchiwizowane z adresu 2012-09-14].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- T. Andrzejczyk, Wędkarstwo jeziorowe, Warszawa 2004.
- J. Lewczuk, Ogródek wodny, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1994, ISBN 83-09-01596-8.