Յուդենֆրայ
«Յուդենֆրայ» (գերմ.՝ judenfrei) կամ «յուդենռայն» (գերմ.՝ judenrein)[1][2], հասկացություն, որն օգտագործվել է նացիստների կողմից Երրորդ Ռայխի ժամանակ և նշանակում է այն տարածքներն ու քաղաքները, որոնք ազատված էին հրեաներից (հրեական բնակչություն կամ բնաջնջնվել էր, կամ էլ ուղարկվել մահվան ճամբարներ)։ Գերմաներենից բառացի թարգմանությամբ «յուդենֆրայ» բառը նշանակում է «հրեաներից ազատ»[3]։
Պատմություն
խմբագրելԱռաջին անգամ այս հասկացությունը հայտնվել է դեռևս 19-րդ դարավերջին։ 1888 թվականին գերմանացի հայտնի հակասեմականներից մեկը՝ Թեոդոր Ֆրիչն իր «Centralorgan der deutschen Antisemiten» ամսագրում առաջարկել է ստեղծել թատրոն, որում չեն մասնակցի ոչ մի հրեաներ։ Բացի դրանից, այդ ժամանակահատվածում լայնորեն տարածում էր գտել անպատկառ մի գրություն հասարակական բաղնիքներում և այլ հասարակական վայրերում, որտեղ նշված էր «հրեաներից ազատ» մակագրությունը։ 1899 թվականին Թեոդոր Հերցլը «Die Welt» օրաթերթում գրել է. «Հենց նոր է հրապարակվել ամառային հանգստի վայրերի ցուցակը, որոնք ազատ են հրեաներից»[4]։
Նացիստների գործունեություն
խմբագրելԸստ ժամանակակից հետազոտությունների արդյունքների, այս տերմինը նացիստների մոտ շրջանառության մեջ է հայտնվել մոտավորապես նույն պահին, ինչ հայտնի Արիական պարագրաֆը[5]։ Արդյունքում մեծաթիվ բնակավայրեր և ամբողջ տարածաշրջաններ ձգտեցին ազատվել հրեական «խարանից», նրանց ներկայությունից, ինչպես տեղացի բնակիչ, այնպես էլ որպես զբոսաշրջիկ։ Տները, գյուղերը, քաղաքներն ու տարածաշրջանները հայտարարվեցին որպես «յուդենֆրայ» այն բանից հետո, երբ լիովին մաքրվեցին հրեական տարրից, այսինքն էթնիկ զտումների ենթարկվեցին։ Օրինակ, Գերմանիայի հուդայական հավատացյալ քաղաքացիների կենտրոնական խորհրդի թերթը հրապարակել է 1933 թվականի դեկտեմբերի 14-ին մի նյութ, ըստ որի Հյուսիսային ծովի Նորդերնայ կղզու առողջարանային վարչությունը թողարկել է փոստային նամականիշ, որի վրա գրված է՝ «Nordseebad Norderney ist judenfrei!» («Հյուսիսծովյան առողջարան Նորդերնայը ազա՛տ է հրեաներից»)[6]։ Մինչ նացիստների իշխանություն բարձրանալը այդ կղզու բնակիչները հրեաների հետ վարվում էին շատ բարյացակամ. կղզում հանգստացողների կեսից ավելին հենց հրեաներն էին։
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի սանձազերծումով և դրա հետևանքով հրեաների զանգվածային արտաքսումներով ու բնաջնջումով, յուդենֆրայ տերմինը սկսեց օգտագործվել նաև Երրորդ ռայխի կողմից բռնազավթված տարածքներում։ Լեհաստանում այնզացխմբերի կողմից սկսվեց հրեաների ապրելու վայրերից դեպի գետտոներ արտաքսումը։ 1940 թվականի սկզբին Գեներալ-նահանգապետությունն արդեն իսկ հայտարարվեց որպես «յուդենֆրայ»[7]։ Գերմանիայի կողմից հետագայում բռնազավթված տարածքներում նույնպես սկսվեցին կատարվել էթնիկ մաքրումներ՝ հրեական տարրից մաքրելով բնակավայրերը։ 1941 թվականի հոկտեմբերի 17-ին նացիստական մամուլը Լյուքսեմբուրգը հռչակեց որպես «յուդենֆրայ», իսկ նույն թվականի դեկտեմբերին արդեն Էստոնիան արժանացավ նույն ճակատագրին։
1941 թվականին այս եզրույթը սկսեց օգտագործվել նաև եվրոպական հրեաների պլանավորած ջարդերի համար։ 1941 թվականի դեկտեմբերի 16-ին գեներալ-նահանգապետ Հանս Ֆրանկն իր ելույթում մասնավորապես հայտնեց[8].
Mit den Juden – das will ich Ihnen auch ganz offen sagen – muß so oder so Schluß gemacht werden. […]
Aber was soll mit den Juden geschehen? […] ...wir können im Ostland oder im Reichskommissariat auch nichts mit ihnen anfangen, liquidiert sie selber! Meine Herren, ich muß Sie bitten, sich gegen alle Mitleidserwägungen zu wappnen. Wir müssen die Juden vernichten, wo immer wir sie treffen und wo es irgend möglich ist... […] Man kann bisherige Anschauungen nicht auf solche gigantischen einmaligen Ereignisse übertragen. Jedenfalls müssen wir aber einen Weg finden, der zum Ziele führt, und ich mache mir darüber meine Gedanken.
Die Juden sind auch für uns außergewöhnlich schädliche Fresser. Wir haben im Generalgouvernement schätzungsweise 2,5, vielleicht mit den jüdisch Versippten und dem, was alles daran hängt, jetzt 3,5 Millionen Juden. Diese 3,5 Millionen Juden können wir nicht erschießen, wir können sie nicht vergiften, werden aber doch Eingriffe vornehmen können, die irgendwie zu einem Vernichtungserfolg führen... […] Das Generalgouvernement muß genau judenfrei werden, wie es das Reich ist.
«Յուդենֆրայ» հասկացությունը հանդիպում է նաև 1942 թվականի հունվարի 20-ին կայացած Վանզեի կոնֆերանսի արձանագրության մեջ[9]։
1942 թվականի հոկտեմբերի 2-ին ՍՍ-ի ռայխսֆյուրեր Հայնրիխ Հիմլերը հրաման ստորագրեց, ըստ որի Գերմանիայի տարածքում գտնվող բոլոր համակենտրոնացման ճամբարներում պետք է իրականացվեն հրեաներից մաքրման աշխատանքներ։ Նույն օրը գեստապոյի ղեկավար Հայնրիխ Մյուլլերը շրջաբերական ուղարկեց, որում մասնավորապես նշված էր[10].
| ՍՍ-ի ռայխսֆյուրեր և ոստիկանության ղեկավարը հրամայում է, որ ռայխում գտնվող բոլոր համակենտրոնացման ճամբարները մաքրվեն հրեաներից, որի համար բոլոր հրեաներին ուղարկել Օսվենցիմ և Մայդանեկ համակենտրոնացման ճամբարներ։ |
Der RFSSuChefdDtPol. hat befohlen, daß sämtliche im Reich gelegenen Konzentrationslager judenfrei zu machen sind und daß sämtliche Juden in das KL Auschwitz und in das Kriegsgefangenenarbeitslager Lublin zu überstellen sind.
Ըստ այդ փաստաթղթի ՍՍ-ը աքսորեց բոլոր հրեաներին դեպի Օսվենցիմ, հատկապես մեծ չափերի հասավ Դախաու ճամբարի կալանավորների աքսորը[11]։
Այս ամենի հետ մեկտեղ Դիմադրության շարժման և Աշխարհի արդարակյացների ծավալած գործունեության արդյունքում հնարավոր եղավ չեղարկել «յուդենֆրայը»։
Յուդենֆրայ հռչակված տարածքներ
խմբագրել- Գելնհաուզեն — 1938 թվականի նոյեմբերի 1
- Լյուքսեմբուրգ — 1941 թվականի հոկտեմբերի 17
- Էստոնիա — 1941 թվականի դեկտեմբեր (հաստատվել է 1942 թվականի հունվարի 20-ին)
- Բանատ (Սերբիայի տարածք) — 1942 թվականի օգոստոս
- Բելգրադ — 1942 թվ��կանի օգոստոս
- Վիեննա — 1942 թվականի հոկտեմբերի 9
- Բեռլին — 1943 թվականի մայիսի 19
- Օդեսա
- Ստրի
Ժամանակակից քաղաքականություն
խմբագրելՀորդանան գետի արևմտյան ափից հրեաներին լիքվիդացնելու պահանջը Պաղեստինի կողմից հրեական կողմը որակել է որպես էթնիկ զտումներ[12]։ 2009 թվականի հուլիսի 9-ին կայացած քննարկման ժամանակ Իսրայելի վարչապետ Բենյամին Նեթանյահուն Գերմանիայի արտաքին գործերի նախարար Ֆրանկ-Վալտեր Շթայնմայերին հայտարարեց, որ Հուդան և Սամարիան չեն կարող լինել «յուդենֆրայ»[13]։
Գեղարվեստական գրականություն և յուդենֆրայ
խմբագրել«Յուդենֆրայ» տերմինը որպես նացիստական քաղաքականության մի մաս օգտագործվել է գեղարվեստական գրականության մեջ։ Ալեքսանդր Գալիչի «Կադիշ»[14] գիրքը պատմում է այդ մասին։ Յուդենֆրային է անդրադարձել նաև Ալեքսանդր Գորոդնիցկին իր բանաստեղծություններոմ, որոնք ստեղծվել են «Փնտրելով իդիշը» փաստագրական ֆիլմի համար[15]։
Տես նաև
խմբագրելԾանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ Юденрайн՝ հոդվածը Հրեական էլեկտրոնային հանրագիտարանում
- ↑ «Holocaust Glossary». Jewish Virtual Library (անգլերեն). The American-Israeli Cooperative Enterprise. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 7-ին.
- ↑ Duden, 12. Auflage 1941, hier zitiert aus: Cornelia Schmitz-Berning: Vokabular des Nationalsozialismus, 2., durchgesehene und überarbeitete Auflage, Berlin, 2007, ISBN 3-11-016888-X, S. 333.
- ↑ Die Welt, Heft 25, 23. Juni 1899.
- ↑ Schmitz-Berning, Cornelia. Vokabular des Nationalsozialismus. — 2., durchgesehene und überarbeitete Auflage. — Berlin, 2007. — S. 333. — ISBN 3-11-016888-X.
- ↑ Изображение
- ↑ Bundeszentrale für Politische Bildung: Der Zweite Weltkrieg — Krieg, Flucht und Vertreibung
- ↑ Diensttagebuch Hans Frank: 16.12.1941. Regierungssitzung
- ↑ Протокол Ванзейской конференции
- ↑ Schwindt, Barbara. Das Konzentrations- und Vernichtungslager Majdanek. Funktionswandel im Kontext der «Endlösung». — Würzburg: Königshausen & Neumann, 2005. — S. 147. — ISBN 3-8260-3123-7.
- ↑ dhm
- ↑ Dan Williams. (2009 թ․ հուլիսի 9). «Judenrein! Israel adopts Nazi term to back settlers» (անգլերեն). Reuters. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 7-ին.
- ↑ «German FM: Settlements Remain Obstacle to Peace» (անգլերեն). Haaretz. 2009 թ․ հուլիսի 9. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 7-ին.
- ↑ Полный текст песни А. Галича «Кадиш» на сайте bards.ru
- ↑ «Publication on the internet, Russian». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 31-ին. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 13-ին.
Գրականություն
խմբագրել- Frank Bajohr: „Unser Hotel ist judenfrei“. Bäder-Antisemitismus im 19. und 20. Jahrhundert. S. Fischer Verlag, Frankfurt am Main 2003, ISBN 3-596-15796-X.
- Vokabular des Nationalsozialismus