Montenegro

Montenegroko Errepublika
Republika Crna Gora Република Црна Гора
Ereserkia: Oj, svijetla majska zoro
Montenegroko bandera Montenegroko armarria
Geografia
Hiriburua	Podgorica 42°26′29″N 19°15′46″E
Azalera	13.812 km²
Punturik altuena	Zla Kolata (en) (2.535 m)
Punturik sakonena	Adriatikoa (0 m)
Kontinentea	Europa
Mugakideak	Bosnia-Herzegovina, Serbia, Albania, Kroazia, Europar Batasuna eta Kosovo
Administrazioa
Gobernu-sistema	errepublika
Montenegroko presidentea	Jakov Milatović
Legebiltzarra	Montenegroko Parlamentua
Epai autoritatea	Supreme Court of Montenegro (en)
Harreman diplomatikoak	Ikusi mapa Wikidatan
Zeren kide	ikusi Aduanen Mundu Erakundea Arma Kimikoak Debekatzeko Erakundea Berreraikuntza eta Garapeneko Nazioarteko Bankua Eurocontrol (en) Europako Kontseilua Europako Segurtasun eta Lankidetzako Antolakundea International Centre for Settlement of Investment Disputes (en) Interpol Ipar Atlantikoko Itunaren Erakundea Merkataritzaren Mundu Erakundea Montenegro–Ukraine Free Trade Area (en) Multilateral Investment Guarantee Agency (en) Munduko Meteorologia Erakundea Nazio Batuen Erakundea Nazioarteko Erakunde Hidrografikoa Nazioarteko Finantza Korporazioa Nazioarteko Garapen Elkartea Osasunaren Mundu Erakundea Posta Batasun Unibertsala Telekomunikazioen Batasun Internazionala UNESCO
Demografia
Biztanleria	617.213
Dentsitatea	44,69 bizt/km²
Hizkuntza ofizialak	ikusi montenegroera serbiera Kroaziera Bosniera albaniera
Erabilitako hizkuntzak	ikusi gheg albaniera, Kroaziera, serbiera, Bosniera eta montenegroera
Emankortasun-tasa	1,689 (2014)
Bizi-itxaropena	77,116 (2016)
Giniren koefizientea	36,8 (2018)
Giza garapen indizea	0,832 (2021)
Ekonomia
BPG nominala	4.774.086.094,2078 $ (2017)
BPG per capita	7.784 $ (2017)
BPG erosketa botere paritarioa	12.045.985.736 nazioarteko dolar (2017)
BPG per capita EAPn	19.354,93 nazioarteko dolar (2017)
BPGaren hazkuntza erreala	2,4 % (2016)
Erreserbak	1.076.532.270 $ (2017)
Inflazioa	0,8 % (2016)
Historia
Sorrera data: 2006ko ekainaren 3a
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia	+382
ISO 3166-1 alpha-2	ME
ISO 3166-1 alpha-3	MNE
Ordu eremua	ikusi Europe/Podgorica (en) : Europa Erdialdeko Ordua Udako ordutegi: UTC+02:00 ordutegi estandarra: UTC+01:00
Elektrizitatea	230 V. 50 Hz.europar loki eta Schuko
Internet domeinua	.me
gov.me

Montenegro^[1] (montenegroeraz Crna Gora, Црна Гора entzun^ⓘ - Mendi Beltza) Balkanen penintsulako errepublika da, Itsaso Adriatikoaren ertzean kokatua. Serbiarekin batera, Serbia eta Montenegroko estatua sortu zuen 2003tik 2006ra.

Hiriburua Podgorica da.

Montenegroren jatorrizko izen Crna Gorak "Mendi Beltza" esan nahi du, lehen, itsasotik ikusita, oihan ilunek Alpe Dinarikoetako magalak betetzen zituztelako. Mendebaldeko Europako hizkuntza gehienetan, halere, venezierazko Monte Negro hitzak ("Mendi Beltza") hartu dira herrialdea adierazteko. Izan ere, Erdi Aroan Venezia Errepublikak eremu horien gaineko boterea zeukan. Nolanahi ere, beste hizkuntza batzuek, batez ere aldamenekoek, beren era darabilte: albanieraz, Mali i Zi; grezieraz, Μαυροβούνιο; errumanieraz, Muntenegru; turkieraz, Karadağ eta islandieraz, Svartfjallaland (hau da, "Mendi Beltzetako Herria").

Montenegro Balkanetan dago. Laukizuzen antzeko itxura du eta mugakideok ditu: hegoaldean, Itsaso Adriatikoa; mendebaldean, Kroazia eta Bosnia-Herzegovina; iparraldean, Serbia; ipar-ekialdean, Kosovo; eta hego-ekialdean, Albania.

Izenak dioen bezala, Montenegro oso herrialde menditsua da, Balkanetan gehien higatua izan zen eskualdea azken Izotz Aroan. Herrialdeko gailurra Zla Kolata da (2.534 m), Prokletije mendietan. Lurraldea Serbiaren eta Albaniaren mugako mendi garaietatik hedatzen da, kostaldeko ordoki esturaino. Ordoki hori, bi eta sei kilometro artekoa, iparraldean supituki eteten da Lovcen eta Orjen mendiak itsasora iristen diren lekuan. Eskualde karstikoa 1.000 metro inguruko garaieran dago, zenbait mendi ia 2.000 metroraino iristen baitia, Orjen mendia bezala (1.894 m). Behereen dagoen eskualdea Zeta ibaiaren ibarra da, 500 metro inguruan.

Montenegroko lehenengo biztanleak iliriarrak izan ziren. K. o. 9. urtean erromatarrek konkistatu zuten, eta Iliricum probintzian sartu zuten. Historialarien arabera, IV. menderako erabat erromatartuta zegoen, eta latina zen eguneroko hizkuntza.

Tribu eslaviarrek eta iliriar erromatartuen ondorengoek Dukljako dukerria sortu zuten. 1077an Gregorio VII.a aita santuak dukerria onartu zuen eta Mihailo Vojislavljević bihurtu zen bertako errege. Bertatik sortu zen Serbiako Printzerri Handia, Stefan Nemanjaren gidaritzapean, eta Zeta Printzerria izena eman zitzaion. 1360 hamarkadarako estatu independentea zen eta Inperio otomandarrak inguruan eragin handia zuen arren, ez zuen inoiz Zeta Printzerria bereganatu. Kostaldea, hala ere, Veneziako Errepublikak kontrolatu zuen 1470etik 1797ra arte. Garai horretan Montenegro izena sortu zen.

1516an Đurađ Crnojević printzeak abdikatu zuen, Vavil artzapezpikuaren alde, eta Montenegro estatu teokratiko bihurtu zen. 1851an Danilo II.a zen artzapezpiku printzea, baina ezkondu eta apaizgoa utzita, Montenegro sekularizatzeko bidea hasi zuen. 1878an printzerri guztiz independente bihurtu zen. 1910ean erresuma izendatu zuten, Nikolas I.aren agintepean. 1912an Otomandar Inperioari gerra deklaratu zion. Horren ondorioz, lurralde batzuk irabazi zituen, baina gerra garaian lortutako Shkodër hiriari uko egin behar izan zion. Hiri garrantzitsu hori Albania estatu sortu berriaren esku geratu zen.

Lehenengo Mundu Gerran aliatuen alde agertu zen. Austria-Hungariako inperioak bere kontrolpean izan zuen 1918ra arte. Urte horretan Montenegro eta Serbiako erresumaren arteko batasuna bultzatu zen Podgoricako batzarrean. Bigarren Mundu Gerran Italiak bereganatu eta Kotor eremuan sartu zuen. Lurralde horietan jatorri italiarreko populazioa zegoela eta, Italiako erresumara anexionatu zuen.

1945etik 1992ra Montenegro Jugoslaviako Errepublika Federal Sozialistaren barnean egon zen. Federazioa osatzen zuten sei errepublika subiranoetako bat zen eta Podgorica hiriburuak, garai hartan, Titograd izena izan zuen, Jugoslaviako agintari Josip Broz Titoren omenez. 1992an Jugoslavia desegin zen eta Montenegroko biztanleek erreferendum bidez Serbiarekin batera segitzea erabaki zuten, Serbia-Montenegro deituriko estatuaren baitan. Erreferendum horretan parte hartzea txikia izan zen, musulmanek, albaniarrek eta gutxiengo katolikoak abstentzioaren alde egin zuten eta. Batasunaren aurkakoen arabera, propaganda ofiziala desegokia izan zen, federazioaren aldeko botoa emateko deia ezkutatzen baitzen horren azpian.

1996an Serbiarekin jarraitzea erabaki zuen bertako gobernuak. Hala ere, ekonomia eta moneta politika berezia erabili zuen, lehenik marko alemaniarra eta geroago euroa hartuz. Montenegroko gobernuan gero eta argiago izan zen independentziaren aldeko jarrera, Montenegroko Aliantza Liberalak gehiengoa zeukan eta. 2006ko maiatzaren 21ean egindako erreferendumean herritarren % 55ek Serbiatik bereiztea erabaki zuten. Independentzia hori Serbiak eta NBEko kide gehienek onartu zuten. 2006ko ekainaren 28an NBEko partaidetza onartu zitzaion.

2008ko apirilaren 6an bere lehendabiziko hauteskunde-presidentzialak egin zituen.

Montenegro 21 udalerrietan (opština) eta 2 hiri administratiboetan banatuta dago. Bi hiri horiek Podgoricako udalerriaren azpi-banaketa dira.

Andrijevica Bar Berane Bijelo Polje Budva Cetinje Danilovgrad Herceg Novi Kolašin Kotor Mojkovac Nikšić

Plav Plužine Pljevlja Podgorica Golubovci Tuzi Rožaje Šavnik Tivat Ulcinj Žabljak

2003ko erroldaren arabera, errepublikaren talde etnikoak honakoak dira:

• Montenegroarrak: 267.799 (% 43,16)
• Serbiarrak: 198.414 (% 31,99)
• Bosniakoak: 48.184 (% 7,77)
• Albaniarrak: 31.163 (% 5,03)
• Musulmanak: 24.625 (% 3,97)
• Kroaziarrak: 6.811 (% 1,10)
• Ijitoak: 2.826 (% 0,46)
• Jugoslaviarrak: 1.860 (% 0,3)
• Italiarrak: 500 (% 0,08)
• Besteak: 38.818 (% 6,18)

Montenegroko biztanle gehienek serbieraren ijekaviar dialektoaz hitz egiten dute. Hala ere, 2004tik montenegroera hizkuntza beregaintzat hartzearen aldeko mugimenduak piztu ziren, eta 2007an, herrialdeak independentzia lortu eta urtebetera, Konstituzioak montenegroera lehen hizkuntza ofizialtzat hartu zuen. Horrekin batera, serbiera, bosniera, kroaziera eta albaniera ere onartzen ditu. Albaniera ez beste hizkuntzak serbokroazieraren dialektoak dira eta erabilera arruntean ez dira ia bereizten.

2003ko erroldaren arabera, Montenegroko hizkuntzen ezagutza datuak hauek dira:

• Serbiera: 393,740 (% 63.49)
• Montenegroera: 136.208 (% 21,96)
• Bosniera: 34.078 (% 5,49)
• Albaniera: 32.603 (% 5,26)
• Kroaziera: 2.791 (% 0,45)
• Italiera: 500 (% 0,08)
• Besteak: 20.725 (% 3,26)

2006tik aurrera Montenegroko Liga eta Kopa jokatu dira. FK Rudar Pljevlja talde arrakastatsuena da, bi liga eta hiru kopa irabazi baititu.

• Pedja Mijatovic (1969-), futbolari ohia.

• Jugoslavia
• Serbia eta Montenegro