Խաչատուր Ներսիսյան

Վիքիպեդիայում կան հոդվածներ Ներսիսյան ազգանունով այլ մարդկանց մասին։

Խաչատուր Ներսիսյան
Հիմնական տվյալներ
Ծնվել է	դեկտեմբերի 24, 1923(1923-12-24)[1] Արմավիր, Կուբանի մարզ, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ
Երկիր	ԽՍՀՄ և  Հայաստան
Մահացել է	նոյեմբերի 12, 2001(2001-11-12)[1] (77 տարեկան) Երևան, Հայաստան
Մասնագիտություն	քամանչահար կոմպոզիտոր,խմբավար
Կրթություն	Նար-Դոսի անվան թիվ 14 դպրոց և Ռոմանոս Մելիքյանի անվան պետական երաժշտական քոլեջ

Խաչատուր Ռուբենի Ներսիսյան (դեկտեմբերի 24, 1923(1923-12-24)^[1], Արմավիր, Կուբանի մարզ, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ - նոյեմբերի 12, 2001(2001-11-12)^[1], Երևան, Հայաստան), հայ քամանչահար, կոմպոզիտոր, խմբավար։ ՀԽՍՀ վաստակավոր արտիստ (1977)։ Հայկական ԽՍՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ։ Հայրենական մեծ պատերազմի մասնակից։

Խաչատուր Ներսիսյանը ծնվել է 1923 թվականի դեկտեմբերի 24-ին Կրասնոդարի(Կուբանի) մարզի Արմավիր քաղաքում։ Ներսիսյանի նախնիները 1828թ-ին գաղթել են Պարսկահայաստանի Սալմաստ Գավառի Հաֆթեվան գյուղից և բնակություն հաստատել Եղեգնաձորի շրջանի Մարտիրոս գյուղում։ 1915թ-ին Ներսիսյանի հայրը՝ Ռուբենը,ընտանիքով տեղափոխվել է է Կուբանի մարզի հայաշատ Արմավիր քաղաք,որտեղ Հացի փուռ է հիմնել և զբաղվել ձեռնարկատիրական գործունեությամբ։ 1930 թվականին,բռնաճնշումներից խուսափելով,ընտանիքով վերադարձել են հայրենի Մարտիրոս գյուղ,իսկ 1933թ-ից ՝ հաստատվել Երևանում։ Ներսիսյանը այստեղ սովորել է Նար-Դոսի անվան միջնակարգ դպրոցում, հաճախել պիոներ-դպրոցականների պալատի (Շինարարների ակումբ) ժողգործիքների անսամբլի պարապմունքներին (ղեկավար՝ Միքայել Չաղալյան)։ 1937-1941 թվականներին սովորել է Ռոմանոս Մելիքյանի անվան երաժշտական ուսումնարանում, աշակերտել ՀԽՍՀ ժողովրդական արտիստ Լևոն Կարախանին, միաժամանակ ուսանել կոնսերվատորիային կից Արևելյան ստուդիայում՝ ՀԽՍՀ ժողովրդական արտիստ Գուրգեն Միրզոյանի դասարանում։

1939 թվականին Արամ Մերանգուլյանի հրավերով ընդունվել է Ռադիոյի ժողգործիքների անսամբլ։

1941 թվականին կամավոր մեկնել է ռազմաճակատ, մասնակցել է Հայրենական մեծ պատերազմին հայկական 409 հրաձգային դիվիզիայի կազմում, եղել տոպոհետախույզ, միաժամանակ ղեկավարել է գնդի ժողգործիքների անսամբլը։ Պարգևատրվել է Հայրենական պատերազմի մեդալներով և շքանշաններով։

1945-1952 թվականներին եղել է Հայֆիլհարմոնիայի ժողգործիքների անսամբլի մենակատար (ղեկավար` ժողովրդական արտիստ Գուրգեն Միրզոյան)։1952թվականին կրկին Ա.Մերանգուլյանի հրավերով Խ.Ներսիսյանը վերադարձել է Հայաստանի ռադիոյի ժողովրդական գործիքների անսամբլ և աշխատել մինչ կյանքի վերջ(2001թ.)

1978 թվականին արժանացել է ՀԽՍՀ վաստակավոր արտիստի պատվավոր կոչման։

2004 թվականին թողարկվել են նրա 156 ստեղծագործություններն ընդգրկող 9 ձայնասկավառակներ («Կռունկները շարան-շարան», «Վայոց Ձորի Նվագներ», «Նախշուն աչեր», «Մայրս է վանքում աղոթել», «Սիրուս ճամփան», «Երգեր՝ Ավ. Իսահակյանի, Հովհ. Շիրազի, Համո Սահյանի խոսքերով», «Երգեր՝ Մնացական Թարյանի, Սասուն Գրիգորյանի, Վահրամ Հաճյանի խոսքերով», «Գարնանային Ղողանջներ», «Սիրո անուրջներ»)։

2005 թվականին լույս է տեսել Վարուժան Պլուզյանի «Խաչատուր Ներսիսյան» մենագրությունը^[2] (խմբագիր՝ Հովհաննես Այվազյան)։

Մահացել է 2001 թվականի նոյեմբերի 12-ին ��րևանում^[3]։

1952 թվականից կատարել է ստեղծագործական առաջին քայլերը։ Հեղինակ է 200-ից ավելի երգերի՝ գրված Ավետիք Իսահակյանի, Հովհաննես Շիրազի, Համո Սահյանի, Սիլվա Կապուտիկյանի,Մնացական Թարյանի, Սասուն Գրիգորյանի,Լյուդվիգ Դուրյանի,Խաշատուր Ավագյանի,Կառլեն Գևորգյանի,Դավիթ Միքայելյանի,Վռամ Հովսեփյանի,Վահրամ Հաճյանի, Շերամի (Գրիգոր Տալյան) բանաստեղծությունների վրա, գործիքային ստեղծագործությունների՝ գրված թառի, քանոնի, դուդուկի, շվիի, քամանչայի և ժողգործիքների անսամբլի համար, պարային մեղեդիների, որոնց վրա բեմադրություններ են կատարել հայտնի բալետմայստերներ Էդվարդ Մանուկյանը, Ազատ Ղարիբյանը, Նորայր Մեհրաբյանը, Սուրեն Գյանջումյանը, Վարդգես Ռաշիդյանը, Գագիկ Կարապետյանը, Գեորգի Այվազյանը, Հայաստանի պարի պետական, «Բարեկամություն» պարի պետական, Վրաստանի Սուխիշվիլու և Ռամիշվիլու անվան պետական ակադեմիական անսամբլներում, «Կանազ», «Եղեգն», «Հայաստան», «Սևան», «Գարուն»,«Լեռնցիներ» ժողովրդական պարերի, ինչպես նաև սփյուռքի տարբեր պարախմբերում^[4]։

Ներսիսյանի երգերը կատարել են ՀՀ ժողովրդական արտիստներ Օֆելյա Համբարձումյանը, Ռուբեն Մաթևոսյանը, Հովհաննես Բադալյանը, Վարդուհի Խաչատրյանը, Հենրիկ Ալավերդյանը, ՀՀ վաստակավոր արտիստներ Նորայր Մնացականյանը, Րաֆֆի Հովհաննիսյանը, Ֆլորա Խորենյանը, Արուս Գուլանյանը, Արամ Ասատրյանը, Գևորգ Հակոբյանը, երգիչներ Վալյա Սամվելյանը, Պապին Պողոսյանը, Մանիկ Գրիգորյանը, Մարգարիտ Շահինյանը, Ռիմա Սարիբեկյանը, Ելենա Վարդանյանը, սփյուռքահայ երգիչներ Լևոն Գաթրջյանը,Հարութ Փամբուկչյանը, Նշան Ջաղացպանյանը և ուրիշներ, գործիքային ստեղծագործությունները կատարել են ՀՀ ժողովրդական արտիստներ Սողոմոն Սեյրանյանը, Վաչե Հովսեփյանը, Անժելա Աթաբեկյանը, Գևորգ Դաբաղյանը, ՀՀ վաստակավոր արտիստներ, թառահարներ Աշոտ Գասպարյանը, Արամ Նիկողոսյանը, Հովհաննես Դարբինյանը, դուդուկահարներ Խաչիկ Խաչատրյանը, Սերգեյ Կարապետյանը, հանրահայտ երաժիշտներ դուդուկահար Բենիկ Իգնաթյանը, շվիահար Արարատ Պետրոսյանը, դուդուկահար Արսեն Գրիգորյանը, քանոնահարներ Անուշ Կիրակոսյանը,Մարինե Մելքոնյանը,Արմինե Հարությունյանը,քամանչահար Հակոբ Խալաթյանը և ուրիշներ։

Որպես քամանչահար՝ Խաչատուր Ներսիսյանը հայ կատարողական արվեստը ներկայացրել է Տաշքենդում (1975) և Սամարղանդում (1978) կայացած արևելյան երաժշտությանը (Մուղամ) նվիրված միջազգային գիտաժողովներում, ելույթներ է ունեցել Խորհրդային Միության 11 հանրապետություններում, ինչպես նաև ՝ Հունգարիայում, Բուլղարիայում, Չեխոսլովակիայում, Հարավսլավիայում, Հունաստանում, Կիպրոսում, Իրանում, Ֆրանսիայում, Գերմանիայում, Հոլանդիայում, Բելգիայում, ԱՄՆ-ում։

Նկարահանվել է «Սայաթ-Նովա» ֆիլմում (1960), հնչյունավորել Սերգեյ Փարաջանովի «Նռան գույնը» ֆիլմը (1968)։

Ներսիսյանը 30-ից ավելի ժողգործիքների անսամբլներ է ստեղծել և ղեկավարել Երևանի պետական համալսարանում, Ավտոդողերի գործարանում, Ալյումինագործների մշակույթի պալատում, Կույրերի միավորման մշակույթի տանը, Քիմիկո-տեխնոլոգիական տեխնիկումում, Երևանի Ժամացույցի գործարանի մշակույթի տանը,«Երարդշին» տրեստի ակումբում, ինչպես նաև Սևանի, Հրազդանի,Աշտարակի,, Արտաշատի,Եղվարդի մշակույթի կենտրոններում։

Երգեր

• «Կարոտի երգ»
• «Սեր չտվիր»
• «Ելեք հայեր, ելեք քաջեր»
• «Կռունկները շարան-շարան»
• «Նախշուն աչեր»
• «Մայրս է վանքում աղոթել»
• «Երկիր Հայաստան»
• «Հովերն առան սար ու դարեր...»
• «Աշնան պղտոր, պղտոր ամպեն...»
• «Անուշ յարս եղնիկ է...»
• «Երանի նրան»
• «Սարի լանջով արի»
• «Սիրուս ճամփան»
• «Սիրո գարուն»
• «Շարան-Շարան ամպերն ելան»
• «Ես ու դու» և այլն ...

Պարեր

• «Զանգեզուր»
• «Եղեգնաձորցիներ»
• «Արցախի աղջիկներ»
• «Սպասում»
• «Վերնաշենի»
• «Արևիկ»
• «Վերադարձի»
• «Ծովինար»
• «Խնջույքի»
• «Օշականի»
• «Ոսկևազի»
• «Շօրոր»
• «Հարսանեկան» և այլն...

Նվագախմբային ստեղծագործություններ

• «Էքսպրոմտ», «Կոնցերտային սկերցո» , «Գարնանային ղողանջներ» , «Ֆանտազիա Վայք» - քանոնի և ժող. գործիքների նվագախմբի համար
• «Պոեմ նահատակների հիշատակին», «Սիրո անուրջներ», «Երգիր դուդուկ», «Հովվերգական և պար»- դուդուկի և ժող. գործիքների նվագախմբի համար
• «Ռապսոդիա Սյունիք», « Վայոց ձորի նվագներ» - շվիի և ժող. գործիքների նվագախմբի համար
• «Կոնցերտինո», «Լիրիկական մեղեդի», «Խոհեր» - թառի և ժող. գործիքների նվագախմբի համար
• «Գլաձորի մեղեդի» , «Մտորումներ» ,«Հովվե��գական»- քամանչայի համար և այլն...

• «Սայաթ-Նովա -250» հանրապետական մրցույթի դափնեկիր, 1962 թվական («Գովք Սայաթ-Նովային» երգի համար )
• «Ավետիք Իսահակյան -100» հանրապետական մրցույթի դափնեկիր, 1975 թվական («Կռունկները շարան-շարան» երգի համար )
• Տարվա լավագույն երգի մրցանակ,1974 թ. («Ցնծության երգ»-ի համար)
• ՀԽՍՀ վաստակավոր արտիստի պատվավոր կոչում, 1978 թվական
• Սայաթ-Նովայի անվան համահայկական մրցույթի դափնեկիր, 2000 թվական («Նախշուն աչեր» երգի համար )

2005 թ-ին Վայոց ձորի մարզի Վայք քաղաքի Ավագանու որոշմամբ՝ Արվեստի դպրոցը անվանակոչվել է Խաչատուր Ներսիսյանի անունով։

• Վարուժան Պլուզյան, «Խաչատուր Ներսիսյան» մենագրություն, 2005 (խմբագիր՝ Հովհաննես Այվազյան)։

• Խաչատուր Ներսիսյան | «Պոեմ նահատակների հիշատակին․․»
• Խաչատուր Ներսիսյան, Կռունկները շարան-շարան
• Խաչատուր Ներսիսյանը երգահան (հեռուստահաղորդում) -հեղինակ եվ վարող Վարուժան Պլուզյան
• РАДИОЭССЕ ХАЧАТУР НЕРСИСЯН - Автор и ведущий Варужан Плузяан
• Խաչատուր Ներսիսյան «Արցախի աղջիկներ» կատարում է Հայաստանի պարի պետական անսամբլը
• Խաչատուր Ներսիսյան, «Խաղ պար», կատարում է Հայաստանի բարեկամություն պարարվեստի պետական համույթը
• Ռադիոէսսե Խաչատուր Ներսիսյան, հեղինակ և վարող Վարուժան Պլուզյան, 2005 թ.
• Խաչատուր Ներսիսյան, «Օթյակ», Կենտրոն հեռուստաընկերություն, 2005 թ.
• Խաչատուր Ներսիսյան, «Ես ու դու..», երգում է Ռուբեն Մաթևոսյանը
• Հովհաննես Բադալյան, «Մայրական ձեռքեր...» երաժշտությունը՝ Խաչատուր Ներսիսյանի
• Խաչատուր Ներսիսյան, «Սեր չտվիր...», երգում է Նորայր Մնացականյանը
• Պապին Պողոսյան «Անուշ յարս եղնիկ է...», երաժշտությունը՝ Խաչատուր Ներսիսյանի
• Խաչատուր Ներսիսյան, «Ելեք հայեր, ելեք քաջեր...», երգում է Հենրիկ Ալավերդյանը

Թեմատիկ կայքեր Հանրային ռադիոյի արխիվ Բառարաններ և հանրագիտարաններ Հայազգ