20 Dywizjon Artylerii Ciężkiej (1939)

Ten artykuł dotyczy 20 dac. Zobacz też: inne dywizjony artylerii noszące numer 20.

20 Dywizjon Artylerii Ciężkiej (20 dac) – pododdział artylerii ciężkiej Wojska Polskiego II RP.

Dywizjon nie występował w pokojowej organizacji wojska. Został sformowany na bazie 9 pułku artylerii ciężkiej stacjonujący w garnizonie Włodawa dla 20 Dywizji Piechoty^[1].

23 marca 1939 roku w koszarach we Włodawie 9 pac rozpoczęto mobilizację alarmową 20 dywizjonu artylerii ciężkiej typu II w składzie dowództwa dywizjonu, kolumny amunicyjnej, 1 baterii armat kal. 105 mm i 2 baterii haubic kal. 155 mm, oraz 20 plutonu taborowego. Dowództwo dywizjonu objął mjr Stanisław Domiczek^[2]. Według innych publikacji opisanych w/g nowych tabel mobilizacyjnych obowiązujących od czerwca 1939 roku, 20 dac miał być mobilizowany przez 20 pułk artylerii lekkiej w Prużanie^[3]. Po zmobilizowaniu 26 marca dywizjon rozpoczął ładowanie się do transportów kolejowych na stacji kolejowej w Tomaszówce, a następnie przez Włodawę, Brześć n/Bugiem, Siedlce, Warszawę-Gdańską i Nasielsk został przewieziony do stacji Latonice, gdzie został wyładowany. Pomaszerował w okolice Płońska i zajął kwatery we wsiach Strachowo i Wróblin oraz majątku Pilotowo. Po zajęciu przez macierzystą 20 DP pozycji obronnych pod Mławą, 20 dac rozwinął się na p��łnocnych przedmieściach Mławy, wysuwając punkty obserwacyjne baterii na stoki wzgórza Krajewo po jego obu stronach^[4].

1 września 1939 roku od godz. 6.30 1 bateria armat otworzyła ogień na koncentrujące się kolumny zmotoryzowane nieprzyjaciela w Napierkach, Kuklinie i Iłowie. Ostrzał był skuteczny. Dywizjon wspierał głównie batalion I/80 pułku piechoty, wraz z nim powstrzymał natarcie niemieckiej piechoty wspartej 45 czołgami, niszcząc 6 czołgów. Ponowne niemieckie natarcie wsparte 20 czołgami z Windyk w kierunku Sławogóry Starej odparł, niszcząc 2 kolejne czołgi. 2 bateria haubic dodatkowo wspierała obrońców pozycji pod Rzęgnowem. O godz.10.00 1 bateria armat, unieszkodliwiła niemiecką lekką baterię na południe od Kuklina, a ok. godz.12.00 kolejną niemiecką baterię unieszkodliwiła 2 bateria haubic oraz zniszczyła niemiecką limuzynę z wyższymi oficerami. W godzinach nocnych 1/2 września baterie zajęły zapasowe stanowiska ogniowe Z uwagi na duże zużycie amunicji w nocy uzupełniono ją z pociągu amunicyjnego w Wyszynach Wielkich.

W trakcie toczonych 2 września pojedynków artyleryjskich z niemieckimi bateriami uszkodzona została armata 1 baterii i kilku żołnierzy obsług rannych, na punktach obserwacyjnych również byli ranni żołnierze dywizjonu. 3 września w godzinach przedpołudniowych dywizjon znalazł się pod ostrzałem niemieckich baterii i atakami lotnictwa, baterie musiały zmienić stanowiska ogniowe. W trakcie ostrzału niemieckich zgrupowań piechoty, czołgów i stanowisk artyleryjskich zużyto większość amunicji. W godzinach popołudniowych ostrzał dywizjonu powstrzymał niemiecki atak z rejonu Windyk. Z uwagi na przełamanie pozycji pod Rzęgnowem i na styku z Mazowiecką Brygadą Kawalerii i opanowania Gruduska, 20 DP a wraz z nią 20 dac został zmuszony do odwrotu. Zjeżdżając z pozycji pozostało 64 pociski w przodkach, a baterie posiadały po dwie armaty i dwie haubice.^[5]. 20 dac walczył w składzie artylerii dywizyjnej i wspierał przez trzy doby obronę oddziałów dywizji^[1]. 20 dac wspólnie z 20 pułkiem artylerii lekkiej wycofały się poprzez Wyżyny Kościelne, Unierzysz, Glinojeck, osiągając ok. godz. 6 Unikowo. W tej okolicy po podniesieniu się mgieł dywizjon jak i 20 pal zostały zaatakowane przez lotnictwo niemieckie. W trakcie nalotów lotniczych utracono wiele koni i sprzętu oraz poniesiono straty osobowe, w tym poległ dowódca dywizjonu mjr S. Domiczek. Dowództwo objął por. Aleksander Szmit. W trakcie dalszego marszu w kierunku Drobina, na skutek dalszych strat w koniach, porzucono pozostałe działa, topiąc zamki i celowniki w okolicznych stawach. Pozostała część dywizjonu dotarła do Warszawy pieszo, w większości została wcielona do 98 dywizjonu artylerii ciężkiej i brała udział w jej obronie^[6].

 Osobny artykuł: Struktura dywizjonu artylerii ciężkiej we wrześniu 1939.

• Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914-1939. Londyn: 1975.
• Ryszard Juszkiewicz: Bitwa pod Mławą 1939. Wyd. I. Warszawa: Książka i Wiedza, 1979.
• Andrzej Szczepański: 9 Pułk Artylerii Ciężkiej. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej, zeszyt 67. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1998. ISBN 83-87103-57-8.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.