1 Pułk Piechoty Legionów

1 Pułk Piechoty Legionów

Odznaka 1 pułku piechoty Legionów
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1918
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	Legionów
Patron	Józef Piłsudski
Tradycje
Święto	6 sierpnia
Nadanie sztandaru	1914; 1919; 1922
Rodowód	Pierwsza Kompania Kadrowa 1 pułk piechoty
Dowódcy
Pierwszy	kpt. Józef Piłsudski
Ostatni	ppłk Jan Kasztelowicz
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Ziabkami (22 VIII 1919) bitwa pod Poliszczynem (23 I–3 II 1920) bitwa pod Boryspolem (2 VI 1920) bitwa pod Suchą Wolą (22 VI 1920) bitwa pod Kniahininem (2 VIII 1920) Bitwa pod Świniuchami (8 VIII 1920) kontruderzenie znad Wieprza (16–26 VIII 1920) bitwa białostocka (22 VIII 1920) bitwa pod Kuźnicą (8 IX 1920) bitwa pod Biernikami (13 IX 1920) bitwa nad Niemnem (20–26 IX 1920) kampania wrześniowa
Organizacja
Kryptonim	„Wisła”[1]
Dyslokacja	Wilno[2][a]
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	1 DP Leg.
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

1 Pułk Piechoty Legionów Józefa Piłsudskiego (1 pp Leg.) – oddział piechoty Wojska Polskiego II RP w latach 1918–1939.

1 pułk piechoty Legionów był najstarszym pułkiem Wojska Polskiego II RP. Swoimi tradycjami nawiązywał do 1 Kompanii Kadrowej, która 6 sierpnia 1914 wkroczyła do Królestwa Polskiego z terenu Galicji^[3] oraz 1 pułku piechoty, który w latach 1914–1917 wziął udział w krwawych walkach pod Łowczówkiem, Tarłowem, czy Kostiuchnówką^[3].

1 pułk piechoty Legionów został utworzony w listopadzie 1918 odrębnie w dwóch miejscach: w Jabłonnie i w Radymnie^[b]. W grudniu 1919 jego batalion zapasowy rozwinął się w Jabłonnie^[5]. Następnie pułk brał udział w walkach z bolszewikami. W 1919 wyzwalał Wilno, walczył na Wileńszczyźnie i Białorusi. Zimą 1920 uczestniczył wspólnie z wojskami łotewskimi w bitwie o Dyneburg. Na wiosnę brał udział w wyprawie na Kijów. Jednak kontrofensywa sowiecka zmusiła siły polskie do odwrotu. Pułk powstrzymywał m.in. oddziały 1 Armii Konnej Siemiona Budionnego.

Wczesnym rankiem 2 czerwca grupa uderzeniowa 1 pp Leg. zaatakowała miasto Boryspol, gdzie sowiecka 58 Dywizja Strzelców przygotowywała się do ataku. Choć liczebnie sowiecka jednostka przewyższała polską grupę uderzeniową, oddziałom polskim udało się zaskoczyć Sowietów, którzy po krótkiej potyczce wycofali się na wschód. Po zdobyciu rosyjskich magazynów Polacy powrócili do Kijowa. Mimo że straty po obu stronach były niskie, polski atak zakłócił przygotowania grupy sowieckiej, dowodzonej przez Jonę Jakira, do uderzenia na przyczółek. Jednak dalsza ofensywa sowiecka spowodowała, że wojska polskie wycofały się z Kijowa 13 czerwca 1920 roku.

Po odejściu 6 Dywizji Piechoty do grupy gen. Romera, zadanie ubezpieczenia południowego skrzydła 3 Armii przejęła grupa podpułkownika Stefana Dąba-Biernackiego (Grupa Wasylków). W jej składzie walczył między innymi 1 pułk piechoty Legionów^[6]. W południe 20 czerwca kolumna 1 pułku piechoty Legionów osiągnęła Słobodę Baranówkę i nawiązała łączność z pododdziałami 12 pułku piechoty rozmieszczonego w Słobodzie Zielenicy. Dowódca grupy płk Stefan Dąb-Biernacki polecił dowódcy 1 pp Leg. kpt. Janowi Kruszewskiemu wysłać do Suchej Woli dwie kompanie z zadaniem przeprowadzenia rozpoznania^[7]. Około 16.00 wzmocnione dwoma plutonami ckm-ów kompanie pod wspólnym dowództwem por. Stefana Holinkowskiego rozpoczęły marsz. Szpicę czołową stanowiła 6 kompania podporucznika Franciszka Sobolty. Za nią maszerowała kompania 5 porucznika Nacewicza. Pod wsią kompanie rozwinęły się w tyralierę i podeszły pod zabudowania. Wtedy kawaleria Budionnego otworzyła zmasowany ogień z broni strzeleckiej i czterech dział, a chwilę potem z obu skrzydeł ruszyła szarża kilku szwadronów 21 pułku kawalerii. Mimo zaskoczenia, wykorzystując ogień zaporowy swoich karabinów maszynowych, por. Holinkowski zdołał zebrać obie kompanie na pobliskim wzgórzu. Ustawione w czworobok kompanie zaczęły wycofywać się na Słobodę Baranówkę. Na polu walki pozostały obsługi ckm, prawie całkowicie wybite przez Kozaków^[8]. W czasie odwrotu duże straty zadawał Polakom ogień cekaemów na taczankach i szarże kawalerii. Broniono się bagnetami i granatami. Ciężko ranny por. Stefan Holinkowski, popełnił samobójstwo. Zgromadzone w lasku i w samotnej zagrodzie resztki obu kompanii pod dowództwem podporucznika Chmury stawiły zdeterminowany opór. Z pomocą pospieszyły im dwie kompanie I batalionu 1 pp Leg. wsparte ogniem II/1 pułku artylerii polowej Legionów. Sowiecka kawaleria została zmuszona do odwrotu^[8][9].

1 sierpnia I Brygada Piechoty Legionów obsadziła front od Płaszewa do Ochmatkowa. Rubieży Kopań-Dublany bronił 1 pp Leg. pod dowództwem kpt. Stanisława Kozickiego wzmocniony II/1 pap Leg.^[10] Po południu, przerzucone spod Łucka oddziały sowieckiej 24 Dywizji Strzelców uderzyły od północy i wschodu na słabe szwadrony 3 pułku ułanów i wyparły je z zajmowanych pozycji^[11]. 1 szwadron wycofał się ze Swiszczowa i dołączył pod Dublanami do lewego skrzydła 1 pułku piechoty Legionów. Na odsłonięte skrzydło kpt. Stanisław Kozicki wysłał 5 i 8 kompanię, a odwodowym III batalionem wsparł 3 pułk ułanów. Wieczorem dowódca dywizji płk Stefan Dąb-Biernacki postawił zadanie dowódcy 1 pp Leg. kpt. Kozickiemu do kontrataku w kierunku na Swiszczów – Kniahinin, w celu odzyskania utraconych przez polskich ułanów stanowisk. Przydzielił mu do dyspozycji batalion 8 pułku piechoty Legionów, a wsparcie artyleryjskie zapewnić miały 1 i 5 baterie 1 pap Leg. W sumie grupa uderzeniowa liczyła około 2500 żołnierzy i 60 ckm-ów^[12][13]. Natarcie ruszyło jeszcze przed świtem. Od zachodu na Perekale – Kniahinin uderzył III batalion ppor. Henryka Gorgonia, natomiast oddział w składzie 5, 8 i 2 kompania pod dowództwem kpt. Zygmunta Wendy uderzał od południa i zachodu na Swiszczów. Walkę rozpoczęła 8 kompania ppor. Władysława Orlika-Broniewskiego wsparta 1/3 p.uł. i po godzinnym boju wyrzuciła ze Swiszczowa sowiecki batalion 214 pułku strzelców. Pozostawiwszy w nim spieszonych ułanów, kompania podeszła pod Kniahinin i obsadziła wzgórza na południowy wschód od wioski^[14]. W godzinach rannych Sowieci kontratakowali wzdłuż drogi Kniahinin – Swiszczów. Odparła go odwodowa 5 kompania, a godzinę później do wali włączyła się 9 kompania. W tym czasie pozostałe trzy kompanie ppor. Henryka Gorgonia walczyły o Perekale, które zdobyto dopiero około godz. 7.00. Sowieci wycofali się na wzgórza na wschód od Kniahinina i Swiszczowa i rozpoczęli ostrzał wiosek ogniem artylerii i broni maszynowej. W południe na wioski uderzyła piechota z 214, 215 i 216 pułków strzelców oraz kozacy z 79 i 80 pułków kawalerii. Siły sowieckie oceniono na około 2700 żołnierzy. Po pięciu godzinach walki i niemal całkowitym wyczerpaniu amunicji III/1 pp Leg. wycofał się na zachodni brzeg Styru. Nie pomógł kontratak 2 kompanii ppor. Andrzeja Wasiutyńskiego. Wyczerpane walką obie strony zaprzestały walki. Perekale i Kniahinin chwilowo pozostały w rękach Sowietów. Wieczorem baterie 1 pułku artylerii polowej Legionów ostrzelały Kniahinin. Sowieci wycofali się z miejscowości^[15][16].

Podczas sierpniowej ofensywy wojsk polskich pułk wyzwolił Drohiczyn, Białystok (bitwa białostocka 22 sierpnia), następnie walczył o Lidę. Walki zakończył 18 października pod Radoszkowiczami. 3 grudnia 1920 sztandar pułku został udekorowany przez marszałka Józefa Piłsudskiego Krzyżem Srebrnym Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 2967^[17].

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari za wojnę 1919–1920^[18]. Gwiazdką przy nazwisku oznaczono żołnierzy odznaczonych dekretami Naczelnika Państwa i Naczelnego nr 3392 i 3393^[19].

Ponadto Krzyżem Walecznych zostało odznaczonych 2018 oficerów i szeregowych, w tym 105 czterokrotnie, 189 trzykrotnie i 486 dwukrotnie^[25]. Wśród odznaczonych Krzyżem Walecznych po raz pierwszy był kpr. Józef Pędzierski^[26][27].

Pierwszym pokojowym garnizonem 1 pułku piechoty Legionów była Wilejka^[28]. Następnie pułk przeniesiony został do garnizonu Wilno, do „Koszar imienia 1 Brygady Legionów Komendanta Józefa Piłsudskiego”^[29] przy ulicy Kalwaryjskiej na Śnipiszkach^[28]. Kadra batalionu zapasowego stacjonowała w Jabłonnie^[30]. Pułk wchodził w skład 1 Dywizji Piechoty Legionów^[31].

Święto pułkowe obchodzono 6 sierpnia w rocznicę wymarszu 1 Kompanii Kadrowej z krakowskich Oleandrów^[28].

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 1 pułk piechoty zaliczony został do typu II pułków piechoty (tzw. wzmocnionych). W każdym roku otrzymywał około 845 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 68 oficerów oraz 1900 podoficerów i szeregowców. Na czas wojny przewidywany był do pierwszego rzutu mobilizacyjnego. W okresie zimowym posiadał dwa bataliony starszego rocznika i batalion szkolny, w okresie letnim zaś trzy bataliony strzeleckie. Jego stany były wyższe od pułku „normalnego” (typ I) o ok. 400–700 żołnierzy^[32].

Na początku lat 20. XX w. założono WKS 1 ppLeg, w ramach którego działały m.in. sekcja piłki nożnej i sekcja koszykówki. W 1933 roku klub połączył się z WKS 6 ppLeg Wilno i utworzył nowy klub WKS Śmigły Wilno. Tego samego roku uroczyście otwarto stadion 1 pp Legionów przy ul. Werkowskiej w Wilnie.

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939[33][d]
Stanowisko	Stopień imię i nazwisko
Dowództwo, kwatermistrzostwo i pododdziały specjalne[35]
dowódca pułku	płk dypl. Kazimierz Franciszek Burczak
I zastępca dowódcy pułku	ppłk dypl. Bogdan Alfons Szeligowski
adiutant	por. Bogusław Cereniewicz
starszy lekarz	mjr dr Czesław Raczkowski
młodszy lekarz	ppor. Lek. Edward Michał Nowak
II zastępca dowódcy pułku	ppłk Adam Obtułowicz
oficer mobilizacyjny	kpt. adm. (piech.) Józef Roman Lipczyński
zastępca oficera mobilizacyjnego	kpt. Ludwik Gluza
oficer administracyjno-materiałowy	kpt. Stanisław Józef Gabriel Doborski
oficer gospodarczy	por. int. Antoni Kossacki
oficer żywnościowy	chor. Władysław Sokołowski
oficer taborowy[e]	por. tab. Feliks Paweł Szymański
kapelmistrz	ppor. adm. (kapelm.) Aleksander Rutka
dowódca plutonu łączności	por. Józef Zapolski
dowódca plutonu pionierów	por. Stanisław Puzyna
dowódca plutonu artylerii piechoty	kpt. art. Henryk Aleksander Trojańczyk
dowódca plutonu ppanc.	por. Konstanty Wiśniewski
dowódca oddziału zwiadu	por. Mieczysław Zaborowski
I batalion
dowódca batalionu	mjr Włodzimierz Julian Grabowski
dowódca 1 kompanii	kpt. Tomasz Polak
dowódca plutonu	por. Konrad Kazimierz Bukowski
dowódca plutonu	ppor. Władysław Piotrowski
dowódca 2 kompanii	kpt. Wacław II Kobyliński
dowódca plutonu	ppor. Wacław Kuczuk
dowódca 3 kompanii	por. Józef Hieronim Korejwo
dowódca plutonu	ppor. Leon Hrynkiewicz-Sudnik
dowódca 1 kompanii km	kpt. Klemens Kowalczyński
dowódca plutonu	por. Zygmunt Lewandowski
dowódca plutonu	ppor. Zdzisław Jakub Mac
II batalion
dowódca batalionu	mjr Ludwik Marian Lubicz-Niezabitowski
dowódca 4 kompanii	kpt. kontr. Aleksander Chorolski
dowódca plutonu	por. Bolesław Skinder
dowódca plutonu	ppor. Bolesław Jackiewicz
dowódca 5 kompanii	por. Hieronim Mażulis
dowódca plutonu	ppor. Michał Dobrzyński
dowódca 6 kompanii	kpt. Jan Patyra
dowódca plutonu	por. Jaromir Kazimierz Szokalski
dowódca 2 kompanii km	por. Henryk Łoziński
dowódca plutonu	por. Edgar Ryszard Silinicz
III batalion
dowódca batalionu	mjr Józef Roczniak
dowódca 7 kompanii	por. Marian Paliński
dowódca plutonu	ppor. Kazimierz Stefan Batog
dowódca 8 kompanii	kpt. Stefan Gutkowski
dowódca plutonu	ppor. Władysław Kazimierz Skoczeń
dowódca plutonu	ppor. Eugeniusz Raczko
dowódca 9 kompanii	kpt. Mikołaj Jabłoński
dowódca plutonu	por. Kazimierz Antoni Karol
dowódca plutonu	ppor. Jan Rajmund Rudnicki
dowódca 3 kompanii km	kpt. Zygmunt Edward Urbanowicz
dowódca plutonu	por. Zygmunt Krzymowski
dowódca plutonu	ppor. Gracjan Pohosski
na kursie	por. Bolesław Pilecki
1 obwód przysposobienia wojskowego „Wilno”
kmdt obwodowy PW	kpt. piech. Zenon Wincenty Jarosz
kmdt miejski PW Wilno I	kpt. piech. Jan Daniuszewicz

22 sierpnia do 1 pułku piechoty Legionów przybyli na ćwiczenia oficerowie rezerwy, ćwiczenia odwołano, ale pułk liczący 1811 żołnierzy wymaszerował do obozu ćwiczeń w Kojranach. Tam pułk zastał rozkaz o mobilizacji alarmowej, która miała rozpocząć się 24 sierpnia o godz. 8.00, co wymusiło powrót pułku do garnizonu. Z tego powodu rozpoczęcie mobilizacji opóźniło o 2 godziny. Pomimo wysłania autobusów wileńskich, po część oficerów i podoficerów pułku, celem rozpoczęcia czynności mobilizacyjnych.

Podczas mobilizacji alarmowej w Wilnie w grupie żółtej:

• zmobilizowano w organizacji wojennej w etatach wojennych cały 1 pułk piechoty Legionów w czasie od A+18, do A+36.

Dodatkowo zmobilizowano w czasie od A+48, do A+50:

• dowództwo grupy kompanii asystencyjnych nr 3,
• kolumnę taborową nr 301,
• kompanię sanitarną nr 301.

W grupie brązowej20 w czasie G20+30 zmobilizowano kompanię karabinów maszynowych przeciwlotniczych typ B nr 31.

W ramach I rzutu mobilizacji powszechnej w terminie do 2 września zmobilizowano batalion marszowy typ specjalny nr 1^[36].

Zmobilizowane konie i wózki były nieodpowiednie. Natomiast stawiennictwo rezerwistów wzorowe^[37]. Trwało szkolenie strzeleckie, w tym z kb ppanc. oraz remontowano wozy konne i podkuwano konie. Po początkowych czynnościach w koszarach pododdziały pułku wyszły w ramach dekoncentracji do wsi wokół Wilna. I batalion mobilizował się w Nowosiółkach, II batalion we wsi Jerozolimki, III batalion we wsi Werk. 27 sierpnia dokonano zaprzysiężenia pułku, odprawiono mszę św. oraz pułk przedefilował przed dowódcą 1 DP Leg. gen. bryg. Wincentym Kowalskim^[38]. 28 sierpnia Jako pierwszy odjechał transport kolejowy z batalionem I/1 pp Leg. ze stacji kolejowej „Ponary”. Dalsze składy pociągów nie dotarły na stację. Dopiero 31 sierpnia podstawiono transporty, którymi odjechały rano II batalion, wieczorem dowództwo pułku wraz z pododdziałami pułkowymi i na końcu ok. godz. 22.00 III batalion.

1 pp Leg. był przewożony trasą poprzez Grodno, Białystok do Ostrowi Mazowieckiej, gdzie nastąpił wyładunek pułku. W zatorze w Kuźnicach pod Grodnem transport dowództwa pułku i III batalionu były o świcie 1 września atakowane przez lotnictwo niemieckie. Po południu 1 września transporty dowództwa pułku i III batalionu zostały wyładowane w Ostrowi Mazowieckiej. Po wyładunku pomaszerowały do lasów w rejonie Długosiodła. Również w ten rejon z Nowosiółek wyruszył II batalion, w Nagoszewie w dalszym ciągu przebywał I batalion. Rano 3 września większość pułku osiągnęła rejon lasów w pobliżu Długosiodła. Po południu 3 września dołączył również I batalion^[39]. Ostatecznie w składzie 1 Dywizji Piechoty Legionów gen. Wincentego Kowalskiego wszedł w skład Grupy Operacyjnej „Wyszków”. Pułk wraz z całą GO znajdował się w odwodzie Naczelnego Wodza. 3 września GO „Wyszków” weszła w skład Armii „Modlin”.

W dniu 4 września 1 pp Leg wraz z 1 DP Leg. rozpoczął marsz w rejon Różana. O godz. 19.00 1 pp Leg. podjął marsz nad Narew. O godz. 9.30 5 września po 30 km nocnego marszu pułk osiągnął rejon Narwi pod Różanem. Podczas postoju ok. godz. 10.00 rejon stacjonowania pułku ostrzelała niemiecka artyleria, poległo 3 żołnierzy, a 10 zostało rannych. Zmieniono rozkazy i w godz. 12.00-13.30 pułk podjął ponowny marsz wzdłuż Narwi w rejon Pułtuska. W trakcie marszu pododdziały pułku były atakowane przez lotnictwo niemieckie^[40]. Dalszy forsowny marsz w nocy 5/6 września doprowadził 1 pp Leg. do rejonu Bartodzieje, Topolnica na południe od Pułtuska. Obsadę przedmościa wzmocnił 5 pułk piechoty Leg., a 1 pp Leg. i 6 pułk piechoty Leg. stanowiły odwód dywizji. Z uwagi na planowane wycofanie dywizji z linii Narwi, na linię Bugu w okolicach Wyszkowa, 1 pp Leg. miał prowadzić obronne działania opóźniające na szlaku odwrotu 1 DPLeg. I/1 pp Leg. został skierowany z baterią 1 pułku artylerii lekkiej Leg. do Wyszkowa, celem obrony mostu. II/1 pp Leg. okopał się na garbach terenowych u zbiegu szos Pułtusk-Wyszków i Pułtusk-Obryte, w odległości 10 km od Narwi. Ok. 6 km na południe od tej pozycji na szosie obronę organizował III/1 pp Leg. z pułkowym plutonem artylerii piechoty. Za II batalionem zajął stanowiska II/1 pal Leg., przedpole minowała kompania saperów z 1 batalionu saperów. Po południu 1 pp Leg. stanowił straż tylną wycofującej się GO „Wyszków”. Ok. godz. 17.00 7 września zajmująca obronę 6 kompania strzelecka wykonała zasadzkę ogniową, na rozwiniętą do natarcia kompanię niemiecką z odległości 300-400 m, zadając jej znaczne straty i rozpraszając ją. Wysłany za nią w pościg patrol z 6 kompanii zlikwidował niemieckich obserwatorów artyleryjskich^[41]. Pod wieczór kompanie II batalionu zaczęły schodzić z pozycji, dowódca batalionu stracił kontrolę nad batalionem, doszło do rozproszenia się oddziału. Część skrajnie wyczerpanych marszami i niewyspaniem żołnierzy dostała się do niewoli postępujących za dywizją oddziałów niemieckich. Po paru godzinach część rozproszonego batalionu zdołał zebrać por. Henryk Łoziński. Po przeprawieniu się przez most na Bugu w Wyszkowie, 1 pp Leg. wraz z 6 pp Leg. wszedł w skład odwodu dywizji. Pułk zajął las Lucynów przy szosie Wyszków-Radzymin. 8 i 9 września pułk odpoczywał po intensywnych marszach, stwierdzono duże ubytki marszowe w pułku^[42].

10 września o godz. 6.00 1 pp Leg. wyruszył w marsz odwrotowy, w Łochowie odwrót osłaniał I batalion. Pułk poprzez Jadów dotarł do Adampola, gdzie zatrzymał się na odpoczynek. W nocy 10/11 września pułk wyruszył w dalszy marsz odwrotowy w składzie kolumny głównej dywizji wraz z 5 pp Leg i 1 pal Leg (bez I/1 pal). Maszerował poprzez Dobre, Rudzienka, Łaziska, Jakubów poprzez szosę Mińsk Mazowiecki-Kałuszyn, omijając Kałuszyn miał maszerować na Olszewice. Maszerujący na czele kolumny głównej 1 DP Leg. batalion III/1 pp Leg. idąc na odgłos walki, o świcie rozwinął do się natarcia i uderzył ze wsparciem własnej broni maszynowej i moździerzy na Kałuszyn. Pomimo początkowego sukcesu w mieście batalion poniósł duże straty osobowe i natarcie utknęło w miejscu, przejściowo został odcięty dowódca batalionu. Wsparcie artylerii dywizyjnej, własnego plutonu artylerii piechoty oraz manewr batalionu III/6 pp Leg. dało powodzenie natarcia III batalionu^[43]. Po walce 1 pp Leg. zbierał się we wsi Wola Rafałowa koło Mrozów, jednocześnie wypoczywał. Z pułkiem utracił kontakt I batalion. Pod wieczór rejon postoju został ostrzelany przez niemiecką artylerię, z niewiadomego powodu wybuchła strzelanina, w której rannych zostało ok. 10 żołnierzy pułku.

Kolejne jednostki niemieckie zagrodziły drogę odwrotu dywizji. Rozkazem dowódcy dywizji 12 września wieczorem pułk podjął dalszy marsz odwrotowy w kierunku na Wodynie, Oleśnicę i lasy Jagodne. W straży przedniej maszerował III batalion, a w tylnej II batalion. Nad ranem 13 września II/1 pp Leg. zmylił drogę i odłączył się od kolumny pułku. Został zaatakowany wówczas przez 2-3 plutony czołgów z Dywizji Pancernej „Kempf”. W trakcie walki batalion uległ częściowemu rozproszeniu. W trakcie walki zniszczono 2 czołgi niemieckie. Od sił głównych batalionu odłączył się dowódca batalionu, z częścią plutonu łączności i połową 4 kompanii strzeleckiej i plutonu ppanc.. W trakcie boju poległ dowódca 6 kompanii strzeleckiej por. Kazimierz Skup. Dowództwo batalionu z odłączonymi pododdziałami, w części trafiła w rejon Garwolina, gdzie jeszcze wzięła udział w walkach. Niektórzy rozproszeni żołnierze dotarli do Warszawy i wzięli udział w jej obronie, inni dołączyli do Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie”^[44]. II batalion pod dowództwem por. Henryka Łozińskiego w składzie 5 i 6 kompanii strzeleckich i 2 kompanii ckm dołączył do zbierającego się w Lipinach pułku. Reszta pułku dotarła w rejon wsi Lipiny koło Wodyń, którą pułk zdobył po zaciętej walce^[45]. Dołączył do 1 pp Leg. I batalion jednak o dużo mniejszych stanach osobowych, głównie 1 kompania strzelecka i 1 kompanii ckm. Ok. godz. 20.00 pułk wymaszerował w kierunku Trzcińca i Domanic, na przedzie kolumny maszerowały resztki II batalionu. Natarcie 5 i 6 kompanii strzeleckich i 2 kompanii ckm pozwoliło przełamać obronę niemiecką i zmusić do wycofania się nieprzyjaciela z Trzcińca, jednak niemiecka obrona w Domanicach i Kopciach wytrzymała uderzenia pozostałych kompanii pułku^[46]. Ze względu że natarcie 1 pp Leg. na bronione wsie załamało się w ostrzale niemieckiej broni maszynowej i artylerii, dowódca pułku rozkazał wykonać ostatecznie uderzenie w kierunku lasu Olszyc. Niemiecki kontratak odebrał pułkowi część pozycji, a silne ześrodkowanie ognia na Trzciniec spowodowało znaczne straty w pułku, wśród nich zranienie dowódcy pułku, który został odwieziony do szpitala. Rozbite kompanie usiłowały przebić się do zarośli moczarów na wschód od wsi Kopcie. Część kompanii i plutonów bez ciężkiego sprzętu, poprzez lasy kontynuowała przebijanie się. Na rozkaz kpt. Henryka Trojańczyka, uszkodzono obie armaty plutonu artylerii piechoty i je pozostawiono. Bardzo duża grupa żołnierzy pułku dostała się do niewoli, część poległa i się rozproszyła. 14 września 1 pp Leg. przestał praktycznie istnieć.

Do 18 września w rejonie Chełma Lubelskiego zebrano liczącą kilkuset żołnierzy grupę. Z grupy tej sformowano zbiorczy batalion 1 pułku pod dowództwem mjr. Włodzimierza Grabowskiego. 20 września ze wszystkich pułków piechoty 1 DPLeg. sformowano zbiorczy 1 pułk piechoty Legionów pod dowództwem ppłk. Jana Kasztelowicza, gdzie batalion mjr. Grabowskiego był I batalionem pułku. Wraz z 8 pułkiem piechoty Legionów i częścią 1 pal Leg. tworzył 1 DP Leg. Dywizja weszła w skład Armii gen. bryg. Emila Krukowicza-Przedrzymirskiego, która w składzie Frontu Północnego miała nacierać na południe celem nawiązania połączenia z wojskami Frontu Południowego gen. broni Kazimierza Sosnkowskiego. Dalszy marsz na południe blokowały wojska niemieckiego VIII Korpusu Armijnego i część XXII Korpusu Armijnego (mot.)^[47]. 21 i 22 września pułk wykonał marsz do wsi Rachanie. Po południu 22 września batalion wraz z całą dywizją przystąpił do natarcia. Przełamał przy wsparciu artylerii niemieckie linie obronne. W nocy I/1 pp Leg. osiągnął rejon Tarnawatki W nocy w terenie pagórkowatym, przez leśne bezdroża, bataliony traciły kontakt z dowództwem i sąsiadami. Większość 1 pp Leg. uderzyła na Tarnawatkę, o którą rozgorzał zacięty bój. O świcie 23 września okazało się, że pułk znajduje się w dolinie otoczonej wzgórzami, na których znajdowała się silna obsada niemieckiej piechoty. Rano znajdujące się na wzgórzach oddziały niemieckich 8 i 28 DP, otworzyły na pułk morderczy ostrzał, roznosząc 1 pp Leg. i większość 1 DPLeg. Resztki żołnierzy na czele z ppłk. Janem Kasztelowiczem i gen. bryg. Wincentym Kowalskim dostały się do niewoli. Batalion mjr. Włodzimierza Grabowskiego wraz z 28 pułkiem Strzelców Kaniowskich rano 24 września wziął udział w walce o zdobycie Suchowoli. Po godz. 17.00 wraz oddziałami 10 DP i 39 DP rez. wziął udział w natarciu na Krasnobród. Zajął gajówkę Maciejówka, sforsował Wieprz i zdobył zachodni skraj wsi Majdan Wielki^[48]. Niewielkie grupki żołnierzy pułku dołączyły do innych jednostek i dzieliły ich krótki dalszy los^[49].

Obsada dowódcza odtworzonego 1 pp Leg. i batalionu I/1 pp Leg.^[50]

• dowódca pułku – ppłk Jan Kasztelowicz
• zastępca dowódcy pułku – mjr Józef Roczniak
• I adiutant pułku – kpt. Wacław Kobyliński
• II adiutant pułku – por. Hieronim Mażulis
• oficer informacyjny – por. Zygmunt Krzymowski
• oficer łączności – por. Józef Zapolski
• dowódca I batalionu (z resztek 1 pp Leg.) – mjr Włodzimierz Grabowski
  • adiutant batalionu – por. Zygmunt Lewandowski
  • dowódca 1 kompanii strzeleckiej – kpt. Tomasz Polak
  • dowódca 2 kompanii strzeleckiej – kpt. Marian Jabłoński
  • dowódca 3 kompanii strzeleckiej – por. Konrad Bukowski
  • dowódca 1 kompanii ckm – kpt. Zygmunt Urbanowicz

Do 3 września zgodnie z planem mobilizacyjnym „W1" w ramach mobilizacji powszechnej sformowano batalion marszowy typ specjalny nr 1 (4 kompanie strzeleckie i 2 kompanie km), który według wcześniejszych zamierzeń miał wejść w skład Obszaru Warownego „Wilno”. Z batalionu tego ostatecznie na podstawie poprawek do planu mobilizacyjnego z 19 czerwca 1939 roku, formował się I batalion 205 pułku piechoty^[51]. Batalion wraz z pułkiem wszedł w skład 35 Dywizji Piechoty rez. Po zmobilizowaniu przewieziony 7-8 września w rejon na południe od Białegostoku, następnie po przemarszach przerzucony w rejon Bielska, który osłaniał do 11 września^[52]. Następnie załadowany do transportu kolejowego i skierowany w kierunku Lwowa w ślad za pułkiem. Z uwagi, na zbombardowanie torów i zatory wożony po kilku liniach kolejowych. Ostatecznie nie dojechał do Lwowa, lecz na jednej ze stacji kolejowych, w transporcie pomiędzy Równem, a Zdołbunowem w godzinach popołudniowych 17 września, został wzięty do niewoli przez wojska sowieckie^[53]. Jednocześnie z pozostałych dwóch kompanii batalionu marszowego typ spec nr 1: utworzono 7 kompanię strzelecką III batalionu 1 pułku piechoty OW „Grodno” i prawdopodobnie 1 kompanię ckm I batalionu 1 pp OW „Grodno”. Kompanie te w ramach swoich batalionów i pułku stanowiły załogę Lwowa i wzięły aktywny udział w walkach^[54].

W Kadrze Zapasowej Piechoty Sokółka formowano w II rzucie mobilizacji powszechnej, Ośrodek Zapasowy 1 Dywizji Piechoty Legionów. Do OZ 1 DP Leg. zgłaszali się bezpośrednio rezerwiści z zachodnich regionów kraju. Ośrodek formował się w Sokółce. Zanim ukończono formowanie Ośrodka przerzucono, go do Wilna. 9 września z formowanym OZ 1 DP Leg. wyjechało kilkuset uzbrojonych żołnierzy oraz 120 wozów taborowych. W Wilnie w koszarach 6 pp Leg. ppłk Jan Pawlik podjął na nowo organizację OZ 1 DP Leg. Równolegle po ogłoszeniu mobilizacji powszechnej i sformowaniu batalionu marszowego typ spec. nr 1, w koszarach 1 pp Leg. pozostały nadwyżki osobowe i sprzętowe. Z tych nadwyżek – Oddziału Zbierania Nadwyżek 1 pp Leg. ppłk Jan Obtułowicz rozpoczął formowanie plutonów i kompanii. 5 września na rozkaz ppłk. Jana Pawlika dowódcy OZ 1 DP Leg. w Wilnie rozpoczęto formowanie batalionu bojowego. Składał się z dwóch lub trzech kompanii strzeleckich i kompanii ckm. W kompanii ckm batalionu bojowego były trzy plutony uzbrojone w ckm wz 1908 Maxim i pluton moździerzy z moździerzami 81 mm Stockes. Żołnierze batalionu mieli mieć bardzo dobre wyposażenie osobiste i spory zapas amunicji strzeleckiej, w tym również granatów. I batalionem dowodził ppłk Jan Obtułowicz. 17 września po przekroczeniu granicy przez wojska sowieckie, I batalion (1 pp Leg.) improwizowanego pułku OZ 1 DP Leg. został skierowany na przedpole Wilna, w rejon Antokola. Również pozostałe bataliony pułku OZ 1 DP Leg. i szwadrony dywizjonu Ośrodka Zapasowego Wileńskiej Brygady Kawalerii zajęły stanowiska celem osłony od wschodu Antokola. 18 września pułk OZ 1 DP Leg. o godz. 19.30 otrzymał rozkaz od płk. dypl. Jarosława Okulicz-Kozaryna opuszczenia Wilna, nie podejmowania walki z podchodzącymi wojskami sowieckimi i wycofanie się na Litwę. Około północy bataliony opuściły stanowiska, sformowały kolumny marszowe i udały się do Wilna. I batalion (1 pp Leg.) w trakcie marszu stoczył walki z pojedynczymi czołgami sowieckimi. Poległo lub zostało rannych ok. 10 żołnierzy batalionu. I batalion improwizowanego pułku z OZ 1 DP Leg. pod dojściu do Wilii przekroczył ją po Zielonym Moście. Podjął dalszy marsz w kierunku Mejszagoły, odwrót z miasta osłaniała 1 kompania na stanowiskach w rejonie mostu^[55]. Dowódca 1 kompanii strzeleckiej – kpt. Jan Patyra kazał zablokować most samochodem, beczkami i innymi ciężkimi przedmiotami, a następnie prowadził walkę ogniową z nadjeżdżającymi czołgami. 1 kompania dołączyła do I batalionu pułku OZ 1 DP Leg. i wraz z nim 20 września przekroczył granicę litewską, gdzie został internowany^[56].

I batalion bojowy (1 pp Leg.) OZ 1 DP Leg

• dowódca batalionu – ppłk Jan Obtułowicz
• dowódca 1 kompanii strzeleckiej – kpt. Jan Patyra^[56]
• dowódca ? kompanii strzeleckiej – kpt. Ludwik Gluza^[57]

Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939[58][59][60]
Stanowisko	stopień, imię i nazwisko	Uwagi
Dowództwo
dowódca pułku	płk dypl. piech. Kazimierz Burczak
I adiutant	kpt. Wacław Kobyliński
II adiutant	por. Bogusław Cereniewicz
oficer informacyjny	por. Zygmunt Krzynowski
oficer łączności	por. Józef Zapolski
kwatermistrz	kpt. Stanisław Dobrski
oficer płatnik	por. Antoni Kossacki
oficer żywnościowy	chor. Władysław Sokołowski
naczelny lekarz	ppor. lek. Edward Nowak
kapelan	NN
dowódca kompanii gospodarczej	por. rez. Olgierd Tarasiewicz
I batalion
dowódca I batalionu	mjr Włodzimierz Grabowski
adiutant I batalionu	por. Julian Gągolski
dowódca plutonu łączności	pchor. Wiktor Czerwinko
oficer płatnik (gospodarczy)	ppor. rez. Jan Rudnicki
dowódca 1 kompanii strzeleckiej	kpt. Tomasz Polak
dowódca I plutonu	por. Jakub Leopold Jakosche
dowódca 2 kompanii strzeleckiej	por. Bolesław Pilecki
dowódca I plutonu	ppor. Jaromir Kazimierz Szokalski
dowódca 3 kompanii strzeleckiej	por. Konrad Bukowski
dowódca 1 kompanii ckm	por. Zygmunt Lewandowski
II batalion
dowódca II batalionu	mjr Jan Ziemba
	por. Henryk Łoziński	od 13 IX
adiutant II batalionu	por. Konstanty Kondraciuk	do 13 IX
dowódca plutonu łączności	st. sierż. Stanisław Felt
oficer płatnik (gospodarczy)	ppor. rez. Stanisław Wiesław Cielecki
oficer żywnościowy	chor. Józef Wadowski
dowódca 4 kompanii strzeleckiej	por. Eugeniusz Browko
dowódca I plutonu	ppor. Bronisław Jackiewicz
dowódca II plutonu	ppor. Zbigniew Traczewski
dowódca III plutonu	ppor. Wacław Pietkiewicz
dowódca 5 kompanii strzeleckiej	por. Hieronim Mażulis
dowódca I plutonu	ppor. rez. Witold Lachowicz
dowódca 6 kompanii strzeleckiej	por. Kazimierz Skup	+do 13 IX
	ppor. Władysław Piotrowski
dowódca I plutonu	ppor. Władysław Piotrowski
dowódca III plutonu	sierż. Zygmunt Dziennik
dowódca 2 kompanii ckm	por. Henryk Łoziński
	ppor. Mikołaj Ozolin	od 13 IX
dowódca I plutonu	ppor. rez. Józef Szafrański
dowódca II plutonu	ppor. rez. Michał Juchniewicz
dowódca III plutonu	ppor. rez. Walenty Kryczyński
dowódca IV plutonu (taczanki)	ppor. rez. Mikołaj Ozolin
dowódca plutonu moździerzy	ppor. Józef Kłyszejko
III batalion
dowódca III batalionu	mjr Józef Roczniak
adiutant III batalionu	por. rez. Wiktor Władysław Pade
oficer płatnik (gospodarczy)	ppor. rez. Stanisław Głowacki
oficer żywnościowy	ppor. rez. Natan Cyranka
dowódca plutonu łączności	plut. Henryk Sadzewicz
dowódca 7 kompanii strzeleckiej	por. Bolesław Burski
dowódca I plutonu	ppor. Kazimierz Batog
dowódca II plutonu	ppor. Karol Mittelstaedt
dowódca III plutonu	pchor. Franciszek Ibelhaupt
dowódca 8 kompanii strzeleckiej	por. Stanisław Furgał
dowódca I plutonu	ppor. Władysław Skoczeń
dowódca II plutonu	kpr. pchor. Edward Staglis-Biliński
dowódca III plutonu	ppor. rez. Włodzimierz Jerzy Referowski
dowódca 9 kompanii strzeleckiej	kpt. Mikołaj Jabłoński
dowódca I plutonu	ppor. Jan Rajmund Rudnicki
dowódca plutonu	ppor. piech. Marian Orlik[61]	niemiecka niewola
dowódca 3 kompanii ckm	kpt. Zygmunt Urbanowicz
dowódca I plutonu	ppor. rez. Stanisław Lachowicz
dowódca III plutonu	sierż. Sykuła
dowódca IV plutonu (taczanki)	por. rez. Czesław Buniewicz
Pododdziały specjalne
dowódca kompanii zwiadowczej	por. Mieczysław Zaborowski
dowódca kompanii przeciwpancernej	por. Konstanty Wiśniewski
dowódca plutonu artylerii piechoty	kpt. Henryk Trojańczyk
dowódca kompanii technicznej	por. Stanisław Puzyna
dowódca plutonu pionierów	por. Stanisław Puzyna
dowódca plutonu przeciwgazowego	pchor. Piotrowski

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari
Stopień[f]	Nazwisko i imię	Numer
porucznik	Henryk Łoziński	13350 (Londyn, 2 XI 1948)

Dowódcy pułku

• mjr Leopold Lis-Kula (28 II – 7 III 1919)
• mjr Jan Kazimierz Kruszewski (12 III – 4 VIII 1919)
• mjr Władysław Dragat (p.o. 5 VIII 1919 – 8 III 1920)
• ppłk Jan Kazimierz Kruszewski (8 III – 8 VII 1920)
• ppłk Stanisław Józef Kozicki (8 VII – 16 VIII 1920^[62])
• kpt. Zygmunt Wenda (p.o. 16 VIII – 8 IX 1920)
• płk piech. Jan Kazimierz Kruszewski (8 IX 1920 – 14 IX 1926 → dowódca piechoty dywizyjnej 1 DP Leg.)
• płk piech. Michał Pakosz (14 IX 1926 – 28 III 1928 → dowódca piechoty dywizyjnej 1 DP Leg.)
• ppłk dypl. Bolesław Krzyżanowski (28 III 1928 – I 1930 → I oficer sztabu Inspektoratu Armii gen. Stefana Dąb-Biernackiego)
• ppłk dypl. piech. Zygmunt Wenda (p.o. od I 1930 i dowódca III 1932 – 7 IV 1934 → oficer do zleceń Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych)
• ppłk / płk piech. Aleksander Stawarz (7 IV 1934 – XI 1935 → dowódca 12 pp)
• płk dypl. piech. Kazimierz Burczak (XI 1935 – 20 IX 1939)
• ppłk piech. Jan Kasztelowicz (20 – 23 IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku

• ppłk piech. Michał Pakosz (10 VII 1922 – 5 I 1923 → dowódca 33 pp)
• mjr / ppłk piech. Janusz Dłużniakiewicz (9 III 1923^[63] – X 1926 → dowódca 33 pp)
• ppłk piech. Lucjan Bornstaedt (XI 1928 – 5 X 1929 → zastępca dowódcy 5 pp Leg.)
• ppłk dypl. piech. Zygmunt Wenda (5 X 1929 – 1931)
• ppłk dypl. piech. Kazimierz Burczak (p.o. 1931 – III 1932)
• ppłk piech. August Emil Fieldorf (III 1932 – XI 1935 → dowódca Baonu KOP „Troki”)
• ppłk dypl. Bogdan Alfons Szeligowski (1939)

Biogramy zamordowanych oficerów znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego^[64]

Nazwisko i imię	stopień	zawód	miejsce pracy przed mobilizacją	zamordowany
Baniewicz Henryk	ppor. rez.	urzędnik	gimnazjum w Lidzie	Katyń
Bieńkuński Mieczysław	ppor. rez.	technik		Katyń
Chociłowski Władysław	ppor. rez.			Katyń
Gołedziowski Czesław	por. rez.	inżynier	Dyr. PKP w Wilnie	Katyń
Gudaczewski Stefan	ppor. rez.	handlowiec		Katyń
Jabłoński Mikołaj[65]	kapitan	żołnierz zawodowy	dowódca 9/1 pp Leg.	Katyń
Koleśnik Leon	ppor. rez.			Katyń
Kozłowski Flawiusz	ppor. rez.	student USB		Katyń
Krupiński Michał	ppor. rez.	mierniczy	podkomisarz ziemski w Brasławiu	Katyń
Ławrynowicz Seweryn	ppor. rez.		z-ca architekta Radomska	Katyń
Nowicki Justyn	ppor. rez.	urzędnik		Katyń
Okulicz Anatoliusz	ppor. rez.	urzędnik	PKP w Białymstoku	Katyń
Pieńczykowski Jan	por. rez.	prawnik		Katyń
Postolka Tomasz	ppor. rez.		Urząd Skarbowy w Warszawie	Katyń
Puhaczewski Jan	ppor. rez.	prawnik		Katyń
Rymaszewski Zenon	ppor. rez.	technik		Katyń
Skinder Wacław	ppor. rez.	nauczyciel	szkoła w Czebotarach	Katyń
Skindzier Czesław	ppor. rez.	nauczyciel		Katyń
Skowronek Stanisław	ppor. rez.	nauczyciel	szkoła specjalna w Wilnie	Katyń
Songin Leon	ppor. rez.	technik ogrodnik	folwark Podbrzozy	Katyń
Stankiewicz Antoni	ppor. rez.	technik ogrodnik		Katyń
Staszewicz Bronisław	ppor. rez.		pracował w Warszawie	Katyń
Sylwestrowicz Bohdan	podporucznik	żołnierz zawodowy	1 pal?	Katyń
Szczuka Stanisław	ppor. rez.	absolwent USB		Katyń
Sztajnert Anzelm	ppor. rez.	nauczyciel	szkoła w Wilnie	Katyń
Średziński Mieczysław	por. rez.		Sąd Okręgowy w Lidzie	Katyń
Teszner Karol Paweł	por. rez.	absolwent UJK		Katyń
Artke Kazimierz	ppor. rez.	prawnik, mgr		Charków
Bielański Bolesław	por. rez.	księgowy		Charków
Dobrzyński Michał	por. rez.	inżynier	Bank Gospodarstwa Krajowego	Charków
Lewin Mejer[66]	ppor. rez.	lekarz, dr filozofii		Charków
Mękarski Jerzy	ppor. rez.	inżynier chemik	Tow. Przemysłu Chem.-Farmaceut.	Charków
Ozolin Mikołaj	ppor. rez.	nauczyciel		Charków
Stecki Mirosław	ppor. rez.			Charków
Tomaszewski Aleksander	major w st. sp.	nauczyciel, dr	dyr. gimnazjum w Warszawie	Charków
Burczak Kazimierz	płk dypl.	żołnierz zawodowy	dowódca 1 pp Leg.	Charków
Grabowski Włodzimierz	major	żołnierz zawodowy	dowódca I/1 pp Leg.	Kalinin
Polak Tomasz[67]	kapitan	żołnierz zawodowy	dowódca 1/1 pp Leg.	Kalinin

W swojej historii pułk posiadał trzy sztandary. Pierwszy ufundowany przez Polonię z Chicago, drugi wręczony w 1919 staraniem mieszkańców Wilna^[68]. 1 listopada 1922 na placu Łukiskim w Wilnie marszałek Józef Piłsudski wręczył jego żołnierzom nowy sztandar, ufundowany przez Stowarzyszenie Polskie miasta Meriden w Stanach Zjednoczonych, dzięki staraniom księdza kapelana Franciszka Tyczkowskiego, który od 1919 był kapelanem 1 pułku piechoty Legionów^[69][70].

Pierwszą odznaką pułkową była odznaka „Za wierną służbę”. Naczelny Wódz zezwolił na jej noszenie rozkazem nr 40 z 5 maja 1920 roku^[2].

Druga odznaka była łudząco podobna do odznak 5. i 6 pułku piechoty Legionów^[71]. Została zatwierdzona Dziennikiem Rozkazów Ministerstwa Spraw Wojskowych nr 20, poz. 196 z 21 czerwca 1929. Środek odznaki wypełnia miniatura odznaki I Brygady Legionów Polskich „Za Wierną Służbę”. Od miniatury odbiegają cztery wici, strzały wzorowane na pieczęci kanonika wrocławskiego Zbrosława z 1276 oraz cztery tarcze – topory z cyfrą pułkową. Wymiary: 34x34 mm. Projekt: Bronisław Sylwin Kencbok; wykonanie: Adam Nagalski z Warszawy^[72].

Oznaka żałobna

26 czerwca 1935 roku Minister Spraw Wojskowych „w celu uczczenia i utrwalenia pamięci Marszałka Józefa Piłsudskiego [...] ustanowił stałą oznakę żałobną.” Oznakę stanowiła czarna obwódka, średnicy 3 mm, złożona z podwójnego czarnego sznura – jedwabnego u oficerów i podoficerów zawodowych, a bawełnianego u szeregowców i kadetów – przyszyta do krawędzi lewego naramiennika kurtki i płaszcza, i noszona stale w służbie i poza służbą do wszystkich rodzajów ubioru wojskowego^[73]. Od 1938 roku oznakę żałobną nosili też żołnierze 1 ppLeg^[74].

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• Bogusław Cereniewicz: Wrześniowe drogi. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1969.
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. 2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918–1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Stanisław Maksimiec: Front Północny. Organizacja i walki we wrześniu 1939 roku. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2021. ISBN 978-83-8178-582-2.
• Wojciech Markert: 1 Pułk Piechoty Legionów Józefa Piłsudskiego. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 129. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2006. ISBN 83-88773-65-8.
• Włodzimierz Nowak: Samhorodek – Komarów 1920. Walki jazdy polskiej z konnicą Budionnego, maj – wrzesień 1920. Warszawa: Bellona SA, 2010. ISBN 978-83-11-11897-3.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914 – 1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
• „Ordery i Odznaczenia”, nr 8, „Odznaka 1 pułku piechoty Legionów Józefa Piłsudskiego”, De Agostini, 10 VIII 2011 r., Warszawa
• Stefan Pomarański: Zarys historji wojennej 1-go pułku piechoty Legionów. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1931, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny "W" i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Adiutor, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939; Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Ryszard Szawłowski: Wojna Polsko-Sowiecka 1939. Tom 1 Monografia. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 1996. ISBN 83-86842-02-4.
• Artur Wodzyński: Wielka księga piechoty polskiej 1918–1939. 1 Dywizja Piechoty Legionów. Tom 1. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2016. ISBN 978-83-7945-593-5.
• Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2: Poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.
• Zdzisław Żygulski, Henryk Wielecki: Polski mundur wojskowy. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1988. ISBN 83-03-01483-8.
• Marek Tarczyński (red.): Bitwa lwowska 1920. Dokumenty operacyjne. T. 1. Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2002. ISBN 83-7399-012-7.
• Andrzej Wesołowski (red.): Obrona Lwowa 1939 tom 1: Dokumenty 1-16 września. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon, 2018. ISBN 978-83-63374-64-8.
• Andrzej Wesołowski, Tadeusz Zawadzki: 35 Dywizja Piechoty Rezerwowa. Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918–1939. Tom 33. Warszawa: Edipersse Polska S.A., 2018. ISBN 978-83-7945-423-5.