Olszynka (województwo opolskie)

Wieś jest położona w południowo-zachodniej Polsce, w województwie opolskim, około 1,5 km od granicy z Czechami, na Wysoczyźnie Bialskiej, tuż przy granicy gminy Lubrza z gminą Biała. Należy do Euroregionu Pradziad^[7]. Leży na wysokości 260 m n.p.m.

W Olszynce panuje klimat umiarkowany ciepły. Średnia temperatura roczna wynosi +8,0 °C. Duże zróżnicowanie dotyczy termicznych pór roku. Średnie roczne opady atmosferyczne w rejonie Olszynki wynoszą 634 mm. Dominują wiatry zachodnie^[8].

W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie wieś występuje pod polską nazwą Olschinka oraz nazwą zgermanizowaną Ollschnig^[9]. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje wieś pod obecnie stosowaną, polską nazwą Olszynka, a także niemiecką Ellsnig we fragmencie: „Ellsnig (1442 Ellschnig, polnisch Olszynka)”^[10]. 9 września 1947 r. nadano miejscowości polską nazwę Olszynka^[11]. Nazwa wsi pochodzi od słowa „olszyna”, oznaczającego rodzaj lasu, który mógł w tym miejscu rosnąć^[12].

Najstarsze znaleziska archeologiczne z Olszynki, odkryte w czasach niemieckich podczas budowy drogi, datowane są na epoki kamienia i brązu. Pomiędzy Olszynką i Laskowicami znaleziono cmentarzysko z epoki brązu, zawierające urny z prochami zmarłych^[12].

Wieś po raz pierwszy wzmiankowana była w 1379 jako Olzna, następnie w 1418 jako Olschinka i w 1442 jako Ellschnig. Miejscowość rozwinęła się przy majątku rycerskim. Nie jest znane nazwisko rodu, który w średniowieczu był właścicielem Olszynki. Wieś znajdowała się w księstwach śląskich^[12]. W 1576 właścicielem Olszynki był Jerzy Stosch z Kunic^[13].

Do 1742 wieś należała do powiatu sądowego głogóweckiego w Monarchii Habsburgów^[14]. Po I wojnie śląskiej znalazła się w granicach Królestwa Prus i weszła w skład powiatu prudnickiego w prowincji Śląsk^[15]. W 1746 właścicielem Olszynki był „von Nese” (przypuszczalnie starosta prudnicki Heinrich Gottfried von Näse), który posiadał również folwark Józefówek. W połowie XVIII wieku we wsi mieszkało 6 rolników oraz 16 zagrodników i ogrodników. Następnym właścicielem majątku został pruski rotmistrz Karl Ludwig Heinrich von Kurssel. Według mapy z połowy XVIII wieku na północ oraz północny zachód od majątku, na potoku płynącym przez wieś znajdowały się dwa zbiorniki wodne^[12]. Friedrich Albert Zimmermann w 1784 notował, że ówcześni mieszkańcy Olszynki byli ewangelikami^[16].

W 1810 miejscowość przeszła w posiadanie Ernestine von Dungern z domu Gaffron, a 50 lat później właścicielem majątku była rodzina Tripke. W 1855 wieś liczyła 286 mieszkańców, a sześć lat później już 309, z czego 234 to ewangelicy, a 75 – katolicy. W 1861 we wsi funkcjonowała szkoła ewangelicka, do której uczęszczały również dzieci katolickie, a w 1888 w Olszynce były dwie jednoklasowe szkoły wyznaniowe. Stromy stok wzgórza przy drodze w kierunku Słokowa był wykorzystywany jako piaskownia. August Tripke sprawował w 1874 funkcję naczelnika okręgu urzędowego w Olszynce. W majątku uprawiano pszenicę, jęczmień, kukurydzę i rośliny oleiste. Na przełomie lat 60. i 70. XIX wieku przystąpił do przebudowy swojego dworu. Grobowiec rodziny Tripke zachował się na cmentarzu w Nowym Browińcu. Po śmierci Augusta w 1906 majątek w Olszynce przeszedł w ręce innych właścicieli^[12]. Wieś posiadała swoją własną pieczęć z napisem w otoku: ELLSNIG: GEM: SIGEL / NEYSTAETER CREYS (pol. Gmina Olszynka / Powiat Prudnicki)^[17].

W latach 1899–1900 wzniesiono nowy kościół ewangelicki w Olszynce^[12]. Według spisu ludności z 1 grudnia 1910, na 298 mieszkańców Olszynki 277 posługiwało się językiem niemieckim, 19 językiem polskim, a 2 innym językiem^[18]. W 1921 w zasięgu plebiscytu na Górnym Śląsku znalazła się tylko część powiatu prudnickiego. Olszynka znalazła się po stronie wschodniej, w obszarze objętym plebiscytem^[19]. Do głosowania uprawnione były w Olszynce 324 osoby, z czego 151, ok. 46,6%, stanowili mieszkańcy (w tym 136, ok. 42% całości, mieszkańcy urodzeni w miejscowości). Oddano 318 głosów (ok. 98,1% uprawnionych), w tym 318 (100%) ważnych; za Niemcami głosowało 318 osób (100%), a za Polską 0 osób (0%)^[20]. W Olszynce działało przejście graniczne na czas głosowania^[21].

W 1921 właścicielem majątku w Olszynce był hrabia von Kanitz. W latach 20. XX wieku na głównym skrzyżowaniu miejscowości powstał pomnik w postaci obelisku upamiętniający mieszkańców wsi, którzy zginęli podczas I wojny światowej. Następnie przeniesiono pomnik na plac przed dworem. W 1937 w Olszynce mieszkało 298 osób. Wójtem wsi był Berhard Weiner. W sklepie w kamiennym budynku przy drodze w kierunku Słokowa Ewald Hurtig zajmował się sprzedażą rowerów^[12].

Po II wojnie światowej, od marca do maja 1945 powiat prudnicki znajdował się pod kontrolą radzieckiej komendantury wojskowej. 11 maja 1945 polska administracja przejęła władzę cywilną w powiecie prudnickim^[22]. Osiedlono w niej wówczas część polskich osadników z Małopolski^[23] a także repatriantów z Kresów Wschodnich. Niemieckojęzyczna ludność została wysiedlona na zachód^[12].

W latach 1945–1950 Olszynka należała do województwa śląskiego, a od 1950 do województwa opolskiego. W latach 1945–1954 wieś należała do gminy Lubrza^[24], a w latach 1954–1972 była siedzibą gromady Olszynka^[25].

Po przekształceniach majątkowych folwark z dworem w Olszynce przejęła Stadnina Koni w Prudniku. Dotychczasową świątynię ewangelicką przejęli katolicy, kościół poświęcono Matce Bożej Anielskiej. Na początku lat 50. XX wieku we wsi uruchomiono punkt felczerski, który w latach 1968–1969 przekształcono w wiejski ośrodek zdrowia. W Olszynce uruchomiono wodociągi. W południowej części wsi powstały budynki pełniące funkcje medyczne, kulturalne i oświatowe^[12]. Budynek szkolny został rozbudowany^[26].

Z okazji roku milenijnego w centrum wsi postawiono jubileuszowy krzyż^[12]. W 2007 Olszynka przystąpiła do Programu Odnowy Wsi Opolskiej^[27].

• 1871 – 301^[28]
• 1885 – 293^[29]
• 1905 – 247^[30]
• 1910 – 232^[31]
• 1933 – 297^[32]
• 1939 – 260^[32]
• 1966 – 386^[33]
• 1998 – 323^[34]
• 2002 – 272^[34]
• 2009 – 274^[34]
• 2011 – 284^[34]
• 2012 – 275^[6]
• 2013 – 267^[35]

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisany jest^[36]:

• park pałacowy, z 1840 r., z poł. XIX w.

Zgodnie z gminną ewidencją zabytków w Olszynce chronione są ponadto^[37]:

• układ ruralistyczny, z XIV w.
• budynek mieszkalno-gospodarczy nr 24, z XIX/XX w.
• budynek mieszkalny nr 24, z 1 ćw. XX w.
• budynek mieszkalny nr 31, z 4 ćw. XIX w.
• budynek mieszkalny nr 41A, z pocz. XX w.
• zespół dworsko-folwarczny, nr 41
  • dwór/pałac, z XVIII/XIX w.; przeb. l. 60/70. XIX w.
  • obora, z 1 poł. XIX w.
  • budynki gospodarcze, z 1 poł. XIX w.
  • obora, z 1899–1900 r.
• cmentarz, z XIX/XX w.

•  
  Park pałacowy (nr 41), 1840, 2. poł. XIX w. (lipiec 2020)
•  
  Olszynka 41, dwór/pałacyk (lipiec 2020)
•  
  Kościół pw. Matki Bożej Anielskiej (wrzesień 2011)
•  
  Olszynka (lipiec 2020)

W Olszynce siedzibę ma firma Organmistrzostwo Kamerton, zrzeszona w Cechu Rzemieślników i Przedsiębiorców w Prudniku^[38].

W zarządzie Wydziału Drogownictwa Starostwa Powiatowego w Prudniku znajdują się drogi powiatowe: nr 1275O relacji Dobroszewice – Józefów – Olszynka oraz nr 1279O relacji Olszynka – Słoków^[39].

Olszynka posiada połączenia autobusowe z Głogówkiem, Głubczycami, Głuchołazami, Kędzierzynem-Koźlem, Lubrzą, Nowym Browińcem, Prudnikiem. We wsi znajdują się trzy przystanki autobusowe – „Olszynka 01”, „Olszynka 02”, „Wieś”^[40].

W Olszynce znajduje się katolicki kościół Matki Bożej Anielskiej, który należy do parafii Wszystkich Świętych w Nowym Browińcu (dekanat Głogówek)^[41].

We wsi funkcjonował klub piłkarski LZS Olszynka^[42]. W 2005, z okazji 60. rocznicy istnienia Podokręgu Związku Piłki Nożnej w Prudniku, klub otrzymał pamiątkowy puchar^[43].

Oddział PTTK „Sudetów Wschodnich” w Prudniku ustanowił turystyczną Odznakę Krajoznawczą Ziemi Prudnickiej, którą zdobywa się poprzez zwiedzenie odpowiedniej liczby obiektów w miejscowościach położonych na ziemi prudnickiej, w tym w Olszynce^[44].

Przez Olszynkę prowadzi szlak rowerowy^[45]:

•   Trasa rowerowa PTTK nr 266-z: Lubrza – Olszynka – Laskowice – Dytmarów-Stacja – Dytmarów – Krzyżkowice – góra Kłobuczek – Trzebina – Prudnik-Las – Trzebina – Skrzypiec – Jasiona – Lubrza

Miejscowość jest pod opieką dzielnicowego rejonu służbowego nr 8 Komendy Powiatowej Policji w Prudniku^[46].

Teren wsi, jak i całej gminy Lubrza, położony jest w strefie nadgranicznej w związku z czym Straż Graniczna dysponuje, na tym obszarze, specjalnymi kompetencjami w zakresie bezpieczeństwa^[47]. Gminę Lubrza obejmuje zasięgiem służbowym placówka Straży Granicznej w Opolu ze Śląskiego Oddziału SG^[48].

• Katarzyna Czochara (ur. 1969) – nauczycielka, posłanka na Sejm, wychowana w Olszynce

• Johann GeorgJ.G. Knie Johann GeorgJ.G., Alphabethisch-Statistisch-Topographische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien ..., Breslau: Graß, Barth und Comp., 1830, OCLC 751379865  (niem.).
• FelixF. Triest FelixF., Topographisches Handbuch von Oberschlesien., Breslau: Wilh. Gottl. Korn, 1864–1865, OCLC 315739117  (niem.), Erste Hälfte, Zweite Hälfte.