Newag

W 1876 w Nowym Sączu powstały Cesarsko-Królewskie Warsztaty Kolei, stanowiące zaplecze techniczno-remontowe dla nowo wybudowanej tarnowsko-leluchowskiej linii kolejowej, która przebiegała przez to miasto^[6].

W latach 1880–1912 zakłady były stopniowo rozbudowywane^[7]. W czasie I wojny światowej warsztaty nie uległy zniszczeniu oraz uzyskały nową specjalność związaną z naprawą i produkcją pociągów pancernych na potrzeby armii austro-węgierskiej^[7].

W 1918 zakłady wyremontowały pierwszą w niepodległej Polsce lokomotywę parową serii 308^[7]. Do 1920 działalność warsztatów została rozszerzona o remonty i naprawy taboru dla przewoźników cywilnych^[6], a w 1922 zmieniono nazwę na Warsztaty Główne I klasy Nowy Sącz^[7]. Przedsiębiorstwo, w którym zatrudnienie sięgało 1800 pracowników, podzielono na trzy wydziały: parowozowy, wagonowy i mechaniczny^[6].

W przededniu wybuchu II wojny światowej przeprowadzono ewakuację części personelu i urządzeń warsztatowych do Stanisławowa^[7]. Po zajęciu Nowego Sącza przez Niemców zakłady rozbudowano, a w 1944 zatrudnienie w warsztatach wynosiło 6000 pracowników^[6]. Kilka miesięcy przed wyzwoleniem Niemcy rozebrali i wywieźli większość maszyn i urządzeń oraz zniszczyli około połowy budynków^[6]. Część narzędzi ukrytych przez pracowników na terenie warsztatów udało się uratować, dzięki czemu już w dwa tygodnie po wyzwoleniu było możliwe ich odgruzowywanie i odbudowa oraz uruchomienie profilu naprawczego^[6][7].

W 1950 zakłady otrzymały nazwę Przedsiębiorstwo Polskie Koleje Państwowe, Warsztaty Mechaniczne Nr 3 w Nowym Sączu, a rok później zmieniono ją na Zakłady Naprawcze Parowozowo-Wagonowe Nr 3 w Nowym Sączu^[7].

W 1952, po wyłączeniu warsztatów ze struktur PKP, przekształcono je w samodzielne przedsiębiorstwo i nadano im nową nazwę Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego Nowy Sącz^[7]. W latach 50. na terenie zakładu wybudowano pięć schronów Terenowej Obrony Przeciwlotniczej dla pracowników. Obecnie wszystkie te obiekty zostały wyburzone^[8].

W 1963 zakłady zostały uchwałą Rady Ministrów wytypowane do napraw taboru spalinowego^[7], w 1966 przystosowano je do napraw spalinowych pojazdów trakcyjnych^[9], a rok później rozpoczęły naprawy lokomotyw serii SM30. W czerwcu 1972 miało miejsce uroczyste pożegnanie ostatniego naprawionego parowozu TKt48-166 i w tym samym roku naprawiono pierwszą lokomotywę spalinową serii SM42. W 1977 rozpoczęto przygotowania do uruchomienia napraw lokomotyw serii SP42, SM48 i SM31^[7]. Zakłady były w tym okresie monopolistą w kraju w zakresie remontów parowozów wąskotorowych (których liczbę jednak w latach 70. starały się ograniczać z uwagi na małą opłacalność, co prowadziło do przyspieszonej eliminacji trakcji parowej na kolejach wąskotorowych)^[10].

W 1982 nastąpiło ponowne wcielenie zakładów do struktur PKP, a w 1991 znów stały się one samodzielnym przedsiębiorstwem państwowym podległym Ministerstwu Transportu^[7]. W tym samym roku w ZNTK Nowy Sącz rozpoczęto modernizacje wagonów osobowych, a do 1996 wdrożono do napraw głównych połączonych z modernizacją wszystkie typy wagonów osobowych eksploatowanych wówczas przez PKP^[11].

6 września 1994 Minister Przekształceń Własnościowych wydał akt notarialny przekształcający zakłady w jednoosobową spółkę akcyjną skarbu państwa^[7]. W 1995 akcje spółki wniesiono do narodowych funduszy inwestycyjnych, a pakiet większościowy do X NFI Foksal^[7].

Na początku 2001 ZNTK Nowy Sącz znalazły się w trudnej sytuacji finansowej związanej z ograniczoną liczbą zamówień^[7]. W czerwcu tego roku, decyzją rady nadzorczej zakładu, zmieniono jego zarząd i rozpoczęto proces restrukturyzacji^[7]. W tym samym roku oddano do eksploatacji pierwszą naprawioną lokomotywę elektryczną EU07-379^[7]. W 2003 akcje spółki zostały nabyte przez prywatnego inwestora oraz wdrożono system zapewniania jakości ISO 9001:2001^[7].

W 2004 nastąpiło oddanie do eksploatacji pierwszego naprawionego i zmodernizowanego w ZNTK Nowy Sącz EZT serii EN57 o numerze 1806^[7]. W tym samym roku zakłady nawiązały współpracę z General Electric^[12], co wiązało się z wyposażeniem hal produkcyjnych ZNTK w nowe urządzenia^[13].

W 2005 nazwa spółki została zmieniona na Newag^[7]. Zbiegło się to w czasie z przekazaniem do eksploatacji pierwszego naprawionego w Nowym Sączu EZT serii EN71 oraz przekazaniem Szybkiej Kolei Miejskiej Sp. z o.o. w Warszawie nowo wyprodukowanego EZT 14WE-01^[7]. W 2007 przekazano LHS pierwszą zmodernizowaną lokomotywę 311D^[7].

W 2008 Newag nabył pakiet większościowy akcji Zakładów Naprawczych Lokomotyw Elektrycznych Gliwice (spółka zmieniła później nazwę na Newag Gliwice)^[14][15].

W 2009 pojazd 19WE otrzymał świadectwo typu^[7]. Rok później pierwsza zmodernizowana lokomotywa 16D została przekazana LHS, pierwszą lokomotywę 6Dg dostarczono PKP Cargo, SKM Warszawa otrzymał 4 pojazdy 19WE, a także wyprodukowano i dostarczono pierwsze pojazdy spalinowe serii SA137 i SA138 zamówione przez Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego^[7]. W 2012 wyprodukowano pierwszy niskopodłogowy EZT serii 35WE należący do rodziny Newag Impuls oraz pierwszy tramwaj 126N Nevelo^[16]. W 2013 skład 31WE Impuls osiągnął na Centralnej Magistrali Kolejowej prędkość 211,6 km/h, ustanawiając rekord Polski dla pojazdów zaprojektowanych i wyprodukowanych wyłącznie w Polsce^[17].

5 grudnia 2013 Newag zadebiutował na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie, przy czym w ramach debiutu sprzedano akcje stanowiące 43,47% kapitału zakładowego spółki^[18]. 1 czerwca 2015 spółka Taurus Capital Investments kupiła 53 proc. akcji, będących dotychczas własnością Bogdana Borka, Zbigniewa Jakubasa, Zbigniewa Konieczka i Wiesława Piwowara^[19].

2 lutego 2015 zakończono proces podziału spółki zależnej (Newagu Gliwice), w ramach którego kluczowa część majątku przedsiębiorstwa, czyli aktywa związane z produkcją, naprawą, modernizacją oraz dzierżawą pojazdów szynowych, przeniesiona została na spółkę matkę (Newag), a w Gliwicach utworzony został Zamiejscowy Wydział Produkcji Lokomotyw Elektrycznych. W spółce zależnej Newag Gliwice pozostawiona została zorganizowana część przedsiębiorstwa prowadząca działalność w zakresie zarządzania majątkiem mieszkaniowym – Gliwice Property Managment^[20][21][22].

W styczniu 2016 została oddana do użytku nowa lakiernia^[23]. W czerwcu 2016 podjęta została decyzja, że produkcja lokomotyw zostanie przeniesiona z Gliwic do Nowego Sącza^[24].

Newag (do 2005 ZNTK Nowy Sącz), bazując na doświadczeniach przy modernizacji EZT serii EN57 i EN71, w 2005 podjął się budowy pierwszego EZT własnej produkcji – 14WE – do którego produkcji wykorzystano części ze skasowanych EN57^[25]. 8 sztuk zostało zakupionych przez nowo powstałą SKM Warszawa^[26], a jeden został wykorzystany jako pociąg papieski^[27].

Pierwszym całkowicie nowym składem powstałym w Newagu był czteroczłonowy 19WE, którego 4 sztuki zakupiła SKM Warszawa^[28]. Podczas testów skład został próbnie wydłużony do 6 członów i w takiej konfiguracji otrzymał oznaczenie 20WE^[29].

W 2011 rozpoczęła się produkcja trzeciego typu EZT z Newagu – 35WE Impuls. Jest to sześcioczłonowy skład, również przeznaczony dla SKM Warszawa^[30]. W grudniu 2012 ukończono produkcję pierwszego egzemplarza czteroczłonowej wersji Impulsa – 31WE. 5 takich składów zakupiły Koleje Dolnośląskie^[31]. 15 maja 2013 Newag podpisał z województwem warmińsko-mazurskim umowę na dostawę pierwszego dwuczłonowego impulsa 37WE^[32] – a 3 lipca z województwem podkarpackim na dostawę trójczłonowego impulsa 36WE^[33]. W listopadzie podpisano z Kolejami Mazowieckimi pierwszy kontrakt na 5-członowe Impulsy^[34]. 10 grudnia 2015 Newag podpisał pierwszy kontrakt na dostawę Impulsów za granicę – do Włoch, dla Ferrovie del Sud Est^[35]. Do 2022 wyprodukowano dwieście pojazdów^[36].

We wrześniu 2009 samorząd województwa pomorskiego ogłosił przetarg na 2- i 3-członowe spalinowe zespoły trakcyjne^[37]. Newag, chcąc wejść na nowy rynek, we współpracy z krakowskim przedsiębiorstwem EC Engineering zaprojektował takie pojazdy – odpowiednio 220M i 221M – i rozpoczął ich produkcję w lutym 2010, jeszcze przed podpisaniem 21 maja umowy z samorządem województwa pomorskiego^[37]. Pierwszy z wyprodukowanych 221M wyjechał na tory we wrześniu 2010, na targi InnoTrans w Berlinie^[38].

W późniejszym czasie Newag sprzedał jeszcze 2 sztuki 220M województwu opolskiemu, 1 sztukę 220M województwu lubuskiemu, 1 sztukę 221M województwu śląskiemu oraz 4 sztuki 220M Przewozom Regionalnym^{[37][39][40][41]}.

18 czerwca 2013 Newag podpisał z Kolejami Mazowieckimi umowę sprzedaży jednego dwuczłonowego SZT 222M, którego od wcześniejszego 220M odróżnia, między innymi, spełnienie czterech scenariuszy zderzeniowych, wynikających z norm TSI^[42][43].

3 grudnia 2013 Newag podpisał umowę z przewoźnikiem Ferrovia Circumetnea na dostawę 4 wąskotorowych SZT Vulcano^[44], z możliwością rozszerzenie do 10 sztuk^[45].

W lutym 2011 Siemens w konsorcjum z Newagiem podpisał umowę na dostawę 35 składów Inspiro dla metra w Warszawie, z których 10 pierwszych zostało całkowicie wyprodukowanych w zakładach Siemensa w Wiedniu, a pozostałe 25 przeszło ostateczny montaż w Nowym Sączu^[46]. W latach 2011–2012, specjalnie na potrzeby tego zamówienia, Newag zbudował nową halę. Budynek ten już na etapie projektowania traktowano jako uniwersalny^[47], dlatego poza kontraktami na tabor metra w hali tej realizowany jest finalny montaż wszystkich produkowanych pojazdów^[23].

28 września 2015 konsorcjum Siemensa i Newagu otrzymało kolejne zamówienie na składy Inspiro, tym razem od metra w Sofii^[48].

W 2009 roku w gliwickim oddziale Newagu powstał pierwszy egzemplarz sześcioosiowej lokomotywy Dragon^[49], a w 2012 roku pierwszej czteroosiowej Griffin^[50]. W 2011 roku STK zakupiło 4 Dragony^[51], a w 2012 roku Lotos Kolej 5 sztuk lokomotyw sześcioosiowych^[52].

W czerwcu 2016 podjęta została decyzja o przeniesieniu produkcji lokomotyw z Gliwic do Nowego Sącza^[24]. Na przełomie 2016 i 2017 na terenie Newagu trwała budowa nowej hali na potrzeby produkcji lokomotyw^[53] i równolegle rozpoczęta została produkcja pierwszego nowosądeckiego Dragona^[54]. W 2017 zakłady przystąpiły także do budowy pierwszego Griffina^[55][56]. W lipcu 2018 roku Newag zaprezentował Dragona 2 (unowocześnioną wersją Dragona), będącego pierwszą w Europie 6-osiową lokomotywą elektryczną zgodną z Technicznymi Specyfikacjami Interoperacyjności (TSI 2014)^[57].

W 2007 roku Newag przekazał do użytku pierwsze zmodernizowane lokomotywy spalinowe: 6Dg (modernizacja lokomotywy manewrowej Ls800/6D produkowanej w Fabloku) i 311D (modernizacja lokomotywy liniowej M62 produkowanej w Ługańsku). W 2010 roku przedsiębiorstwo wykonało pierwszą modernizację manewrowo-liniowej lokomotywy TEM2, która po modernizacji otrzymuje typ 15D lub 16D (w zależności od rozstawu szyn)^[58]. W okresie od lipca 2014 do maja 2015 producent wykonał dla PKP Intercity po 10 modernizacji lokomotyw typu 6D do typów 6Dl i 18D^[59]. W listopadzie 2015 Newag podpisał umową na modernizację lokomotyw M62 eksploatowanych na Ukrainie^[60].

Spółka ma również w swojej ofercie spalinową wersję lokomotyw Dragon i Griffin^[61][62].

Newag modernizuje i remontuje wagony osobowe wszystkich typów^[63]. W 2011 w Newagu w ramach modernizacji kuszetki 134Ab (o prędkości maksymalnej 160 km/h) dostosowano ją do prędkości 200 km/h^[64]. W 2013 roku, w ramach modernizacji przedziałowych wagonów 111A, powstał 168A – bezprzedziałowy wagon przystosowany do przewozu osób niepełnosprawnych na wózkach inwalidzkich^[65]. W 2017 roku w ramach modernizacji wagonów tego samego typu powstało natomiast 16 wagonów 168A dostosowanych do przewozu rowerów^[66].

Przedsiębiorstwo w czasach ZNTK Nowy Sącz realizowało naprawy główne tramwajów typu 105N dla MPK Kraków^[67].

W marcu 2012 Newag ukończył produkcję prototypowego egzemplarza swojego pierwszego tramwaju o nazwie Nevelo^[16]. Jedyna dotychczas wybudowana sztuka tego pojazdu odbyła 25 czerwca 2013 pierwszy liniowy kurs z pasażerami na pokładzie^[68], a później była użytkowana przez MPK Kraków^[69].

Newag współpracuje z Politechniką Krakowską. W ramach tej współpracy prowadzone są projekty badawczo-rozwojowe i dydaktyczne^[128]. W 2017 roku Newag został patronem nowej specjalności na Wydziale Mechanicznym – Inżynieria Pojazdów Szynowych^[129].

Newag współpracuje również z Narodowym Centrum Badań i Rozwoju, które przyznało mu następujące dotacje:

Źródła:^{[134][135][136][137][138][139][140][141][142][143][144]}.

• 2010 – tytuł Firmy 20-lecia przyznany przez Polski Klub Biznesu^[7].
• 2012 – tytuł Innowator 2012 przyznany przez tygodnik Wprost^[145].
• 2014 – tytuł Diament Forbesa – 2. miejsce w województwie małopolskim i 8. w Polsce pod względem przeciętnego rocznego wzrostu wartości^[146].
• 2014 – tytuł Lider Małopolski 2013 przyznany przez Stowarzyszenie Gmin i Powiatów Małopolski^[147].
• 2014 – tytuł Inwestor Roku przyznany na VII Forum Inwestycyjnym w Tarnowie^[148].
• 2015 – tytuł Diament Forbesa – 3. miejsce w województwie małopolskim i 20. w Polsce pod względem przeciętnego rocznego wzrostu wartości^[149].
• 2015 – Małopolska Nagroda Gospodarcza 2015 w kategorii Duży Przedsiębiorca^[150].
• 2015 – tytuł Najbardziej innowacyjna firma kolejowa w Europie przyznany w pierwszej edycji konkursu ERCI Innovation Awards^[151].

5 grudnia 2023 roku informatycy z grupy Dragon Sector ujawnili, iż oprogramowanie kilkunastu elektrycznych zespołów trakcyjnych Impuls zostało celowo napisane wadliwe^[152]. Specjaliści zajmujący się cyberbezpieczeństwem (biorący udział w międzynarodowych konkursach informatycznych^[153][154]) zostali zatrudnieni przez Serwis Pojazdów Szynowych Mieczkowski, gdy część Impulsów należących do Kolei Dolnośląskich zepsuła się w nietypowy sposób^[152]. Po kilku tygodniach analiz okazało się, że w oprogramowaniu pojazdów zawarty był cały system blokad i różne blokady występowały w różnych wersjach oprogramowania^[152]. Jednym z warunków unieruchomienia był sam postój przez co najmniej 10 dni, a po aktualizacji oprogramowanie sprawdzało dodatkowo ściśle zdefiniowane obszary^[152]. Ujawniono, że obszary wywołujące te blokady, to lokalizacje konkurencji Newagu, w tym stanowiska serwisowe wspomnianego SPS Mieczkowski, zakłady PESA Bydgoszcz, oraz ZNTK Mińsk Mazowiecki^[155]. Z kolei w oprogramowaniu EZT Impuls należącego do Polregio odnaleziono kod maszynowy, który po przekroczeniu określonej daty miał unieruchomić pojazd poprzez fałszywe sygnalizowanie przez komputer pokładowy awarii sprężarki^[155]. Dodatkowo, komputer innego zbadanego zespołu trakcyjnego zawierał warunek, który nakazywał sygnalizowanie awarii po przejechaniu miliona kilometrów^[155]. Grupa badaczy odkryła dwie metody odblokowania pojazdów: jedna to sztuczny reset ustawień programu sterującego, a druga to nietypowe (nieujęte w instrukcji) sekwencje klawiszy i akcji, które można było wykonać, by odblokować pojazd stojący w serwisie^[155]. 27 grudnia 2023 roku grupa Dragon Sector zaprezentowała na konferencji 37th Chaos Communication Congress (37C3) w Hamburgu dokładny proces, który doprowadził ich do odkrycia blokad, wraz ze szczegółami ich działania^[156].

Łącznie Dragon Sector wykrył celowe wady w oprogramowaniu 24 spośród 29 sprawdzonych pojazdów Newagu^[155]. Dotyczyło to pojazdów eksploatowanych m.in. przez SKM Warszawa, Warszawską Kolej Dojazdową czy Polregio^[155]. W sprawę zaangażowany został prezes Urzędu Transportu Kolejowego oraz zespół CERT Polska^[155][157]. Po ujawnieniu sprawy Janusz Cieszyński (były Minister Cyfryzacji) przyznał, że sprawa była znana Radzie Ministrów oraz służbom specjalnym od maja 2023 roku, kiedy to została przedstawiona na kolegium ds. cyberbezpieczeństwa^[158]. Wcześniej, od 2022 roku, sprawę znał UOKiK oraz UTK^[159]. W październiku 2023 ABW złożyło zawiadomienie do prokuratury w Nowym Sączu „w sprawie dotyczącej oprogramowania do pociągów Impuls”^[160]. W grudniu dochodzenie przejęła prokuratura regionalna w Krakowie i prowadzi sprawę o podejrzeniu popełnienia przestępstw z artykułu 269 §1 oraz art. 286 §1 kodeksu karnego^[160]. 17 stycznia oraz 27 lutego 2024 roku sprawa była przedmiotem posiedzień Parlamentarnego Zespołu ds. Walki z Wykluczeniem Transportowym, których uczestnikami byli przedstawiciele zespołu Dragon Sector, firmy Newag, przewoźników kolejowych a także posłowie^[161][162].

12 lutego 2024 do siedziby spółki w Nowym Sączu weszli przedstawiciele prokuratury regionalnej w Krakowie celem zabezpieczeniem materiałów objętych dochodzeniem^[163].

Newag nie zgadza się z zarzutami i sam zarzuca grupie Dragon Sector i firmie SPS Mieczkowski naruszenie praw autorskich oraz zhakowanie oprogramowania Impulsów. Skierował sprawę do sądu. Pierwsza rozprawa odbyła się 28 sierpnia 2024^[164]. Komentatorzy wskazują, że sprawa może nosić znamiona pozwu typu SLAPP (Strategic Lawsuit Against Public Participation), czyli strategicznym powództwem zmierzającym do stłumienia debaty publicznej^[165].