François Arago

François Arago
François Arago (1842), Ary Scheffer
Persoonlijke gegevens
Volledige naam	Dominique François Jean Arago
Geboortedatum	26 februari 1786
Geboorteplaats	Estagel, Frankrijk
Overlijdensdatum	12 oktober 1853
Overlijdensplaats	Parijs
Begraafplaats	Cimetière du Père-Lachaise[1]
Locatie begraafplaats	Begraafplaats op Find a Grave
Locatie graf	Graf op Find a Grave
Religie	atheïst
Academische achtergrond
Alma mater	École polytechnique
Wetenschappelijk werk
Vakgebied	astronomie

Dominique François Jean Arago (Estagel, 26 februari 1786 – Parijs, 2 oktober 1853, begraven op Père-Lachaise) was een Franse natuurkundige, sterrenkundige, landmeetkundige en politicus.

De ouders van Arago waren François Bonaventure Raymond Arago (1754–1814) en Marie Anne Agathe Roig (1755–1845).^[2] Zij kregen 11 kinderen, 5 dochters en 6 zonen. François was hun vierde kind en oudste zoon. Zijn vader was toen burgemeester van Estagel, een stadje zo'n 18 km noordwestelijk van Perpignan. Toen Arago negen was werd zijn vader kassier van de munt van Perpignan en verhuisde het gezin naar die stad. Daar ging Arago naar school in wat nu het Lycée François-Arago is. In voorbereiding op het toelatingsexamen voor de École Polytechnique in Parijs legde hij zich toe op wiskunde. In 1803 slaagde hij voor dat examen.

Nog geen jaar later werd hij in 1804 secretaris van het Observatorium van Parijs. Daar ontmoette hij Laplace en Biot. Met hen sprak hij over het belang van het doortrekken van de meridiaan van Parijs naar het zuiden. Van Laplace kreeg hij de opdracht om, zo nauwkeurig mogelijk, het tien miljoenste deel van één kwadrant van de meridiaan door Parijs vast te leggen, wat door de Nationale Conventie als eenheid van lengte, de meter, aanvaard was. Een heel kwadrant opmeten is een enorm werk, dus was besloten om de afstand Duinkerke-Formentera te bepalen, een kwart van het hele kwadrant. Delambre had al tot Barcelona metingen verricht.

In 1806 vertrokken Biot en Arago naar Spanje om Delambres metingen voort te zetten. Toen ze bijna klaar waren, ging Biot terug naar Parijs, terwijl Arago op Majorca de laatste metingen verrichtte. In die tijd vielen de Franse legers Spanje binnen. Arago werd door de Spanjaarden gevangengenomen op verdenking van spionage. Hij wist uit de gevangenis van Palma te ontsnappen en begon daarmee aan een avontuurlijke reis.

In 1809 kwam hij terug naar Parijs met de meetgegevens. Kort na zijn terugkeer werd hij, uit waardering voor zijn werk, benoemd tot lid van de Académie des Sciences. Tegelijkertijd werd hij docent analytische meetkunde aan de École Polytechnique en astronoom aan het Observatoire de Paris.

Arago was al snel geliefd bij zijn studenten. Hij hield als astronoom met veel succes populaire lezingen. Met Joseph Louis Gay-Lussac richtte hij een wetenschappelijk blad op, waarmee hij het verband tussen onderzoek en toepassing wilde benadrukken. In 1825 kreeg Arago de Copley Medal voor zijn werk aan het magnetisme.

In 1830 werd hij als politicus actief. Als linkse republikein hield hij redevoeringen over onderwijs, persvrijheid en de technische toepassing van wetenschappelijke kennis. Ook werd hij voor het leven verkozen tot secretaris van de Académie des Sciences als opvolger van Fourier.

Vier jaar later kreeg hij van de universiteit van Edinburgh de hoogste academische titel.

Arago's politieke carrière bereikte haar hoogtepunt in 1848 toen hij minister van Oorlog en Marine werd. In die tijd schafte hij lijfstraffen af, evenals de slavernij in de koloniën. Na het juni-oproer trok Arago zich terug uit de politiek.

Wegens zijn slechte lichamelijke conditie kon hij steeds minder experimenteel werk verrichten.

Als wetenschappelijk onderzoeker is Arago veel lof toegezwaaid. Hij kon goed en helder schrijven en deed baanbrekend experimenteel onderzoek op het gebied van magnetisme en optica. Naast zijn bijdrage aan de bepaling van de meter onderzocht hij onder meer het noorderlicht als magnetisch effect, de fotometrische bepaling van de helderheid van maan en sterren en het effect van astronomische lichtbreking op waarnemingen.

Bij voorkeur hield Arago zich bezig met optica en magnetisme. Op het gebied van optica werkte hij samen met Fresnel en Humboldt. Met hen ontdekte hij het verschijnsel van de polarisatie van het licht. Arago paste deze ontdekking toe bij de constructie van de polarimeter, waarmee zelfs zeer zwakke polarisatie waargenomen kon worden.

Hij ontdekte het verschijnsel van de draaiing van het polarisatievlak door magnetisme, dat door Faraday verklaard zou worden. Hij ontdekte tevens de draaiing van het polarisatievlak die door kwarts veroorzaakt wordt.

Het hoogtepunt van zijn experimentele werk zou Arago's vergelijking van de lichtsnelheden in lucht, glas en water worden. Volgens Newtons deeltjestheorie voor het licht zou de lichtsnelheid in dichtere stoffen moeten toenemen, maar volgens de golftheorie van Huygens-Fresnel juist afnemen. Door zijn politieke bezigheden tijdens de revolutie en later door zijn slechte gezichtsvermogen kwam hij hier niet meer aan toe. Hij heeft nog wel meegemaakt dat de metingen verricht door Hippolyte Fizeau en Foucault, met door hem ontworpen apparatuur, positief uitvielen voor de golftheorie.

Op het plein voor het Observatoire in Parijs stond tot de Tweede Wereldoorlog een bronzen beeld van Arago. Dit is door de Duitsers geconfisqueerd en omgesmolten ten behoeve van de oorlogsindustrie. In de jaren tachtig werd een prijsvraag uitgeschreven voor een nieuw monument. De winnaar was de Nederlandse kunstenaar Jan Dibbets. Deze maakte een ontwerp voor een serie bronzen plaatjes die exact langs de lijn van de meridiaan van Parijs zijn geplaatst. Zij vormen een verbinding tussen het noorden en zuiden van Parijs. Een aantal van deze plaatjes bevindt zich in de vloeren van het Louvre.

Het kunstwerk van Jan Dibbets en de plek van de plaatjes op deze nulmeridiaan worden uitgebreid beschreven in het boek De Meridiaan van Parijs van Philip Freriks (Uitgeverij Conserve). Het boek volgt de meridiaan van het uiterste zuiden van Parijs tot aan de noordelijke Porte de Montmarte en is als zodanig een niet-alledaagse wandelroute dwars door het historische hart van de Franse hoofdstad. Deze route speelt ook een rol in de ontknoping van de Da Vinci Code.

In Perpignan is een plein naar Arago genoemd. Ook prijkt daar een standbeeld van hem. Hij is een van de 72 Fransen wier namen in reliëf op de Eiffeltoren zijn aangebracht. Ook de natuurkundige Studievereniging Arago aan de Universiteit Twente is naar deze wetenschapper vernoemd.

• (fr) James Lequeux, François Arago, un savant généreux: physique et astronomie au XIX e siècle, EDP Sciences Éditions, 2008, (Google Livres), ISBN 2-86883-999-1
• artikel van Roger Hahn in Dictionary of Scientific Biography, deel 1, 200-203, Charles Scribner's Sons, New York, 1970

• (en) Het lemma François Arago in Encyclopaedia Britannica versie 1911.
• (en) Necrologie: Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, 1854, volume 14, page 102
• (en) MacTutor Biography van Arago
• De nul-meridiaan in Parijs een kunstproject door Jan Dibbets (1941) als een eerbetoon aan Arago
• (nl) Studievereniging Arago aan de Universiteit Twente
• (fr) Le mini-site de l'Observatoire de Paris, François Arago (Format Flash) -- [1]
• (fr) Puissance réfractive et dispersion des liquides
• (fr) Le bulletin de la Société des amis de la Bibliothèque de Polytechnique consacré à Arago (mai 1989)
• (fr) François Arago, l’océanographe
• (fr) "François Arago était-il républicain ?" in Actes à paraître du colloque François Arago, Perpignan-Estagel, 2003, 22 pages.

Zie de categorie François Arago van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.