Նեոն

10 Ֆտոր ← Նեոն → Նատրիում 10Ne
Անգույն, անհոտ, անհամ իներտ գազ
Ատոմի հատկություններ
Անվանում, սիմվոլ, կարգաթիվ	Նեոն/ Neon (Ne), Ne, 10
Ատոմային զանգված (մոլային զանգված)	? (38)[1] զ. ա. մ. (գ/մոլ)
Էլեկտրոնային կոնֆիգուրացիա	[He] 2s2 2p6
Քիմիական հատկություններ
Կովալենտ շառավիղ	58 պմ
Իոնի շառավիղ	112 պմ
Էլեկտրաբացասականություն	4,4 (Պոլինգի սանդղակ)
Էլեկտրոդային պոտենցիալ	0
Իոնացման էներգիա (առաջին էլեկտրոն)	2079,4(21,55) կՋ/մոլ (էՎ)
Պարզ նյութի թերմոդինամիկական հատկություններ
Հալման ջերմաստիճան	24,55 Կ
Եռման ջերմաստիճան	27,1 Կ
Մոլյար ջերմունակություն	20,79[2] Ջ/(Կ·մոլ)
Մոլային ծավալ	16,8 սմ³/մոլ
Պարզ նյութի բյուրեղային ցանց
Բյուրեղացանցի կառուցվածք	Կենտրոնացված խորանարդ
Բյուրեղացանցի տվյալներ	4,430
Դեբայի ջերմաստիճան	63,00 Կ
Այլ հատկություններ
Ջերմահաղորդականություն	(300 Կ) (0,0493) Վտ/(մ·Կ)
CAS համար	CAS գրանցման համար?

Նեոն (լատին․՝ Neon, քիմիական նշանը՝ Ne), պարբերական համակարգի երկրորդ պարբերության 8-րդ խմբի տարր։ Կարգաթիվը՝ 10, ատոմական զանգվածը՝ 20,179։ Նեոնը իներտ գազ Է։ Ատոմի էլեկտրոնային թաղանթների կառուցվածքն է 1s²2s²2p⁶, p-տարր է։

Երկրի վրա գտնվում է հիմնականում մթնոլորտում, որտեղ նրա ծավալային պարունակությունը 1,8•10⁻³ է (մոտ 7,1•10¹¹ տ)։ Մթնոլորտային նեոնը բաղկացած է ²⁰Ne (90,92 %), ²¹Ne (0,3 %) և ²³Ne (8,8 %) կայուն իզոտոպներից։ Արհեստականորեն ստացվել են 17-24 զանգվածային թվերով հինգ ռադիոակտիվ իզոտոպներ։

Նեոնը հայտնաբերել են անգլիացի գիտնականներ Ու․ Ռամզայը և Մ․ Թրավերսը^[3] (1898)։ Ուսումնասիրելով հեղուկ օդի դյուրաեռ ֆրակցիայի սպեկտրը, նրանք հայտնաբերել են մինչ այդ անհայտ նեոնի բնորոշ կարմիր գծերը։ Տարրին տվեցին «նեոն» անվանումը, որը հունարենից թարգմանաբար նշանակում է «նոր»։ 1910 թվականի դեկտեմբերին ֆրանսիրացի գյուտարար Ջորջ Կլոդտը ստեղծեց նեոնով լցված գազային լամպ։

Անվանումը ծագել է հունարեն՝ νέος - նոր բառից։

Կա մի լեգենդ, համաձայն որի տարրի անվանումը կապված է Ռամզայի տասներեքերորդ որդու՝ Վիլլի հետ, ով հարցրել է հորը, թե ինչ անվանում է պատրաստվում տալ գազին, նշելով, որ նա ցանկանում է տալ իր անունը լատին․՝ novum -նոր։ Նրա հորը դուր է եկել այդ միտքը, սակայն նա զգացել է, որ neon անունը ավելի լավ կհնչի հունարենով և գազին տրվել է հունարեն անվանումը^[4]։

Աշխարհում նեոնը տարածված է անհամաչափ։ Տիեզերքում տարածվածությամբ տարերից 5-րդն է։

Սովորական պայմաններում նեոնը անգույն, անհոտ գազ է, որի խտությունը 0 °C-ում և 760 մմ սնդիկի սյան և ճնշման տակ 0,900 կգ/մ³ Է։ Հալման ջերմաստիճանը՝ -248,6 °C, եռմանը՝ -245,9 °C։ Պինդ նեոնը առաջացնում է խորանարդային բյուրեղական ցանց։ Հեղուկ նեոնի խտությունը 1207 կգ/մ³ է։

Էլեկտրական պարպումով գրգռելիս նեոնը ունի նարնջակարմիր լուսարձակում։ 1 լ ջրում 20 °C-ում լուծվում է 10,5 սմ³։ Նեոնի մոլեկուլը միատոմանի է։ Քիմիապես խիստ պասիվ է, նույնիսկ չի հաջողվել ստանալ նրա հիդրատը՝ Ne•6H₂0։ Ատոմում արտաքին լրացված Էլեկտրոնային թաղանթ և իոնացման մեծ պոտենցիալ (21,56 Էվ) ունենալու պատճառով նեոնի միացությունների ստացումը խիստ դժվար է (որոշ գիտնականների կարծիքով՝ անհնար)։

Մթնոլորտային նեոնը բաղկացած է ²⁰Ne (90,92 %), ²¹Ne (0,3 %),²²Ne (9,25 %)^[5] և ²³Ne (8,8 %) կայուն իզոտոպներից։ Արհեստականորեն ստացվել են 17-24 զանգվածային թվերով հինգ ռադիոակտիվ իզոտոպներ, որոնք ունեն կիսաքայքայման փոքր պարբերություն (օրինակ՝ ¹⁷Ne-ի T_½ = 0,1 վրկ, ²⁴Ne-ի T_½ = 3,4 ր)։

Հաստատվել են մի շարք արդյունավետ ընթացող միջուկային ռեակցիաներ^[6], որի ժամանակ այլ տարրերի ատոմները վերափոխվում են ²¹Ne և ²²Ne իզոտոպների.

${\displaystyle \mathrm {{}_{8}^{18}O} +\mathrm {{}_{2}^{4}He} \rightarrow \mathrm {{}_{10}^{21}Ne} +\mathrm {{}_{0}^{1}n} }$

${\displaystyle \mathrm {{}_{9}^{19}F} +\mathrm {{}_{2}^{4}He} \rightarrow \mathrm {{}_{10}^{22}Ne} +\mathrm {{}_{1}^{1}H} }$

Նեոնը ստանում են ցածր ջերմաստիճաններում անջատելով օդից։

Նեոնը հիմնականում օգտագործվում է Էլեկտրատեխնիկական արդյունաբերության մեջ։ Նեոնով լցնում են շիկացման, գազալուսային և ազդանշանային լամպերը։ 40 % նեոն պարունակող ազոտի և հելիումի խառնուրդը օգտագործվում է ռեկլամային լամպեր լցնելու համար։

Օդանավակայանների և նավահանգիստների փարոսներում օգտագործվում են նեոնային աղեղային լամպեր։ Հեռանկարային է հեղուկ նեոնի օգտագործումը ռադիոէլեկտրոնիկայում և ցածր ջերմաստիճաններ ստանալու նպատակով։

• Պարբերական աղյուսակ

• P. Häussinger, R. Glatthaar, W. Rhode, H. Kick, C. Benkmann, J. Weber, H.-J. Wunschel, V. Stenke, E. Leicht, H. Stenger։ Noble Gases. In։ Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry. Wiley-VCH, Weinheim 2006 (doi։10.1002/14356007.a17_485).
• Neon. In։ Römpp Online. Georg Thieme Verlag, abgerufen am 19. Juni 2014.
• A. F. Holleman, E. Wiberg, N. Wiberg։ Lehrbuch der Anorganischen Chemie. 102. Auflage. de Gruyter, Berlin 2007, ISBN 978-3-11-017770-1, S. 417–429.

• Նեոնը Webelements-ում
• Նեոնը քիմիական տարրերի հայտնի գրադարանում Արխիվացված 2007-09-27 Wayback Machine
• Neon at The Periodic Table of Videos (University of Nottingham)
• WebElements.com – Neon.
• It's Elemental – Neon
• USGS Periodic Table – Neon
• Atomic Spectrum of Neon
• Neon Museum, Las Vegas

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 8, էջ 229)։