Футболдан 1950 жылғы әлем біріншілігі (финал)

Бүкіл Бразилия ұлттық құрамадан жеңіс күтті. Жеңіс болғанда да анау-мынау емес, өте ірі ұтыс! Күтіп қана қойған жоқ, солай болатынына сенді де. Сенгені сонша, команданы таң атпай оятып алып, шіркеуге апарып, құттықтау сөз тыңдатып қойыпты. Олар түскі астарын да дұрыстап іше алмаған: елдің танымал саясаткерлері «болашақ чемпиондарды» алдағы «жеңістерімен» шын жүректен құттықтауға асыққан екен. Ал «Мундо» газеті сол күнгі санының 1-бетіне Бразилияның 11 футболшысының суреттерін тұтас басып, «Бұлар – әлем чемпиондары!» деген тақырыппен шығыпты!

Мұның бәрі Уругвай құрамасы ойыншыларының намысына тиеді. Расында да, ойын әлі басталған жоқ, ал бразилиялықтар бұларды адам құрлы көретін емес! Алаңға шықпай жатып алдағы жеңісті тойлап кеткен! Уругвайлықтардың капитаны Обдулио Вареланың тіпті ызасы келеді. Ол әлгі газеттердің біразын сатып алып, өз командасы орналасқан қонақ үйдегі… әжетхананың писсуарларына жапсырып тастайды. Түскі астан соң, әдеттегідей осында бас сұққан футболшылардың бәрі де… кіші дәретін газеттегі әлгі «чемпиондарға» бағыттайды…

Финалдық ойын, жұрт күткендей, бразилиялықтардың шабуылымен басталған. Уругвай командасының әуелде қорғанудан қолы босамай, анда-санда ғана алға жылжып отырған.

Бірінші таймның орта шенінде, куәлер жазып қалдырған суреттеулерге сүйенсек, екі жаққа да психологиялық тұрғыдан қатты әсер еткен бір оқиға болыпты. Ойын сәл саябырсыған сәтте әлгі Варела төрешінің көзін ала бере, әй-шәй жоқ, бразилиялық қорғаушы Бигодеге тиісіп, оны кеудесімен қағып жіберіп, жалпасынан түсірген. Шамасы, ол «болашақ чемпиондардың» өршеленген өр мінезін солай басып тастайын десе керек. Ағылшын төрешісі оны байқамаған. Ал Бигоде «бұзақыға» қарымта қайтаруға тырыспаған да. Өйткені, ойын алдында бразилиялық бапкер Флавио Коста өз жігіттеріне: «Дөрекілікке дөрекілікпен жауап беруші болмаңдар!» – деп қатаң ескерткен екен. Мұның өзі, бас-көз жоқ, баса-көктеп ойнайтын ұрдажық Бигоденің аяқ-қолын матап тастағанмен бірдей еді. Мамандардың пікірінше, Костаның осы қате тапсырмасы финалдың тағдырын шешіп берген сияқты: еріксіз тәртіпті ойнауға тиіс болған Бигоде осы сәттен бастап Уругвайдың оң қапталдағы шабуылшысы Хиггияның ашса алақанында, жұмса жұдырығында болды.

Дегенмен есепті алаң иелері ашты. Екінші тайм бастала бере Фриаса Адемирден әдемі пас алып, қарсыластың айып алаңына енді де, сол аяқпен солқ еткізді – 1:0! Торсида өре түрегеліп, өршеленгенде «Маракана» дірілдеп, шытынап сынып кетердей еді… Гол таза соғылса да, Варела өзінің капитандығын пайдаланып бас төрешіге де, қапталдағы қазыға да қайта-қайта наразылық білдірумен болды. «Шынымды айтсам, голдың ешқандай ереже бұзылмастан, заңды соғылғаны рас еді, – деп еске алды кейін уругвайлық. – Мен тек қарсыластар осыдан кейін одан сайын жігерленіп кете ме деп қорықтым. Сөйттім де, олардың сол аптығын біраз баса тұрмақ мақсатпен қасақана төрешілермен тәжікелестім…»

Бразилия өзінің әсем ойынын әрі қарай жалғастыра берді. Бірақ о баста ойда болған «6-7 голдың» ыңғайы келер емес. 61-минутта уругвайлық қорғаушы Матиас Гонсалес өз айып алаңында Адемирді шалып жықты. Ағылшын төрешісі Ридер мұны көрмей қалды ма, әлде көрсе де, шұғыл шешім қабылдауға жүрегі дауаламады ма, әйтеуір 11 метрлік айып добын белгілеген жоқ. Бұдан соң уругвайлықтар тіпті жанын салып ойнады, барған сайын батылдана түсті. Флавио Коста жігіттерінің екінші допты енгізу қиындай түскен соң жүйкелері сыр бере бастағандай…

ӨЗІН-ӨЗІ ӨЛТІРГЕНДЕР САНЫ 30-ҒА ЖЕТІПТІ!

Бүкіл Бразилия халқы екінші голды күтіп отырғанда, 66-минутта доп ойламаған жерден Барбоза қорғаған қақпаға қойып кетті! Бәз-баяғы Бигоденің қателігінен. Ол өзін алдап өтіп, айып алаңына еркін енген Хиггияға еш кедергі жасай алмаған. Хиггия допты ортадан ұмтылған Скьяффиноға дәл берген. Орталық қорғаушы Жувенал да уругвайлық шабуылшының жолын бөгей алмаған. Ал Барбоза байғұстың мұнда айыбы жоқ: қарсы алдынан, небәрі жеті-ақ метр жерден қатты тебілген допқа ол қалай тосқауыл бола алады?.. Доп қақпа торын бүлк еткізген замат Уругвайдың бүкіл ойыншысы құшақтап сүю үшін Скьяффиноның соңынан ұмтылды. Алаң ортасында тек… команда капитаны Варела ғана қалды. Ол көгілдір футболкасын шешіп алып, басынан асыра айналдырып, «тез орындарыңа оралыңдар!» деп жігіттеріне айғайлаумен болды.

Бұл гол онсыз да сеніміне селкеу түскен алаң иелерінің аяғын шідерлеп тастағандай әсер етті. Енді олардың «ұтылып қалмаймыз ба осы?» деп мазасыздана бастағаны анық сезілді. Бразилия футболшыларының әр екінші пасы қарсыласқа жем болып жатты. Ойын ырғағы бұзылды… Міне, ойынның шарықтау шегі! 79-минут. Радиодан кәнігі комментатор Жоржи Кури қылғына қырылдайды: «Біздің Данило доптан айрылып қалды. Оны Хулио Перес іліп әкетті… Ол алға, Хиггияға тастады! Хиггия оң қапталмен зулап келеді! Бразилияның қақпасына жақындап қалды! Тепті! Гол! Хиггия екінші допты соқты. 2:1! Алда – өкінішке қарай, Уругвай». Фотодеректер мен кинокадрлар мынаны көрсетеді: Хиггия бұл жолы да Бигодені сан соқтырып кеткен. Қақпашы Барбоза тағы да ортадағы Скьяффиноға пас беріледі деп ойласа керек, сәл алға ұмсына бастапты. Қақпаның бергі бұрышы ашық қалғанын көрген Хиггия қиғаштап тұрып өзі тепкен ғой. Соққы әлсіздеу болғанымен, ортаға ойыса бастаған Барбоза жандәрмен қайта ұмтылса да, допқа жете алмаған… Осы қасіретті өз көзімен көрген журналист Жоао Максимо: «Хиггияның голы онсыз да мүлгіген стадионда өлі тыныштық орнатты, – деп еске алады. – Бірақ мұның әсерінің күшті болғаны сондай, осы гол, қарапайым ғана гол әрбір бразилиялықтың өмірін екіге қақ бөлді: голға дейінгі өмір және одан кейінгі өмір». Елдің әр өңірінен жанкүйерлердің өзін-өзі өлтіргені туралы ақпараттар келіп түсе бастап, ақыры құрбан болғандардың саны 300-ге жетіп жығылған! Сірә, бұл – бір ғана голдың бүтін халыққа ұлттық трагедия боп тиген, бүкіл ел өмірінің ағысын күрт өзгерткен тарихтағы алғашқы да, бәлкім, соңғы оқиға болар.

…Әрине, ойынның аяқталуына әлі он шақты минут бар болатын. Осы мерзім ішінде бразилиялықтар қарсылас қақпасын сегіз рет нысанаға алды: оның үшеуін Масполи кері қайтарса, бесеуі қисық кетті. Соңғы минутта Фриаса бұрыштан доп беретін болды. Бразилия футболшылары түгелдей Уругвайдың айып алаңына жиналды. Осы сәтте, футбол тарихшысы Висенте Мариньо жазғандай, «бүкіл Бразилия елі сол айып алаңында еді». Бірақ Фриасаның әуелетіп берген добын Жаир баспен қиыс ұрған сәтте-ақ төреші ысқырып қалды. ��йын бітті.

1950 жылдың 16 шілдесі, сөйтіп, Бразилия халқының санасында мәңгі із қалдырды. Әлі күнге дейін комментаторлар Уругвайдың екінші голы соғылған қақпаны «Хиггия қақпасы» деп атайды. Енді Уругваймен болатын әрбір ойын бітіспес «кек қайтару құралына» айналды. Бас бапкер Флавио Коста болса, шешуші ойын біткен соң Португалиядан «саяси баспана» сұрап, біраз уақытқа елден кете тұруға мәжбүр болды. Әйтпесе қаны қарайған торсиданың не істейтінін бір Құдайдың өзі білер еді…

Ал бұл күн – қазір Уругвайда ұлттық мейрам саналады. Бас бапкер Хуан Лопес пен Обдулио Варела бастаған футболшылар үш миллиондай халқы бар ұлтарақтай елге екінші рет әлем чемпионы атағын алып берді.