Bitwa pod Pińskiem

W ostatnich miesiącach 1918 i w pierwszych 1919 na wschodnich krańcach odradzającej się Rzeczypospolitej stacjonowały wojska niemieckie Ober-Ostu. Ich ewakuacja powodowała, że opuszczane przez nie tereny od wschodu zajmowała Armia Czerwona. Jednocześnie od zachodu podchodziły oddziały odradzającego się Wojska Polskiego^[2]. W lutym 1919 oddziały polskie weszły w kontakt bojowy z jednostkami Armii Czerwonej. Rozpoczęła się nigdy nie wypowiedziana wojna polsko-bolszewicka^[3]. W tym okresie oddziały polskie prowadziły ograniczone działania zaczepne^[4].

W końcu II dekady lutego 1919 sytuacja na froncie polsko-sowieckim przedstawiała się następująco: na linii Włodzimierz Wołyński – Kowel stała grupa gen. Rydza-Śmigłego. W rejonie Brześcia koncentrowała się grupa gen. Listowskiego^[a] Zabezpieczała ona linię Kobryń – Prużany. Miała wysunięte pododdziały w Mokranach, Kobryniu i Prużanie. W Wołkowysku koncentrowała się grupa gen. Iwaszkiewicza, posiadająca wysunięte oddziały nad Zelwianką i w Mostach nad Niemnem. Na wschód i północ od Grodna stały jeszcze wojska niemieckie^[5]. Siły frontu przeciwsowieckiego nie przekraczały w tym czasie 12 batalionów, 12 szwadronów i 3 baterii artylerii. Ich stan wynosił około 500 oficerów i 7000 szeregowych^[6].

W rejonie Pińska operowała sowiecka 17 Dywizja Strzelców posiadając 151 i 152 ps w Pińsku, 148 ps w rejonie Janowa oraz pododdziały 2 ps. Pułki strzelców wspierały dwie baterie artylerii i pociąg pancerny. Informacje zebrane przez polski wywiad sygnalizowały też obecność oddziałów nieprzyjaciela w Kosowie i Byteniu. Były to „polskie” oddziały 4 Warszawskiego pułku strzelców i dywizjon pułku huzarów mazowieckich^[9].

Polskie Naczelne Dowództwo postanowiło uderzyć na Pińsk i skoncentrowało na tym kierunku trzy grupy taktyczne^[10]. W rejonie Berezy Kartuskiej ześrodkowała się grupa mjr. Władysława Dąbrowskiego licząca pięć kompanii strzelców wileńskich, dwa szwadrony wileńskiego pułku ułanów, liczące w sumie około 420 żołnierzy, i jeden działon 4 baterii 6 pułku artylerii polowej. Na wschód od Kobrynia stała grupa mjr. Aleksandra Narbutta-Łuczyńskiego (Grupą „Kobryń”). Tworzyło ją pięć kompanii 34 pułku piechoty, 2 (4?) szwadron 2 pułku ułanów i 5 szwadron 5 pułku ułanów oraz 4 bateria 6 pułku artylerii polowej. W sumie grupa liczyła około ośmiuset żołnierzy i trzy działa. Wspierał ją pociąg pancerny nr 13 „Boruta”. W rejonie Małoryty stacjonowała 150 osobowa grupa por. Jeśmana^[11]. Dowódca Grupy Podlaskiej zamierzał przeprowadzić operację etapami: najpierw opanować Drohiczyn Poleski, następnie Janów Poleski, na końcu Pińsk i linię niemieckich umocnień z czasów I wojny światowej, rozmieszczoną nad Jasiołdą i Stochodem^[12].

23 marca dowództwo Grupy Podlaskiej wypracowało plan uderzenia na Pińsk. Początek działań ustalono na 27 marca. Jeszcze przed tą datą mjr Władysław Dąbrowski załadował dwie kompanie do pociągu pancernego w Berezie Kartuskiej i pojechał do Bytenia, gdzie zaskoczył nieprzygotowany do obrony sowiecki Warszawski pułk strzelców. Przy stratach własnych kilku żołnierzy, zadał przeciwnikowi straty sięgające 150 poległych, rannych i jeńców^[12].

Zgodnie z planem, 27 lutego zgrupowania uderzeniowe ruszyły do działań^[13]. Po drobnych utarczkach z cofającym się przeciwnikiem, mjr Narbutt-Łuczyński zajął Drohiczyn, a 3 marca, wspólnie z oddziałem por. Jeśmana, zdobył Janów Poleski, gdzie wzięto 20 jeńców. Oddział mjr. Dąbrowskiego nocą z 27 na 28 lutego opanował Kosów, a 1 marca Chomsk, i nawiązał łączność z mjr. Narbuttem-Łuczyńskim w Janowie Poleskim. Tam uszczegółowiono plan działania. Oddział mjr Dąbrowskiego miał obejść Pińsk od wschodu w kierunku na Halewo i odciąć obrońcom drogę odwrotu, a Grupa „Kobryń” ruszyć miała wzdłuż toru kolejowego wprost na Pińsk. Uszkodzenia trakcji kolejowej spowodowały, że Polacy pozbawieni zostali możliwości wsparcia piechoty przez operujący w tym rejonie pociąg pancerny^[14][15].

5 marca około 11.00 oddziały polskie przystąpiły do szturmu. W pierwszym rzucie w kierunku na stację kolejową nacierał III/34 pp, a na dwór Gaj kierowała się rosyjska Legia Oficerska^[15]. Już około 14.00 Pińsk został zdobyty, a oddziały Armii Czerwonej, by uniknąć okrążenia, wycofywały się pospiesznie na południowy brzeg Piny^[16]. Wyczerpana forsownym marszem piechota polska nie mogła nadążyć za szybko uchodzącym przeciwnikiem. Także jazda mjr. Dąbrowskiego nie zdołała odciąć czerwonoarmistom drogi odwrotu^[14].

Komunikat prasowy Sztabu Generalnego z 7 marca 1919 donosił:

Natarcie na Pińsk było pierwszą większą bitwą wojsk polskich na froncie polsko-sowieckim. Zdobycie Pińska uniemożliwiło dowództwu sowieckiemu wykonanie planowanego uderzenia na Brześć. Straty polskie to trzech poległych i dziesięciu rannych. Wzięto do niewoli pięćdziesięciu jeńców, zdobyto dwa ckm-y, dwieście wagonów kolejowych, kolumnę pontonową i magazyny wojskowe^[16].

• Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
• Władysław Seweryn Herkner: Zarys historii wojennej 2-go Pułku Ułanów Grochowskich im. gen. Józefa Dwernickiego. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914–1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Stefan Pomarański: Pierwsza wojna polska (1918–1920). Zbiór wojennych komunikatów prasowych Sztabu Generalnego, uzupełniony komunikatami Naczelnej Komendy we Lwowie i Dowództwa Głównego Wojska Polskiego w Poznaniu. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1920.
• Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
• Adam Przybylski: Działania wstępne w wojnie polsko-rosyjskiej 1918–1920. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1928.
• Jerzy Wroczyński: Zarys historji wojennej 34-go pułku piechoty. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2, poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.
• Lech Wyszczelski: Wojna o polskie kresy 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Bellona SA, 2011. ISBN 978-83-11-12866-8.