Wojskowy Instytut Naukowo-Oświatowy

Działalność Instytutu zapoczątkowały prace Wacława Tokarza prowadzone w 1917 w Komisji Wojskowej Tymczasowej Rady Stanu. Po odzyskaniu niepodległości w celu upowszechniania tradycji i dokumentowania działania sił zbrojnych powołano Sekcję Naukową Ministerstwa Spraw Wojskowych, kierowaną przez Wacława Tokarza, w grudniu 1918 roku przekształconą w Instytut Historyczno-Wojskowy Sztabu Generalnego. W lutym 1920 roku powołano Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, pod nadzorem Oddziału III Sztabu Generalnego i kierownictwem merytorycznym ministra spraw wojskowych.

Początkowo Instytut składał się z dwóch wydziałów: Naukowo-Wydawniczego i Administracyjno-Wydawniczego. Instytut nadzorował Centralną Bibliotekę Wojskową (kierowaną przez mjr. Mariana Łodyńskiego), Centralne Archiwum Wojskowe (kierowane przez ppłk. dr Bronisława Pawłowskiego) i Główną Księgarnię Wojskową.

W 1923 roku Instytut dzielił się na pięć referatów: Wydawniczy, Słownictwa, Historyczno-Wojskowy, Bellony i Żołnierza Polskiego. W 1927 roku wyłączono z niego Referat Wojen Dawnych, który z innymi oddziałami Sztabu Generalnego utworzył Wojskowe Biuro Historyczne.

29 listopada 1927 roku Centralna Biblioteka Wojskowa została podporządkowana bezpośrednio szefowi Sztabu Generalnego, a 3 listopada 1932 roku – Generalnemu Inspektorowi Sił Zbrojnych za pośrednictwem szefa Biura Inspekcji^[1]. Z dniem 1 kwietnia 1934 roku szefowi instytutu została podporządkowana Główna Księgarnia Wojskowa, a z dniem 26 marca 1934 roku Centralna Biblioteka Wojskowa została podporządkowana I wiceministrowi spraw wojskowych za pośrednictwem szefa instytutu^[2].

Rozkazem ministra spraw wojskowych Józefa Piłsudskiego z 8 listopada 1934 roku WINW został przekształcony w Wojskowy Instytut Naukowo-Oświatowy, który podlegał bezpośrednio Generalnemu Inspektorowi Sił Zbrojnych, a na wypadek wojny – Naczelnemu Wodzowi. WINW i WINO wspierały działalność oświatową i wychowawczą w Wojsku Polskim, nadzorowały pracę wszystkich bibliotek wojskowych i odpowiadały za zaopatrywanie sił zbrojnych w literaturę fachową.

Dorobek wydawniczy obu instytutów w okresie dwudziestolecia międzywojennego liczył 2528 woluminów, w tym 1770 wydawnictw własnych i 758 publikacji przygotowanych redakcyjnie. W zestawieniu tym nie ujęto regulaminów i instrukcji będących oficjalnymi wydawnictwami Ministerstwa Spraw Wojskowych. Nakładem WINW ukazało się również ok. 1800 woluminów tzw. „wojskowych prac naukowych prywatnych” przygotowanych przez oficerów. Były to podręczniki dla szkół oficerskich i podoficerskich, podręczniki pomocnicze dla oficerów i podoficerów wspomagające szkolenie kadr, rozprawy naukowe, popularne wydawnictwa szerzące wiedzę wojskową przeznaczone dla szeregowych i podoficerów.

16 września 1944 roku powołano Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy w strukturze Ludowego Wojska Polskiego.

Szefowie instytutu

• płk Wacław Tokarz (do 1927)
• mjr dypl. piech. Eugeniusz Quirini (p.o. do 9 XII 1932)
• płk dypl. piech. Tadeusz Różycki-Kołodziejczyk (28 VI 1933 – XI 1935)
• płk dypl. piech. Leon Koc (XI 1935 – 1938)
• ppłk dypl. Kazimierz Ryziński (p.o. 1938–1939)

Zastępcy szefa instytutu

• mjr dypl. piech. Eugeniusz Quirini (1934–1935)
• ppłk dypl. piech. Adam II Rudnicki (od I 1936)
• ppłk dypl. kaw. Zdzisław Chrząstowski (p.o. 1938–1939)

Szefowie wydziałów

• kpt. ośw. Wiktor Brummer – szef Wydziału II Wydawniczego (1923 – 1924)
• mjr kanc. Stanisław Thun – szef Wydziału II Wydawniczego (IV 1926 – II 1932)
• mjr dypl. piech. Mieczysław Pęczkowski – szef Wydziału Naukowego (od 9 XII 1932)
• mjr piech. Bronisław Sylwin Kencbok – szef Wydziału Naukowego (do 1939)
• mjr dypl. piech. Karol Lilienfeld-Krzewski – szef Wydziału Prasy (od 9 XII 1932)

Oficerowie

• kpt. Ireneusz Branowski
• kpt. SG Adam Stebłowski
• por. Józef Szeremeta

• Magdalena Rzadkowolska, Działalność Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego w Łodzi w latach 1945–1948, Rocznik Archiwalno-Historyczny CAW Nr 4/33, Warszawa 2011 [1].