Վիքիպեդիա

Նիլ Արմսթրոնգ

Նիլ Ալդեն Արմսթրոնգ (անգլ.՝ Neil Armstrong, օգոստոսի 5, 1930(1930-08-05)[4][1][2][…], Ուապակոնետա, Օհայո, ԱՄՆ[5][4][6] - օգոստոսի 25, 2012(2012-08-25)[1][2][3][…], Ցինցինատի, Օհայո, ԱՄՆ[7][6]), ամերիկացի տիեզերագնաց, ինժեներ և առաջին մարդն ով ոտք դրեց Լուսնի վրա։ Նա նաև եղել է աերոտիեզերական ինժեներ, ռազմածովային օդաչու, փորձարկող օդաչու և համալսարանի պրոֆեսոր։ Մինչև տիեզերագնաց դառնալն Արմսթրոնգն եղել է Միացյալ Նահանգների Նավատորմի սպա, ծառայել և մասնակցել է Կորեական պատերազմում։ Պատերազմից հետո Արմսթրոնգը Փրդյու Համալսարանում ստանում է բակալավրի աստիճան և ծառայության է անցնում Ազգային Ավիացիայի Խորհրդատվական Կոմիտեի Մեծ Արագության Չվերթների կայանում, որտեղ նա կատարում է մոտ 900 թռիչք։ Հետագայում Հարավային Կալիֆոռնիայի համալսարանում ավարտում է նաև ասպիրանտուրան։

Նիլ Արմսթրոնգ
Neil Armstrong

Նիլ Արմսթրոնգ
Բնօրինակ անուն ազգանուն Neil Armstrong
Ի ծնե Նիլ Ալդեն Արմսթրոնգ
Պետություն Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ ԱՄՆ
Մասնագիտություն Տիեզերագնաց - օդաչու
Առաքելություն Առաջին մարդը Լուսնի վրա՝ հուլիսի 21, 1969 թ.,
Ջեմինի 8 Ջեմինի 8,
Ապոլոն 11 Ապոլոն 11
Տիեզերքում անցկացրած ժամանակը 8 օր, 14 ժամ, 12 րոպե և 30 վայրկյան
Ծնվել է 1930 օգոստոսի 5
Ծննդավայր Վապակոնետա, Օհայո,
Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ ԱՄՆ
Մահացել է օգոստոսի 25, 2012(2012-08-25) (տարիքը 82)
Մահվան վայրը Ցինցինատի, Օհայո,
Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ ԱՄՆ
Ազգություն ամերիկացի
Ամուսին Janet Shearon? և Carol Held Knight?
Պարգևներ «Ակնառու ծառայության համար» մեդալ (NASA) «Կոնգրեսի տիեզերական պատվո մեդալ»
«Նախագահական ազատության մեդալ» «Օդային մեդալ» (ԱՄՆ)
Ստորագրություն

Արմսթրոնգը հանդիսանալով ԱՄՆ-ի ռազմաօդային ուժերի, X-20 Dyna Soar-ի և այլ ծրագրերի անդամ 1962 թվականին միանում է ՆԱՍԱ-ի Տիեզերական Կորպուսին։ 1966 թվականի մարտին նա կատարում է իր առաջին թռիչքը, որպես Ջեմինի-8 տիեզերանավի հրամանատար հանդիսանալով ՆԱՍԱ-ի առաջին քաղաքացիական տիեզերագնացն ով թռչեց տիեզերք։ Նա տիեզերագնաց օդաչու Դևիդ Սկոտի հետ կատարեց երկու տիեզերական սարքավորումների տեղադրման և տիեզերանավի կառանման գործընթացները[8]։ Այս առաջադրանքը ձախողվեց այն բանից հետո, երբ Արմսթրոնգը կառավարման վառելիքի համար օգտագործեց խցանող հենակետի վտանգավոր պտուտակն առաջին տիեզերական չվերթի արտակարգ իրավիճակնում։

Արմսթրոնգն իր երկրորդ և վերջին թռիչքը կատարեց որպես Ապոլոն 11-ի հրամանատար, դա 1969 թվականի թռիչքն էր դեպի Լուսին, երբ մարդն առաջին անգամ Լուսնի վրա ոտք դրեց։ Արմսթրոնգը և Լուսնային Մոդուլի օդաչու Բազ Օլդրին իջան Լուսնի մակերեսի վրա և տիեզերանավից դուրս անցկացրին երկու ժամ, իսկ Մայքլ Քոլինզը այդ ժամանակ մնացել էր Լուսնի ուղեծրում՝ հրամանատարական և սպասարկման մոդուլում։ Արմսթրոնգը, Քոլինզը և Օլդրինը ԱՄՆ-ի նախագահ Ռիչարդ Նիքսոնի կողմից պարգևատրվեցին Նախագահական ազատություն շքանշանով։ 1978 թվականին նախագահ Ջիմի Կարտերի կողմից Արմսթրոնգը պարգևատրվեց Կոնգրեսի Տիեզերական պատվո շքանշանով։ Արմսթրոնգի գլխավորությամբ Ապոլոն 11-ի անձնակազմը 2009 թվականին պարգևատրվեց ԱՄՆ-ի Կոնգրեսի ոսկե մեդալով։

Արմսթրոնգը մահացավ Ցինցինատիում, 2012 թվականի օգոստոսի 25-ին 82 տարեկան հասակում աորտո-կորոնար շունտավորումի բարդություններից հետո[9][10]։

Վաղ տարիներ

խմբագրել

Արմսթրոնգը ծնվել է 1930 թվականի օգոստոսի 5-ին Օհայո նահանգում[11][12], Սթեֆան Արմսթորնգի և Վիոլա Էնգելի ընտանիքում։ Նա գերմանացի էր, իռլանդական և շոտլանդական ծագմամբ, ուներ իրենից փոքր քույր ու եղբայր՝ Ջունն ու Դենը։ Նրա հայրն Օհայո նահանգի կառավարությունում աշխատում էր որպես աուդիտ[13]։ Արմսթրոնգի սերը դեպի թռիչքներն աճեց հատկապես այն բանից հետո, երբ հայրն իր երկու տարեկան որդուն տարավ Քլիվլենդի օդային մրցարշարին։1936 թվականի հուլիսի 20-ին Ուորենում, երբ նա հինգ տարեկան էր Ford Trimotor-ով, որին նաև անվանում էին «Tin Goose», հոր հետ կատարեց իր առաջին թռիչքը[14]։

Արմսթրոնգների ընտանիքն հաճախ էին փոխում իրենց բնակավայրը։ Այս ընթացքում նրանք հասցրել էին փոխել արդեն քսան բնակավայր։ 1944 թվականին Նիլի հայրը վերջնականապես հաստատվում է Վապակոնետայում։ Վապակոնետայի օդանավակայանի Բլում ավագ դպրոցում Նիլը ներկա է գտնվել ու թռիչքների վերաբերյալ դասախոսություն է ստացել[12]։ Իր 16-րդ տարեդարձին Նիլը ստացավ ուսանողական թռիչք վկայականն, իսկ ավելի ուշ ստացավ նաև վարորդական իրավունք[15]։

1947 թվականին, 17 տարեկան հասակում Փրդյու համալսարանում Նիլը սկսեց ուսանել աերոտիեզերական ինժեներությունը։ Իր ընտանիքում նա երկրորդ անձն էր, ով քոլեջ էր հաճախել։ Նիլն ընդունվեց նաև Մասաչուսեթսի տեխնոլոգիական ինստիտուտ (ՄՏԻ)։ Նա միայն ինժեներություն գիտեր և հենց այդ պատճառով էլ հեռացվեց ինստիտուտից։ Արմսթրոնգը պատմում է, որ միայն ինժեներությունը բավարար չէր, որպեսզի ավելի լավ կրթություն ստանալու համար հաճախեր Քեմբրիջ[16]։

Հաջողակ դիմորդները հավատարիմ էին երկու տարվա ուսումնասիրություններին, երկու տարի հետևելով թռիչքների վերաբերյալ վերապատրաստումներին և մեկ տարի ծառայության անցնելով Միացյալ Նահանգների նավատորմում որպես օդաչու։ Ավարտելով երկու տարին Նիլը ստանում է բակալավրի աստիճան։

Ծառայությունը նավատորմում

խմբագրել

1949 թվականի հունվարի 26-ին Արմսթորնգը զորացրվեց նավատորմից։ Ուսուցման համար Փենսակոլա ռազմածովային կայանը Նիլից 18 տարեկանում զեկույց պահանջեց։ USS Cabot-ի և USS Wright-ի տախտակամածներում ավիակրի որակավորումների համար Նիլի վարժանքները տևեցին 18 ամիս։ 1950 թվականի օգոստոսի 16-ին իր 20-րդ տարեդարձից հետո, Արմսթրոնգին հայտնեցին, որ նա արդեն լիովին պատրաստ է լինել Ռազմածովային Օդաչու[17]:

 
Նիլ Արմսթրոնգ (1952 թվականի մայիսի 23)

Նրա առաջին հանձնարարականը Հյուսիսային Կղզու ռազմածովային կայանում նավատորմային ծառայության ինքնաթիռային 7-րդ ջոկատում էր (այժմ հայտնի է որպես Հյուսիսային կղզու ՌԿ)։ Երկու ամիս անց նա նշանակվեց 51-րդ Կործանիչների հավաքակայանում (VF-51), իսկ 1951 թվականի հունվարի 5-ին Grumman F9F Panther-ով կատարեց իր առաջին թռիչքը։ Հունիսին USS Essex-ի վրա նա կատարեց իր առաջին վայրէջքը այդ շաբաթ նա նաև ստացավ էնսինի կոչում։ Ամսվա վերջին Նիլը գտնվելով VF-51-ի տախտակամածին մեկնում է Կորեա, որտեղ պետք է ստանձներ գրոհիչ ինքնաթիռի դեր[18]։

 
F9F-2 Կորեական Հովազներն, Արմսթրոնգի հետ փորձարկման ընթացքում (S-116, ձախից)

1951 թվականին Արմսթրոնգը Կորեական պատերազմում, առաջին անգամ պատկերում տեսավ Սոնգջինի հետախուզական ինքնաթիռը։ Հինգ օր հետո, սեպտեմբերի 3-ին նա մեկնեց զինված հետախուզության, հիմնական տրանսպորտների և ավելի հարավ Մաժոննի գյուղի, և Վոնսանի մոտակայքից դեպի արևմուտք գտնվող պահեստների շրջանում։ Այն ժամանակ, երբ պլանավորվում էր ցածրի հարձակողական ռմբակոծությունը 350 մղոն (560 կմ/ժ) արագությամբ, Արմսթրոնգը F9F Հովազով հարվածում է հակաօդային պաշտպանությանը։ Այն պահին, երբ վերահսկողությունը վերականգնելու փորձեր էր ձեռնարկվում, բախվեց 20 ֆուտ (6 մ) բարձրություն ունեցող բարձունքի, ինքնաթիռի աջ թևի հպումից հետո բարձունքը երեք ֆուտ (1 մ) քանդվեց[19]։ Այս ամենից հետո Արմսթրոնգը հետ վերադարձավ դեպի բարենպաստ տարածք։ Էլերոնի կորուստը միակ ապահով տարբերակն էր հետ վերադառնալու համար։ Նիլը պլանավորել էր հեռացնել ավելորդ ջուրն ու սպասել ռազմածովային նավատորմի կողմից ուղարկվող փրկարարական ուղղաթիռներին։ Թռիչքը դեպի օդանավակայան անցնում էր Պոհանգի մոտակայքով, բայց նրա պարաշյուտը քշվեց դեպի ցամաք[20]։ Հարևան սենյակից կառավարվող ջիպը վերցրեց Արմսթրոնգին, իսկ F9F-2 BuNo 125122 ինքնաթիռի բեկորների հետ հայտնի չէ թե ինչ տեղի ունեցավ[19]։ Այս ամենից հետո Արմսթրոնգը թռչեց հետ, դեպի բարենպաստ տարածք։ Էլերոնի կորուստը միակ ապահով տարբերակն էր, որպեսզի նա կարողանար հետ վերադառնար։ Նիլը պլանավորել էր հեռացնել ավելորդ ջուրն ու ռազմածովային նավատորմի կողմից սպասել փրկարարական ուղղաթիռների, իսկ թռիչքը դեպի օդանավակայան անցնում էր Պոհանգի մոտակայքով, բայց նրա պարաշյուտը քշվեց դեպի ցամաք[20]։ Ավիադպրոցի ջիպը, որ կառավարվում էր հարևան սենյակից վերցրեց Արմսթրոնգին, իսկ F9F-2 BuNo 125122 ինքնաթիռի բեկորների հետ հայտնի չէ թե ինչ տեղի ունեցավ[21]։

Կորեայում Արմսթրոնգը մասնակցեց 78 առաջադրանքի, որոնցից շատերը 1952 թվականի հունվարին։ Առաջադրանքների ընթացքում նա օդում գտնվեց 121 ժամ։ 20 մարտական գործողությունների մասնակցելու համար Նիլը ստացավ Օդային շքանշան, Ոսկե աստղ հաջորդ 20-ի համար, Մարտական աստղ և Կորեայի ծառայության մեդալ[22]։ 1952 թվականի օգոստոսի 23-ին Արմսթրոնգը 22 տարեկան հասակում թողնում է նավատորմն ու դառնում Միացյալ Նահանգների Նավատորմի պահեստի կրտսեր լեյտենանտ։ Այնտեղ նա մնում է 8 տարի, որից հետ՝ 1960 թվականի հոկտեմբերի 21-ին Նիլը պաշտոնաթող է լինում[23]։

Ուսանողական տարիներ

խմբագրել

Նավատորմում ծառայելուց և Կորեայից վերադառնալուց հետո Արմսթրոնգը վերադառնում է Փրդյու, որտեղ աչքի է ընկնում բարձր առաջադիմությամբ։ Նախկինում նրա գնահատականները միջին էին, բայց գիտելիքների ստուգիչ սխեմայի համակարգով վերջնական փուլում նա 6․0 միավորից վաստակում է 4․8-ը։ Նիլը միանում է ուսանողական եղբայրություն Phi Delta Theta-ին և Kappa Kappa Psi-ին[24]։ Արդեն 1955 թվականին Արմսթրոնգը աերոտիեզերական ինժեներության բակալավրի աստիճան ունեցող շրջանավարտ էր[23]։

Փրդյու վերադառնալուց հետո, Նիլը ծանոթանում է տնային տնտեսուհի Էլիզաբեթ Ժանետ Շերոնի հետ։ Ամուսինների խոսքերով իրական սիրահետումներ չեն եղել և ոչ ոք չի կարող հիշել նրանց միջև տեղի ունեցած որևէ ընդհարում, բացի այն դեպքից, երբ Արմսթրոնգը սկսում է աշխատել ԱԱԽԿ-ի Լյուիսի թռիչքային շարժման լաբորատորիայում։ Նրանք ամուսնանում են 1956 թվականի հունվարի 28-ին, Ուիլմետիկոնգրեգացիոնալիստական եկեղեցում։ Երբ նրանք տեղափոխվում են Էդվարդսի ավիաբազա, նա ապրում է ավիաբազայի բակալավրի շենքում, այն դեպքում, երբ Ժանետն ապրում էր Ուետսվուդում (Լոս Անջելեսի շրջան)։ Առաջին կիսամյակից հետո նա տեղափոխվում է այլ բնակարան, որը գտնվում էր։ Ժանետը երբեք չավարտեց իր աստիճանը, փաստ, որի համար կյանքում նա շատ էր զղջում[25]։

Նրանք ունեցան երեք երեխաներ՝ Էրիկը, Կարենն ու Մարկը[26]։ 1961 թվականին նրանց դստեր, Կարենի մոտ ուղեղաբնի միջնամասում չարորակ ուռուցք ախտորոշվեց, ճառագայթային բուժումը դանդաղեցրեց ուռուցքի աճը, բայց նրա առողջությունը գնալով վատանում էր հասնելով այն մակարդակի, որ Կարենն այլևս չէր կարողանում քայլել ու խոսել։ Երկու տարի անց, 1962 թվականի հունվարի 28-ին Կարենը մահացավ թոքաբորբից[27]։

Հետագայում 1970 թվականին Հարավային Կալիֆոռնիայի համալսարանում Արմսթրոնգը ստացավ աերոտիեզերական ինժեներության գիտությունների մագիստրոսի կոչում[28]։ Ի վերջո տարբեր համալսարանների կողմից նրան շնորհվեց պատվավոր դոկտորի կոչում[29]։

Փորձարկող օդաչու

խմբագրել
 
Արմսթրոնգը 26 տարեկանում որպես Էդվարդսի ավիաբազայի, ԱԱԽԿ-ի Լյուիսի թռիչքային շարժման լաբորատորիայի աշխատակից, Կալիֆոռնիա:

Փրդյուն ավարտելուց հետո, Արմսթրոնգը որոշում է վերադառնալ փորձարկող օդաչուի հետազոտություններին։ Նա դիմեց ավիացիայի ազգային խորհրդատվական կոմիտեի մեծ արագության չվերթների կայանին, այն տեղակայված էր Էդվարդս ավիաբազայում, որն հետագայում (2014) Արմսթրոնգի պատվին անվանվեց՝ «ՆԱՍԱ Նիլ Արմսթրոնգի անվան թռիչքների հետազոտական կենտրոն»[30]։ Չնայած նրան, որ կոմիտեն չուներ բաց դիրք, այն այնուամենայնիվ դիմեց Գլենի հետազոտական կենտրոնին (Քլիվլենդ) որտեղ 1955 թվականի մարտին Արմսթրոնգը սկսեց աշխատել[31]։ Քլիվլենդում Արմսթրոնգի աշխատանքները տևեցին մի քանի ամիս, և 1955 թվականի հուլիսին նոր աշխատանքի համար նա վերադառնում է Էդվարդս ավիաբազա[32]։

Էդվարդսում իր առաջին օրն Արմսթրոնգին տվեցին նրա առաջին հանձնարարությունները, որոնցում պետք էր ղեկավարել հետախուզական ինքնաթիռները, որոնք վերափոխված էին կործանիչների։ Նա նույնպես թռչեց վերափոխված կործանիչներով, և առաջադրանքներից մեկի ժամանակ Էդվարդսում միջադեպ տեղի ունեցավ։ 1956 թվականի մարտի 22-ին Douglas D-558-2 Skyrocket-ի ավիավթարի ժամանակ Արմսթրոնգը գտնվել է Boeing B-29 Superfortress ինքնաթիռում[33]։ Նա նստեց աջ կողմից կառավավրող նստատեղին մինչև հրամանատարական ձախ կողմը կառավարող Սթեն Բաթչերտը թռչեց B-29[34]։

Երբ նրանք գտնվում էին 30․000 ֆուտ (9․1 կմ) բարձրության վրա, չորրորդ օդային պտուտակը շարքից դուրս եկավ և ազատ պտտվում էր քամու հոսանքից։ Հարվածային անջատիչը, որը կանգնեցնում է պտուտակը, Բաթչերտը հայտնաբերեց, որ պտուտակը դանդաղել է, և հետո սկսել նորից պտտվել, բայց միայն այս անգամ, էլ ավելի արագ քան նախկինում էր։ Նրանց ինքնաթիռն անհրաժեշտ էր պահել 210 մղոն (338 կմ/ժ) արագությամբ, որպեսզի կարելի լիներ արձակել թռիչքային նպատակահարմար ծանրաբեռնվածություն, իսկ B-29 չէր կարող վայրէջք կատարել ինքնաթիռի ներքևի հատվածում ամրացված հրթիռի պատճառով։ Արմսթրոնգն ու Բաթչերտն ինքնաթիռի առաջնամասը կախեցին դեպի ներքև, որպեսզի մեծացնեն ինքնաթիռի արագությունը, ապա գործի գցեցին հրթիռը։ Այդ պահին չորրորդ պտուտակը կանգ առավ։ Վնասված երրորդ շարժիչի բեկորները հարվածեցին երկրորդ շարժիչին։ Բաթչերտն ու Արմսթրոնգը ստիպված էին փակել երրորդ շարժիչը՝ վնասվածքի և առաջին շարժիչը՝ ուժի մոմենտի պատճառով, որն այն ստեղծել էր։ Նրանք 30․000 ֆուտ (9000 մ) բարձրությունից դանդաղ պտույտներով բարեհաջող վայրէջք կատարեցին, օգտագործելով միայն երկրորդ շարժիչը[35]։

Որպես հետախույզ օդաչու Արմսթրոնգը մասնակցել է A և C դասերի F-100 Super Sabre ինքնաթիռների ծրագրին, F-101 Voodoo և Lockheed Corporation-ի F-104A Starfighter ծրագրին։ Նա թռիչքներ է կատարել նեև Bell X-1, Bell X-5, North American X-15, Republic F-105 Thunderchief, Convair F-106 Delta Dart, Boeing B-47 Stratojet, KC-135 Stratotanker և եղել է այն ութ լավագույն օդաչուների թվում, ովքեր մասնակցել են պարապլանները որպես տրանսպորտային միջոց օգտագործելու հետազոտական ծրագրին։

1957 թվականի օգոստոսի 15-ին Արմսթրոնգը կատարեց իր առաջին թռիչքը հրթիռային ինքնաթիռով, Bell X-1-ով նա բարձրացավ մինչև 11․4 մղոն (18.3 կմ)։ Առաջնային շասսիները վայրէջքի ժամանակ կոտրվեցին, ինչը նաև եղել էր Bell X-1B-ի նախկին այլ ռեյսերի ժամանակ, պատճառն ինքնաթիռի կառուցվածքից էր[36]։ Ընդհանուր առմամբ վերջին ժամանակներում կատարած իր թռիչքներից չորսը եղել են X-1B-ով։

Ավելի ուշ North American X-15 ինքնաթիռով նա յոթ անգամ թռիչք կատարեց, որից նախավերջինը մինչև 207․500 ֆուտ (63․2 կմ) բարձրության վրա[36]։ Ծրագրի համար ավելի կարևոր էր, երբ նա Q-ball համակարգով առաջին չվերթը կատարեց 3-րդ համարի սավառնակով, և առաջին թռիչքը МН-96-ով, որտեղ օգտագործված էր ադապտացիոն համակարգ[37]։

Էդվարդսում Արմսթրոնգը ներկա է եղել մի քանի միջադեպի, որոնք Էդվարդսի ֆոլկլորից դուրս չեն եկել և/կամ մնացել են գործընկերների հուշերում։ Առաջին անգամ նմանատիպ դեպք տեղի ունեցավ 1962 թվականի ապրիլի 20-ին, X-15-ով իր վեցերորդ թռիչքի ժամանակ, երբ Արմսթրոնգը փորձարկում էր ինքնակառավարվող համակարգը։ Նա թռչում էր ավելի քան 207․000 ֆուտ (63 կմ) բարձրության վրա (Ջեմինի 8-ից առաջ նա ամենաբարձրն էր թռել), բայց իջնելու պահին ինքնաթիռի առաջնամասը չափից շատ էր ներքև ուղղված (այդ ժամանակ նա գործի դրեց MH-96 սահմանափակող համակարգը) և օդապարիկը հետընթացքով հետ բերեց մոտավորապես 140․000 ֆուտ (43 կմ)։ Այդ բարձրության վրա օդն այնքան բարակ է, որ աերոդինամիկան այնքան էլ մեծ դեր չի խաղում։ Վայրէջքի ուղուց նա Մախի 3-ով (2․000 մղոն (3․200 կմ/ժ)) շեղ թռչեց ավելի քան 100․000 ֆուտ (30 կմ) բարձրության վրա և ավարտեց 40 միլ (64 կմ) Էդվարդսից հարավ։ Բավարար անկումից հետո նա հետ շրջվեց դեպի վայրէջքի ուղի, բայց հազիվ թե հասցրեց վայրէջք կատարել, չվնասելով հարավային ծայրում գտնվող արմավաշուշան կարճատերև ծառները։ Դա եղավ X-15-ի ամենաերկար թռիչքն ինչպես երկարության, այնպես էլ ժամանակի առումով[38]։

Չորս օր հետո, երբ Արմսթրոնգը թռչում էր միայն Չաք Յանգերի հետ ներկա գտնվեց ևս մեկ միջադեպի։ Նրա առաջադրանքը Lockheed T-33 Shooting Star-ով թռչել և գնահատել Smith Ranch Dry Lake-ը արտակարգ վայրէջքի ժամանակ։ Հետագայում Յանգերը նրա ինքնակենսագրականի մեջ նշեց, որ վայրէջքի ուղին անձրևների պատճառով գտնվում էր վատ վիճակում, բայց Արմսթրոնգն այնուամենայնիվ կարողացավ իջեցնել ինքնաթիռը։ Երբ նրանք փորձում էին հպվել վայրէջքի ուղուն, անիվները խափանվեցին և չէին բացվում, նրանք հարկադրաբար սպասեցին օգնության։ Արմսթրոնգը դեպքերի այլ զարգացումնէր է պատմում, որտեղ Յանգերը երբեք չկարողացավ նրան հակառակն ապացուցել, և նրանք կատարեցին առաջին հաջող վայրէջքը լճի արևելյան հատվածում։ Հետո Յանգերը նրան այլ տարբերակ առաջարկեց, բայց այս անգամ ավելի հանգիստ։ Երկրորդ վայրէջքի ժամանակ նրանք խրվեցին և Արմսթրոնգի խոսքերով Յանգերը ծիծաղով բռնկվեց[39]։

 
Արմսթրոնգը 30 տարեկանում, 1960 թվականին X-15 #1 հետազոտական թռիչքից հետո։

Էդվարդսի շատ այլ փորձարկող օդաչուներ գովաբանում էին Արմսթրոնգի ինժեներական ընդունակությունները։ Միլթոն Թոմփսոնն ասում էր, որ նա «X-15-ի օդաչուներից, տեխնիկական հնարավորություններով ամենալավ օդաչուն է»։ Ուիլիամ Հարվի Դանան ասում էր՝ «նա ուներ այնպիսի ուղեղ, որը կարողանում էր կլանել, տարբեր բաներ, ինչպես դա կաներ սպունգը»։ Նրանք, ովքեր ԱՄՆ ռազմաօդային ուժերում են թռչել, սովորաբար ունեն այլ կարծիքներ, ինչպիսին օրինակ Յանգերն ու Ուիլիամ Նայթն էին, ովքեր չունեին ինժեներական որակավորում։ Նայթն ասել է, որ ինժեներ օդաչուների թռիչքը «ավելի շատ մեխանիկական է, քան թռիչքային», և սա ներկայացրեց որպես պատճառ այն բանի, որ ինժեներ օդաչուները վթարի էին ենթարկվում[40]։

Մի քանի շաբաթ անց՝ 1962 թվականի մայիսի 21 Արմսթրոնգն իր դերն ունեցավ այն հարցում, որ Էդվարդսի ֆոլկլորն անվանեն «Nellis Affair»։ Նա ուղարկվեց Նևադայի հարավ, Դելմար չոր լճում, Lockheed F-104 Starfighter-ը վայրէջքի ժամանակ կրկին փորձարկելու։ Նա լիովին չգնահատեց իր բարձրությունը, ինչպես նաև չհասկացավ, որ անիվները դեռ լրիվ երկարացված չէին։ Երբ նա հպվեց գետնին, շասսիները սկսեցին փակվել, Արմսթրոնգը գործի դրեց ամբողջ հզորությունը, որպեսզի չեղարկի վայրէջքը, բայց կորպուսից դուրս եկող թևը և շասսիների դռները հարվածեցին գետնին, վնասելով ռադիոն և դուրս թողնելով հիդրավլիկայի յուղը։ Առանց ռադիո հաղորդակցման Արմսթրոնգը թռչեց դեպի հարավ՝ Նելլիս ավիաբազա։ Հիդրավլիկայի յուղի կորուստն հանգեցրեց նրան, որ պոչային կեռիկն ազատվեց ու բռնեց պահող լարը, ամրացված խարսխային շղթային և քարշ տվեց թռիչքային ուղու ամբողջ երկարությամբ[41]։

Երեսուն րոպե պահանջվեց, որպեսզի ազատեն թռիչք-վայրէջքային ուղին, և ամրացնեն արգելող կաբելը, Արմսթրոնգը կապնվեց Էդվարդսի հետ ու խնդրեց որ ինչ-որ մեկը վերցնի իրեն։ Միլթ Թոմփսոնն ուղարկվեց միայն երկու տեղանոց F-104B ինքնաթիռով, բայց Թոմփսոնի ինքնաթիռը դեռ երբեք չէր թռչել։ Մեծ դժվարությամբ Թոմփսոնը հասավ Նելլիս, բայց ուժեղ քամու պատճառով կոշտ վայրէջքի ենթարկվեց, որի արդյունքում ձախ հիմնական շասսին այդպիսի հարվածից վնասվեց։ Վազքուղին մաքրման աշխատանքների պատճառով կրկին փակվեց, Բիլ Դանան T-33 Shooting Star-ով ուղարկվեց Նելլիս, բայց նա ավելորդ խնդիրներից զերծ մնալու համար ուշացումով վայրէջք կատարեց Նելլիսի ավիաբազայում, Էդվարդս վերադառնալու համար, ավելի լավ կլիներ, որ գտնվեին երեք ցամաքային տրանսպորտներ ՆԱՍԱ-ի օդաչուներից[41]։

1960 թվականի հուլիսից մինչև 1962 թվականը Արմսթրոնգը X-15-ով յոթ թռիչք իրականացրեց։ X-15-3-ով նա հասավ մինչև 207․500 ֆուտ (63.2 կմ) բարձրության[42], և ամենամեծ արագությունը X-15-1-ով գրանցել է 5․74 մախի (3․989 մղոն (6․420 կմ/ժ)), թռիչքների հետազոտական կենտրոնը նա լքեց 2․400 ժամ օդում գտնվելու ցուցանիշով[43]։ Իր կարիերայի ընթացքում նա թռչել է ավելի քան 200 տարբեր մոդելի ինքնաթիռներով[28]։

Տիեզերագնացի կարիերա

խմբագրել
 
Արմսթրոնգը Ջեմինիի սաղավարտով

1958 թվականին Արմսթրոնգն ընդգրկվեց ԱՄՆ ռազմաօդային ուժերի Man In Space Soonest ծրագրում։ 1960 թվականի նոյեմբերին նա ներառվեց նաև Boeing X-20 Dyna-Soar-ի կոնսուլտանտ օդաչուների խմբի մեջ։ Ռազմատիեզերական ինքնաթիռը ստեղծվել էր Boeing-ի կողմից ԱՄՆ ռազմաօդային ուժերի համար։ 1962 թվականի մարտի 15-ին նա ճանաչվեց ԱՄՆ ռազմաօդային ուժերի այն յոթ լավագույն օդաչու ինժեներներից մեկը, որոնք պետք է թռչեին տիեզերական ինքնաթիռով[44]։

Մի քանի ամիս անց սկսվեցին ՆԱՍԱ-ի երկրորդ տիեզերագնացների հայտերի լրացումները։ Արմսթրոնգն ավելի ու ավելի էր հետարքրվում ինչպես Ապոլոն ծրագրի, այնպես էլ նոր ավիացիոն միջավայրում հայտնվելու համար։ Արմսթրոնգի տիեզերագնացության հայտը տեղ հասավ վերջնաժամկետից (1962 թվական, հունիսի 1) մեկ շաբաթ անց։ Դիք Դեյն ով Արմսթրոնգի հետ աշխատել էր Էդվարդսում, նկատելով, որ Արմսթրոնգի հայտը ժամանակից ուշ է տեղ հասել, գաղտնի կերպով թաքցնում է հայտերի կույտի մեջ, որպեսզի ոչ ոք չնկատի[45]:

1962 թվականի սեպտեմբերի 13-ին Դոնալդ Սլեյտոնը կապնվում է Արմսթրոնգի հետ ու հարցնում, թե արդյոք նա ցանկանում է միանալ ՆԱՍԱ-ի տիեզերական կորպուսին, որն այն ժամանակ մամուլն անվանել էր «Նոր Ինյակ»։ Արմսթրոնգն առանց վարանելու պատասխանում է՝ այո։ Քվեարկության արդյուքնները երեք օր գաղտնի պահվեցին, չնայած այս ամենի թերթերի զեկույցներում անցած տարվանից շրջանառվում էր այն վարկածը, որ նա ընտրվել էր արդեն որպես՝ «առաջին քաղաքացիական տիեզերագնաց»[46]։ Արմսթրոնգն այն երկու քաղաքցիական օդաչուներից մեկն էր, որոնք ընդգրկվել էին այդ խմբում[47], Մյուսը նախկին ռազմածովային օդաչու Էլիոթ Սին էր[48]։ 1962 թվականի սեպտեմբերի 17-ին ՆԱՍԱ-ն հրապարակավ հայտարարեց երկրորդ խմբի ընտրությունների մասին։ Համեմատելով Մերկուրի Յոթի անձնակազմի հետ, նրանք երիտասարդ էին[49] և ունեին ավելի շատ ակադեմիական լիազորություններ[50]։

Ջեմինի ծրագիր

խմբագրել
Ջեմինի 5
խմբագրել

1965 թվականի փետրվարի 8-ին Արմսթրոնգը և Սին հայտարարվեցին որպես Ջեմինի 5-ի փոխարինող անձնակազմ։ Արմսթրոնգը որպես հրամանատար, Գորդոն Կուպերի և Չարլզ Կոնրադի աջակցությամբ։ Առաքելության նպատակը յոթ օրյա երկարատև թռիչքի համար սարքավորումների և ընթացակարգերի մշակումն էր։ Դրանք անհրաժեշտ կլինեին Լուսին թռչելու համար։ Ջեմինի 5-ը հետաձգվեց այն պատճառով, որ այդ ընթացքում պատրաստվում էին վեց էկիպաժ երկու այլ թռիչքների (Ջեմինի 3 և Ջեմինի 4) համար[51]։ Արմսթրոնգն ու Սին հետևում էին Կանավերալի հրվանդանի մեկնարկին, իսկ հետո արդեն Հյուստոնի Մանեդի ավիատիեզերական կենտրոնի թռիչքին[52]։ Ընդհանուր առմամբ առաքելությունը կարելի է համարել հաջողված, չնայած վառելիքային էլեմենտի առաջացրած խնդրի, որը խափանեց հանդիպումը։ Առանց նպատակի նրանք պրակտիկորեն կատարեցին «երևակայական հանդիպում» հնարքը[53]։

Ջեմինի 8
խմբագրել
 
Արմսթրոնգը 1966 թվականի մարտին՝ 35 տարեկանում, Ջեմինի 8-ի համար զգեստափոխվելիս

Ջեմինի 8-ի անձնակազմի անունները հրապարակվեցին 1965 թվականի սեպտեմբերի 20-ին։ Բնական ռոտացիոն համակարգի պայմաններում, մի առաջադրանքի պահեստային անձնակազմը կստանձներ երրորդ առաջադրանքի հիմնական անձնակազմի դերը, բայց Սլեյթոնը Ջեմինի 8-ի օդաչու նշանակեց Դեյվիդ Սքոթին[54][55]։ Սքոթը 1963 թվականի օգոստոսի 18-ին հայտարարված ընտրության արդյունքում դարձավ տիեզերագնացների երրորդ թիմի առաջին անդամ[56]։ Սին նշանակվեց Ջեմինի 9Ա-ի հրամանատար։ Դրանից հետո, Ջեմինիի առաջադրանքների ժամանակ հրամանատարությամբ պետք է զբաղվեր Արմսթրոնգի խմբից ինչ-որ մեկը, իսկ որպես օդաչու Սքոթի խմբից ինչ-որ մեկը։ Այս անգամ Կոնրադն իր օդաչու՝ Ռիչարդ Գորդոնի հետ Արմսթրոնգի օգնականը կլինի[54][55]։ Արմսթրոնգը դարձավ առաջին ամերիկայի, իսկ Վալենտինա Տերեշկովան (ընդ որում առաջին կինը) Խորհրդային Հանրապետության քաղաքացիներ, ովքեր եղել էին տիեզերքում։ Տերեշկովան տիեզերք էր թռչել դեռևս 1963 թվականին մոտ երեք տարի առաջ, հունիսի 16-ին մեկնարկած «Ոստոկ 6» տիեզերանավով[57]։

Իր խմբից Արմսթրոնգը նույնպես վերջին անգամ թռավ տիեզերք, 1966 թվականի Т-38 վթարից հետո, որը խլեց անձնակազմի անդամ Չարլզ Բասեթի կյանքը։ Նրանք փոխարինեցին պահեստային անձնակազմ Թոմ Քարթորդիին և Ջենի Քեռանիին, մինչդեռ Ջեյմս Լովելը և Բազ Օլդրինը տեղափոխվեցին Ջեմինի 10-ի պահեստային անձնակազմից Ջեմինի 9-ը, և ի վերջո որպեսզի թռչեն Ջեմինի 12-ով։

Ջեմինի 8-ը մեկնարկեց 1966 թվականի մարտի 16-ին։ Այն պետք է որ լիներ առավել բարդ։ Ընդհանուր առմամբ, առաքելությունը նախատեսվում էր ավարտել 55 ուղեծրերով և այդ ամենը 75 ժամում։ Ագենան դուրս եկավ ժամը 10:00-ին EST-ից հետո[58], Արմսթրոնգի և Սքոթի Տիտան II հրթիռը բռնկվեց 11:41:02 EST-ում, դրանք ուղեծրի մեջ դնելով, որոնցից հետո նրանք հարվածեցին Ագենային[59]։ Նրանք առաջինն էին, ովքեր ուղեծրում երկու հրթիռները միացրեցին իրար[60]։ Ինքնաթիռի հետ շփումը ընդհատվել է, ուղեծրերի ուղեկցող կայանների բացակայության պատճառով։ Գետնի հետ շփման պատճառով տիեզերանավը սկսեց գլորվել, և Արմսթրոնգը փորձեց դա ուղղել Երկնագույնի մոտեցման և Ջեմինի տիեզերանավի հետ մանևրելու համակարգի միջոցով (OAMS): Առաքելության վերահսկողության ավելի վաղ խորհրդակցությունից հետո նրանք դուրս եկան, սակայն պարզեցին, որ գլանն աստիճանաբար աճեց այն կետին, որտեղ նրանք դարձան մեկ վայրկյան մեկ անգամ` նշելով, որ Ջեմինին վերահսկմումից դուրս էր եկել։ Արմսթրոնգը զբաղվում է Վերակենդանացման վերահսկման համակարգով (RCS) և անջատել է OAMS-ը։ Առաքելության կանոնները թելադրեցին, որ այս համակարգը միացնելուց հետո, տիեզերանավը պետք է վերադառնա հաջորդ հնարավոր վիճակին։ Հետագայում մտածում էր, որ վնասված էլեկտրահաղորդումը առաջացնում է խցանումներից մեկի տեղը[61]։

 
Ջեմինի 8-ի վերականգնումը Խաղաղ Օվկիանոսի արևմուտքում, Արմսթրոնգը նստած է աջ նստատեղին։

Գրասենյակում մի քանի մարդ կար, այդ թվում Ուոլտեր Քանինգեմը, որը զգում էր, որ Արմսթրոնգը և Սքոթը «ձախողել են իրենց առաջին առաքելությունը»[62]։ Կային վարկածներ, որ Արմսթրոնգը կարող էր փրկել առաքելությունը, եթե նա միացրած լիներ երկու RCS օղակներից միայն մեկը, մյուսը պահելով առաքելության նպատակների համար։ Այս քննադատությունները անհիմն էին. ոչ մի անսարքության ընթացակարգ չի արձանագրվել, և հնարավոր էր միայն RCS-ի օղակները միացնել, այլ ոչ թե մեկը կամ մյուսը։ Գեն Քրանզը գրել է. «Անձնակազմը արձագանքեց, քանի որ նրանք վերապատրաստված էին, և նրանք սխալ էին արձագանքել, որովհետև մենք նրանց սխալ էինք սովորեցրել»։ Առաքելության պլանավորողները և վերահսկիչները չկարողացան հասկանալ որ երբ երկու տիեզերանավերը կցված են իրար, դրանք պետք է դիտարկել որպես մեկ տիեզերանավ։ Քանզը դա համարեց ամենակարևոր դասը[63]։ Արմսթրոնգը ճնշված էր, որ առաքելությունը չէր հաջողվել ու չեղյալ էր համարվել առաքելության հիմնական նպատակը, և որ Սքոթը բաժանել էր իրեն EVA-ից։ Ագենան հետագայում կրկին օգտագործվեց Ջեմինի 10-ի կցման նպատակով[64]։ Արմսթրոնգը և Սքոթը ստացան ՆԱՍԱ-ի բացառիկ ծառայության մեդալը, իսկ Air Force-ը Սքոթին պարգևատրեց նաև վաստակավոր թռչող խաչ շքանշանով[65]։ Սքոթը դարձավ գեներալ-լեյտենանտ իսկ Արմսթրոնգը ստացավ 678$-ի բարձրացում՝ հասցնելով գումարը 21․653 դոլարի (2017-ին համարժեք 163․319 դոլար)։ Արմսթրոնգը դարձավ ՆԱՍԱ-ի ամենաբարձր վարձատրվող տիեզերագնացը[66]։

Ջեմինի 11
խմբագրել

Արմսթրոնգի Ջեմինի ծրագրում կատարված վերջնական առաջադրանքը որպես Ջեմինի 11-ի հրամանատար-օդաչու, հայտարարվեց Ջեմինիի վայրէջքից երկու օր անց։ Երկու թռիչքների վերապատրաստում անցնելուց հետո Արմսթրոնգը բավական տեղեկացված էր համակարգերից։ Նա ստանձնեց Ուիլյամ Անդերսի ուսուցչի դերը[67]։ Մեկնարկը տրվեց 1966 թվականի սեպտեմբերի 12-ին, Քոնրադը և Գորդոնն էին տախտակամածին, ովքեր հաջողությամբ ավարտեցին առաքելությունը, իսկ Արմսթրոնգն այդ ընթացքում ծառայեց որպես տիեզերանավի հաղթրդակցության հաղթրդիչ (CAPCOM)

Թռիչքից հետո Նախագահ Լինդոն Բ. Ջոնսոնը Արմսթրոնգից և նրա կնոջից խնդրեց մասնակցելու Հարավային Ամերիկայի 24-օրյա բարեգործական շրջագայությանը։ Բացի այդ, 11 երկրներում և 14 խոշոր քաղաքներում կայացած շրջագայության ժամանակ եղել են Դիկ Գորդոնը, Ջորջ Լուները, նրանց կանայք և այլ պետական պաշտոնյաներ։ Պարագվայում Արմսթրոնգը ողջունեց պաշտոնյաներին իրենց տեղական լեզվով, Գուարանին, Բրազիլիայում նա խոսեց ծագումով բրազիլացի Ալբերտո Սանտոս-Դումոնտի շահագործման մասին[68]։

Ապոլոն ծրագիր

խմբագրել

Ապոլոն 1-ի հրդեհման ամսաթիվը՝ 1967 թվականի հունվարի 27-ն էր, Արմսթրոնգը, Դ.Կ., Կուպերի, Գորդոնի, Լոուելի և Սկոթ Քարպենթերի հետ միասին, ՄԱԿ-ի Արտաքին տիեզերական պայմանագրի ստորագրման համար Վաշինգտոնում էր։ Տիեզերագնացները զրուցում էին հավաքվածների հետ մինչև ժամը 18:45-ը, երբ Քարփենթերը գնաց օդանավակայան, իսկ մյուսները վերադարձան Ջորջթաունի իջևանատուն, որտեղ յուրաքանչյուրը գրել էր հաղորդագրություն Manned Spacecraft Center-ին։ Այդ հեռախոսազանգերի ժամանակ նրանք տեղեկացան Գուս Գրիսսոմի, Էդ Ուայթի և Ռոջեր Չաֆի մահվան լուրը։ Արմսթրոնգը և խումբը գիշերն անցկացրեցին այդտեղ, խմեցին սկոտճ և զրուցեցին կատարվածի մասին[69]։

 
Արմսթրոնգի թռիչքը Լուսնային հետազոտական կենտրոնից։

1967 թվականի ապրիլի 5-ին նույն օրը Ապոլոն 1-ի հետաքննությունը հրապարակեց հրդեհի վերաբերյալ իր վերջնական զեկույցը, Արմսթրոնգը 17 այլ աստղագետների հետ հավաքվեցին Սլեյթոնի հետ հանդիպման համար։ Սլայթոնն առաջինն էր, «Երեխաներն, ովքեր պատրաստվում են թռչել առաջին լուսնային առաքելության, այս սենյակում գտնվող տղաներն են»[70]։ Քերանյանի խոսքերով, Արմսթրոնգն այն տիեզերագնացներից մեկն է, ով հայտարարությանը չի արձագանքել։ Արմսթրոնգին զարմացրեց այն, որ սենյակը լի էր Ջեմինի ծրագրի վետերաններով, միակ մարդիկ, որոնք կարող էին թռչել լուսնային առաքելությունների։

Այս անձնակազմի հանձնարարությունը պաշտոնապես հայտարարվեց 1967 թվականի նոյեմբերի 20-ին[71]։ Խմբի անդամներ էին նշանակվել էին Լովելը և Ալդրինը, որպես Ջեմինի 12-ի անձնակազմ։ Լուսնային մոդուլի (LM) նախագծման և արտադրության հետաձգումներից հետո Ապոլոն 8-ը և Ապոլոն 9 փոխանակվեցին առաջնային և պահեստային անձնակազմերով։ Հիմք ընդունելով նորմալ անձնակազմի ռոտացիայի սխեման, Արմսթրոնգը առաջնորդեց Ապոլոն 11-ը[72]։ Եղավ մեկ փոփոխություն։ Մայք Քոլինսը Ապոլոն 8 ինքնաթիռի վրա ոտքերի հետ խնդիրներ ունեցավ։ Բժիշկները ախտորոշեցին հինգերորդ և վեցերորդ ողերի միջև ոսկրային աճ, որը պահանջում էր վիրահատկան միջամտություն[73]։ Լովելն իր տեղը զբաղեցրեց Ապոլո 8-ի անձնակազմում, իսկ կազդուրվելուց հետո Քոլինսը միացավ Արմսթրոնգի անձնակազմին։ Լովելն իր տեղը զբաղեցրեց Ապոլոն 8-ի անձնակազմում, իսկ կազդուրվելուց հետո Քոլինսը միացավ Արմսթրոնգի անձնակազմին։

Որպեսզի տիեզերագնացներն ավելի փորձառու լինեին Լուսնային մոդուլում աշխատելու համար, ՆԱՍԱ-ն Bell Aircraft-ին հանձնարարեց կառուցել երկու Լուսնային Վայրէջքի Հետազոտկան Մեքենաներ (LLRV), այնուհետ ավելացվեց երեք Լուսնային Վայրէջքի Ուսուցողական Մեքենաներ (LLTV): «Flying Bedsteads» անվանումով, նրանք մոդելավորում էին Լուսնային մակերեսի ձգողականության մեկ-վեցերորդ մասը օգտագործելով կախոցքի շարժիչի հինգ-վեցերորդ մասերն, այդ ամենի համար օգտագործելով տուրբոֆան շարժիչ։ 1968 թվականիմայիսի 6-ին, գետնից 100 ոտնաչափ (30 մ) բարձրության վրա, Արմսթրոնգի վերահսկողությունը սկսեց նվազել և LLRV-ն սկսեց պտտվել։ Նա անվնաս լքեց ինքնաթիռը։ Ավելի ուշ վերլուծությունը ցույց տվեց, որ եթե կես վայրկյան ուշ լքեր ինքնաթիռն, ապա պարաշյուտը ժամանակի ընթացքում չէր բացվի։ Նրա միակ վնասվածքը էր, որ լեզվի կծումն էր։ LLRV-ն լիովին ավերվեց[74]։ Թեև այն գրեթե ոչնչացավ, Արմսթրոնգը հավաստիացրեց, որ առանց LLRV-ի և LLTV-ի, լուսնային վայրէջքները հաջող չէին լինի, քանի որ հրամանատարներին դրանք տվեցին մեծ փորձ իրենց Լուսնային մակերեսին հաջող վայրէջք կատարելու գործում։

Ապոլոն 10-ի ավարտից հետո, ՆԱՍԱ-ն Լուսնի մակերևույթին վայրէջք կատարելու համար նոր սիմուլյատոր սարքեր ավելացրեց։ Օլդրինն ու Արմսթրոնգն աշխատեցին հրահանգիչների հետ` նրանց պատրաստելով Լուսնի վրա վայրէջք կատարելու ժամանակ հանկարծակի առաջացող խնդիրներից խուսափելու համար[75]։ Զույգը միայն մեկ երկրաբանական արշավախմբի մեկնեց՝ արևմտյան Տեխասի լեռներում։ Մամուլն այդ մասին իմանալուց հետո տարածքը լցրեց մեքենաներով և ուղղաթիռով, ինչը դժվարացնում էր աստղագետներին լսել երկրաբանին։ Նրանք նաև ճեպազրույցներ են անցկացրել երկրաբանների հետ ՆԱՍԱ-ում։

Ապոլոն 11
խմբագրել

1968 թվականի դեկտեմբերի 23-ին, երբ Արմսթրոնգը ծառայում էր Ապոլոն 8-ում որպես պահեստային հրամանատար, Սլեյթոնն առաջարկեց նրան հրամանատարի պաշտոնը Ապոլոն 11-ում։ Հանդիպման ժամանակ, որը չէր հրապարակվել մինչև Արմսթրոնգի կենսագրականի հրապարակումը (2005 թվական), իսկ հրամանատարական մոդուլի օդաչու՝ Մայքլ Քոլինզը, նա առաջարկեց Արմսթրոնգին Օլդիրինին փոխարինել Լովելով։ Առաջարկի մասին մեկ օր մտածելուց հետո, Արմսթրոնգն ասաց Սլեյթոնին, որ նա կպահի Օլդրինին, իսկ Լովելի մասին հայտնեց, որ նա նույնպես արժանի է իրենց թիմին։ Ապոլոն 11-ի անձնակազմը պաշտոնապես հայտարարվեց 1969 թվականի հունվարի 9-ին, որտեղ Արմսթրոնգը, Քոլինսն, Օլդրինն, ինչպես նաև Լովելին, Անդերսն ու Ֆրեդ Հեյսը, ծառայում էին պահեստային անձնակազմում[76]։

Ըստ Քրիս Քրաֆտի, 1969 թվականի մարտի հանդիպման ժամանակ Սլեյթոնը, Ջորջը, Բոբ Գիրլուֆը որոշեցին, որ Արմսթրոնգը կլինի առաջին մարդը լուսնի վրա, մասամբ այն պատճառով, որ ՆԱՍԱ-ն ճանաչեց նրան, որպես մի մարդ, ով չուներ մեծ փառք։ 1969 թվականի ապրիլի 14-ին կայացած մամուլի ասուլիսը, ԼՄ-ի սենյակի դիզայնը տվեց Արմսթրոնգին առաջինը լինելու համար. դռնակի բացվում էր դեպի ներքև և ա��, ինչը դժվարացնում էր Լուսնի մոդուլի օդաչուին, աջ կողմում, առաջինից դուրս գալու համար։ Նրանց հանդիպման ժամանակ չորս տղամարդիկ չգիտեին դռնակի վերանայման մասին։ Հանդիպման վերաբերյալ լուրը փոքր խմբից դուրս եկավ միայն այն ժամանակ, երբ Քրաֆտը գրեց իր գիրքը[77][78]։ Այս դժվարությունը շրջանցելու համար տարբերակներ գոյություն ունեին, բայց հայտնի չէ, այդ ժամանակ դրանք վերանայվել էին, թե ոչ։ Սլեյթոնն ավելացրեց՝ «Երկրորդ, միայն մի մաքուր արձանագրության հիմունքներով, ես երաշխավորում եմ, որ հրամանատարը պետք է առաջին տղան լինի ... Երբ հայտնաբերեցի, միանգամից փոխեցի այն, ինչը ցույց տվեց, որ նրանք գրաֆիկ ունեին։ Բոբ Գիրլուֆը հաստատեց իմ որոշումը»[79]։

Ճանապարհ դեպի Լուսին
խմբագրել

Ապոլոն 11-ը մեկնարկեց Սատուրն V հրթիռը 1969 թվականի հուլիսի 16-ին Քենեդի մեկնարկային կայանի Launch Complex 39-ի տարածքից, ժամը 13:32:00 (09:32:00 EDT տեղական ժամանակով)[80]։ Արմսթրոնգի կինը, Ջանեթը և երկու որդիները, դիտում էին Բանանա գետի վրա գտնվող նավամատույցից[81]։ Մեկնարկման ժամանակ Արմսթրոնգի սրտի անոթազարկը հասավ մեկ րոպեում 110-ի[82]։ Նա նկատեց, որ առաջին փուլի աղմուկը կգերազանցի Ջեմինի 8-ի և Տիտան 2-ի մեկնարկների աղմուկի հզորությանը։ Apollo CM-ը համեմատաբար նեղ էր Ջեմինի տիեզերանավի համեմատ։ Ապոլոն 11-ի անձնակազմից ոչ ոք ի տարբերություն նախորդ անձնակազմի տիեզերական հարմարվողականության սինդրոմով չէր տառապում։ Հատկապես Արմսթրոնգն ուրախ էր, որովհետև նա դեռ մանկուց ընտելացեր էլ տիեզերական հարմարվողականության սինդրոմին և այլևս սրտխառնոցներ չէր ունենում։

 
Արմսթրոնգը լուսնային մոդուլում EVA առաջադրանքը կատարելուց հետո։

Ապոլոն 11-ի նպատակն անվտանգ, և ոչ թե հատուկ ճշգրտությամբ նշված տեղը վայրէջք կատարելն էր։ Լուսնային մեկնարկից երեք րոպե անց Արմսթրոնգը նկատեց, որ խառնարանների վրայով նրանք նշվածից երկու րոպե շուտ անցան, ինչը նշանակում էր, որ ամենայն հավանականությամբ ԼՄ Արծիվը վայրէջք կկատարի նշված կետից մի քանի միլ այն կողմ[83]։ Այն պահից սկսած, երբ Արծվի ռադարները հայտնաբերեցին վայրէջքի համար նախատեսված մակերևույթը, համակարգչային մի քանի սխալմունքներ առաջ եկան։ Սխալմունքի առաջին կոդը 1202 կոդն էր, որը նույնիսկ մեծ պատրաստվածություն ունեցող, թե Արմսթրոնգը և թե Օլդրինը չգիտեին, թե ինչ է նշանակում այն։ Շատ արագ նրանք CAPCOM-ի Չարլզ Դյուկից, ով գտնվում էր Հյուստոնում նամակ ստացան, որ 1202 և 1201 ազդանշանները սխալմունքներ չեն, այլ Լուսնային Մոդուլի համակարգչի ծանրաբեռնված աշխատանքի ազդանշաններ են։ Ինչպես նշել է Բազ Օլդրին «Լուսնի ստվերում» վավերագրական ֆիլմում վթարային վիճակը պայմանավորված էր վայրէջքի գործընթացում իր ստուգման ցանկի ընտրությամբ, և այս բազմախնդրության պատճառով էլ համակարգիչը պետք է առանձնացներ ոչ կարևոր ռադիոլոկացիոն տվյալները և չուներ բավարար ժամանակ որպեսզի կատարեր բոլոր հանձնարարականները բաց թողնելով ոչ արդիականները[84]։ Երբ Արմսթրոնգը նկատեց, որ նրանք ուղևորվում են վայրէջքի գոտուն, որը իր կարծիքով անվտանգ չէր, նա վերցրեց իր վրա լուսնային մոդուլի մեխանիկական կառավարումն ու փորձեց ինքնուրույն գտնել վայրէջք կատարելու համար առավել անվտանգ տարածք, օգտագործելով ավելի շատ ժամանակ, քան սպասվում էր և ավելի երկար քան նախատեսվում էր[85]։ Փորձերի ժամանակ Արմսթրոնգը մի քանի անգամ LLTV-ով վայրէջքներ էր կատարել 15 վայրկյանից էլ քիչ ժամանակահատվածում, և նա վստահ էր, որ լուսնային մոդուլը կարող է ուղղահայաց իջեցում կատարել նույնիսկ 50 ֆուտ (15 մ) բարձրությունից, եթե դա անհրաժեշտ է։ Առաջադրանքից հետո կատարված հետազոտությունը ցույց տվեց, որ վայրէջքի պահին 45-50 վայրկյանի վառելիք էր մնաել[86]։

Վայրէջքը լուսնի վրա 20։17։40 UTC-ից փոքր-ինչ ուշ տեղի ունեցավ՝ 1969 թվականի հուլիսի 20-ին[87], այդ ժամանակ երեք 67 դյույմ (170 սմ) ունեցող լուսնային մոդուլի զոնդերից մեկը հպվեց Լուսնի մակերևույթին, որի արդյունքում լուսնային մոդուլի մեջ պանելային լույսը սկսեց վառվել ու Օլդրինը բղավեց՝ «կոնտակտային լույսը»։ Արմսթրոնգն անջատեց շարժիչն ու ասաց՝ «անջատիր»։ Երբ լուսնային մոդուլը վայրէջք կատարեց Լուսնի մակերևույթին, Օլդրինն ասաց՝ «շատ լավ, շարժիչի անջատում», դրանից հետո նրանք երկուսով վայէրջքից հետո մի քանի կարգավորական արեցին։ Տաս վայրկյանանոց դադարից հետո Դյուկը արձանագրեց վայրէջքը՝ «մենք հաստաեցինք քեզ Արծիվ»։ Արմսթրոնգն հայտարարեց վայրէջքի մասին Կառավարական կենտրոնին ու ամբողջ աշխարհին այս խոսքերով՝ «Հյուստոն, խաղաղության բազան այստեղ է»։ Արծիվը վայրէջք էր կատարել։ Օլդրինն ու Արմսթրոնգը շնորհավորեցին միմյանց արագ ձեռքսեղմումով և ափով թեթև խփեցին միմյանց մեջքին, մինչև լուսնային մոդուլի թռիչքի նախապատրաստման հանձնարարականներին անդրադառնալը, եթե անհապաղ կարիք լինի հետ լուսնային մակերևույթից անհապաղ հետ դառնալ[88][89][90]։ Այն պահից սկսած, երբ Արմսթրոնգը հաստատեց լուսնային մոդուլի վայրէջքը Լուսնի մակերևույթին, Դյուկը հանգստության հաղորդագրություն ուղարկեց դիսպետչերներին անհանգստությունը վերացնելու համար՝ Հանգստություն Ռոջեր։ Մենք նշում ենք ձեզ մակերևույթին։ Ձեզ մոտ տղաների խումբ է, ովքեր գրեթե կկապտեն։ Մենք նորից շնչում ենք։ Շատ շնորհակալություն[91]։ Վայրէջքի պահին Արմսթրոնգի զարկերակը րոպեում հասնում էր 100-150 զարկի[92]։

Առաջին քայլերը Լուսնի վրա
խմբագրել
Արմսթրոնգը նկարագրում է Լուսնի մակերևույթը։

ՆԱՍԱ-ի թռիչքի պաշտոնական պլանը մինչև նավից դուրս աշխատանքներին անցնելը անցավ անձնակազմի հանգստին, բայց Արմսթրոնգը խնդրեց, որպեսզի EVA-ն տեղափոխել Հյուստոնի ժամանակով ավելի շուտ քան նախատեսված էր։ Երբ Արմսթրոնգն ու Օլդրինն արդեն պատրաստ էին դուրս գալ, «Արծիվ»-ը հերմետիզացված էր, դռնակը՝ բացված և Արմսթրոնգն իջավ աստիճաններով[93]։ Աստիճանների ներքևի հատվածին հասնելով Արմսթրոնգն ասաց՝ «հիմա ես պատրաստվում եմ լքել լուսնային մոդուլը»։ Նա շրջվեց ու իր ձախ կոշիկը դրեց լուսնի մակերևույթին 1969 թվականի հուլիսի 21-ին 02։56-ին ՀԿԺ-ով[94], հետո արտաբերեց իր հայտնի խոսքերը՝ «սա մի փոքր քայլ է մարդու և մի ամբողջ հսկա թռիչք մարդկության համար»[95]։

Արմսթրոնգն ինքնուրույն պատրաստեց իր հայտնի մակագրությունը։ Թռիչքից հետո մամլո ասուլիսում նա ասաց, որ ընտրել էր այդ խոսքերը «լուսնային մոդուլը լքելուց անմիջապես առաջ»[96]։ 1983 թվականին Esquire ամսագրի հարցազրույցում Արմսթրոնգը բացատրեց Ջորջ Պլիմպոնին. «ես միշտ եմ իմացել, որ Երկիր վերադառնալու լավ հնարավորություն կա, բայց ես մտածում էի, որ Լուսնի վրա հաջող վայրէջք կատարելը հիսուն-հիսուն հավանականություն ուներ։ Շատ մարդիկ չեն հասկանում, թե ինչքան բարդ առաջադրանքն էր։ Ամեն դեպքում ինձ չէր թվում, որ ինչ-որ բան ասելու իմաստ կլիներ, եթե մենք ձախողեինք վայրէջքը։»։ 2012 թվականին նրա եղբայր Դին Արմսթրոնգը հայտարարեց, որ Նիլը նրան ցույց է տվել նոթագրությունը, որի վրա նշված էր նախագծի՝ մեկնարկից մի քանի ամիս առաջ կազմված ընթացակարգը։ Պատմաբան Էնդրյու Չայկինն, ով իր «Մարդը Լուսնի վրա» գրքի համար 1988 թվականին Արմսթրոնգից հարցազրույց վերցրեց, վիճարկեց այն հարցը, թե արդյո՞ք Արմսթրոնգը ինչ-որ ժամանակ հաստատել է այն փաստը, որ առաջադրանքի համար նա ինքնաբերական նոր ուղի է մտածել[97]։

«Սա մի փոքր քայլ է մարդու և մի հսկա թռիչք մարդկության համար»

Արմսթրոնգի փոխանցման արձանագրությունները չեն ապացուցում անորոշ ժամկետով «ա» հնչյունը նախքան «մարդը», թեև ՆԱՍԱ-ն և Արմսթրոնգը տարիներ շարունակ պնդում էին, որ այդ տվյալները հայտնի չէին։ Արմսթրոնգը հայտարարեց, որ ինքը երբեք նման սխալ չէր անի, բայց ձայնագրությունների կրկնվող լսումներից հետո, ի վերջո, խոստովանեց, որ նա պետք է իջեցներ «ա»-ն[95][98][95][99]։ Հետագայում նա ասաց, որ «հուսով եմ, որ պատմությունն ինձ ազատություն կտա հասկանալու համար, որ դա, անպայման նախատեսված էր, եթե նույնիսկ այն չի ասվել, ամեն դեպքում դա կարող էր լինել»[98]։ Արդեն առկա են հակասող պահանջներ, թե արդյոք ձայնագրության ձայնային վերլուծությունը բացահայտում է բացակայող «ա»-ի առկայությունը[95][99], ավստրալիացի համակարգչային ծրագրավորող Փիթեր Շան Ֆորդը թվային աուդիո-վերլուծություն է անցկացրել և պնդում է, որ Արմսթրոնգը ասում էր «մարդ», բայց «ա»-ն անհասկանալի էր ժամանակ�� կապի տեխնոլոգիայի սահմանափակումների պատճառով։ Ֆորդ և Ջեյմս Ռ․ Հանսենն՝ Արմսթրոնգի լիազոր կենսագրերը, ներկայացրել են այս արդյունքներն Արմսթրոնգի և ՆԱՍԱ-ի ներկայացուցիչներին, որոնք իրենց սեփական վերլուծությունը գրեցին բլոգում[100]։ Ֆորդի վերլուծությունն Արմսթրոնգը «համոզիչ» համարեց[101]։ Լեզվաբաններ Դեյվիդ Բիվերն ու Մարկ Լիբերանը Ֆորդի պնդումների մասին իրենց թերահավատությունը հայտնեցին[102]։ Գործընկերների կողմից 2016 թվականի հետազոտությունները կրկին հանգեցրին նրան, որ Արմսթրոնգը ներգրավված էր հոդվածում[103]։ ՆԱՍԱ-ի սղագրությունը չակերտների մեջ շարունակում է «ա» ցույց տալ[104]։ Երբ Արմսթրոնգն իր հայտարարությունն էր անում Ամերիկայի ձայնում, BBC-ն և շատ այլ հեռուստատեսություններ ուղիղ եթերով ցուցադրում էին։ Ընդհանուր հաշվարկով ամբողջ աշխարհում լսարանի քանակը հասնում էր 530 միլիոնի[105], այն դեպքում, երբ մոլորակի բնակչությունը կազմում էր 3․6 միլիարդ[106]։

 
Արմսթրոնգը Լուսնի վրա

Առաջին քայլից 20 րոպե անց Օլդրինը միացավ Արմսթրոնգին ու դարձավ երկրորդ մարդն, ով ոտք դրեց Լուսին, և դուետը սկսեց իր առաջադրանքը։ Սկզբնական փուլում Արմսթրոնգը բաց արեց իրենց թռիչքին նվիրված հուշատախտակն ու նաև տեղադրեց ԱՄՆ-ի դրոշը։ Առաջադրանքի համար նախատեսված դրոշը պարունակում էր երկաթե կաղապարաձող, որպեսզի պահեր հորիզոնական դիրք։ Քանի որ ձողը ոչ լրիվությամբ էր երկարեցված, իսկ դրոշը ճանապարհորդության ընթացքում ամուր փաթեթավորված էր եղել, դրոշը փոքր-ինչ ճմռթվել էր և տպավորություն էր ստեղծում, թե թափահարվում է քամուց[107]։ Դրոշի տեղադրումից հետո, նախագահ Ռիչարդ Նիքսոնը հեռախոսազրույց ունեցավ տիեզերագնացների հետ։ Նախագահը խոսեց մոտավորապես մեկ րոպե, իսկ Արմսթրոնգը պատասխանեց երեսուն վայրկյանի ընթացքում[108]։ Ապոլոն 11-ի նկարահանումներում Արմսթրոնգն ընդամենը հինգ նկար ունի, որոնցից մի քանիսը ապացույցի համար են, իսկ մի քանիսը պատահական նկարներ են, որտեղ Արմսթրոնգն ընդամենն արտացոլվել է։ Առաջադրանքը նկարահանելու համար նախատեսված էր մեկ րոպե, բացի դրանից պատկերների մեծամասնությունն Արմսթրոնգը նկարահանել էր Hasselblad տեսախցիկի օգնությամբ[109]։

Երբ Արմսթրոնգն օգնեց տեղադրել Ապոլոնի գիտական հետազոտությունների համար նախատեսված նախնական փաթեթը, նա ուղևորվեց զբոսանքի լուսնային մոդուլից 65 յարդ (59 մ) դեպի արևելք, այն ներկայումս անվանվում է Արևելյան խառնարան։ Արմսթրոնգի վերջին հանձնարարությունը մնացել էր միայն հիշեցնել Օլդրինին, որ Սովետական տիեզերագնաց Յուրի Գագարինի և Վլադիմիր Կոմարովի, Ապոլոն 1-ի տիեզերագնացներ Գրիսոմի, Ուայթի և Չաֆի համար մի ոչ մեծ հուշային տարրեր թողնել[110]։ Ապոլոն 11-ի ժամանակ EVA առաջադրանքի վրա ծախսված ժամանակը երկուս ու կես ժամ էր[111], հաջորդ հինգ վայրէջքներների յուրաքանչյուրին աստիճանաբար ավելի երկար ժամանակահատված հատկացվեց EVA-առաջադրանքը կատարելու համար, և օրինակ Ապոլոն 17-ի անձնակազմը 22 ժամից ավելի անցկացրեց լուսնային մակերևույթը հետազոտելու համար[111]։ 2010 թվականի հարցազրույցում Արմսթրոնգը բացատրեց, որ ՆԱՍԱ-ն սահմանափակել է իր զբոսանքը Լուսնի վրա, որովհետև նրանք վստահ չէին, թե սկաֆանդրները կկարողանան արդյոք դիմանալ հանկարծակի բարձր ճնշմանը[112]։

Վերադարձ Երկիր
խմբագրել

Երբ նրանք վերադարձան լուսնային մոդուլ, դռնակը փակեցին ու կնիքեցին։ Պատրաստվելով լուսնային մակրևույթից թռիչքին Արմսթրոնգն ու Օլդրինը նկատեցին, որ նրանց ծանր սկաֆանդրերում կոտրել են բարձրացման շարժիչի բռնկման անջատիչը, գրիչի օգնությամբ նրանք հրեցին անջատիչը, որպեսզի ակտիվացնեն մեկնարկի հաջորդականությունը[113]։ Հետո Արծիվը շարունակեց մեկնարկի նախապատրաստվել լուսնային ուղեծրից, որտեղ նա կապնվեց Կոլումբիա հրամանատարական ծառայության մոդուլի հետ։ Տիեզերագնացները վերադարձան Երկիր ու ընկան Խաղաղ Օվկիանոս, որպեսզի USS Hornet-ն իրենց բարձրացնի[114]։ 18 օրյա կարանտինից ազավելուց հետո, որպեսզի համոզված լինեին, որ տիեզերագնացները Լուսնից ինչ-որ հիվանդությամբ չէին վարակվել, անձնակազմին ուղարկեցին Միացյալ Նահանգներում և ամբողջ աշխարհում 45 օրյա «Giant Leap» ճանապարհորդության։ Հետագայում 1969 թվականին Արմսթրոնգը Վիետնամում մասնակցեց Բոբ Հոփի ՄԾԿ-ի շոուին։

Կյանքն Ապոլոնից հետո

խմբագրել
Ուսուցում
խմբագրել

Ապոլոն 11-ի թռիչքից հետո Արմսթրոնգն հայտարարեց, որ այլևս չի պատրաստվում տիեզերք թռչել[115]։

Նա ավիացիոն տեխնոլոգիաների առաջադեմ հետազոտությունների և ARPA տեխնոլոգիաների կառավարությունում նշանակվեց կառավարիչի օգնական և այնտեղ աշխատեց մեկ տարի, որից հետո հեռացավ և այդ հաստիքից, և 1971 թվականին նաև ՆԱՍԱ-ից[116]։ Ցինցիննատիի համալսարանում՝ աերոտիեզերական տեխնիկաների կաֆեդրայում, նա ընդունեվեց որպես ուսուցիչ[117], նա ընտրեց հենց Ցինցիննատիի համալասրանը, այդ թվում Փրդյուի համալսարանը, որովհետև Ցինցիննատիի համալսարանն ուներ աերոտիեզերական ոչ մեծ բաժին[118]։ Նա հույս հայտնեց, որ ֆակուլտետի անդամները չեն ձանձրանա դասաժամերի ընթացքում միայն այն բանի համար, որ նա եկել էր Հարավային Կալիֆորնիայի համալսարանի ընդամենը մագիստրոսի կոչումով[119]։ Նա իր մագիստրոսական կոչումի համար սկսել էր սովորել մեկ տարի առաջ՝ Էդվարդսում և ավարտել էր Ապոլոն 11-ից հետո՝ հանձնելով Ապոլոնի տարբեր ասպեկտների հաշվետվությունը, գերձ��յնային թռիչքների մոդելավորման դիսերտացիայի հետ[120]։

Ցինցիննատիում Արմսթրոնգը աերոտիեզերական մեքենաների պրոֆեսոր էր։ Նա իր վրա վերցրեց բարդ ուսուցողական պարտականություն և դասավանդեց հիմնական դասարանների։ Ուսումնական պրոցեսում Արմսթրոնգն ունեցավ երկու ավարտական՝ ավիաշինարարության և փորձարարական թռիչքների մեխանիկայի դասարան[121]։ Նա լավ ուսուցիչ և խիստ գրեյդեր էր։ Հետազոտությունների համար նա չաշխատեց ՆԱՍԱ-ում։ Նա չէր ցանկանում ֆավորիտի դեր ստեղծել, սակայն հետագայում փոշմանեց այդ որոշման համար։ Ութ տարի դասավանդումից հետո 1980 թվականին Արմսթրոնգն անցավ թոշակի։ Երբ համալսարանը վերածվեց մունիցիպալ անկախ պետական դպրոցի, բյուրոկրատիան վերացավ։ Նա չէր ցանկանում լինել ֆակուլտետի քննարկումների անդամ, և այդ պատճառով էլ որոշեց ընդմիջումներով դասավանդել։ Արմսթրոնգի խոսքերով նրա աշխատավարձն իր աշխատանքի համեմատ բարձր էր։ 1979 թվականին նրա աշխատավարձի 10%-ը ուղղվեց համալսարանի կարիքները հոգմալուն։ Համալսարանի աշխատակազմը նույնիսկ չգիտեր, թե ինչու նա հեռացավ համալսարանից[120]։

ՆԱՍԱ-ի հանձնաժողովներ
խմբագրել

1970 թվականի վթարից և առաջին լուսնային վայրէջքից (Ապոլոն 13) բացի, Արմսթրոնգը մասնակցեց Էդգար Քորթրայթի դժբախտ պատահարի հետաքննությանը։ Թթվածնային տարրայի թերմոստատի 28 վոլտանի անջատիչը մտարություն հայտնվեց փոխարինել 65 վոլտանի տարբերակով, ինչը հանգեցրեց պայթյունի։ Քոնրայթն առաջարկեց վերանախագծել ամբողջ բաքը 40 միլիոն դոլարով։ ՆԱՍԱ-ի շատ մենեջերներներ, Արմսթրոնգի հետ պայքարեցին, որպեսզի այն չընդունվի, քանի որ հենց թերմոստատի անջատիչն էր պայթյունի պատճառը։ Նրանք բաց թողեցին փաստարկները և բաքերը սկսեցին աշխատել[122]։

1986 թվականին նախագահ Ռոնալդ Ռեյգանը խնդրեց Արմսթրոնգին միանալ Ռոջերսի հանձնաժողովին ու հետաքննել Challenger-ի վթարը։ Արմսթրոնգը նշանակվեց հանձնաժողովի փոխնախագահ։ Նա հանձջնաժողովի օպերատիվ կողմի պատասխանատուն էր։ Նա մի քանի հարցազրույց ունեցավ, որոնք պատրաստել էր երկար տարիների ընթացքում վթարի պատճառը բացահայտելու համար։ Փոխնախագահի պաշտոնում նա օգնեց պահպանել հանձնարարականների քանակը, հանձնաժողովի կողմից մինչև իննի։ Արմսթրոնգը կարծում էր, որ եթե դրանք չափից շատ լինեին, ՆԱՍԱ-ն նրանց համար չէր շարունակի գործել[123]։

Նախագահ Ռեյգանի հրամանով Արմսթրոնգը նշանակվեց քառասուն մասնակից ունեցող հանձնաժողովի անդամ, որը զբաղվում էր 21-րդ դարի ամերիկյան քաղտիեզերական թռիչքներով։ Հանձնաժողովը գլխավորում էր դոկտոր Թոմաս Օ․ Փեյնը՝ ՆԱՍԱ-ի նախկին կառավարիչը, ում հետ Արմսթրոնգն աշխատել էր Ապոլոն ծրագրում։ Խումբը գիրք հրապարակեց՝ «Pioneering the Space Frontier: The Report on the National Commission on Space» վերնագրով։ Հանձնաժողովն առաջարկում էր 2006 թվականին ստեղծել հիմանկան լուսնային բազա և 2015 թվականին մարդկանց ուղարկել Մարս։ Նմանատիպ առաջարկությունները մերժվեցին, քանի որշարունակում էր առաջնային մնալ Չելենջեր տիեզերանավի աղետի հարցը[124]։

Նախագահ Ջորջ Բուշի հրավերով Արմսթրոնգն ներկա գտնվեց 2003 թվականին տեղի ունեցած «Կոլումբիա» տիեզերական աղետի զոհերի հիշատակի արարողությանը[125]։

Բիզնես գործունեություն
խմբագրել

1971 թվականից հետո, երբ Արմսթրոնգը լքեց ՆԱՍԱ-ն, նա մի քանի տարբեր ընկերությունների ներկայացուցիչ դարձավ։ Առաջին ընկերությունը, որի վրա նա կանգ առավ Chrysler ընկերությունն էր, որտեղ 1979 թվականից սկսած նա նկարահանվեց գովազդներում։ Արմսթրոնգը կարծում էր, որ այս ընկերությունն ունի հզոր ինժեներական ստորաբաժանում և նրանց մոտ ֆինանսական դժվարություններ կային։ Հետագայում նա հանդես եկավ ամերիկյան այլ ընկերություններում ինչպիսիք են՝ General Time Corporation-ը և The Bankers Association of America-ն[126]։ Նա հանդես եկավ միայն ամերիկյան ընկերություններում[127]։

Ներկայացուցչական պարտականությունների վերակարգում, նա նույնպես ընդգրկված էր մի քանի տարբեր ընկերությունների տնօրինությունների խորհրդատվական անդամների ցուցակի մեջ։ Առաջին ընկերությունը Gates Leajet-ն էր որին Արմսթրոնգը միացավ, գլխավորելով տեխնիկական կոմիտեն։ Նա թռչեց իրենց նոր ու էքսպերիմենտալ ինքնաթռիռներով և նույնիսկ բիզնես ինքնաթիռների բարձրության ռեկորդ սահմանեց։ 1973 թվականին Արմսթրոնգը դարձավ Cincinnati Gas & Electric ընկերության տնօրինության խորհրդի անդամ։ Նրանք հետաքրքրվում էին ատոմային էներգիայով և ցանկանում էին բարձրացնել ընկերության տեխնիկական հեղինակությունը։ Նա ծառայեց Taft Broadcasting-ում։ Thiokol-ի խորհրդին Արմսթրոնգը միացավ 1989 թվականին, այն բանից հետո, երբ նա եղավ Ռոջերսի հանձնաժողովի փոխնախագահ, Չելենջեր տիեզերանավը ոչնչացավ հրթիռային արագացուցչի կոշտ վառելիքի պատճառով, որը պատկանում էր Thiokol ընկերությանը։ Ցինցիննատիի համալսարանը լքելուց հետո Արմսթրոնգը դարձավ Cardwell International Ltd ընկերության փոխնախագահ։ Նա ծառայեց ավիատիեզերական այլ խորհուրդներում, սկզբում, 1978 թվականին՝ United Airlines-ում, իսկ 1980 թվականին Eaton Corporation-ում։ Նրան առաջարկ էր ստացել գլխավորել դուստր ընկերությունների (Eaton, AIL Systems) տնօրենների խորհուրդը[128] [129]։

Արշավ Հյուսիսային բևեռում
խմբագրել

1985 թվականին պրոֆեսիոնալ գիդ Մայք Դանը կազմակերպեց արշավ դեպի Հյուսիսային բևեռ այն մարդկանց համար, ում նա համարում էր մեծ հետազոտողներ։ Խմբում ներառված էին Արմսթրոնգը, Էդմունդ Հիլարին, Հիլարիի որդի Փիթերը, Սթիվ Ֆոսեթը և Պատրիկ Մորրոուն։ Նրանք տեղ հասան 1985 թվականի ապրիլի 6-ին։ Արմսթրոնգն ասաց, որ նրան շատ հետաքրիր էր տեսնել, թե ինչ տեսք ունի Հյուսիսային բևեռը երկրային հարթությունից։ Նա բևեռը տեսել էր միայն Լուսնից[130]։ Արշավն Արմսթրոնգը ցանկանում էր գաղտնի պահել և դրա մասին չտեղեկացրեց ԶԼՄ-ներին։

Հեռուստատեսություն և ֆիլմ
խմբագրել

2010 թվականին նա հնչունավորեց Ջեք Մորրուի դերը Quantum Quest: A Cassini Space Odyssey[131], անիմացիոն կրթական գիտաֆանտաստիկ արկածային ֆիլմում։ Այն նկարահանվել էր JPL/NASA-ի աջակցությամբ և ռեակտիվ շարժիչների հովանավորությամբ[132]։ 1991 թվականից 1993 թվականի սահմաններում նա Նիլ Արմսթրոնգի թռիչքներն ընդունեց ու ստեղծեց A&E-ի վավերագրական ավիացիոն պատմությունների մասին սերիալ[133]։

Մենակյացություն
խմբագրել

Իր կյանքի վերջին տարիներին Արմսթրոնգը վարում էր հանգիստ կյանք, ինչը հանգեցրեց այն համոզմունքին, որ մարդիկ սկսեցին կարծել, որ նա մենակյաց է դարձել[134][135]։ Նա հրաժարվում էր շատ հրապարակային ելույթներից։ Մայքլ Քոլինզն իր գրքում նշել էր, որ երբ Արմսթրոնգը գնաց կաթի ֆերմա, որպեսզի դառնար քոլեջի պրոֆեսոր, նա «լքեց իր դղյակն ու բարձրացրեց բաժանարար կամուրջը»։ Արմսթրոնգը դա ծիծաղելի համարեց և նշեց, որ «մեզանից նրանք, ովքեր ապրում են երկրի խորքում կարծում են, որ Բելթուեյում ապրողներն են, որ խնդիրներ ունեն»։ Անդրեյ Չակինը Մարդը Լուսնի վրա ֆիլմում ասում էր, Արմսթրոնգը հանգիստ դիրք զբաղեցրեց, բայց մենակյաց չեղավ, նա ունեցավ հարցազրույցներ, նկարահանվեց Chrysler-ի և կաբելային հեռուստասերիալի հոսթինգի գովազդներում[136]։

Արմսթրոնգը բացի առաջին օրվա շապիկից, մնացած բոլորի վրա ստորագրեց։ Մոտավորապես 1993 թվականին նա իմացավ, որ իր ստորագրությունները վաճառվում են համացանցում և դրանց մեծամասնությունը կեղծված էին, դրանից հետո նա դադարեց մակագրել իրերի վրա[135]։ Արմսթրոնգը Արծվային սկաուտներին ուղղված շնորհավորանքներին ի պատասխան նամակ գրեց՝ շնորհակալություն հայտնելով բոլորին։ Այս ամենն Արմսթրոնգի մենակյացությունը միֆ համարեցին[137]։

Անձնական կյանք

խմբագրել

Արմսթրոնգների ընտանիքի անդամները նրան համարեցին «անտրամադիր ամերիկյան հերոս»[138][139][140]։ Առաջին ամերիկացին Երկրի ուղեծրում Ջոն Գլենն հիշում է Արմսթրոնգի համեստությունը։ «Նա չէր զգում, որ պետք է իր սահմաններից դուրս գար» ասաց Գլենը CNN-ին։ «Նա համեստ մարդ էր, ինչպես Լուսին թռիչքից առաջ, այնպես էլ թռիչքից հետո»[141]։ Մի քանի նախկին տիեզերագնացներ (ինչպիսիք օրինակ Գլենը և Հարիսոն Շմիդտը) փնտրում էին քաղաքական դիրք ՆԱՍԱ-ից հեռանալուց հետո, բայց օրինակ Արմսթրոնգին առաջարկեցին երկու կողմից, բայց նա հրաժարվեց։ Նա իր քաղաքական համոզմունքները դիտարկում էր, որպես պետության իրավունքներին հաճո և հակադրվում ԱՄՆ-ի գործողություններին բնորոշելով, դրանք «համաշխարհային ոստիկանին» բնորոշ հատկություններ[142]։

Երբ Արմսթրոնգը ներկայացավ տեղի մեթոդիստական եկեղեցի, որպեսզի առաջնորդի Բոյսկաուտների շարքը 1950 թվականին, նա իրեն ներկայացրեց որպես դեիստ[143]։ Արմսթրոնգի մայրն ասել է, որ կրոնական դիրքորոշումները դեռ եկել էին նրա որովայնից և տանջանքներից, որոնց հանդիպել էր Արմսթրոնգն իր հետագա կյանքում[144]։ 1980 թվականին Արմսթրոնգը ստի զոհ դարձավ։ Նա Լուսնի մակերևույթին զբոսանքի էր գնացել, որից հետ սկսեցին ձայն բարձրացնել այն մասին, որ Նիլը իսլամի հետևորդ է դարձել՝ ազան մուսուլմանական երաժշտություն լսելով։ Ինդոնեզացի երգչուհի Սուհաեմին երգ գրեց Gema Suara adzan di Bulan (Լուսնին նվիրված ռեզոնանսային աղոթք) անվանմամբ, որն ընդգծում էր Արմսթրոնգի կրոնափոխությունն իսլամի։ 1983 թվականին այս ամենը սկսվեց լայնորեն քննարկվել Ջակարտայի լրատվական պարբերականներում[145]։ Նմանատիպ այլ պատմություններ նկատվել են Եգիպտոսում և Մազայզիայում։ 1983 թվականի մարտին ի պատասխան այս ամենի ԱՄՆ-ի Պետական դեպարտամենտից դեսպաններ և հյուպատոսներ ուղարկվեցին մուսուլմանական երկրներ հայտարարությամբ, որ Արմսթրոնգն «իսլամ չի ընդունել»[[146]։ Այդ խաբեությունը վերացավ հետագա երեսուն տարիների ընթացքում։ Խաբեության մի մասը ծագել էր ամերիկայի այն հատվածներում, որը բնակեցված էր մուսուլմաններով[146]։

1972 թվականին Արմսթրոնգները գնացին Լանգհոլմ քաղաք, Շոտլանդիա, Նիլը Բուրգում դարձավ առաջին ազատ մարդը և ուրախությամբ քաղաքը ներկայացրեց որպես իր տուն[147]։ Համաշխարհային դատարանը չբացահայտված 400 տարեկան օրենքից ներկայացրեց նրանց, որը վերաբերում էր ցանկացած Արմսթրոնգի, որոնք ապրում էին քաղաքում[148]։

 
2012 թվականի փետրվարին Ջոն Գլենի 50 ամյակին Արմսթրոնգը խոսում է առաջին տիեզերք թռիչքի մասին։

Աշխատելով իր ֆերմայում, որը գտնվում էր Լեբանոնից (Օհայո նահանգ), 1978 թվականի նոյեմբերին Արմսթրոնգը՝ ցատկելով իր սերմնահատիկներով բարձած բեռնատարի հետնամասից, կոտրեց իր ձախ ձեռքի մատնեմատի վերին հտվածը։ Դրա արդյունքում ամուսնական մատանին հայտնվեց բեռնատարի անվադողի տակ։ Նա վերցրեց ու պահեց պոկված հատվածը սառույցի մեջ, իսկ հետագայում հրեական հիվանդանոցում, որը գտնվում էր Լուիսվիլում (Կենտուկի նահանգ)[149]։ 1991 թվականին՝ հոր մահից մեկ տարի և մոր մահից ինն ամիս անց, Կոլորադո նահանգի Ասպեն քաղաքում, ընկերների հետ դահուկներով սահելուց սրտի նոպա է ունենում[150]։

Արմսթրոնգի առաջին կինը, Ջանեթը 1994 թվականին, 38 տարի ամուսնությունից հետո բաժանվում է նրանից[151]։ 1992 թվականին նա ծանոթանում է իր երկրորդ կնոջ՝ Քերոլ Հելդ Նայթի հետ, երբ գոլֆի մրցարշարին նախաճաշի ժամանակ նրանք նստած էին նույն սեղանի առջև։ Նա շատ քիչ բան ասաց Արմսթրոնգին, բայց երկու շաբաթ անց նրան զանգահարեցին ու հարցրեցին, թե ինչով է նա զբաղված, նա պատասխանեց, որ բալի ծառն է կտրում։ 35 րոպե անց Արմսթրոնգը նրա տանն էր, որպեսզի օգներ նրան։ Նրանք ամուսնացան 1994 թվականի հունիսի 12-ին Օհայոյում։ Նա ապրեց Ինդիան Հիլում (Օհայո նահանգ)[152][153]։

1993 թվականից հետո Արմսթրոնգը հրաժարվեց մակագրությունների բոլոր առաջարկներից, որովհետև նրա մակագրություններով իրերը վաճառվում էին բարձր գումարներով։ Մակագրությանը վերաբերող առաջարկներին ի պատասխան ուղարկվում էր նամակ,որտեղ նշվում էր, որ նա դադարել է մակագրել[154]։ Չնայած նրա ստորագրությունը բոլորին քաջ հայտնի էր, գրող Էնդրյու Սմիթը հետևել է, թե 2002 թվականի Reno Air մրցավազքում գտնվող մարդիկ ինչպես են ստացել մակագրություններ, այն դեպքում, երբ մի մարդ հաստատեց, որ՝ «եթե դուք ինչ-որ բան բավական մոտ հրեք նրա դեմքին, նա կստորագրի»[155]։ Նա նաև դադարեց շնորհավորական նամակներ ուղարկել նոր Արծիվ սկաուտներին, որովհետև համարում էր, որ այդ գործը պետք է անեն մարդիկ ովքեր անձամբ են ճանաչում սկաուտներին[156]։ Արմսթրոնգը պաշտպանեց իր անունը, նկարների և հայտնի աֆորիզմերի կողքին գտնվելուց։ Երբ 1981 թվականին նա մեկնարկեց, MTV-ին ցանկանում էր օգտագործել իր աֆորիզմը նույնականացնելով իր կայանի հետ, փոխարինելով ամերիկայի դրոշն իր լոգոտիպով, բայց Արմսթրոնգը հրաժարվեց, հրաժարվեց նաև օգտագործել իր ձայնը կամ նմանատիպ այլ բան[157]։ 1994 թվականին նա դատի տվեց Hallmark Cards-ին, այն բանի համար, որ նրանք օգտագործել էին իր անունն ու մեջբերումը՝ «մեկ փոքրիկ քայլ»-ը Սուրբ ծննդյան զարդանկարի վրա առանց իր թույլտվության։ Դատական գործը չեղյալ համարվեց՝ չբացահայտված գումարի դիմաց, որը Արմսթրոնգը ուղղեց Փրդյուին[158][159]։

2005 թվականի մայիսին Արմսթրոնգը դատական վեճի մեջ մտավ 20-ամյա վարսավիր Մարկ Սայզմորի հետ։ Այն բանից հետո, երբ վարսավիրը կտրել էր Արմսթրոնգի մազերը, նա առանց Արմսթրոնգի թույլտվության վաճառել էր դրանք 3000 դոլարով[160][161][162]։ Արմսթրոնգը սպառնաց Սայզմորին դատական գործ հարուցել, եթե նա չվերադարձնի մազերը կամ չիրականացնի բարեգործություն Արմսթրոնգի նշած գումարի չափով։ Սայզմորը չկարողանալով մազերը հետ վերադարձնել, բարեգործական գումար նվիրաբերեց[163]։

Հիվանդություն և մահ

խմբագրել
 
Արմսթրոնգի մանկության լուսանկարն ընտանեկան հուշերից, Ինդիան Հիլ, Օհայո նահանգ, Ցինցիննատիի մոտակայքում 2012 թվականի օգոստոսի 31

2012 թվականի օգոստոսի 7-ին Արմսթրոնգին կատարվել է աորտոկորոնար շունտավորում սրտի խցանված պսակաձև զարկերակների համար[164]։ Չնայած ինչպես նա հայտնում է, ապաքինվում է[165], հիվանդանոցում նրա մոտ բարդություններ զարգացան ու նա օգոստոսի 25-ին Ցինցիննատիում (Օհայո նահանգ) մահացավ 82 տարեկան հասակում[166]։ Մահվանից հետո Արմսթրոնգը Սպիտակ տան հայտարարության մեջ նկարագրվեց որպես՝ «ամերիկացի մեծ մարդկանցից մեկն, ով ոչ միայն իր, այլ բոլոր ժամանակների հերոս է»[167][168]։ Հետագա զեկույցում նշվում էր, որ Արմսթրոնգը կրում էր միացյալ Նահանգների քաղաքացիների ողջ ձգտումները և, որ «ստեղծել է մարդկության ձեռքբերումների պահը, որը երբեք չի մոռացվի»[169]։

Նրա ընտանիքը հանդես եկավ հայտարարությամբ, որտեղ ասվում էր՝ «ամերիկացի դժկամ հերոս, (ով) հպարտորեն ծառայեց իր ազգին, որպես ծովային նավատորմի կործանիչի օդաչու, փորձարկող օդաչու և տիեզերագնաց։ Մենք ցավում ենք շատ լավ մարդու կորուստը և միևնույն ժամանակ նշում ենք նրա հիանալի կյանքը և հույս ունենք, որ այն օրինակ կծառայի ամբողջ աշխարհի երիտասարդների համար, որպեսզի համառորեն պայքարեն, որպեսզի ի կատար ածեն իրենց երազանքները, որպեսզի պատրաստ լինեն հետազոտելու ու նոր սահմաններ բացահայտելու, և անձնազոհորեն ծառայեն այն գործին որին նվիրվել են։ Նրանց համար, ովքեր ցանկանում են հարգել Նիլի հիշատակը, մենք պարզ խնդրանք ունենք։ Կարդացեք նրա ծառայության, նվաճումների և համեստության մասին և երբ հաջորդ անգամ դուրս կգաք փողոց և պարզ երկնքում կտեսնեք, թե ինչպես է Լուսինը ժպտում ձեզ, հիշեք Նիլ Արմսթրոնգի մասին և աչքով արեք նրան»[170]։ Սա մեծ արձագանք գտավ, այդ թվում Թվիթթերում #WinkAtTheMoon հեշթեգի տեսքով։ Օլդրինը նրա մասին ասաց՝ «նա իսկական ամերկյան հերոս էր և լավագույն օդաչուն էր, որին ես երբևէ տեսել եմ, և ավելացրեց, որ նա ցավում է, քանի որ նրանք չեն կարող միասին նշել Լուսնի վրա վայրէջքի 50-ամյակը 2019 թվականին»[171][172]։ Իսկ Քոլինզն ասաց՝ «նա լավագույնն էր, և ես անչափ կկարոտեմ նրան»[173][174]։ ՆԱՍԱ-ի կառավարիչ Չարլզ Բոլդենն ասել է՝ «մինչև այն պահը, երբ գույություն կունենան պատմության մասին գրքեր, Նիլ Արմսթրոնգը միշտ կլինի դրանցում, ի հիշատակ այն փոքրիկ քայլի, որ աշխարհի մարդկությունը կատարեց իր սեփական տարածքներից դուրս»[175][176]։

 
Արմսթրոնգի հուղարկավորությունը ծովում, 2012 թվական սեպտեմբերի 14

Նրա հոգեհանգստի արարողությունը տեղի ունեցավ սեպտեմբերի 13-ին Վաշինգտոնի ազգային տաճարում՝ պատուհանի մոտ, որի վրա պատկերված էր «Ապոլոն 11», ինչպես նաև վիտրաժային վահանակների կողքին լուսնի քարի առկայության պայմաններում[177]։ Վահանակների վրա պատկերված էին Ապոլոն 11-ի անձնակազմը՝ Արմսթրոնգը, Քոլինզը և Բազ Օլդրին, Ջին Քերնան՝ Ապոլոն 17 առաջադրանքի հրամանատարը և վերջին մարդն ով ոտք դրեց Լուսնի վրա, և նախկին սենատոր և տիեզերագնաց Ջոն Գլենը, առաջին ամերիկացին, ով լքեց Երկրի սահմանները։ Չարլզ Բոլդենը գովեստի խոսքում Արմսթրոնգի մասին նշեց՝ «տղամարդկություն, քաղաքավարություն և համեստություն»։ Քերնանն հիշում է Արմսթրոնգի մոտեցումը Լուսնային մակերևույթին վառելիքի ցածր մակարդակի ժամանակ՝ «երբ ընկալող-հաղորդող սարքը հուշում էր, որ բաքը դատարկ է, մենք ամեն ինչ գիտեին, որ բաքում մնացել է մեկ կամ երկու գալլոն»։ Դիանա Քրոլը երգեց Fly Me to the Moon երգը։ Քոլինզն աղոթք հնչեցրեց։ Սքոթն հիշեց Արմսթրոնգի հետ Ջեմինի 8 առաջադրանքը, երբ նա ասում էր, հնարավոր է, առաջին անգամվա միջադեպը, որի ժամանակ սոսինձը լցվեց լծասարքի վրա և թույլ չէր տալիս նրան ճշգրիտ ֆիքսվել դռնակի փակելուց մեկ րոպե առաջ, և եթե չկարողանային դռնակը փակել ժամանակ ապա առաջադրանքը կձախողվեր։ Հետո Արմսթրոնգը կապնվեց Քոնրադի հետ դիմելով, որ նրա մեղավորությամբ է խնդիրն առաջացել և պետք չէր կանգնեցնել առաջադրանքի համար նախատեսված ժամանակը։ Դա պատահեց որովհետև Նիլ Արմսթրոնգը թիմային խաղացող էր, նա միշտ է թիմի անունից աշխատել[177]։ Սեպտեմբերի 14-ին Արմսթրոնգի դիակիզված մարմնի մնացորդները նետեցին Ատլանտյան օվկիանոս։ Արարողակարգը տեղի ունեցավ USS Philippine Sea զրահանավից[178]։ Արմսթրոնգի հուղարկավորության ժամանակ դրոշները բաժանվեցին նահանգով մեկ[179]։

Ժառանգություն

խմբագրել

Արմսթրոնգը շատ մրցանակներ է ստացել, այդ թվում նախագահ Նիքսոնի կողմից ստացել է Նախագահական Ազատության շքանշան[180], Ամերիկյան Աշխարհագրական Ընկերության կողմից ստացել է Քալումի Աշխարհագրական շքանշան[181], և Քոլիերի մրցանակ Ազգային Օդագնացության ասոցիացիայի կողմից, այս բոլորը նա ստացել է մեկ տարում (1969 թվական)[182], 1970 թվականին պարգևատրվել է ՆԱՍԱ-ի կողմից Հատուկ ծառայության համար շքանշանով[183], նույն թվականին պարգևատրվել է նաև դոկտոր Ռոբերտ Գոդարդի հուշային մրցանակով[184], 1971 թվականին ԱՄՆ-ի Ռազմական ակադեմիայի կողմից ստացել է Սիլվանուս Թայերի անվան մրցանակ[185], 1978-ին նախագահ Ջիմի Քարթերի կողմից պարգևատրվել է Կոնգրեսի Տիեզերական պատվո շքանշանով[183], 2001 թվականին Ազգային Օդագնացության ասոցիացիայի կողմից ստացել է Ուորայթ եղբայրների հուշային մրցանակ[186] և 2011 թվականին պարգևատրվել է Կոնգրեսի Ոսկե շքանշանով[187]։ 1999 թվականին Արմսթրոնգն ու Ապոլոն 11-ի անձնակազմը Սմիթսոնոսնի համալսարանի կողմից ստացել են Լենգլի ոսկե շքանշան[188]։ 2006 թվականի ապրիլի 18-ին նա ստացավ ՆԱՍԱ-ի Ambassador of Exploration Award մրցանակը[189]։ Տիեզերական ֆոնդն Արմսթրոնգին 2013 թվականին իր տիեզերական հաջողությունների համար անվանեց գեներալ Է․ Հիլլ Ջեյմսի մրցանակների դափնեկիր[190]։ Արմսթրոնգն ընդգրկվեց նաև Աերոտիեզերական Պատվո Քայլի, Ազգային ավիացիայի պատվո դահլիճում և Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների տիեզերագնացների պատվո դահլիճում[191][192]։ 2010 թվականի մարտի 10-ի USS Dwight D. Eisenhower-ի տախտակամածին տեղի ունեցած միջոցառման ժամանակ նա պարգևատրվեց ծովային տիեզերագնացի շքանշանով, այդ միջոցառմանը մասնակցում էին նաև Լովելն ու Քերնանը[193]։

Նրա պատվին անվանակոչվել է լուսնային Արմսթրոնգ խառնարանը, Ապոլոն 11-ի վայրէջքի վայրից 31 միլ (50 կմ) հեռավորության վրա, և Արմսթրոնգ 6469 աստերոիդը[194]։ Միացյալ Նահանգներում նրա անունով անվանակոչված տասնյակ և ավելի դպրոցներ կան[195][196], և ամբողջ աշխարհում շատ վայրեր՝ փողոցներ, շենքեր, դպրոցներ և տարբեր այլ վայրեր կան, որոնք անվանվում են հենց Արմսթրոնգի և/կամ Ապոլոնի անուններով[196]։

 
Նախագահ Բարաք Օբաման ընդունել է Ապոլոն 11-ի անձնակազմին, ձախից՝ Բազ Օլդրին, Մայքլ Քոլինզին և Նիլ Արմսթրոնգին 2009 թվականի հուլիսի 20 միջոցառմանը, նվիրված Ապոլոն 11-ի վայրէջքին։

2012 թվականի սեպտեմբերին ԱՄՆ-ի Ռազմածովային ուժերը հայտարարեց, որ առաջին Արմսթրոնգ դասի նավը կկրի RV Neil Armstrong անվանումը։ Նավը Ռազմածովային ուժերին է հանձնվել 2015 թվականի սեպտեմբերի 23-ին։ Այն ժամանակակից օվկիանոսագիտական տախտակամած ունեցող նավ էր, որն հնարավորություն էր տալիս ակադեմիական տարբեր խմբերի կատարել օվկիանոսագիտական հետախուզություններ[197]։ Արմսթրոնգի հեղինակազորված կենսագրոթյունը ներկայացնող՝ First Man: The Life of Neil A. Armstrong ֆիլմը ներկայացվեց 2005 թվականին։ Երկար տարիների ընթացքում Արմսթրոնգը հրաժարվել էր կենսագրությունը ներկայացնել հեղինակների ինչպիսիք են՝ Սթիվեն Ամբրոուզն ու Ջեյմս Ա․ Միչեները, բայց համաձայնել է աշխատել Ջեյմս Հանսենի հետ, Համսենի այլ կենսագրություններից կարդալուց հետո[198]։ Գլխավոր հերոս Ռայան Գոսլինգի և ռեժիսոր Դեմիեն Շազելի գրքի էկրանավորումը նախատեսված է 2018 թվականին։

Միացյալ Նահանգների համար, ազգային առաջատար տիեզերական խումբը, մոտավոր կես դար լինելով առանց փոխադրման հնարավորության՝ կարողանա իջնել Երկիր մոլորակի ուղեծիր և առանց մարդկային ուսումնասիրելու հնարավորության, անորոշ ժամանակով դեպի ապագա Երկ��ի ուղեծրի տակ անցնելու, կանխորոշում է մեր ազգին մնալու երկրորդ կամ նույնիսկ երրորդ կարգի բարձրության վրա։ Արմսթրոնգը Ապոլոն 11-ի վերաբերյալ իր կասկածները հրապարակավ հայտարարեց, որ նա կարծում էր, թե Լուսնի վրա վայրէջքի հավանականությունը հավասար էր 50 տոկոսի։ «Ես ապշած էի։ Ապշել էի ու շատ զարմացել, որ մենք հաջողության հասանք» հետագայում նշեց նա[199]։ 2010 թվականի նոյեմբերի 18-ին, 80 տարեկան հասակում Արմսթրոնգն իր ներկայացումներից մեկի ժամանակ ասաց, որ Սամմիթի գիտատեխնիկական հետազոտությունների ժամանակ (Նիդերլանդներում) նա ասել էր, որ, եթե նրան առաջարկեին գլխավորել Մարսի առաջադրանքը, նա կհամաձայնվեր[200]։

Տես նաև

խմբագրել

Պատկերասրահ

խմբագրել

Արտաքին հղումներ

խմբագրել

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Internet Movie Database — 1990.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  3. ↑ 3,0 3,1 Neil Armstrong obituary — The Observer, 2012.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Армстронг Нил // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
  5. ↑ 5,0 5,1 Wilford J. N. Neil Armstrong, First Man on the Moon, Dies at 82 — The New York Times, 2012.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Artists + Artworks
  7. ↑ 7,0 7,1 http://abcnews.go.com/Technology/video/neil-armstrong-remembered-private-memorial-service-17130225
  8. ↑ «Gemini 1965–1966». Spacecollection.info. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մայիսի 13-ին. Վերցված է 2011 թվականի մայիսի 14-ին։-ին.
  9. ↑ «Neil Armstrong's Death—a Medical Perspective». Scientific American. Վերցված է 2012 թվականի դեկտեմբերի 30-ին։-ին.
  10. ↑ «Space legend Neil Armstrong dies». CNN. Վերցված է 2012 թվականի դեկտեմբերի 30-ին։-ին.
  11. ↑ «History of Wapakoneta (or is it Wapaghkonnetta?)». City of Wapakoneta, Ohio. Վերցված է 2012 թվականի, օգոստոսի 25-ին։-ին.
  12. ↑ 12,0 12,1 Hansen 2005, pp. 49–50.
  13. ↑ «Neil Armstrong grants rare interview to accountants organization». CBC News. 2012 թվականի մայիսի 24-ին. Վերցված է 2012 թվականի մայիսի 24-ին։-ին.
  14. ↑ «Project Apollo: Astronaut Biographies». NASA. Վերցված է 2012 թվականի մայիսի 12-ին։-ին.
  15. ↑ Koestler-Grack, Rachel A. (2009). Neil Armstrong. Gareth Stevens. էջ 14. ISBN 1-4339-2147-2.
  16. ↑ Hansen 2005, pp. 55–56.
  17. ↑ Hansen 2005, pp. 68–78.
  18. ↑ Hansen 2005, pp. 79–85.
  19. ↑ 19,0 19,1 Hansen 2005, pp. 92–93.
  20. ↑ 20,0 20,1 Hansen 2005, p. 95.
  21. ↑ Hansen 2005, p. 96.
  22. ↑ Hansen 2005, p. 112.
  23. ↑ 23,0 23,1 Hansen 2005, p. 118.
  24. ↑ «The Beginning». Phi Delta Theta international site. Վերցված է 2011 թվականի մայիսի 3-ին։-ին.
  25. ↑ Hansen 2005, pp. 124–127.
  26. ↑ Hansen 2005, p. 128.
  27. ↑ Hansen 2005, pp. 161–164.
  28. ↑ 28,0 28,1 «Biographical Data: Neil A. Armstrong». NASA. 2012 թվականի օգոստոսին։.
  29. ↑ «Biography: Neil A. Armstrong». NASA (John H. Glenn Research Center). 2008 թ․ մարտ. Վերցված է 2011 թվականի մայսիսի 16-ին։-ին.
  30. ↑ «An Act to Redesignate the Dryden Flight Research Center as the Neil A. Armstrong Flight Research Center and the Western Aeronautical Test Range as the Hugh L. Dryden Aeronautical Test Range».
  31. ↑ Hansen 2005, pp. 119–120.
  32. ↑ Hansen 2005, p. 122.
  33. ↑ Hansen 2005, p. 134.
  34. ↑ Creech, Gray (2004 թվականի հուլիսի 15). «From the Mojave to the Moon: Neil Armstrong's Early NASA Years». NASA. Վերցված է 2011 թվականի մայիսի 17-ին։-ին.
  35. ↑ Hansen 2005, pp. 134–136.
  36. ↑ 36,0 36,1 Hansen 2005, p. 145.
  37. ↑ «The X-15 Rocket Plane, Flight Log, Pages 22 and 25» (PDF). Michelle Evans. 2013.
  38. ↑ Hansen 2005, pp. 178–184.
  39. ↑ Hansen 2005, pp. 184–189.
  40. ↑ Hansen 2005, pp. 138–139.
  41. ↑ 41,0 41,1 Hansen 2005, pp. 189–192.
  42. ↑ Hansen 2005, p. 178.
  43. ↑ Hansen 2005, p. 210.
  44. ↑ Hansen 2005, p. 173.
  45. ↑ Hansen 2005, p. 195.
  46. ↑ Hansen, 2005, էջեր 201–202
  47. ↑ Burgess, 2013, էջեր 64–66
  48. ↑ «Elliot M. See, Jr». NASA. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 19-ին.
  49. ↑ Burgess, 2013, էջեր 29–30
  50. ↑ Burgess, 2013, էջ 54
  51. ↑ Hacker, Grimwood, էջեր 255–256
  52. ↑ Hansen, 2005, էջ 239
  53. ↑ Hacker, Grimwood, էջեր 257–258
  54. ↑ 54,0 54,1 Hansen, 2005, էջ 240
  55. ↑ 55,0 55,1 Hacker, Grimwood, էջեր 523–529
  56. ↑ «14 New Astronauts Introduced at Press Conference» (PDF). Space News. Vol. 3, no. 1. 1963 թ․ հոկտեմբերի 30. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 28-ին.
  57. ↑ «Valentina Vladimirovna Tereshkova (Born March 6, 1937)». Yaroslavl Regional Government. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 27-ին.
  58. ↑ Hansen, 2005, էջեր 242–244
  59. ↑ Hacker, Grimwood, էջ 526
  60. ↑ «March 16, 1966: Gemini's First Docking of Two Spacecraft in Earth Orbit». NASA. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 30-ին.
  61. ↑ Merritt, Larry (2006 թ․ մարտ). «The abbreviated flight of Gemini 8». Boeing. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 12-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 14-ին.
  62. ↑ Cunningham, 2010, էջեր 111–112
  63. ↑ Kranz, 2000, էջ 174
  64. ↑ Hacker, Grimwood, էջեր 321–322
  65. ↑ «Valor awards for David Randolph Scott». Military Times Hall of Valor. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 1-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 28-ին.
  66. ↑ Hansen, 2005, էջ 274
  67. ↑ Hansen, 2005, էջեր 292–293
  68. ↑ Hansen, 2005, էջեր 298–299
  69. ↑ Lovell, Kluger, էջեր 24–25
  70. ↑ Cernan, Davis, էջ 165
  71. ↑ Brooks et al., 2009, էջ 374
  72. ↑ Hansen, 2005, էջեր 312–313
  73. ↑ Collins, 2001, էջեր 288–289
  74. ↑ Kraft, 2001, էջ 312
  75. ↑ Chaikin, 1994, էջ 171
  76. ↑ Collins, 2001, էջեր 312–313
  77. ↑ Kraft, 2001, էջեր 323–324
  78. ↑ Hansen, 2005, էջեր 365–373
  79. ↑ Cortright, 1975, էջ 160
  80. ↑ Orloff, 2000, էջ 92
  81. ↑ Hansen, 2005, էջ 2
  82. ↑ Hansen, 2005, էջ 410
  83. ↑ Smith, 2005, էջ 11
  84. ↑ Hansen, 2005, էջեր 459–465
  85. ↑ Chaikin, 1994, էջ 199
  86. ↑ Manned Spacecraft Center, 1969, էջեր 9-23–9-24
  87. ↑ Jones, Eric M. «The First Lunar Landing, time 109:45:40». Apollo 11 Surface Journal. NASA. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 4-ին. That was the time of probe contact; the exact time of landing is difficult to determine, because Armstrong said the landing was "very gentle" and "It was hard to tell when we were on."
  88. ↑ Jones, Eric M. (2017 թ․ սեպտեմբերի 15). «The First Lunar Landing, time 1:02:45». Apollo 11 Surface Journal. NASA. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2007 թ․ նոյեմբերի 30-ին.
  89. ↑ Jones, Eric M. «Mission Transcripts, Apollo 11 AS11 PA0.pdf» (PDF). Apollo 11 Surface Journal. NASA. Վերցված է 2007 թ․ նոյեմբերի 30-ին.
  90. ↑ Jones, Eric M. «Apollo 11 Mission Commentary 7-20-69 CDT 15:15 – GET 102:43 – TAPE 307/1». Apollo 11 Surface Journal. NASA. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 8-ին.
  91. ↑ Chaikin, 1994, էջ 200
  92. ↑ Manned Spacecraft Center, 1969, էջ 12-1
  93. ↑ Cortright, 1975, էջ 215
  94. ↑ Harland, 1999, էջ 23
  95. ↑ 95,0 95,1 95,2 95,3 Mikkelson, Barbara; Mikkelson, David (2006 թ․ հոկտեմբեր). «One Small Misstep: Neil Armstrong's First Words on the Moon». Snopes.com. Վերցված է 2009 թ․ սեպտեմբերի 19-ին.
  96. ↑ «Apollo 11 Post Flight Press Conference, 16 September 1969». NASA. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հոկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 24-ին. «Yes, I did think about it. It was not extemporaneous, neither was it planned. It evolved during the conduct of the flight and I decided what the words would be while we were on the lunar surface just prior to leaving the LM.»
  97. ↑ Chaikin, Andrew (2013 թ․ հունվարի 4). «Neil Armstrong Didn't Lie About 'One Small Step' Moon Speech, Historian Says». Space.com. Purch. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հուլիսի 24-ին. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 24-ին.
  98. ↑ 98,0 98,1 Nickell, 2008, էջ 175
  99. ↑ 99,0 99,1 Goddard, Jacqui (2006 թ․ հոկտեմբերի 2). «One small word is one giant sigh of relief for Armstrong». The Times. London. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 31-ին.
  100. ↑ Smith, Veronica (2006 թ․ հոկտեմբերի 2). «Armstrong's Moon landing speech rewritten». Cosmos Magazine. Agence France-Presse. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ օգոստոսի 31-ին. Վերցված է 2007 թ․ օգոստոսի 29-ին.
  101. ↑ Carreau, Mark (2006 թ․ սեպտեմբերի 29). «High-tech analysis may rewrite space history». Houston Chronicle. Արխիվացված օրիգինալից 2006 թ․ հոկտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2006 թ․ սեպտեմբերի 30-ին.
  102. ↑ Language Logs:
  103. ↑ Baese-Berk, M. M.; Dilley, L. C.; Schmidt, S.; Morrill, T. H.; Pitt, M. A. (2016). «Revisiting Neil Armstrong's Moon-Landing Quote: Implications for Speech Perception, Function Word Reduction, and Acoustic Ambiguity». PLoS ONE. 11 (9): 1–11. Bibcode:2016PLoSO..1155975B. doi:10.1371/journal.pone.0155975. PMC 5014323. PMID 27603209.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  104. ↑ Jones, Eric M. «One Small Step, time 109:24:23». Apollo 11 Surface Journal. NASA. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 2-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 18-ին.
  105. ↑ «Apollo 11 Mission Overview». NASA. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 4-ին.
  106. ↑ «Total Population—Both Sexes». United Nations Population Division. Արխիվացված է օրիգինալից (xlsx) 2018 թ․ դեկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 7-ին.
  107. ↑ Greene, Nick (2017 թ․ մարտի 6). «A Lunar Odyssey». About.com. էջ 3. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ սեպտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2007 թ․ օգոստոսի 28-ին.
  108. ↑ Hansen, 2005, էջեր 505–506
  109. ↑ Jones, Eric M. (2011 թ․ հուլիսի 28). «AS11-40-5886». Apollo 11 Lunar Surface Journal. NASA. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 28-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 13-ին.
  110. ↑ Jones, Eric M.; Glover, Ken (1995). «EASEP Deployment and Closeout». Apollo 11 Lunar Surface Journal. NASA. 111:36:38. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 25-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 28-ին.
  111. ↑ 111,0 111,1 «Summary Data on Apollo Missions». NASA. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 17-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 20-ին.
  112. ↑ «Neil Armstrong Explains His Famous Apollo 11 Moonwalk». Space.com. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 2-ին. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 14-ին.
  113. ↑ Hansen, 2005, էջեր 489–490
  114. ↑ «Apollo 11 Command and Service Module (CSM)». NASA. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 26-ին.
  115. ↑ Riley, Christopher (2009 թ․ հուլիսի 10). «The Moon Walkers: Twelve Men Who Have Visited Another World». The Guardian. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 4-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 3-ին.
  116. ↑ Hansen, 2005, էջ 584
  117. ↑ «Neil Armstrong Remembered». University of Cincinnati (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ դեկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 28-ին.
  118. ↑ Hansen, 2012, էջ 590
  119. ↑ Jones, Eric M. (2005 թ․ նոյեմբերի 1). «Apollo 11 Crew Information». Apollo 11 Lunar Surface Journal. NASA. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ օգոստոսի 28-ին. Վերցված է 2007 թ․ օգոստոսի 28-ին.
  120. ↑ 120,0 120,1 Hansen, 2005, էջեր 590–594
  121. ↑ Hansen, 2012, էջ 592
  122. ↑ Hansen, 2005, էջեր 600–603
  123. ↑ Hansen, 2005, էջեր 610–616
  124. ↑ Hansen, 2012, էջեր 609–610
  125. ↑ Hansen, 2012, էջեր 616–617
  126. ↑ Hansen, 2005, էջ 595
  127. ↑ Hansen, 2005, էջ 596
  128. ↑ Hansen, 2005, էջեր 596–598
  129. ↑ «EDO Corporation CEO James M. Smith to become Chairman upon retirement of Neil A. Armstrong» (Press release). EDO Corporation. 2000 թ․ փետրվարի 8. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ հոկտեմբերի 17-ին. Վերցված է 2006 թ․ հուլիսի 1-ին.
  130. ↑ Bruhns, Sarah (2013 թ․ օգոստոսի 27). «When Neil Armstrong and Edmund Hillary Took a Trip to the North Pole». Atlas Obscura. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մայիսի 12-ին. Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 19-ին.
  131. ↑ Hart, Hugh (2010 թ․ մարտի 9). «NASA Footage Sets Scene for Quantum Quest Movie». WIRED. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 1-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 28-ին.
  132. ↑ «Quantum Quest». jupiter9productions.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 8-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 8-ին.
  133. ↑ Shapiro, 2012, էջեր 9, 267, 268
  134. ↑ Seymour, Gene (2012 թ․ օգոստոսի 27). «Neil Armstrong, a hero who shunned fame». CNN. Վերցված է 2018 թ․ հունիսի 9-ին.
  135. ↑ 135,0 135,1 Farhi, Paul (2009 թ․ հուլիսի 20). «Neil Armstrong Took One Small Step, Then Made a Giant Retreat Into Private Life». Washington Post. Վերցված է 2018 թ․ հունիսի 8-ին.
  136. ↑ Chaikin, 2007, էջեր 568–570
  137. ↑ Hansen, 2012, էջեր 622–623
  138. ↑ «Neil Armstrong, first man on the Moon, dead at 82». The National. 2012 թ․ օգոստոսի 26. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 28-ին.
  139. ↑ Granath, Bob (2012 թ․ օգոստոսի 30). «Neil Armstrong Praised as a Reluctant American Hero». NASA. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 2-ին. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 8-ին.
  140. ↑ Hampton, Olivia (2012 թ․ օգոստոսի 25). «Neil Armstrong a 'reluctant American hero': family». The Globe and Mail. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 8-ին.
  141. ↑ «Tributes paid to Neil Armstrong, the humblest of American heroes». The Telegraph. 2013 թ․ օգոստոսի 26. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 8-ին.
  142. ↑ Hansen, 2005, էջեր 600–601
  143. ↑ Hansen, 2005, էջ 33
  144. ↑ Hansen, 2005, էջ 35
  145. ↑ Abramson, 2004, էջ 93
  146. ↑ 146,0 146,1 Hansen, 2005, էջեր 630–631
  147. ↑ Johnston, Willie (2009 թ․ հուլիսի 20). «Recalling Moon man's 'muckle' leap». BBC News. Ար��իվացված օրիգինալից 2009 թ․ հուլիսի 20-ին. Վերցված է 2009 թ․ հուլիսի 20-ին.
  148. ↑ Hansen, 2005, էջ 13
  149. ↑ Hansen, 2005, էջ 608
  150. ↑ Hansen, 2005, էջեր 639–640
  151. ↑ Schorn, Daniel (2006 թ․ հուլիսի 2). «Being The First Man On The Moon». CBS News. Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ հոկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 9-ին.
  152. ↑ Johnston, John; Amrhein, Saundra; Thompson, Richelle (1999 թ․ հուլիսի 18). «Neil Armstrong, Reluctant Hero». The Cincinnati Enquirer. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 4-ին.
  153. ↑ Hansen, 2005, էջեր 643–645
  154. ↑ Hansen, 2005, էջեր 622–623
  155. ↑ Smith, 2005, էջ 134
  156. ↑ Hansen, 2005, էջ 623
  157. ↑ Anson, Robert Sam (2000 թ․ նոյեմբեր). «Birth of an MTV Nation». Vanity Fair. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ դեկտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 4-ին.
  158. ↑ Hansen, 2005, էջ 628
  159. ↑ «Neil Armstrong, Hallmark Settle». Chicago Tribune. 1995 թ․ դեկտեմբերի 2. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ մայիսի 20-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 19-ին.
  160. ↑ «One Small Snip Of Hair...». The Smoking Gun. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հուլիսի 22-ին. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 20-ին.
  161. ↑ «Original Moonwalker: How Neil Armstrong kept his feet on the ground despite becoming the most famous man on Earth». The Independent. 2009 թ․ հուլիսի 2. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 8-ին.
  162. ↑ «Armstrong, barber in fight over locks». Dayton Daily News. 2005 թ․ հունիսի 1. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 6-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 17-ին.
  163. ↑ Rosenberg, Jennifer (2005 թ․ հունիսի 5). «Barber Sold Neil Armstrong's Hair». About.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հունիսի 21-ին. Վերցված է 2007 թ․ օգոստոսի 29-ին.
  164. ↑ «Armstrong, First Man on the Moon, Recovering From Heart Surgery». Reuters. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 9-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 8-ին.
  165. ↑ H. Maugh II, Thomas (2012 թ․ օգոստոսի 9). «Neil Armstrong recovering well after cardiac bypass surgery». Los Angeles Times. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 7-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունվարի 5-ին.
  166. ↑ Stone, Judy (2012 թ․ սեպտեմբերի 3). «Neil Armstrong's Death—a Medical Perspective». Scientific American. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 1-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 30-ին.
  167. ↑ «President Obama's Statement on Neil Armstrong's Death». Wall Street Journal. 2012 թ․ օգոստոսի 25. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 29-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 26-ին.
  168. ↑ «Neil Armstrong, First Man on Moon, Dies at 82». The New York Times. Associated Press. 2012 թ․ օգոստոսի 25. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 25-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  169. ↑ «Statement by the President on the Passing of Neil Armstrong». The White House, Office of the Press Secretary. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 26-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 26-ին.
  170. ↑ «Family Statement Regarding the Death of Neil Armstrong». NASA. 2012 թ․ օգոստոսի 25. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 26-ին.
  171. ↑ Aldrin, Buzz [@TheRealBuzz] (August 25, 2012). «Buzz Aldrin on passing of Neil Armstrong» (Թվիթ). Վերցված է August 25, 2012-ին – via Թվիթթեր.
  172. ↑ Aldrin, Buzz (2012 թ․ օգոստոսի 25). «Buzz Aldrin's Official Statement on the Passing of Neil Armstrong». Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  173. ↑ «Neil Armstrong: 1930–2012». NASA. 2012 թ․ օգոստոսի 25. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  174. ↑ Collins, Michael (2012 թ․ սեպտեմբերի 12). «The Neil Armstrong I knew—and flew with». Washington Post. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.
  175. ↑ «NASA Administrator Statement on Neil Armstrong's Death». NASA. 2012 թ․ օգոստոսի 25. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 26-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  176. ↑ «US space pioneer Neil Armstrong dies at 82 – Americas». Al Jazeera English. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 27-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 26-ին.
  177. ↑ 177,0 177,1 Terrett, John (2012 թ․ սեպտեմբերի 15). «Above the stars now». Al Jazeera English. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 20-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
  178. ↑ «Neil Armstrong Laid to Rest in Atlantic». NASA. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 14-ին.
  179. ↑ «Obama orders flags at half-staff for Neil Armstrong». USA Today. 2012 թ․ օգոստոսի 27. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 13-ին.
  180. ↑ Pearlman, Robert Z. (2012 թ․ մայիսի 1). «John Glenn to Receive Presidential Medal of Freedom». Space.com. Purch. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 1-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 28-ին.
  181. ↑ «The Cullum Geographical Medal». American Geographical Society. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հունիսի 30-ին.
  182. ↑ «Collier Trophy – Collier 1960–1969 Winners». National Aeronautics Association. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ սեպտեմբերի 27-ին.
  183. ↑ 183,0 183,1 Կաղապար:Cite
  184. ↑ «Past Goddard Trophy Winners». National Space Club. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 27-ին.
  185. ↑ «Sylvanus Thayer Award Recipients». West Point Association of Graduates. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 28-ին.
  186. ↑ «Wright Bros. 2000–2009 Recipients». National Aeronautic Association. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.
  187. ↑ «NASA Legends Awarded Congressional Gold Medal». NASA. 2011 թ․ նոյեմբերի 16. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ մայիսի 19-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 28-ին.
  188. ↑ «Apollo 11 astronauts honored for 'astonishing' mission». CNN. 1999 թ․ հուլիսի 20. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 1-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 28-ին.
  189. ↑ «NASA Honors Neil Armstrong With Exploration Award». NASA. 2006 թ․ ապրիլի 18. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 2-ին. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 5-ին.
  190. ↑ «Neil Armstrong and Sally Ride Are 2013 General James E. Hill Lifetime Space Achievement Award Honorees». Space Foundation. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 3-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 26-ին.
  191. ↑ «Honorees». City of Lancaster. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մայիսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 19-ին.
  192. ↑ «Neil A. Armstrong». Astronaut Scholarship Foundation. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հոկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 19-ին.
  193. ↑ Kirk, Amy (2010 թ․ մարտի 10). «Astronaut Legend Receives Naval Astronaut Wings Aboard 'Ike'». United States Navy. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ փետրվարի 28-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 28-ին.
  194. ↑ «Discovery Circumstances: Numbered Minor Planets (5001)-(10000)». The International Astronomical Minor Planet Center. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 27-ին.
  195. ↑ «Search for Public School». National Center for Educational Statistics. Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ հոկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2007 թ․ հուլիսի 10-ին.
  196. ↑ 196,0 196,1 «Ireland: What's in a name? Cold, hard cash». The Times. 2002 թ․ դեկտեմբերի 22. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ հունիսի 9-ին. Վերցված է 2007 թ․ օգոստոսի 28-ին.
  197. ↑ «Navy Announces Research Vessel to be Named in Honor of Neil Armstrong». United States Navy. 2012 թ․ սեպտեմբերի 24. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ դեկտեմբերի 2-ին.
  198. ↑ McGauley, John (2005 թ․ հոկտեմբերի 14). «Discovering the Man Behind 'First Man'». CollectSpace.com. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 31-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 28-ին.
  199. ↑ Yoong, Sean (2005 թ․ սեպտեմբերի 6). «Neil Armstrong: Manned Mars mission 20 years away». USA Today. Washington DC. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 26-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 3-ին.
  200. ↑ «Neil Armstrong wil nog best naar Mars» [Neil Armstrong still wants to go to Mars]. NU.nl (հոլանդերեն). 2010 թ․ նոյեմբերի 18. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ փետրվարի 20-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 28-ին – via ANP.
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Նիլ Արմսթրոնգ» հոդվածին։
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 2, էջ 98)։  
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Նիլ_Արմսթրոնգ&oldid=9918554» էջից