İçeriğe atla

François Jean Dominique Arago

Vikipedi, özgür ansiklopedi
François Jean Dominique Arago
Fransa başbakanı
Görev süresi
9 Mayıs 1848 - 24 Haziran 1848
Yerine geldiği Jacques-Charles Dupont de l'Eure
Yerine gelen Louis-Eugène Cavaignac
Kişisel bilgiler
Doğum 26 Şubat 1786
Estagel
Ölüm 2 Ekim 1853 (67 yaşında)
Paris
Partisi Ilımlı Cumhuriyetçiler

François Jean Dominique Arago (Katalanca: Francesc Joan Domènec Aragó; 26 Şubat 1786 - 2 Ekim 1853), kısaca François Arago olarak bilinir, Fransız fizikçi, matematikçi, astronom, mason[1] ve politikacıdır.

Yaşamı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Arago, Fransa'nın Pyrénées-Orientales bölgesindeki Perpignan yakınlarındaki y. 3.000 nüfuslu küçük bir köy olan Estagel'de doğdu.[2] Babası burada Darphane Haznedarı olarak görev yapıyordu. Ebeveynleri François Bonaventure Arago (1754-1814) ve Marie Arago'dur (1755-1845).

Arago, dört erkek kardeşin en büyüğüydü. Jean (1788–1836) Kuzey Amerika'ya göç etti ve Meksika ordusunda general oldu. Jacques Étienne Victor (1799–1855), 1817'den 1821'e kadar Louis de Freycinet'in Uranie 'deki keşif yolculuğuna katıldı ve Fransa'ya döndüğünde kendini gazeteciliğe ve tiyatroya adadı. Dördüncü kardeş Étienne Vincent'ın (1802–1892), Honoré de Balzac ile Birague'nin Varisi 'nde işbirliği yaptığı ve 1822'den 1847'ye kadar çoğunlukla işbirliği içinde çok sayıda hafif dramatik piyes yazdığı söylenir.[3]

Askerliğe ilgi duyan François Arago, Perpignan belediye kolejine gönderildi ve burada École Polytechnique'in giriş sınavına hazırlık olarak matematik çalışmaya başladı. İki buçuk yıl içinde sınav için öngörülen tüm konularda ve çok daha fazlasında uzmanlaştı ve Toulouse'daki sınava girdiğinde, Joseph-Louis Lagrange'ın çalışmaları hakkındaki bilgisiyle sınav görevlisini hayrete düşürdü.[3][4]

1803'ün sonlarına doğru Arago, Paris'teki École Polytechnique'e girdi, ancak görünüşe göre oradaki profesörlerin bilgi aktarma veya disiplin sağlama konusunda yetersiz olduklarını gördü. Topçu hizmeti onun tutkusuydu ve 1804'te Siméon Poisson'un tavsiyesi ve önerisiyle Paris Gözlemevi sekreterliğine atandı. Artık Pierre-Simon Laplace ile tanışıyordu ve onun etkisiyle Jean-Baptiste Biot ile birlikte J. B. J. Delambre tarafından başlatılan ve P. F. A. Méchain'in 1804'teki ölümünden sonra kesintiye uğrayan meridyen yayı ölçümlerini tamamlamakla görevlendirildi (Delambre ve Méchain'in meridyen yayı). Arago ve Biot 1806'da Paris'ten ayrıldı ve İspanya dağlarında operasyonlara başladılar. Biot, araştırmayı yürütecekleri en güney noktası olan Formentera'nın enlemini belirledikten sonra Paris'e döndü.[3] Arago, 1809 yılına kadar çalışmalarını sürdürdü. Amacı, bir metrenin tam uzunluğunu belirlemek için meridyen yayını ölçmekti.

Biot'un ayrılmasından sonra, Fransızların İspanya'ya girmesiyle ortaya çıkan siyasi çalkantı Balear Adaları'na kadar uzandı ve halk, Arago'nun hareketlerini ve Galatzó Dağı'nın (Katalanca: Mola de l'Escolop) tepesinde ateş yakmasını, işgalci ordu için casusluk faaliyeti olabileceğinden şüphelendi.[4] Tepkileri öyle büyük oldu ki, Haziran 1808'de Bellver kalesinde hapsedilmek üzere teslim olmak zorunda kaldı. 28 Temmuz'da bir balıkçı teknesiyle adadan kaçtı ve maceralı bir yolculuğun ardından 3 Ağustos'ta Cezayir'e ulaştı. Oradan Marsilya'ya giden bir gemiye binerek geçiş sağladı ancak 16 Ağustos'ta gemi Marsilya'ya yaklaşırken bir İspanyol korsanının eline geçti. Mürettebatın geri kalanıyla birlikte Arago, Roses'a götürüldü ve ta ki kasaba Fransızların eline geçene kadar önce bir yel değirmenine, ardından da bir kaleye hapsedildi, sonra da mahkûmlar Palamos'a transfer edildi.[3][4]

Üç aylık hapis cezasından sonra, Arago ve diğerleri Cezayir dayısının talebiyle serbest bırakıldılar ve 28 Kasım'da tekrar Marsilya'ya yelken açtılar, ancak limanlarının görüş alanına girdiklerinde kuzeyden esen bir rüzgar tarafından Afrika kıyısındaki Bougie'ye geri sürüklendiler. Buradan deniz yoluyla Cezayir'e ulaşım üç aylık yorucu gecikmeye neden olacaktı. Bu nedenle Arago, müslüman bir hocanın rehberliğinde karadan yola çıktı ve Noel Günü'nde oraya ulaştı. Cezayir'de altı ay geçirdikten sonra, 21 Haziran 1809'da bir kez daha Marsilya'ya yelken açtı ve zorlukları bitmeden önce lazaretto'da monoton ve misafirperver olmayan bir karantinaya girmek zorunda kaldı. Lazaretto'dayken aldığı ilk mektup Alexander von Humboldt'tandı ve bu, Arago'nun sözleriyle, "tek bir bulutun bile rahatsız etmediği kırk yıldan fazla süren" bir bağlantı kaynağıydı."[3]

Kendisi bir ateistti.[5]

Bilimsel çalışmalar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Arago, araştırmasının kayıtlarını korumayı başarmıştı. Memleketine döndüğünde yaptığı ilk iş, bunları Paris'teki Bureau des Longitudes'a teslim etmek oldu. Bilim uğruna yaptığı maceracı davranışların ödülü olarak, yirmiüç gibi erken yaşta Fransız Bilimler Akademisi'ne üye seçildi ve 1809'un sonundan önce Fransızca: École Polytechnique konseyi tarafından Gaspard Monge'un yerine analitik geometri kürsüsüne seçildi. Aynı zamanda imparator tarafından Paris Gözlemevi'nin gök bilimcilerinden biri olarak atandı ve bu nedenle ölümüne kadar burada ikamet etti. Astronomi alanında 1812'den 1845'e kadar devam eden, dikkate değer derecede başarılı popüler dersler serisini bu görevinde verdi.[3]

1818 veya 1819'da Biot ile birlikte Fransa, İngiltere ve İskoçya kıyılarında jeodezik operasyonlar yürüttü. Leith, İskoçya ve Shetland Adaları'nda saniye sarkacının uzunluğunu ölçtüler, gözlemlerin sonuçları 1821'de İspanya'da yapılanlarla birlikte yayınlandı. Arago, hemen ardından Bureau des Longitudes'a üye seçildi ve yaklaşık yirmi iki yıl boyunca yıllıklarının her birine astronomi ve meteoroloji ve ara sıra inşaat mühendisliği üzerine önemli bilimsel bildiriler ve Akademi üyelerinin ilginç anılarını yazdı.[3]

Arago'nun ilk fiziksel araştırmaları, 1818-1822 yılları arasında farklı sıcaklıklardaki buhar basıncı ve ses hızı ile ilgiliydi. Mıknatıs gözlemleri çoğunlukla 1823 ila 1826 arasında gerçekleşti. Arago dönüşleri denilen döner manyetizmayı ve çoğu cismin manyetize edilebileceğini keşfetti. Bu keşifler Michael Faraday tarafından tamamlandı ve açıklandı.

Arago, Augustine Jean Fresnel'in optik teorilerini hararetli şekilde destekledi ve Fresnel'in ışık dalga teorisini, günümüzde Arago noktası olarak bilinen şeyi gözlemleyerek doğrulamaya yardımcı oldu. İki filozof, ışık polarizasyonu üzerine birlikte deneyler yaptılar ve bu deneyler, ışıklı eterin titreşimlerinin hareket yönüne dik olduğu ve polarizasyonun, birbirine dik bileşenlere doğrusal yayılımın çözülmesinden oluştuğu sonucuna varılmasına yol açtı. Daha sonra polarimetrenin icadı ve Döner polarizasyonun keşfi Arago'ya aittir. İlk polarizasyon filtresini 1812'de icat etti.[6] 1819'daki Büyük Kuyruklu Yıldız'ın kuyruğundan polarize ışığı keşfettiğinde, bir kuyruklu yıldızın polarimetrik gözlemini gerçekleştiren ilk kişi oldu.[7]

Charles Babbage, M. Arago'nun çeşitli maddelerin dönme eyleminde gösterdiği manyetizma üzerine yaptığı deneylerin tekrarının hesabı, 1825

Işık hızının deneysel olarak belirlenmesi fikri, Hippolyte Fizeau ve Léon Foucault tarafından daha sonra gerçekleştirilen şekilde, 1838'de Arago tarafından ortaya atıldı. Ancak Arago'nun zayıflayan görme yeteneği, ayrıntıları düzenlemesini veya deneyleri yapmasını engelledi.

François Arago

Arago'nun bir deneyci ve kaşif olarak ünü, esas olarak Léon Foucault ile birlikte girdap akımlarını keşfetmesinde manyetizmaya ve daha da önemlisi optiğe yaptığı katkılara dayanmaktadır. Su, cam, bakır vb. gibi demir dışı yüzeyler üzerinde salınım yapmak üzere yapılmış bir manyetik iğnenin, yüzeye yaklaştıkça salınımlarının derecesinin daha hızlı azaldığını gösterdi. Kendisine 1825'te Royal Society'nin Copley Madalyası'nı kazandıran bu keşfi, dönen bakır levhanın hareketini üzerinde asılı duran manyetik bir iğneye iletme eğiliminde olduğu ve buna "dönme manyetizması" adını verdiği[8][9][10] ancak (Faraday'ın 1832'deki[11]:283 açıklamasından sonra) artık Eddy akımı olarak bilinen keşif izledi. Arago, kutup ışıkları ile manyetik elementlerin varyasyonları arasındaki uzun süredir şüphelenilen bağlantıyı kanıtlamış olarak kabul edilmeye de oldukça hak kazanmıştır.[3] 1827'de Hollanda Kraliyet Enstitüsü'nün ortak üyesi seçildi, bu enstitü 1851'de Hollanda Kraliyet Sanat ve Bilim Akademisi olduğunda yabancı üye oldu.[12] 1828'de İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi'nin yabancı üyesi seçildi.

Optikte, Arago sadece kendi başına önemli optik keşifler yapmakla kalmadı, aynı zamanda hayatının bu bölümünün yakından iç içe geçtiği Augustine Jean Fresnel'in dehasını harekete geçirdiği kabul edilir. Fresnel'in tarihi, Étienne-Louis Malus ve Thomas Young'ınkiyle aynıdır.

19. yüzyılın başlangıcından kısa bir süre sonra en az üç filozofun çalışmaları ışığın dalga teorisinin doktrinini şekillendiriyordu. Fresnel'in bu teoriyi destekleyen argümanları, emisyon teorisinin savunucuları olan Laplace, Poisson ve Biot tarafından pek destek görmedi. Ancak Humboldt ve Akademi tarafından makale hakkında rapor vermek üzere atanan Arago tarafından hararetle benimsendi.[3] Bu, Arago ve Fresnel arasındaki yakın bir dostluğun ve onların aracılığıyla bilinen ışığın polarizasyonunun temel yasalarını birlikte sürdürme kararlılığının temeliydi. Bu çalışmanın bir sonucu olarak Arago, gökyüzünün ışığının polarizasyonu hakkında bazı ilginç gözlemler yapmak için kullandığı bir polarimetre yaptı. Ayrıca kuvars tarafından sergilenen döner polarizasyonun gücünü keşfetti.[13]

Arago'nun dalgalı hipotezi desteklemek için yaptığı birçok katkı arasında, ışığın havadaki, sudaki ve camdaki hızını doğrudan ölçmek için gerçekleştirmeyi önerdiği experimentum crucis gelir. Yayılma teorisinde hız, ortamdaki yoğunluğun artmasıyla ivmelenmelidir; dalga teorisinde ise, yavaşlatılmalıdır. 1838'de, Charles Wheatstone tarafından 1835'te elektrik deşarjının hızını ölçmek için kullanılan röle aynalarını kullanan aygıtının ayrıntılarını Akademi'ye iletti. Ancak projenin yürütülmesinde gereken büyük özen ve 1848 devriminin neden olduğu çalışmalarındaki kesinti nedeniyle, fikrini sınamaya hazır olması 1850 baharını buldu. Sonra görme yeteneği aniden bozuldu. Ancak ölümünden önce, H. L. Fizeau ve B. L. Foucault'nun deneyleri ile ışığın daha yoğun ortamlardaki gecikmesi gösterildi ve bu deneyler, onun önerdiği plana dayalı olarak, ayrıntılı iyileştirmelerle birlikte, ortaya konuldu.[3]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Victor SCHOELCHER Républicain et franc-maçon, Anne GIROLLET, ed. Maçonnique Française, p. 26
  2. ^ "Francois Arago". The Canadian Journal. Cilt 2. 1854. s. 159. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2013. 
  3. ^ a b c d e f g h i j  Önceki cümlelerden bir veya daha fazlası artık kamu malı olan bir yayından alınan metni içeriyor: Chisholm, Hugh, (Ed.) (1911). "Arago, Dominique François Jean". Encyclopædia Britannica (11. bas.). Cambridge University Press. 
  4. ^ a b c F. Arago (1859), Biographies of distinguished scientific men, Boston: Bilinmeyen, doi:10.5962/BHL.TITLE.19132 , Wikidata Q51427133
  5. ^ Theresa Levitt (2009). "4: A Vital Matter: Light and Life". The Shadow of Enlightenment : Optical and Political Transparency in France 1789-1848: Optical and Political Transparency in France 1789-1848. Oxford University Press. s. 105. ISBN 9780191562631. Erişim tarihi: 21 Haziran 2013. The same Arago who spent his time criticizing unfounded myths now peddled them. Arago the atheist now spoke of souls. 
  6. ^ The Timetables of Science. sayfa=261
  7. ^ Kolokolova, Ludmilla (2015). Polarimetry of Stars and Planetary Systems. Cambridge University Press. s. 380. ISBN 978-1-107-04390-9. 
  8. ^ Annales de chimie et de physique (1824), vol. 27, page 363: "M. Arago communique verbalement les résultats de quelques expériences qu'il a faites sur l'influence que les métaux et beaucoup d'autres substances exercent sur l'aiguille aimantée, et qui a pour effet de diminuer rapidement l'amplitude des oscillations sans altérer sensiblement leur durée. Il promet, à ce sujet, un Mémoire détaillé." (Mr. Arago orally communicates the results of some experiments that he has conducted on the influence that metals and many other substances exert on a magnetic needle, which has the effect of rapidly reducing the amplitude of the oscillations without altering significantly their duration. He promises, on this subject, a detailed memoir.)
  9. ^ Arago (1826). ""Note concernant les Phénomènes magnétiques auxquels le mouvement donne naissance" (Note concerning magnetic phenomena that motion creates)". Annales de chimie et de physique. Cilt 32. ss. 213-223. 
  10. ^ Babbage, C.; Herschel, J.W.F. (1825). "Account of the repetition of M. Arago's experiments on the magnetism manifested by various substances during the act of rotation". Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Cilt 115. ss. 467-496. Bibcode:1825RSPT..115..467B. doi:10.1098/rstl.1825.0023. 
  11. ^ "Philosospical magazine 1840". 17 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2024. 
  12. ^ "Dominique François Jean Arago (1786–1853)". Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences. 25 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2020. 
  13. ^ Arago (1811) "Mémoire sur une modification remarquable qu'éprouvent les rayons lumineux dans leur passage à travers certains corps diaphanes et sur quelques autres nouveaux phénomènes d'optique" 12 Ağustos 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Memoir on a remarkable modification that light rays experience during their passage through certain translucent substances and on some other new optical phenomena), Mémoires de la classe des sciences mathématiques et physiques de l'Institut Impérial de France, 1st part : 93–134.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=François_Jean_Dominique_Arago&oldid=34005241" sayfasından alınmıştır