Montenegro
| Montenegro | |
| Република Црна Гора Republika Crna Gora | |
 | |
Capitala e ciutat mai granda | |
Forma de govèrn Republica parlamentària | |
Jakov Milatović Milojko Spajić | |
Data | |
• Totala 13 81 km² | |
• Aiga 1,5 % % | |
• Totala (2020) 609 859 ab. | |
modificar  |
Montenegro[1] (nom d'origina veneciana significant "montanha negra"; en montenegrin: Црна Гора, Crna Gora; en albanés: Mali i zi), oficialament la Republica de Montenegro, es una republica e un estat dels Balcans. Es en riba de la mar Adriatica a l'oèst e confronta los estats de Croàcia, Bòsnia e Ercegovina, Serbia, Kosova e Albania. A una superfícia de 13 812 km2 e una populacion de 684 736 estatjants.
La capitala n'es Podgorica. Lo gentilici es montenegrin -a[2].
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]De la formacion de Montenegro a 1918
[modificar | Modificar lo còdi]Montenegro es eissit dau pichon reiaume eslau de Dioclea que se formèt dins lo corrent dei sègles VI e VII ambé l'afondrament de l'Empèri Roman. Nominalament somes a sei vesins pus poderós (Bulgars, Bizantins... etc.), aqueu reiaume aprofichèt son relèu montanhós per mantenir son autonòmia. En 1077, son prince, Mihailo de Voislav, obtenguèt un títol reiau de part dau papa Gregòri VII (1073-1085) e capitèt de conquistar leis enclavas bizantinas isoladas de la region (Ragusa, Kotor, Bar e Ulcinj). Pasmens, dins lo corrent dau sègle XII, aquel estat declinèt e foguèt conquistat per lo còmte de Rascia Stefan Nemanja (1166-1196). Durant aqueu sègle, lo nom de la region cambièt e Dioclea foguèt remplaçat per Zeta.
La region retrobèt son autonòmia au sègle XIV gràcias au declin de la dinastia Nemanjic. Puei, lo prince Ivan lo Negre (1465-1490), un senhor batut per lei Turcs e obligat de se refugiar a Cetinje, i fondèt un pichon principat protegit per lei montanhas. Dich « Crna Goria » (« Montanha Negra » en occitan), son estat foguèt a l'origina dau tèrme venecian « Montenegro ». Pasmens, sa dinastia gardèt pas lo poder lòngtemps car foguèt remplaçat en 1516 per l'evesque de Cetinje.
Lei princes-evesques de Montenegro capitèron de mantenir l'independéncia dau principat maugrat mai d'una temptativa otomana per li impausar lo pagament duradís d'un tribut. Durant lo rèine de Danilo Scepcev Petrović Njegos (1697-1735), Montenegro establiguèt de liames ambé Russia que sostenguèt d'ara endavant regularament lei finanças montenegrinas. Autra evolucion dau rèine de l'evesque Danilo, la dinastia Petrović Njegos capitèt de gardar lo contraròtle dau pòste de prince-evesque.
En 1851, lo prince Danilo Petrović Njegos (1852-1860) reformèt l'organizacion dau principat. Gardèt solament la foncion de prince e abandonèt aquela d'evesque. Puei, en 1858, sei tropas arrestèron una novèla temptativa d'invasion turca a la batalha de Grahovo. En 1875, Montenegro participèt a la guèrra balcanica còntra l'Empèri Otoman e son independéncia foguèt oficialament reconeguda per la comunautat internacionala au Congrès de Berlin en 1878. En mai d'aquò, obtenguèt un accès a la mar ambé la cession d'Antivari e la crompa, en 1881, d'Ulcinj.
En 1912, Montenegro participèt ai crisis balcanicas dins lo camp de Serbia. I ganhèt la mitat sud dau sandjak de Novi Pazar e la region de Peć. Puei, fidèu a l'aliança sèrbe, participèt a la Premiera Guèrra Mondiala dins lo camp de l'Entenduda. Son armada se destrièt en 1915 ambé d'accions permetent d'alentir la progression austriana que menaçava la retirada de l'armada e dau pòble sèrbes vèrs lo litorau. Puei, evacuat en decembre de 1915, lo país foguèt liberat per lei còntra-ofensivas franco-sèrbas de 1918.
Lo periòde iogoslau
[modificar | Modificar lo còdi]En decembre de 1918, la màger part deis abitants de Montenegro chausiguèt de ragantar l'estat deis Eslaus dau Sud en formacion. Un vòte confirmèt aquela desirança e devesiguèt lo país entre « Blancs » partisans de Iogoslavia e « Verds » partisans dau mantenement d'un Montenegro independent. Lo 4 de genier de 1919, una insureccion dei « Verds » prenguèt lo contraròtle de Cetinje mai foguèt reprimida per lei tropas francesas presentas dins la region. Una guerilha « verda » ocupèt una partida dau territòri montenegrin mai deguèt finalament abandonar lo combat en 1924.
Durant la Segonda Guèrra Mondiala, Montenegro foguèt ocupat per Itàlia que voliá restaurar una monarquia montenegrina sota contraròtle italian. Pasmens, lo prince eiretier dei Petrović Njegos refusèt. En 1943, de tropas alemandas remplacèron lei fòrças italianas e lo país foguèt liberat per la guerilha comunista organizada per Tito. Après la guèrra, en 1945, una Republica Socialista de Montenegro foguèt creada e venguèt una republica constituva de la Federacion de Iogoslavia. Pasmens, republica iogoslava pus pichona e mens poblada, la RS de Montenegro èra pas la prioritat de Belgrad e, franc de la region de Podgorica, demorèt un endrech pauc desvolopat.
Lo periòde de Serbia e Montenegro
[modificar | Modificar lo còdi]En 1991, au contrari deis autrei republicas iogoslavas, Montenegro, dirigit per Momir Bulatović, chausiguèt de demorar au sen de la Federacion. De tropas montenegrinas participèron donc ai Guèrras de Iogoslavia e Montenegro deguèt faciar un embarg internacionau a partir de 1993. Lo país comencèt de se democratizar après la desfacha sèrba ambé la desfacha electorala de Bulatović ais eleccions presidencialas de 1997. Foguèt remplaçat per lo reformator (èx-comunista) Milo Djukanović.
Sostengut per una partida dei sòcis de l'ancian partit comunista iogoslau, per de sociaus-democratas, per leis electors de tradicion « verda » e per lei minoritats nacionalas, Djukanović rompèt pauc a pauc totei lei liames entre Serbia e Montenegro (abandon de la moneda comuna, ajudas financieras occidentalas, sostèn a l'oposicion sèrba... etc.) e assaièt de demorar neutre durant la Guèrra de Kosova (1998-1999). Lo reversament de Slobodan Milosević cambièt pas aquela situacion e lei tensions aumentèron entre lei doas republicas.
En 2003, un compromés foguèt negociat per establir una union provisòria que prenguèt lo nom de Serbia e Montenegro e donar la possibilitat a cada republica d'organizar un referendum d'autodeterminacion. Dins aquò, l'union entre Sèrbes e Montenegrins èra fòrça limitada car lei doas republicas gardèron de monedas diferentas, de sistèmas bancaris e fiscaus separats ò una diplomacia distinta.
Montenegro dempuei 2006
[modificar | Modificar lo còdi]En 2006, leis autoritats montenegrinas organizèron lo referendum d'autodeterminacion previst per l'acòrd de 2003. Après una campanha dura, l'independéncia foguèt votada per 55,5% dei sufragis exprimits[3]e oficialament proclamada lo 3 de junh.
Dempuei aquela annada, Montenegro es a assegurar son apartenéncia au blòt occidentau amb una adesion a l'OTAN en 2015 e una candidatura en cors a l'Union Europèa. Milo Djukanović gardèt lo poder fins a 2005 avans de lo laissar a Zeljko Sturanović. Pasmens, gardèt la direccion dau partit majoritari e venguèt tornarmai Premier Ministre en 2012 après la mòrt de son predecessor. Son regime dèu a l'ora d'ara faciar de criticas importantas de part de l'UE en causa de la manca de libertat politica.
Politica
[modificar | Modificar lo còdi]Geografia
[modificar | Modificar lo còdi]Economia
[modificar | Modificar lo còdi]Vejatz tanben: Economia de Montenegro.
Cultura
[modificar | Modificar lo còdi]
Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]Vejatz tanben
[modificar | Modificar lo còdi]
Ligams extèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]
Nòtas & referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]<references>
- ↑ «Preconizacions del Conselh de la Lenga Occitana» (en occitan) p. 128.
- ↑ Error de citacion : Balisa
<ref>incorrècta ; pas de tèxte per las referéncias nomenadasRT. - ↑ Per aqueleis eleccions, un lindau de 55% dei sufragis exprimits èra necessari per proclamar l'independéncia.