Łomnica (powiat nowotomyski)
52°18′25″N 15°57′47″E/52,306944 15,963056| wieś | |
 Kościół pw. św. Wawrzyńca w Łomnicy | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) |
680 |
| Strefa numeracyjna |
68 |
| Kod pocztowy |
64-360[2] |
| Tablice rejestracyjne |
PNT |
| SIMC |
0917052 |
Położenie na mapie gminy Zbąszyń  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu nowotomyskiego  | |
| 52°18′25″N 15°57′47″E/52,306944 15,963056[1]
| |
Łomnica – wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie nowotomyskim, w gminie Zbąszyń[3]. Łomnica leży wśród obszernych lasów[4].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Miejscowość pierwotnie związana była z Wielkopolską. Początkowo wieś wchodziła w skład dóbr zbąszyńskich[5]. Ma metrykę średniowieczną i istnieje co najmniej od pierwszej połowy XV wieku. Wymieniona została w łacińskim dokumencie z 1428 jako "Lomnicza", 1437 "Lompnicza". Po rozbiorach Polski nazwa została zgermanizowana na "Lomnitz"[6][5][7].
Miejscowość była wsią szlachecką należącą do lokalnej szlachty wielkopolskiej z rodu Głowaczów, którzy od nazwy Zbąszyń przyjęli odmiejscowe nazwisko Zbąskich. Później należała także do Opalińskich. W 1437 wieś leżała w powiecie kościańskim Korony Królestwa Polskiego. W 1510 należała do parafii Zbąszyń[6].
Pierwszy zapis o wsi pochodzi ze spisanego po łacinie dokumentu sądu ziemskiego z 1428, w którym Abraham Głowacz ze Zbąszynia zapowiedział drogi, łąki, pastwiska, lasy, bory, zarośla oraz wszelkie pożytki dziedzin Zbąszyń wraz z przynależnościami, a w tym m.in. z Łomnicą. W 1429 reprezentował on niewymienioną z imienia staruszkę z Łomnicy w czasie procesu z Maciejem Trzcielskim o bydło oraz o inne mienie. W 1437 Abracham dał Mikołajowi Zimnowodzkiemu z Zimnowody 300 grzywien szer. groszy oraz 3 łany roli w Łomnicy, rezerwując sobie prawo połowu ryb w rzece oraz jeziorze, puszczę z prawem polowania oraz prawo poboru miodu z barci znajdujących się w puszczy, a w zamian otrzymał od niego wieś Jeziorki[6].
W 1459 odnotowany został Stanisław dziedzic Zbąszynia podczas zawarcia ugody z Mikołajem plebanem z Chociszewa. Według niej pleban miał pobierać w Łomnicy tytułem wiardunków dziesiętnych po 4 grosze rocznie z łanów osiadłych, a także z każdego łanu, który w przyszłości zostanie osadzony[6].
W latach 1482-1491 dziedzicami Zbąszynia i Łomnicy byli bracia niedzielni Piotr, Marcin oraz kustosz gnieźnieński Abraham. W 1482 Piotr i Marcin zapisali z zastrzeżeniem prawa wykupu Janowi Latalskiemu plebanowi w Sławnie oraz altaryście w kościele parafialnym w Pobiedziskach 17 złotych węgierskich czynszu rocznego na Dąbrówce Wielkopolskiej i Łomnicy za 200 złotych węgierskich. W 1489 Piotr przy podziale majątku z Abrahamem oraz Marcinem otrzymał m.in. Łomnicę[6].
W 1510 Łomnica należała do pana Zbąskiego. W 1528 Łukasz Zbąski zapisał w podziale dóbr miasto Zbąszyń wraz z okolicznymi wsiami, w tym m.in. Łomnicę, swoim braciom kanonikowi poznańskiemu Janowi oraz Stanisławowi i Piotrowi Zbąskim. W 1531 bracia Piotr i Jan dziedzice Zbąszynia dokonali kolejnego podziału dóbr w wyniku, którego Piotr otrzymał m. in.Łomnicę. W 1571 właścicielem Zbąszynia wraz z przyległościami był Abraham Zbąski. W tym roku przeprowadzono rozgraniczenie pomiędzy miastem Zbąszyń oraz wsiami, w tym m.in. z Łomnicą., a miastem Trzciel wraz z okolicznymi wsiami. Opisano wówczas granicę pomiędzy oboma miastami. Biegła ona m.in. od Lutolka Mokrego, wzdłuż strużki i lasu Prądówka przez Łąkę Hamerską i las Malinia do lasu zwanego Łęczeń gdzie obecnie znajduje się wieś Łęczno, a od niego aż do jeziorka Białe, które należało do Łomnicy skąd granica biegła do drogi od młyna Bobrówka do Łomnicy. W 1594 nastąpiło rozgraniczenie Zbąszynia z okolicznymi wsiami. Ustawiono wówczas kopiec narożny dziedzin Łomnica, Chrośnica i Boruja[6].
Miejscowość odnotowano również w historycznych rejestrach poborowych dzięki czemu zachował się XVI wieczny obraz wsi. W 1510 we wsi było 13 łanów kmiecych, 3 łany sołtysie z czego dwaj sołtysi łomniccy uprawiali po 1,5 łana. W 1530 pobrano podatki od 6 łanów, oraz trzy grosze od karczmy. W 1563 miał miejsce pobór od 15,5 łana, 3 łanów sołtysich, karczmy dorocznej. W 1581 pobrano podatki od 11,5 łana, 5 zagrodników oraz od owczarza wypasającego 15 owiec. W 1581 pobór podatkowy od wsi zapłacił dziedzic łomnicki, krajczy koronny Piotr Opaliński herbu Łodzia[6].
W historycznych dokumentach źródłowych odnotowano także zwykłych mieszkańców wsi. W 1581 przy okazji procesu sądowego wspomniani zostali pracownik Jan Pendey, Katarzyna wdowa po Szymonie Domagale, Jan Wocio, Stanisław Księgów oraz karczmarz Marcin. Poddani ci pozywali do sądu szlachcia Stanisława Zlińskiego z Chrośnicy o zabranie im przemocą siana, każdy z nich złożył pozew na kwotę 30 grzywien[6].
Do czasu rozbiorów miejscowość leżała w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Wskutek II rozbioru Polski w 1793, miejscowość przeszła pod władanie Prus i jak cała Wielkopolska znalazła się w zaborze pruskim.
Niegdyś wioska słynęła z wytapiania szkła, czego pozostałością jest położona 2 km na wschód osada Huta Szklana. Edward Garczyński w latach 1768-1770 urządził północną część wsi, z kościołem św. Wawrzyńca, dzwonnicą i aleją obsadzoną lipami prowadzącą do dworu konstrukcji szachulcowej[5]. W sąsiedztwie zabytkowego dworu wybudowano dwie oficyny i urządzono park francuski o powierzchni 1,81 ha[5][8].
W skład majątku Łomnica wchodziła fabryka szkła (na terenie dzisiejszego przysiółka Szklana Huta) i folwarki, m.in. Chrośnica[7]. Właścicielką była Karolina Opitz[7] W 1873 r. w rodzinie zarządcy huty szkła urodził się Hans Stosch, późniejszy założyciel Cyrku Sarrasani[9].
Nocą z 10 na 11 stycznia powstańcy wielkopolscy z Łomnicy wyprowadzili atak na Strzyżewo, jednak silny opór Niemców zmusił ich do wycofania się[10]. Trzech poległych zostało pochowanych na miejscowym cmentarzu i upamiętnionych pomnikiem z 1934[5].
W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa zielonogórskiego.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]W ogólnokrajowym rejestrze zabytków zarejestrowano dzwonnicę przy kościele św. Wawrzyńca oraz zespół dworski[11]. W kościele zachowało się bogate oryginalne wyposażenie[8]. Na kompleks dworski składają się: dwór i dwie oficyny z muru pruskiego oraz park[4][11]. Zabudowania pomocnicze zostały odtworzone w Wielkopolskim Parku Etnograficznym w Dziekanowicach[5]. Na skraju parku znajduje się mauzoleum rodziny Opitzów[5]. W 1898 odsłonięto z fundacji Opitzów obelisk ku czci Edwarda Garczyńskiego[5]. Dwór, niekonserwowany, zawalił się częściowo w 2004 roku.
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]W miejscowości mieścił się oddział PGR Chobienice z zabytkową gorzelnią z 1878 roku[5][12].
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Pod koniec XIX wieku Łomnica leżała w powiecie międzyrzeckim i liczyła 58 domostw z 397 mieszkańcami, w większości wyznania katolickiego (359)[7].
Liczba mieszkańców miejscowości w poszczególnych latach[13]:
| Rok | Ilość mieszkańców |
|---|---|
| 1998 | 680 |
| 2002 | 717 |
| 2009 | 708 |
| 2011 | 709 |
| 2021 | 680 |
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Dwór, mur., 2 poł. XVIII od frontu -
Oficyna dworska -
Kościół św. Wawrzyńca -
Zespół dworski z poł. XVIII (wideo)
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 73149
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 707 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1171, 13 lutego 2013. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2015-01-23].
- ↑ a b Włodzimierz Łęcki: Wielkopolska. Warszawa: Sport i Turystyka, 1996, s. 439. ISBN 83-7079-589-7.
- ↑ a b c d e f g h i Paweł Anders: Jeziora Wolsztyńsko-Zbąszyńskie. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1989, s. 88-89. ISBN 83-7005-113-8. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h Gąsiorowski 1992 ↓, s. 49-50.
- ↑ a b c d Łomnica, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 694.
- ↑ a b Elżbieta Mlącka, Anna Tekiel: Świebodzin: mapa topograficzna Polski. Wyd. 2. Warszawa: Wojskowe Zakłady Kartograficzne, 2009. ISBN 978-83-7135-250-8.
- ↑ Wielkopolska ciekawie. Cyrk Sarrasani z … Łomnicy [dostęp 2020-01-02]
- ↑ Paweł Anders: Jeziora Wolsztyńsko-Zbąszyńskie. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1989, s. 32. ISBN 83-7005-113-8. (pol.).
- ↑ a b Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków na terenie województwa wielkopolskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 130. [dostęp 2015-01-23].
- ↑ Paweł Anders: Nowy Tomyśl i okolice. Oddział Poznań: Centralny Ośrodek Informacji Turystycznej, 1985, s. 30. (pol.).
- ↑ Wieś Łomnica (wielkopolskie) » mapy, GUS, nieruchomości, regon, kod pocztowy, atrakcje, wypadki drogowe, kierunkowy, edukacja, demografia, tabele, zabytki, statystyki, linie kolejowe, liczba ludności [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-02-20] (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Antoni Gąsiorowski: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. III L-Q, hasło „Łomnica”. Poznań: Wydawnictwo PTPN, 1992, s. 49-50.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Łomnica, [w:] Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 2010–2014.
| Wsie | |
|---|---|
| Osada | |
| Osada leśna | |
| Części wsi | |
| Przysiółki wsi |
