Plac Wielkopolski w Poznaniu

plac Wielkopolski

Stare Miasto
Widok z wieży Zamku Królewskiego
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Miejscowość	Poznań
Poprzednie nazwy	plac Sapieżyński (?–1945)
Położenie na mapie Poznania plac Wielkopolski
Położenie na mapie Polski plac Wielkopolski
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego plac Wielkopolski
52°24′38,0″N 16°55′53,0″E/52,410556 16,931389

Plac Wielkopolski w Poznaniu (d. plac Sapieżyński) – prostokątny plac położony na terenie dawnego przedmieścia Glinki, na północ od Góry Przemysła na Starym Mieście w obrębie osiedla administracyjnego Stare Miasto w Poznaniu. Ma powierzchnię 1,54 ha^[1].

Obecnie większą część placu zajmuje targowisko. Ułożone wokół niego torowiska tramwajowe tworzą pętlę, używaną wyłącznie w sytuacji awarii lub czasowych zmian w ruchu. Liczba taksonów drzew jest w obrębie placu większa niż krzewów (2016)^[1].

Od czasów średniowiecznych przedmieście Glinki stanowiło teren cegielniany. W XVII i XVIII wieku funkcjonowała tu strzelnica bractwa kurkowego. W 1786 Jan Geisler nabył ten teren i otworzył jedną z pierwszych kawiarni w Poznaniu. Później ziemie te kupili Sapiehowie herbu Lis, co przyczyniło się do powstania nazwy „plac Sapieżyński”, po 1945 zmienionej na obecną. W 1800 nastąpiła regulacja placu. Do 1876 w jego południowej części istniał staw na spiętrzonej Bogdance (dziś płynącej w kanale pod placem^[2]). Był on pozostałością po młynie Krotochwila. Dziś jest tu zagospodarowany skwer. Plac był główną areną zdarzeń podczas rozruchów głodowych w 1847^[3].

Zabytkowa zabudowa wokół placu została w większości całkowicie zniszczona podczas II wojny światowej, ostała się tylko jedna kamienica z początku XX wieku oraz pruski budynek Archiwum Państwowego, dawniej Sądu Nadziemskiego (1879–1882). Reszta zabudowy pochodzi z lat 1953–1955, kiedy to spójną koncepcję architektoniczną placu opracowali i zrealizowali architekci: Stefan Słoński, Leszek Klause, Henryk Błaszkiewicz i Henryk Kara^[4]. Historyczny układ placu, a zwłaszcza jego połączenie z dzielnicą Św. Wojciech został zniszczony w latach 70. XX wieku na skutek budowy ulicy Solnej w ramach powstającej wtedy Trasy Chwaliszewskiej (obecnie I rama komunikacyjna).

Plac w okresie PRL-u stanowił miejsce spotkań gejów, tzw. pikietę^[5].

Obecną, socrealistyczną zabudowę wybrano w drodze konkursu architektonicznego na zabudowę placu oraz przyległej ulicy Działowej. Projekty prezentowano na Regionalnym Pokazie Architektury w Poznaniu w 1952 i w warszawskiej Zachęcie w 1953 (I Krajowa Narada Architektów). Całość założenia zrealizowano w latach 1953–1956 w oparciu o skromne normatywy, co zaowocowało ciasnymi i mało funkcjonalnymi mieszkaniami. Docelowo architektura placu miała łączyć stary Poznań z nowym, zastosowano więc w elewacjach liczne detale o charakterze historyzującym^[6].

Przez obszar placu przebiega dwutorowa trasa tramwajowa oraz okazjonalnie użytkowana pętla. Północnym skrajem, w ciągu ulicy Wolnica, wytyczono przebieg linii autobusowych kursujących na zlecenie Zarządu Transportu Miejskiego. Według stanu na 16 lipca 2024 są to następujące połączenia:

• linie tramwajowe
  • dzienne^[7]
    •  7 Ogrody ↔ Połabska
    •  8 Ogrody ↔ Miłostowo
    •  92 Pl. Wielkopolski ↔ Unii Lubelskiej
    •  97 Os. Sobieskiego ↔ Piątkowska
  • nocne^[8]
    •  201 Osiedle Sobieskiego ↔ Unii Lubelskiej (nie kursuje w noce pon./wt.)
    •  202 Osiedle Sobieskiego ↔ Franowo (kursuje tylko w noce pt./sob. i sob./niedz.)
  • turystyczne^[9]
    •  0 Ratajczaka ↔ 27 Grudnia (obsługiwana zabytkowym taborem)
• linie autobusowe
  • dzienne^[10]
    •  160 Garbary PKM ↔ Stary Strzeszyn
    •  163 Garbary PKM ↔ Górczyn PKM
  • nocne^[8]
    •  213 Dębiec PKM ↔ Mogileńska
    •  214 Junikowo PKM ↔ Radojewo
    •  223 Kacza ↔ Zieliniec
    •  224 Boranta ↔ Junikowo PKM (wybrane kursy do przystanku Plewiska/Straż Pożarna)
  • turystyczne^[11]
    •  100 Poznań Główny ↔ Nowe Zoo

• Poznań – atlas aglomeracji 1 : 15 000, Poznań: CartoMedia/Pietruska & Mierkiewicz, 2008, ISBN 978-83-7445-018-8 . Brak numerów stron w książce
• WłodzimierzW. Łęcki WłodzimierzW., PiotrP. Maluśkiewicz PiotrP., Poznań od A do Z, Poznań: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1986, s. 107–108, ISBN 83-03-01260-6 .
• tablice Systemu Informacji Miejskiej na placu

• Zdjęcia socrealistycznej zabudowy placu