Zygmunt Krasiński

Był potomkiem magnackiej rodziny Krasińskich herbu Ślepowron, II ordynatem opinogórskim, synem generała Wincentego i księżniczki Marii Radziwiłłówny. Urodził się w Paryżu, w domu przy Boulevard Montmartre 10. Ochrzczono go w parafialnym kościele Notre Dame de Lorette. Do chrztu trzymali go Ludwik Pac z Marią Walewską oraz Piotr Krasiński z księżną z Walewskich Jabłonowską.

Kształcił się w domu w Warszawie i Opinogórze pod kierunkiem pisarza Józefa Korzeniowskiego i Piotra Chlebowskiego (1820), później w Liceum Warszawskim i na wydziale prawa Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego do roku 1829. Z powodu zajścia z kolegą Leonem Łubieńskim, na tle wyłamania się Krasińskiego spod solidarności koleżeńskiej z okazji patriotycznej demonstracji na pogrzebie prezesa Sądu Sejmowego Piotra Bielińskiego, ojciec wysłał go do Szwajcarii. Podczas pobytu w Szwajcarii zetknął się z literaturą i myślą europejskiego romantyzmu.

Największy wpływ na jego poglądy i całe życie miał ojciec Wincenty Krasiński – generał napoleoński, zwolennik „obozu klasyków”, a później lojalny poddany cara Rosji. Zygmunt stracił matkę w 1822 roku. Mimo buntu młodego jeszcze poety nigdy nie udało mu się wyrwać spod wpływu ojca, który ingerował zarówno w jego poglądy polityczne, jak i życie osobiste (np. wymusił małżeństwo z Elizą z Branickich, mimo miłości do Delfiny Potockiej). Krasiński pod wpływem ojca nie wziął udziału w powstaniu listopadowym i demonstracjach patriotycznych. Poddany ostracyzmowi ze strony kolegów zmuszony był przerwać studia. Opuścił ojczyznę, aby choć częściowo uwolnić się spod wpływu ojca. Odtąd przebywał przeważnie za granicą w Niemczech, Francji i Włoszech.

W roku 1829 w Genewie poznał się i zaprzyjaźnił z Anglikiem Henrykiem Reeve (korespondencję z nim wydał Józef Kallenbach, 1902, 2 tomy) i z Henrietą Villan, drugą swą miłością, po poprzednim, młodzieńczym uczuciu do kuzynki Amelii Załuskiej. W sierpniu 1830 roku spotkał się z Adamem Mickiewiczem, z którym odbył wycieczkę w Alpy.

W Warszawie i Genewie powstały juwenilia Krasińskiego, do których zalicza się dzieła takie jak Grób rodu Reichstalów (1828), Władysław Herman i dwór jego (1830), Mściwy karzeł i Masław, książę mazowiecki (1830) i Teodoro, król borów (1830). Były one wzorowane na dziełach Waltera Scotta i angielskiej powieści gotyckiej^[5].

Po roku 1831 nawiedzały go stale cierpienia fizyczne: rozstrój nerwowy, potęgowany różnicą przekonań politycznych z ojcem, dla którego był jednak uległym synem, oraz stale go trapiąca choroba oczu, grożąca ślepotą, zmuszająca do długich nieraz samotnych rozmyślań w ciemnym pokoju. Od jesieni 1832 do wiosny 1833 roku przebywał w Petersburgu z ojcem, który chciał go nakłonić do służby dla dworu rosyjskiego, ale temu żądaniu ojca się nie poddał. Po Krakowie, który go zachwycił historyczną przeszłością, i Wiedniu, gdzie leczył oczy, udał się do Włoch, gdzie w Rzymie w roku 1834 nawiązał romans z Joanną Bobrową-Piotrowicką (1807–1889^[6], z Morzkowskich^[7]), który trwał do 1838. Stałym jego towarzyszem w tych podróżach był dawny kolega uniwersytecki Konstanty Danielewicz. W roku 1836 w Rzymie poznał Juliusza Słowackiego i zaprzyjaźnił się z nim.

Połowa lat trzydziestych była okresem powstania najwybitniejszych dramatów Krasińskiego, Nie-Boskiej komedii i Irydiona, którego koncepcja formowała się jeszcze w Petersburgu^[8].

W grudniu 1838 roku w Neapolu nawiązał romans z Delfiną Potocką. Było to najsilniejsze z uczuć poety, gorąco odwzajemniane. Romans przetrwał do roku 1846, później przekształcił się w przyjaźń i wydatnie odbił się w twórczości Krasińskiego. W roku 1839 w Mediolanie zaprzyjaźnił się z Augustem Cieszkowskim, była to najtrwalsza i najściślejsza z przyjaźni poety, która wywarła wpływ na myśli ich obu (dwa tomy korespondencji wydał w 1912 r. Józef Kallenbach). W lipcu 1843 roku pod wpływem ojca ożenił się z Elizą z Branickich (1820–1876), malarką, której uczucie i zalety charakteru ocenił dopiero później, gdy ochłodziło się jego uczucie do Delfiny. Eliza urodziła mu czworo dzieci: Władysława Wincentego, Zygmunta Jerzego, Marię Beatrycze (żonę Edwarda Aleksandra Raczyńskiego) oraz Elżbietę zmarłą 12 września 1857 roku w wieku czterech lat w Złotym Potoku^[9].

W czasie rewolucji w Rzymie w 1848 roku wraz z Cyprianem Kamilem Norwidem bronił zagrożonego papieża Piusa IX^[10].

Od połowy maja do września 1857 r. przebywał w Złotym Potoku, z którego wyjechał po śmierci swojej najmłodszej córki. Elżbieta została pochowana krypcie kościoła parafialnego Złotym Potoku. Na żelaznej płycie kryjącej wejście do krypty widnieje napis, prawdopodobnego autorstwa Zygmunta Krasińskiego: “To dziecie przedziwnej było urody - I nigdy w życiu nie skłamało - Takie mu świadectwo wraz ze łzami, na grobie - Składają rodzice”. W kaplicy kościoła znajduje się obraz Matki Boskiej o rysach twarzy Elżbiety autorstwa matki - Elżbiety (Elizy) Krasińskiej.

Zygmunt Krasiński zmarł na gruźlicę w dniu 23 II 1859 roku w Paryżu^[11]. Zwłoki zostały pierwotnie pochowane w podziemiach kościoła św. Magdaleny w Paryżu (26 II)^[12], skąd na przełomie maja i czerwca 1859 roku przewieziono je przez Warszawę (3 VI nabożeństwo żałobne w kościele kapucynów)^[13] do krypty grobowej Krasińskich w podziemiach kościoła w Opinogórze, gdzie spoczywają do dziś.

Poetę upamiętnia m.in. Wzgórze Krasińskiego w okolicy dawnego dworu Cieszkowskich w Wierzenicy w powiecie poznańskim, a także nazwa ulicy Zygmunta Krasińskiego w Warszawie.

Krasińskiego zwykło zaliczać się do grona tzw. Trzech Wieszczów literatury polskiej (obok Adama Mickiewicza i Juliusza Słowackiego), choć coraz częstsze są próby zdetronizowania go przez współczesną krytykę literacką^[14].

Jednym z pierwszych utworów Krasińskiego jest Rozmowa 1824-go z 1825-tym rokiem. Rok później powstała Rozmowa Napoleona z Aleksandrem I na Polach Elizejskich, Wiliam Wallas, powieść z dziejów Szkocji, Zniszczenie Ipsary i fragemty z XIX-wiecznych dziejów Grecji Syn Botzarysa. W 1827 napisał młody autor Joannę d'Arc, a w rok później swą pierwszą drukowaną powieść Grób rodziny Reichstalów. Jeszcze w tym samym roku powstał Pan Trzech Pagórków, powieść traktująca o pierwszym właścicielu rodowej Opinogóry – srogim Opinie. W scenerię Mazowsza przeniósł Krasiński również akcję kolejnych dwóch powieści: Mściwego karła i Masława, księcia mazowieckiego i trzytomowego Władysława Hermana i dworu jego (wydany 1830). Ostatnim napisanym w 1828 roku utworem prozą był Sen Elżbiety Pileckiej, utrzymana w konwencji marzenia sennego, historia polskiej królowej, żony Władysława Jagiełły. Młodzieńczy okres zainteresowania historyzmem i frenezją przyniósł owoce przy pisaniu późniejszych arcydzieł dramatycznych.

W październiku 1829 Krasiński wyjechał z Warszawy do Genewy. Opuściwszy znajomych, odkrył w sobie powołanie epistolograficzne, któremu pozostał wierny do końca życia. W ciągu dwóch miesięcy od dnia wyjazdu wysłał do kraju 80 listów. Z okresu genewskiego najciekawszym zbiorem listów pozostają Listy do Henryka Reeve angielskiego przyjaciela i powiernika. W pierwszym miesiącu pobytu w Szwajcarii powstało Opisanie jeziora genewskiego Leman, a jakiś czas potem Myśli Polaka przy górze Mont Blanc. Wyjeżdżając z Warszawy zabrał Krasiński ze sobą rękopis powieści Zawisza, której już jednak nie ukończył. Tekst tej powieści zaginął. W Genewie powstała, utrzymana już w stylistyce w pełni romantycznej, nowela Teodoro, król borów. W genewskiej Bibliothèque Universelle opublikował pisarz w tym czasie szereg artykułów, w tym Lettre sur l’etat actuelle de la littérature polonaise. W sierpniu 1830 podczas wycieczki w Alpy w towarzystwie Mickiewicza i Odyńca napisał Ułomek z rękopismu słowiańskiego i Ułomki z podróży szwajcarskiej oraz francuski Dziennik. Pod wpływem Mickiewicza podjął się również pracy nad powieścią obyczajową Przeor augustianów, którą jednak ostatecznie zarzucił. Przejawem zainteresowań historiozoficznych stały się powiastki Spowiedź Napoleona i Mojżesz. Z okresu tego pochodzą również autobiograficzne: On. Ułomek z pamiętników życia młodzieńca i Dziennik umierającego.

W 1831 pod wpływem targających nim konfliktów wewnętrznych i dramatu powstania napisał, ostatecznie zaginioną, powieść Adam Szaleniec. W kręgu kompleksu winy pozostaje też nieco późniejsza Wizja, historia młodzieńca ze znamieniem na czole. W październiku 1831 powstało francuskie opowiadanie Cholera, o zbrodniczym Hiszpanie zmuszonym rozsiewać cholerę. Największym osiągnięciem Krasińskiego w tym okresie była napisana na przełomie 1831 i 1832 powieść historyczna z okresu wypraw polskich na Moskwę Agaj-Han.

Na lata 1833-1835 przypada powstanie dwóch arcydzieł Krasińskiego. W ciągu pięciu miesięcy 1833 powstała Nie-boska komedia. W listopadzie 1833 rozpoczął poeta pracę nad Irydionem, którą ukończył w lutym 1835.

W 1834 Krasiński nawiązał romans z Joanną Bobrową, który potrwał do maja 1838 roku. Jego odzwierciedleniem stał się blok listów do kochanki oraz o wiele obszerniejsza korespondencja z przyjacielem Adamem Sołtanem, z którego uczynił poeta powiernika swej romantycznej miłości. Romans znalazł też odbicie w powstałej w 1837 powieści obyczajowej Herburt oraz poematach, poruszających również problematykę historiozoficzną Pokusie i Nocy letniej. Kilka miesięcy po rozstaniu z Bobrową, w grudniu 1838 roku, poznał Krasiński swą nową muzę Delfinę Potocką. Korespondencja z nią stanowi najobszerniejszy ze zbiorów pozostawionych przez niego listów. Rolę powiernika w tej miłości i adresata obszernej korespondencji, odegrał inny przyjaciel Krasińskiego, Jerzy Lubomirski.

W drugiej połowie 1839 roku napisał Krasiński trzy poematy: Syna cieniów, Sen Cezary i Legendę, które wydał w następnym roku anonimowo jako Trzy myśli pozostałe po ś. p. Henryku Ligenzie. W lutym 1840 w Neapolu stworzył scenę dramatyczno-filozoficzną Fantazja konania, która stał się przyczynkiem do późniejszego (1847) poematu Dzień dzisiejszy. W pierwszej połowie 1841, w odpowiedzi na paszkwile zamieszczone w prasie poznańskiej napisał i opublikował w Tygodniku Literackim: Kilka słów o Juliuszu Słowackim. W drugiej połowie 1841 podjął pracę nad traktatem filozoficznym O stanowisku Polski z bożych i ludzkich względów, który ukończył ostatecznie w 1846-1847. Pod koniec 1841, w Monachium, po powrocie z Alp, Krasiński rozpoczął pracę nad poematem Przedświt, w którym próbował dać syntezę swych poglądów politycznych i przeżyć miłosnych na tle alpejskiej przyrody. Praca nad utworem trwała do wiosny 1843.

Na przełomie 1845 i 1846 powstały, polemiczne w stosunku do O prawdach żywotnych narodu polskiego Henryka Kamieńskiego, Psalmy przyszłości. W związku z polemiką Słowackiego i demokratów, Krasiński uzupełnił cykl w 1847 o Psalm żalu i Psalm dobrej woli. W 1847 poeta opublikował trzy listy otwarte do Guizota, Montalemberta i Lamartine'a. W 1847 nadał też Krasiński ostateczny kształt Fantazji konania, przekształcona w poemat otrzymała tytuł Dzień dzisiejszy. W tym samym roku powstał poemat Ostatni. Z tego też mniej więcej czasu pochodzi poemat Resurrecturis, rodzaj katechizmu zasad postępowania w życiu publicznym. Polemikę z przeciwnikami ideowymi podjął poeta w tych latach w obszernym dziele noszącym tytuł w rękopisie Nie-boskiej komedii część I, a wydanym pośmiertnie jako Niedokończony poemat.

• Powieści gotyckie: Grób rodziny Reichstalów, Pan Trzech Pagórków, Mściwy karzeł i Masław, książę mazowiecki, Władysław Herman i dwór jego
• Agaj-Han (1831-1832)
• Irydion (1833-1835)^[15]
• Nie-Boska komedia (1833)
• Trzy myśli pozostałe po ś. p. Henryku Ligenzie (1839)
• Przedświt (1841-1843)^[16]
• Psalmy przyszłości (1844-1848)^[17]
• Nie-Boskiej komedii część I (1838-1852)
• Listy do Delfiny Potockiej
• Na Sybir^[18]

• Muzeum Regionalne im. Zygmunta Krasińskiego w Złotym Potoku
• Muzeum Romantyzmu w Opinogórze
• Wzgórze Krasińskiego w Wierzenicy

• Listy do Delfiny Potockiej. I. 1839–1843. Zygmunt Krasiński, przysposobił do druku Adam Żółtowski. Poznań 1930, wyd. Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
• Listy do Delfiny Potockiej. II. 1843–1845. Zygmunt Krasiński, przysposobił do druku Adam Żółtowski. Poznań 1935, wyd. Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
• Listy do Delfiny Potockiej. III. 1846–1848. Zygmunt Krasiński, przysposobił do druku Adam Żółtowski. Poznań 1938, wyd. Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.

• Utwory Zygmunta Krasińskiego w serwisie Wolne Lektury
• Muzeum Romantyzmu – pamiątki po rodzinie Krasińskich
• Utwory Zygmunta Krasińskiego w serwisie Polona.pl