Darów

Darów

osada
Wypał węgla drzewnego w Darowie
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	krośnieński
Gmina	Jaśliska
Sołectwo	Moszczaniec
Wysokość	440–778 m n.p.m.
Liczba ludności (2018)	10[2]
Strefa numeracyjna	13
Kod pocztowy	38-543[3]
Tablice rejestracyjne	RSA
SIMC	0354548[4]
Położenie na mapie gminy Jaśliska Darów
Położenie na mapie Polski Darów
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Darów
Położenie na mapie powiatu krośnieńskiego Darów
49°27′15″N 21°56′23″E/49,454167 21,939722[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Darów

Darów – osada w Polsce w województwie podkarpackim, w powiecie krośnieńskim, w gminie Jaśliska^[4][5]. Wieś prawa wołoskiego w latach 1501–1550, położona w ziemi sanockiej województwa ruskiego^[6], w drugiej połowie XVII wieku należała do tenuty Besko starostwa sanockiego^[7]. Wieś została zniszczona w 1946.

Do 31 grudnia 2016 miejscowość należała do gminy Komańcza w powiecie sanockim w tymże województwie^[8].

Darów znajduje się we wschodniej części Beskidu Niskiego nad Darowskim Potokiem – prawym dopływem Wisłoka. Osada oddalona jest o 88 km od Rzeszowa, 37 km od Sanoka i 33 km od Komańczy. Najbliższy urząd pocztowy znajdował się w Bukowsku (12 km), a stacja kolejowa w Besku (18,5 km). Obecnie 5 km na południe od Darowa przebiega droga wojewódzka nr 897 z Tylawy do Wołosatego.

Północną granicę wsi stanowi grzbiet Pasma Bukowicy, którego najwyższym wzniesieniem jest Zrubań, będący zarazem punktem triangulacyjnym (778 m n.p.m.). W najniższym punkcie wieś położona jest na 440 m n.p.m. Darów graniczył bezpośrednio z Surowicą w miejscu, które określane było mianem Wandyriak (stał tam krzyż przydrożny i dwie lipy) oraz z Wisłokiem Wielkim (na granicy wiosek również stał krzyż przydrożny i dwie lipy). W 1931 wieś zajmowała powierzchnię 9,26 km²^[9]. Przez miejscowość przebiega utwardzona droga z Moszczańca do Wisłoka Wielkiego^[10].

Wieś o charakterze górskim, gleba jałowa. Obecnie w większości teren porośnięty przez drzewostan Leśnictwa Darów. Zachowały się pojedyncze drzewa owocowe na terenie dawnych gospodarstw. Północne fragmenty wsi leżą obecnie na terenie rezerwatu Bukowica^[11].

Darów należy administracyjnie do gminy Komańcza, w powiecie sanockim, w województwie podkarpackim.

Miejscowość była początkowo wsią królewską, klucz beski, lokowana w 1559 za Mikołaja Cikowskiego z Wojsławic, kasztelana żarnowskiego i starosty sanockiego. Nazwa Darów po raz pierwszy w źródłach pojawia się w 1565^[12]. W 1765 r. wójtem był szlachcic Stefan Ostrowski. Po 1772 r. dobra kameralne rządu austriackiego. W 1811 r. wójtostwo to nabył Ignacy Urbański. Po nim w 1842 właścicielem wsi został Franciszek Urbański z Haczowa. W połowie XIX wieku właścicielem posiadłości tabularnej w Darowie był Ksawery Urbański^[13]. W 1880 Darów był własnością Ludwika Tomanka, aptekarza ze Lwowa^[14]. W 1911 właścicielem tabularnym był Kazimierz Rodkiewicz, posiadający 121 ha^[15].

W latach 1920–1939 w województwie lwowskim w powiecie sanockim, w latach 1939–1944, w dystrykcie krakowskim, w latach 1944–1975 w województwie rzeszowskim, w latach 1975–1998 w województwie krośnieńskim, w latach 1999–2016 w województwie podkarpackim w powiecie sanockim, od 2017 w powiecie krośnieńskim.

Nazwa wsi być może pochodzi od przydomka "dar". Istnieje również legenda przekazywana przez miejscowych, mówiąca o bogatym właścicielu, który podarował chłopom ziemię, na której wybudowali wioskę i pamiętając o geście szlachcica nazwali ją Darów. Jedna z hipotez mówi również o tym, że Darów, podobnie jak Moszczaniec i Jasiel, przyjął nazwę od potoku, który tamtędy przepływał^[16].

Wieś należała do parafii łacińskiej w Nowotańcu^[a], natomiast parafia greckokatolicka znajdowała się w Surowicy. Pod koniec XIX w. wieś posiadała 32 domy i 240 mieszkańców. Na początku 1892 dobra Darów i Darów adwokacki nabył od Tannenbaumów naczelnik gminy Bukowsko, Szapse Miller^[17]. W 1900 wieś liczyła 244 mieszkańców^[18]. Darów należał pod jurysdykcję sądu hrodzkiego w Bukowsku. W 1880 miejscowi chłopi gospodarzyli na 457 morgach, a w 1905 właścicielem 896 ha lasów był Kazimierz Rotkiewicz. Na granicy wsi przy drodze do Wisłoka Wielkiego, na tzw. Wójtostwie, stała karczma. W 1913 gorzelnia stanowiła własność Żyda Samuela Mellera, a do miejscowej parafii należało 15 ha gruntów^[19].

W dwudziestoleciu międzywojennym w Darowie mieściła się Szkoła Podstawowa, w której wieloletnią nauczycielką była Czesława Szczepkowska z d. Słuszkiewicz (1906-1990). We wrześniu 1944 linia frontu sowiecko-niemieckiego przebiegała przez Sanok, Bukowsko, Besko, Wróblik Królewski i Krosno. Natarcie 38 armii, wchodzącej w skład 1 Frontu Ukraińskiego, weszło na tym terenie od strony Bukowska przez Darów na Wisłok Wielki^[20].

Rejon Masnykiwki spłonął jesienią 1944 w czasie działań wojennych. Miejscowość przestała praktycznie istnieć po II wojnie światowej. Mieszkańcy sąsiednich wiosek Surowicy i Polan Surowicznych zostali zmuszeni przez polskich żołnierzy do opuszczenia swoich domostw w kwietniową niedzielę 1946. Darowianie dobrowolnie dołączyli do sąsiadów i w ogromnej większości zostali przesiedleni w okolice Tarnopola, natomiast trzy ostatnie rodziny rok później wyjechały na Ziemie Odzyskane^[21]. Latem 1946 opuszczona wieś została spalona przez żołnierzy Wojska Polskiego, ponieważ mogła potencjalnie stanowić bazę dla UPA (oszczędzono jedynie cerkiew). Obecnie w Darowie znajduje się siedziba leśnictwa Darów, które należy do Nadleśnictwa Rymanów.

Pierwsza świątynia została zbudowana prawdopodobnie już w XVIII w. i należała do parafii w pobliskiej Surowicy. W latach dwudziestych XX w. rozebrano starą cerkiew i w tym samym miejscu w 1927 wybudowano nowy kościół pw. Opieki Najświętszej Bogurodzicy (Pokrowy). Budowla była trójdzielna z trzema dużymi hełmami osadzonymi na ośmiobocznych tamburach. W latach trzydziestnych XX w. przed wejściem do kościoła postawiono dzwonnicę na podmurówce^[22]. Świątynia stała w niecce wrzynającej się w zbocza kotliny^[23]. Cerkiew została opuszczona w 1946, a z materiału, który został pozyskany z rozebranego budynku wzniesiono dom ludowy w Sieniawie. Elementy wyposażenia cerkwi (ornamenty późnobarokowe) znajdują się od 1949 w ołtarzu kościoła pw. św. Mikołaja w Nowotańcu^[24].

Wieś zamieszkują obecnie pracownicy Leśnictwa Darów i ich rodziny.

Miejscowość przed II wojną światową podzielona była na przysiółki, których nazwy wywodziły się od zamieszkujących tam rodów: Hrybiwka, Dawidiwka, Masnykiwka i Skircykiwka.

Darowska nekropolia została założona w pobliżu cerkwi przed 1784. Do czasu likwidacji miejscowości pochowano tam ponad 850 osób. Cmentarz przez dziesięciolecia porosły drzewa i krzewy. Dopiero w latach 2001–2002 Szymon Modrzejewski, razem z przedstawicielami "Stowarzyszenia Magurycz”, doprowadził do całkowitego oczyszczenia nekropolii z krzaków. W zaroślach odnaleziono trzy zachowane nagrobki, które odrestaurowano i ustawiono na placu cmentarnym. Na cmentarzu rosną stuletnia lipa i świerk, a przez jego teren prowadziła przez pewien czas droga, tzw. stokówka. W 2008 na koszt Lasów Państwowych wynajęty geodeta wyznaczył na nowo granice cmentarza i został on ogrodzony żerdziami. Nad całością czuwał miejscowy leśniczy Jerzy Miliszewski, który bardzo zaangażował się w pielęgnowanie pamięci o wiosce i jej dawnych mieszkańcach. Od 2013 znajduje się tam czwarty, współcześnie postawiony, nagrobek osób pochowanych w latach 1791–1945.

• Z 7 na 8 września 1957 w Darowie nocował ks. Karol Wojtyła wraz z szesnastoma uczestnikami wędrówki po Beskidzie Niskim i Bieszczadach. Przyszły papież dotarł do wioski 7 września, gdzie przyszedł z Rymanowa-Zdroju przez Wołtuszową, Wisłoczek, Tarnawkę, Puławy Dolne i Wernejówkę. Następnego dnia, 8 września, rano ks. Karol Wojtyła odprawił w Darowie Mszę Świętą i udał się z pozostałymi wędrowcami w dalszą drogę przez Surowicę, Polany Surowiczne i Banię do Daliowej^[28].
• Leśniczówka Darów znajduje się, mimo swojej nazwy, już na terenie dawnej wsi Surowica, natomiast w samym Darowie, na pograniczu Skircykiwki i Masnykiwki znajduje się inny budynek Lasów Państwowych – tzw. chatka myśliwska^[10].
• W drugiej połowie XIX w. wybudowano nowy kościół w Parafii w Dudyńcach. Fundamenty świątyni wykonano z głazów, które przywieziono tam z Darowa.

Zabytki

• kilkadziesiąt metrów za skrętem zielonego szlaku w kierunku Działu (665), w pobliżu cerkwiska znajduje się kapliczka – stary krzyż przycierkiewny, o który oparte są pozostałości z krzyża, który umieszczony był na kopule cerkiewnej.
• idąc w górę od miejsca opisanego powyżej, natrafimy na cmentarz, a na nim trzy zabytkowe nagrobki, na dwóch widoczne są daty: 1898 i 1902.
• przy drodze do Surowicy (w dół potoku) kapliczka z krzyżem prawosławnym (z wnęką po figurce św. Mikołaja), która została pieczołowicie przeniesiona podczas poszerzania drogi. W latach minionej epoki był to niezwykle rzadki w tej okolicy przypadek troski o ślady przeszłości.

Szlaki piesze

• Moszczaniec – Surowica – Darów – Puławy Górne – Pastwiska – Besko

Turystom zmierzającym przez dolinę Darowa zielonym szlakiem na grzbiet Bukowicy poleca się skrót: nie należy iść szlakiem w kierunku Działu, tylko dojść do zabudowań leśnictwa i podążać wyraźną drogą w górę, ok. 1 godz., aż do osiągnięcia grzbietu, którym wiedzie główny beskidzki szlak czerwony. Pod grzbiet Bukowicy można również podejść leśną drogą, prowadzącą do Wisłoka Wielkiego.

• Beskid Niski. Mapa turystyczna 1:50 000, RomanR. Trzmielewski (red.), WłodzimierzW. Dyzio (oprac.), Kraków: Wyd. Compass, 2004, ISBN 83-89165-54-6, OCLC 838912473 . Brak numerów stron w książce
• Krukar Wojciech, Kryciński Stanisław, Luboński Paweł, Olszański Tadeusz A. i in.: Beskid Niski. Przewodnik, wyd. II poprawione i aktualizowane, Oficyna Wydawnicza "Rewasz", Pruszków 2002, ISBN 83-85557-98-9;

• Darów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 906 .
• Darów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 388 .