Bornem

Voor het gelijknamige bier, zie Bornem (bier).

Bornem

Gemeente in België
(Details) (Details)
Geografie
Gewest	Vlaanderen
Provincie	Antwerpen
Arrondissement	Mechelen
Oppervlakte – Onbebouwd – Woongebied – Andere	46,19 km² (2022) 67,61% 11,49% 20,9%
Coördinaten	51° 6' NB, 4° 14' OL
Bevolking (bron: Statbel)
Inwoners – Mannen – Vrouwen – Bevolkings­dichtheid	22.076 (01/01/2024) 49,2% 50,8% 477,97 inw./km²
Leeftijdsopbouw – 0-17 jaar – 18-64 jaar – 65 jaar en ouder	(01/01/2024) 16,77% 59,35% 23,87%
Buitenlanders	4,72% (01/01/2024)
Politiek en bestuur
Burgemeester	Greet De bruyn (CD&V)
Bestuur	CD&V en Vooruit
Zetels CD&V N-VA Vooruit Groen Vlaams Belang	27 13 4 4 1 5
Economie
Gemiddeld inkomen	24.198 euro/inw. (2021)
Werkloosheids­graad	4,56% (jan. 2019)
Overige informatie
Postcode 2880 2880 2880 2880	Deelgemeente Bornem Hingene Mariekerke Weert
Zonenummer	03 - 052
NIS-code	12007
Politiezone	Rivierenland
Hulpverlenings­zone	Rivierenland
Website	www.bornem.be
Detailkaart
ligging binnen het arrondissement Mechelen in de provincie Antwerpen
Portaal    België

Bornem is een plaats en gemeente in de Belgische provincie Antwerpen. Bornem behoort tot het kieskanton Puurs-Sint-Amands en het gerechtelijk kanton Willebroek.

Het grondgebied was al bewoond in de Gallo-Romeinse tijd. De naam werd in 1101 Burnehen gespeld (verklaring: "verblijf bij de bron" of "woonplaats aan de grens"; Born = grens).

Het 'Land van Bornem' is als zelfstandige heerlijkheid tot stand gekomen in de periode van de plundertochten van de Noormannen (9de eeuw). Strategisch gelegen aan de Schelde, op de plaats waar nu het Kasteel Marnix de Sainte-Aldegonde staat (aan de huidige Oude Schelde), werd toen de ronde toren en de bijbehorende gebouwen opgericht, vlak bij de samenvloeiing met de Rupel en de Durme. Het Land van Bornem bestond toen uit de moederparochie Bornem met haar afhankelijkheden Havekesdunc (Nattenhaasdonk) en Hinken (Hingene). In de 10de eeuw werd het land van Dendermonde herverdeeld en werd Mariekerke aan het Land van Bornem toegevoegd onder het beheer van de Heren van Bornem.

In 910 werd het Land van Bornem, samen met Mechelen, door de Frankische koning Karel de Eenvoudige, koning van Lotharingen, bij giftbrief aan Stephanus van Luik van het bisdom Luik geschonken. Door een overeenkomst tussen Boudewijn V van Vlaanderen en de Duitse keizer Hendrik III op een Rijksdag in Keulen, kwam het Land van Bornem (inclusief Hingene, Mariekerke en Sint-Amands) in 1057 definitief als zonneleen onder het rechtstreeks gezag van het Graafschap Vlaanderen, aan de grens met het toenmalige Landgraafschap Brabant, het latere Hertogdom Brabant.

De eerste Heer van Bornem met die naam is Lambrecht, die in 1007 ook tot Kastelein van Gent benoemd werd. Vanaf 1088 zal Wenemaar, een van zijn opvolgers en ridder van de Orde der Tempeliers, de ontwikkeling van het Land van Bornem in een versnelling brengen. De schenkingsakte (1100) van zijn hand is een van de belangrijkste akten voor de gemeente.^[1] Na een periode van herwonnen onafhankelijkheid behoorde de parochie tot het bisdom Kamerijk, later tot dat van Gent en sedert 1801 tot het aartsbisdom Mechelen.

Tot het begin van de 20ste eeuw werd Bornem gespeld als "Bornhem". Van 1928 tot 1940 was in Bornem een vakschool voor wijmen- en rietwerk gevestigd. Begin 20e eeuw werkten in Weert, Hingene en Bornem 3.000 mensen in de sector van het mandenvlechten.

Zie Lijst van onroerend erfgoed in Bornem voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

• Het dorpsplein en de parochiekerk Onze-Lieve-Vrouw en Sint-Leodegarius zijn beschermd als respectievelijk dorpsgezicht en monument. De Onze-Lieve-Vrouw en Sint-Leodegariuskerk heeft een torenvoet en een koor uit de 12e eeuw. De bovenbouw van de toren is van 1840. Onder het hoofdaltaar bevindt zich de wettelijk beschermde crypte uit de 11de eeuw, waar Onze-Lieve-Vrouw van de Korcht wordt vereerd.
• Het neogotisch Kasteel Marnix de Sainte-Aldegonde van de adellijke familie van Filips van Marnix van Sint-Aldegonde werd in 1888 gebouwd op de plaats waar een 11de-eeuwse burcht stond.
• Het sas, een afwateringssluis uit 1592.
• De Sint-Bernardusabdij werd gesticht in 1603 en vernieuwd in 1773. De abdij is onder meer bekend door de ruim 40.000 boeken over de orde der cisterciënzers.
• Het Landhuis, het voormalige gemeentehuis.
• Het Fort van Bornem
• Het Vlechtmuseum De Zilverreiger
• Meerdere muziekstraatjes van de SIM-route
• Breeven, een park en recreatiedomein en tevens verscheidene sportfaciliteiten
• De kinderboerderij
• De dijken aan de Schelde
• Tussen Bornem en deelgemeente Weert ligt de Oude Schelde, een afgesneden meander van de Schelde.

• 
  Abdijkerk van Bornem
• 
  Kasteel van Marnix
• 
  Herdenkinssteen in arduin voor Pedro de Coloma, baron van Bornem.
• 
  Onze-Lieve-Vrouw van de Krocht in de crypte van de Onze-Lieve-Vrouw-en-Sint-Leodegariuskerk
• 
  Bunkers 1e wereldoorlog
• 
  De dorpskern van Bornem, foto genomen vanaf het landhuis.
• 
  Het Sas van Bornem, kijkend van de Schelde (rivier) naar de Oude Schelde (Bornem)

Bornem ligt in de streek Klein-Brabant nabij de Schelde en de Oude Schelde. Van belang is het zoetwatergetijdengebied Groot Schoor en het gehucht Buitenland, waar het Kragenwiel een overblijfsel is van een dijkdoorbraak die plaats vond in 1552.

De gemeente Bornem ligt aan de N16 die tussen Sint-Niklaas en Mechelen loopt. De gemeente bezit eveneens een station Bornem gelegen aan spoorlijn 54.

De gemeente ligt aan de rechteroever van de Schelde, tegenover de gemeente Temse, waarmee ze door de Scheldebrug verbonden is, stroomopwaarts van Antwerpen. Samen met de gemeente Puurs-Sint-Amands vormt Bornem de streek Klein-Brabant.

Bornem telt naast het centrum zelf nog de deelgemeenten Hingene, Mariekerke en Weert, alle aan de Schelde. In Hingene liggen nog de gehuchten Wintam en Eikevliet. Binnen Bornem liggen de gehuchten Branst en Buitenland.

Aangrenzende gemeenten
Temse		Kruibeke		Schelle
				Niel
Hamme		Puurs-Sint-Amands

• Bronnen:NIS, Opm:1806 tot en met 1970=volkstellingen; 1976 = inwoneraantal op 31 december

Alle historische gegevens hebben betrekking op de huidige gemeente, inclusief deelgemeenten, zoals ontstaan na de fusie van 1 januari 1977.

• Bronnen:NIS, Opm:1806 tot en met 1981=volkstellingen; 1990 en later= inwonertal op 1 januari

De gemeente Bornem maakt deel uit van het kieskanton Puurs-Sint-Amands, gelegen in het provinciedistrict Mechelen, het kiesarrondissement Mechelen-Turnhout en ten slotte de kieskring Antwerpen.

Bornem		Supranationaal	Nationaal		Gemeenschap	Gewest	Provincie	Arrondissement	Provinciedistrict	Kanton	Gemeente
Administratief	Niveau	Europese Unie	België		Vlaanderen		Antwerpen	Mechelen			Bornem
	Bestuur	Europese Commissie	Belgische regering		Vlaamse regering		Deputatie				Gemeentebestuur
	Raad	Europees Parlement	Kamer van volksvertegenwoordigers	Vlaams Parlement			Provincieraad				Gemeenteraad
Kiesomschrijving		Nederlands Kiescollege	Kieskring Antwerpen					Mechelen-Turnhout	Mechelen	Puurs-Sint-Amands	Bornem
Verkiezing		Europese	Federale		Vlaamse		Provincieraads-				Gemeenteraads-

De kiezer had bij de lokale verkiezingen van 2018 de keuze uit 5 kieslijsten (de lijsttrekkers staan tussen haakjes):

• CD&V (Luc De Boeck)
• N-VA (Kristof Joos)
• Vlaams Belang (Wim Verheyden)
• Iedereen Bornem (Jurgen De Maeyer)
• S.O.S. Bornem (Stef De Groof)

Iedereen Bornem profileerde zich als alternatief voor de bestaande politieke partijen. Leden waren afkomstig van sp.a, Groen, Beter Bornem, B!democratisch en enkele onafhankelijken. S.O.S. Bornem een was lijst met minder ernstige politieke bedoelingen. De naam staat voor Stem Op Stef.

CD&V strandde op 33,77 % (verlies: 4,51 %). De heterogene partij Iedereen Bornem klopte af op slechts een kwart procent minder (33,51 %). N-VA (+2,67 %) en Vlaams Belang (+5.86 %) scoorden beter dan in 2012. S.O.S. Bornem kon 2 % van de Bornemenaars bekoren. Zowel CD&V als Iedereen Bornem kregen hierdoor 10 zetels, N-VA kreeg er 4, en Vlaams Belang 3. Door deze uitslag kwam plots de sleutel voor de coalitievorming in handen van de N-VA die uiteindelijk koos voor een coalitie met Iedereen Bornem. CD&V werd zo na 74 jaar naar de oppositiebank verwezen. Tijdens de legislatuur 2019-2024 wordt Bornem bestuurd door de N-VA en Iedereen Bornem, met een weliswaar krappe meerderheid van 14 op 27 zetels, onder leiding van burgemeester Kristof Joos (N-VA).

Na twee jaar samen regeren besloten N-VA en Iedereen Bornem hun samenwerking stop te zetten, naar aanleiding van 'interne strubbelingen' binnen die laatste partij. Op 21 februari 2022 ging de nieuwe coalitie tussen CD&V en N-VA van start met de eedaflegging van de nieuwe schepenen en burgemeester Greet De bruyn (CD&V).^[5]

De rode cijfers naast de gegevens duiden aan onder welke naam de partijen telkens bij een verkiezing opkwamen, rode letters duiden de kartels aan.
De zetels van de gevormde meerderheid staan vetjes afgedrukt. De grootste partij is in kleur.
(*) 1988: ETA (3,87%) / 1994: BLAUW (4,2%) / 2018: S.O.S. Bornem (2,00%)

• augustus: bedevaart Onze-Lieve-Vrouw van de Krocht
• 15 augustus of zondag erna: processie
• 2de vrijdag van augustus: de 100 km dodentocht
• zondag voor de dodentocht: fietsdodentocht
• woensdag na de oktoberkermis: jaarmarkt
• zondag na 14 juni: kleine kermis
• zondag na Sint-Michiel: grote kermis
• zondag na Sint-Vincentius (19 juli): kermis parochie Branst
• Het Breevenement
• Het jaarlijkse Palingfestival en het Vis- en Folkloreweekend in deelgemeente Mariekerke.
• Fakkeltocht (sinds 2010) ter ere aan Wapenstilstand
• Bal van de burgemeester
• Bornem zingt
• Eerste weekend september : Fortiviteiten (Fort van Bornem)
• Supervlieg

• Atletiekclub Sparta Bornem (SPBO)
• Voetbalclub KSV Bornem: 1ste provinciale Antwerpen
• Voetbalclub FCS Mariekerke-Branst: 2de provinciale Antwerpen
• Voetbalclub KVK Hingene: 4de provinciale Antwerpen
• Voetbalclub KFC Wintam: 4de provinciale Antwerpen
• Basketbalclub Klein-Brabant Basket: 4de provinciale Antwerpen
• Korfbalclub KC Bornem: 2de nationale
• Badmintonclub BC Plumula
• Volleybalclub VC Kadee
• Badmintonclub Batmanton united
• Ronde Tafel 73 Bornem

• tweede vrijdag van augustus: Dodentocht - 100 km wandelen in 24 uur
• zondag voor de Dodentocht: Fietsdodentocht

Bornem was één keer etappeplaats in de wielerkoers Ronde van Frankrijk. In 1976 won de Nederlander Hennie Kuiper er een etappe.

• Bornheim (Duitsland)
• Gordes (Frankrijk)
• Nquthu (Zuid-Afrika)

• In de Nederlandse stad Breda werd een straat naar de gemeente genoemd (de Bornemstraat). Ook in de Nederlandse plaats Oudenbosch (gemeente Halderberge) is er een straat vernoemd naar Bornhem (de Bornhemweg).
• In de stad Gent is een café die de oude naam van de gemeente draagt, café Bornhem.
• Sinds 4 september 1976 is Bornem verbroederd met de Batterij VeldArtillerie Para-commando^[12].

Weert, Temse, Hingene, Puurs, Oppuurs

• Website van de gemeente
• Inventaris Onroerend Erfgoed

Zie de categorie Bornem van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.