Grupy krwi

Ze względu na występowanie na erytrocytach swoistych antygenów wyróżnia się kilka układów grupowych. U człowieka dotychczas opisano trzydzieści dwa układy grupowe krwi^[1]. Największe znaczenie ze względów praktyki medycznej mają:

• układ AB0
• układ Rh – antygeny C, c, D^[a], E, e
• układ Kell – antygen K, k, Kpa, Kpb

Ponadto wyróżnia się następujące układy grupowe:

Odkrycia grup krwi dokonał austriacki uczony Karl Landsteiner w 1901^{[potrzebny przypis]} roku. Natomiast Ludwik Hirszfeld wraz z Emilem von Dungernem stworzył podstawy nauki o grupach krwi, wprowadzając ich oznaczenie symbolami A, B, AB, i 0, co następnie w 1928 roku przyjęto na całym świecie. Równocześnie pierwszy zajmował się dziedziczeniem zróżnicowania grupowego krwi, co wykorzystał do wykluczania niepewnego ojcostwa.

Układ AB0 (czyt. a-be-zero) jest najważniejszym układem grupowym krwi występującym u człowieka. Rozmieszczenie jego antygenów nie ogranicza się wyłącznie do erytrocytów, są one obecne na powierzchni wszystkich komórek organizmu, za wyjątkiem neuronów. Antygeny tego układu mają charakter polisacharydów. Pojawiają się w 6 tygodniu życia płodowego, jednak do ich pełnej ekspresji dochodzi w 6-18 miesięcy po urodzeniu. Jest to powodem, dla którego grupę krwi dziecka ustala się po ukończeniu 2 roku życia.

Jest to jedyny układ, w obrębie którego znajdują się naturalne przeciwciała przeciwko antygenom nieobecnym na własnych krwinkach. Dlatego tak istotny jest dobór krwi właśnie w tym układzie grupowym.

Istnieją cztery warianty antygenów w tym układzie grupowym: A, B, AB i 0. W tym układzie grupowym wytwarzany jest również antygen H, którego największe stężenie opisuje się u osób z grupą krwi 0. Antygen H oraz geny odpowiedzialne za jego syntezę odpowiadają za prawidłowe powstawanie antygenów A i B. Proces syntezy antygenów rozpoczyna się syntezą antygenu H. Jeżeli osoba ma grupę krwi 0, proces zostaje zatrzymany na tym etapie, natomiast jeżeli została odziedziczona grupa krwi A, B lub AB synteza podąża dalej. Brak tego antygenu, występujący na skutek mutacji genu H skutkuje wystąpieniem niezwykle rzadkiej grupy krwi Bombaj 0_h.

Znaczenie kliniczne ma również zróżnicowanie w grupie A. Wyróżnia się podgrupę A₁, która występuje u ok. 80% populacji, podgrupę A₂ oraz inne rzadkie podgrupy (A₃, A_int, A_X, A_m). Istotą różnicy w podgrupach jest aktywność dziedziczonej glikozylotransferazy, która ma największą aktywność u osób z A₁. W rezultacie u osób z podgrupą A₂ może dojść do występowania naturalnych przeciwciał anty-A₁.

Fenotypową grupę krwi (kliniczną) kodują odpowiednio:

• Grupę A₁ mają osoby o genotypie: A₁0, A₁A₁, A₁A₂
• Grupę A₂ mają osoby o genotypie: A₂A₂ lub A₂0
• Grupę B mają osoby o genotypie: BB lub B0
• Grupę A₁B mają osoby o genotypie: A₁B
• Grupę A₂B mają osoby o genotypie: A₂B
• Grupę 0 mają osoby o genotypie: 00

Poza antygenami każda grupa krwi charakteryzuje się odpowiednim zestawem naturalnych przeciwciał należących do klasy IgM:

• Grupa A₁: anty-B
• Grupa A₂: anty-B i niekiedy anty-A₁
• Grupa B: anty-A
• Grupa 0: anty-A i anty-B
• Grupa A₁B: brak naturalnych przeciwciał
• Grupa A₂B: mogą wystąpić anty-A₁

Stanowi najbardziej złożony układ grupowy u człowieka. Obecnie wyróżnia się w jego obrębie 49 antygenów. Nazwa układu pochodzi od gatunku małp Rhesus, od których po raz pierwszy uzyskano krwinki Rh+. Antygeny Rh występują tylko na krwinkach czerwonych. Pojawiają się około 6 tygodnia życia płodowego i od samego początku wykazują dużą immunogenność. W układzie Rh występuje 5 głównych antygenów:

• antygen D – genotypy DD lub Dd; allel d jest genem niemym i genotyp dd nie koduje żadnego antygenu;
• antygen C – genotypy CC lub Cc;
• antygen c – genotyp cc;
• antygen E – genotypy EE lub Ee;
• antygen e – genotyp ee;

Najistotniejszym i najbardziej immunogennym w tym układzie jest antygen D. Z tego powodu osoba, która ma na powierzchni erytrocytów antygen D określa się mianem Rh+, bez względu na obecność pozostałych antygenów tego układu. U ok. 20% osób, erytrocyty nie reagują z surowicą anty-D. Takie osoby określa się mianem Rh−. Przeciwciała anty-Rh są przeważnie w klasie IgG i w przeciwieństwie do przeciwciał anty-AB0, zostają zsyntetyzowane dopiero w wyniku kontaktu z antygenem Rh w czasie ciąży (konflikt serologiczny) lub po transfuzji krwi niezgodnej w układzie Rh. Wytworzenie przeciwciał w klasie IgG wymaga czasu, więc reakcja odpornościowa zachodzi znacznie później niż w przypadku niezgodności w układzie AB0. Z tego powodu konflikt serologiczny dotyczy najczęściej dopiero następnej ciąży.

Istnieje również odmiana w obrębie układu Rh określana mianem słabego antygenu D (D^u) występująca u 1% populacji. Osoba z tą odmianą określana jest jednocześnie dawcą Rh+ i biorcą Rh−. Wówczas dochodzi do sytuacji, w której antygen D obecny na erytrocytach jest nieprawidłowy, co w przypadku przetoczenia tej osobie krwi Rh+ mogło by skutkować wytworzeniem przeciwciał przeciwko pełnowartościowym antygenom D dawcy. Z tego powodu krew tej osoby jako biorcy określa się Rh−. Kiedy natomiast osoba jest dawcą, istnieje niebezpieczeństwo wytworzenia przez biorcę przeciwciał przeciwko słabym antygenom D. Wówczas osoba jest opisywana jako dawca Rh+^[2].

Zasady transfuzji krwi wynikają z możliwości występowania przeciwciał przeciwko antygenom różnych układów grupowych krwi. Najistotniejsze znaczenie kliniczne mają układy ABO i Rh.

Jeżeli osoba posiada antygen określający grupę krwi (A, B lub Rh+) wówczas wytwarza przeciwciała przeciwko tylko tym antygenom, które nie występują w jego organizmie. Oznaczenie grupy krwi jako 0 lub Rh−, oznacza brak tych antygenów w organizmie, co przekłada się na możliwość wytworzenia przeciwciał przeciwko wszystkim innym antygenom obcym dla danej osoby (czyli w tym wypadki dla A, B i Rh+).

Zgodnie z tą zasadą krew grupy 0Rh− można przetoczyć każdej osobie, natomiast dawcą dla osoby z tą grupą musi być osoba o identycznej grupie krwi (0Rh−). Osoba mająca grupę ABRh+ może otrzymać dowolną krew, natomiast może być dawcą jedynie dla osoby z tą samą grupą krwi. Istnieje więc możliwość następujących wariantów zgodności dawców i biorców krwi:

Ponadto podczas transfuzji krwi należy przestrzegać następujących zasad:

• przetaczana krew musi być zgodna w układzie AB0 i antygenie D układu Rh
• przed przetoczeniem wykonuje się próbę krzyżową. Podczas próby, sprawdza się, czy zachodzi aglutynacja między erytrocytami dawcy a surowicą biorcy oraz surowicą dawcy, a erytrocytami biorcy (eliminuje to błędy w określeniu grupy i konflikt serologiczny u osób z grupą „Bombay”)
• u osób u których wystąpił kiedyś konflikt serologiczny dobiera się również krew w pozostałych 4 podstawowych antygenach układu Rh i zgodną w antygenie K układu Kell
• w bardzo rzadkich przypadkach powstaje konflikt na tle niezgodności w układzie: MNSs – antygeny S i U, Kidd – antygen Ik, Kell – antygen K

Grupy krwi determinowane są genetycznie i dziedziczone zgodnie z charakterem ich genów.

Grupa krwi Rh− pojawiła się jako mutacja w Europie ok. 25-35 tys. lat temu, obecnie ma ten układ ok. 16% Europejczyków (najczęściej spotykany wśród Basków – ok. 35%). Grupa Rh− występuje bardzo rzadko u rdzennych mieszkańców innych kontynentów (którzy nie mają przodków Europejczyków) – ma go zaledwie 9 na 10 000 osób w Afryce i 1 na 10 000 w pozostałych kontynentach. Spośród mieszkańców USA ok. 15% osób ma grupę Rh−, gdyż wielu z nich ma korzenie europejskie (grupa ta występuje np. u ok. 5-10% Afroamerykanów). Genotyp Dd ma ok. 40-45% Europejczyków, 3% rdzennych Afrykańczyków i mniej niż 1% rdzennych mieszkańców Azji, Ameryki i wysp Pacyfiku^[3]. W Polsce grupę ARh− ma 6% ludzi. Dla człowieka z tą grupą można podać krew od 12% innych ludzi. Zaś jego krew może być podana 46% ludzi.

• konflikt serologiczny

Szablon:Przypisy-lista

Szablon:Przypisy-lista

• Jakub Gołąb, Marek Jakóbisiak, Witold Lasek, Tomasz Stokłosa: Immunologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011, s. 430-437. ISBN 978-83-01-15154-6.